Hội thoại
MỤC LỤC
A. Củng cố kiến thức cơ bản: Vai hội thoại
1. Định nghĩa: là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong hội thoại
2. Phân loại:
Vai hội thoại được xác định bằng các quan hệ xã hội:
+ Quan hệ trên – dưới hay ngang hàng (Theo tuổi tác, thức bậc trong gia đình và xã hội)
+ Quan hệ thân – sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)
3. Chú ý
- Vai quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều
-Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp
B. Bài tập củng cố
1. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Một hôm tôi sang chơi, thấy trong nhà luộm thuộm, bề bộn, tôi bảo:
- Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng. Ngộ có kẻ nào đến phá thì thật chú chết ngay đuôi! Này thử xem: khi chú chui vào tổ lưng chú phải lồm cồm đụng sát lên tận mặt đất, làm cho ai trên về cỏ nhìn sang cũng biết chú đương đi đứng chỗ nào trong tổ. Phỏng thử có thằng chim Cắt nó nhòm thấy, nó tưởng mồi, nó mổ một phát, nhất định trúng giữa lưng chú, thì chú có mà đi đời! Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn.
Dế Choắt trả lời tôi bằng một giọng rất buồn rầu:
- Thưa anh, em cũng muốn khôn, nhưng không không được, đụng đến việc là em thở rồi, không còn hơi sức đâu mà đào bới nữa. Lắm khi em cũng nghĩ nỗi nhà cửa thế này là nguy hiểm, nhưng em nghèo sức quá, em đã lo ròng rã hàng mấy tháng nay cũng không biết làm thế nào. Hay bây giờ em định thế này. . . Song anh có cho phép nói em mới dám nói…
(Bài học đường đời đầu tiên – Tô Hoài)
a. Xác định vai xã hội giữa Dế Mèn và Dế Choắt qua đoạn hội thoại trên.
b. Em có nhận xét gì về cách nói năng của Dế Mèn và Dế Choắt khi cả hai trạc bằng tuổi nhau.
c. Hằng ngày, khi giao tiếp với bạn bè em xưng hô như thế nào?
d. Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp. Thấy thế tôi hốt hoảng quỳ xuống, nâng đầu Choắt lên mà than rằng:
- Nào tôi đâu biết cơ sự lại ra nông nỗi này! Tôi hối lắm. Tôi hối hận lắm! Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ?
Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
Em có nhận xét gì về vai xã hội giữa Dế Mèn và Dế Choắt ở cuối văn bản?
Hướng dẫn làm bài
a. Cách xưng hô của Dế Mèn: chú mày
⇒ Thể hiện thái độ trịch thượng, tự coi mình là kẻ đàn anh, có vai xã hội cao hơn, coi thường Dế Choắt
Còn Dế Choắt xưng là em – anh
⇒ Tự coi mình là kẻ yếu, vai vế thấp hơn)
b. Dế Mèn và Dế Choắt khi cả hai trạc bằng tuổi nhau nhưng cách nói năng của Dế Mèn và Dế Choắt không phù hợp. Dế Mèn quá kiêu căng, tự phụ còn Dế Choắt quá nhún mình, sợ sệt.
c. Hằng ngày có thể xưng hô với bạn bè: cậu – tớ, bạn – mình…
d. Cuối văn bản cách xưng hô đã thay đổi từ vai vế thành ngang hàng: tôi – anh (Lời lẽ nhẹ nhàng, thân thiện)
2. Em có nhận xét gì về cách nói năng của bà vợ trong đoạn trích sau:
Đồ ngu! Đòi một cái máng thật à? Một cái máng thì thấm vào đâu! Đi tìm lại con cá và đói một cái nhà rộng.
Hướng dẫn làm bài
Cách xưng hô của bà vợ với chồng: Đồ ngu
⇒ Cho thấy mụ vợ không tôn trọng chồng
3. Cho đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
- Bẩm! Quan lớn, đê vỡ mất rồi!
-Đê vỡ rồi! Đê vỡ rồi, thời ông cách cổ chúng mày, thời ông bỏ tù chúng mày! Có biết không? Lính đâu? Sao bay dám để cho nó chạy xồng xộc vào đây như vậy? Không còn phép tắt gì nữa à?
- Dạ, bẩm.
- Đuổi cổ nó ra!
Ngày quay mặt vào, lại hỏi thầy đề:
-Thầy bốc quân gì thế?
- Dạ, bẩm, con chưa bốc.
-Thì bốc đi chứ.
(Sống chết mặc bay – Phạm Duy Tốn)
a. Xác định vai vế của quan lớn và người nhà quê? Nhận xét cách xưng hô đó.
b. Xác định vai vế của quan lớn và binh lính? Nhận xét cách xưng hô đó.
c. Xác định vai vế của quan lớn và các thầy đề? Nhận xét cách xưng hô đó.
Hướng dẫn làm bài
a. Cách xưng hô của quan lớn và người nhà quê: chúng mày – quan lớn
⇒ Quan lớn cậy quyền cậy thế áp bức nhân dân. Quan hệ trên – dưới
b. Cách xưng hô của quan lớn và binh lính: bay- quan lớn
⇒ Quan hệ trên – dưới, thể hiện thái độ đe dọa, cậy quyền.
c. Cách xưng hô của quan lớn và các thầy đề: Thấy – con
⇒ Quan hệ trên – dưới, thể hiện thái độ phục tùng quan lớn
Phần trắc nghiệm
Câu 1: Vai xã hội trong hội thoại là gì?
A. Là vai vế của mỗi người trong gia đình
B. Là vị trí, chỗ đứng của mỗi người trong gia đình
C. Là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại
D. Là cương vị, cấp bậc của một người trong cơ quan, xã hội
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: C
Câu 2: Trong hội thoại, người có vai xã hội thấp phải có thái độ ứng xử với người có vai xã hội cao như thế nào ?
A. Ngưỡng mộ B. Sùng kính
C. Kính trọng D. Thân mật
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: C
Câu 3: Một người cha nói chuyện với một người con về công việc gia đình. Trong cuộc hội thoại đó, quan hệ giữa hai người là quan hệ gì ?
A. Quan hệ gia đình B. Quan hệ tuổi tác
C. Quan hệ chức vụ xã hội D. Quan hệ họ hàng
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: A
Câu 4: Một người cha là giám đốc công ty nói chuyện với một người con là trưởng phòng tài vụ của công ty đó về tài khoản của công ty. Khi đó quan hệ giữa họ là quan hệ gì ?
A. Quan hệ gia đình B. Quan hệ tuổi tác
C. Quan hệ chức vụ xã hội D. Quan hệ bạn bè đồng nghiệp
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: C
Đọc đoạn văn sau và trả lời các câu hỏi.
Anh Mịch nhăn nhó, nói:
- (1) Lạy ông, ông làm phúc tha cho con, mai con phải đi làm trừ nợ cho ông Nghị kẻo ông ấy đánh chết.
Ông lí cau mặt, lắc đầu, giơ roi song to bằng ngón chân cái lên trời, dậm doạ:
- (2) Kệ mày, theo lệnh quan, tao chiếu sổ đinh, thì lần này đến lượt mày rồi.
- (3) Cắn cỏ con lạy ông trăm nghìn mớ lạy, ông mà bắt con đi thì ông Nghị ghét con, cả nhà con khổ.
- (4) Thì mày hẹn làm ngày khác với ông ấy, không được à ?
- (5) Đối với ông Nghị, con là chỗ đầy tớ, con sợ lắm. Con không dám nói sai lời, vì là chỗ con nhờ vả quanh năm. Nếu không, vợ con chết đói.
- (6) Chết đói hay chết no, tao đây không biết, nhưng giấy quan đã sức, tao cứ phép tao làm. Đứa nào không tuân, để quan gắt, tao trình thì rũ tù.
- (7) Lạy ông, ông thương phận nào con nhờ phận ấy.
- (8) Mặc kệ chúng bay, tao thương chúng bay nhưng ai thương tao. Hôm ấy mày mà không đi, tao sai tuần đến gô cổ lại, đừng kêu.
(Nguyễn Công Hoan, Tinh thần thể dục)
Câu 5: Quan hệ giữa các nhân vật trong các cuộc hội thoại trên là quan hệ gì ?
A. Quan hệ làng xóm, láng giềng.
B. Quan hệ họ hàng.
C. Quan hệ giữa người ít tuổi với người nhiều tuổi.
D. Quan hệ giữa người có chức trách và người dân thường.
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: D
Câu 6: Trong cuộc hội thoại trên, những lời thoại nào là của anh Mịch ?
A. Lời thoại số 1, 2, 5, 7. B. Lời thoại số 2,4, 6, 8.
C. Lời thoại số 1, 3, 5, 7. D. Lời thoại số 1,3, 6, 7.
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: C
Câu 7: Từ nào nói đúng nhất thái độ của anh Mịch đối với ông lí trưởng ?
A. Tôn kính B. Quỵ lụy
C. Thân tình D. Luồn cúi
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: B
Câu 8: Thái độ của lí trưởng đối với anh Mịch trong cuộc hội thoại trên như thế nào?
A. Coi thường B. Không quan tâm
C. Đe nẹt, quát tháo D. Gồm cả A,B,C
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: D
Câu 9: Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội nào?
A. Quan hệ trên dưới hay ngang hàng B. Quan hệ thân sơ
C. Quan hệ đồng nghiệp D. Cả A và B đều đúng
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: D
Câu 10: Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều vì vậy mỗi người khi tham gia hội thoại cần chú ý điều gì?
A. Cần xác định đúng vai hội thoại để chọn cách nói cho phù hợp.
B. Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.
C. Sử dụng từ ngữ thân mật để nói.
D. Sử dụng từ ngữ trang trọng để nói.
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: A