I. Cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp (1897 – 1914)
Sau khi hoàn thành công cuộc bình định Việt Nam, thực dân Pháp tiến hành cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất (1897 – 1914).
1. Tổ chức bộ máy nhà nước
- Pháp thành lập Liên bang Đông Dương, gồm Việt Nam, Lào và Cam-pu-chia, đứng đầu là viên toàn quyền người Pháp.
- Việt Nam bị chia làm 3 xứ với 3 chế độ cai trị khác nhau: Nam Kì (thuộc địa), Trung Kì (bảo hộ), Bắc Kì (nửa bảo hộ). Xứ và các tỉnh đều do viên quan người Pháp cai trị.
- Mỗi xứ gồm nhiều tỉnh, đứng đầu xứ và tỉnh là những viên quan người Pháp.
- Dưới tỉnh là phủ, huyện, châu, xã.
* Nhận xét:
- Tổ chức bộ máy nhà nước vô cùng chặt chẽ, với tay xuống tận nông thôn.
- Kết hợp giữa thực dân và phong kiến cai trị.
2. Chính sách kinh tế
- Nông nghiệp:
- Công nghiệp:
- Giao thông vận tải: Xây dựng hệ thống đường giao thông để tăng cường bóc lột và đàn áp.
- Thương nghiệp: Độc chiếm thị trường Việt Nam, ưu tiên cho hàng hóa Pháp, đánh thuế nặng hàng hóa các nước khác nhập vào Việt Nam. Hàng hóa của Việt Nam chủ yếu chỉ xuất sang Pháp.
- Tăng thêm các loại thuế, đặc biệt là thuế rượu, muối, thuốc phiện.
=> Kinh tế Việt Nam vẫn là nền sản xuất nhỏ, lạc hậu, phụ thuộc vào kinh tế Pháp.
3. Chính sách văn hoá, giáo dục
- Duy trì nền giáo dục phong kiến.
- Mở một số trường học và cơ sở y tế, văn hoá.
- Hệ thống giáo dục phổ thông được hình thành gồm 3 bậc, đưa tiếng Pháp vào chương trình học bắt buộc ở bậc Trung học.
II. Những biến chuyển của xã hội Việt Nam
1. Các vùng nông thôn
- Giai cấp địa chủ phong kiến:
- Giai cấp nông dân
2. Đô thị phát triển, sự xuất hiện các giai cấp, tầng lớp mới
- Cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX nhiều đô thị mới xuất hiện và phát triển nhanh: Hà Nội, Hải Phòng, Sài Gòn, Chợ Lớn, Nam Định, Vinh,…
- Sự xuất hiện một số giai cấp và tầng lớp mới:
3. Xu hướng mới trong cuộc vận động giải phóng dân tộc
- Đầu thế kỉ XX, những tư tưởng dân chủ tư sản ở châu Âu được truyền bá vào Việt Nam qua sách báo Trung Quốc.
- Việc Nhật Bản đi theo con đường tư bản chủ nghĩa mà trở nên giàu mạnh đã tác động mạnh vào Việt Nam.
=> Các nhà tri thức Nho học tiến bộ tiếp thu tư tưởng mới và lao vào cuộc vận động cứu nước theo con đường dân chủ tư sản.
Mặc dù bộ phận đại địa chủ đã đầu hàng làm tay sai cho đế quốc nhưng một bộ phần trung tiểu địa chủ vẫn có tinh thần yêu nước, có ý thức tham gia cuộc đấu tranh chống đế quốc.
Về chính trị, Pháp đã áp dụng ở Việt Nam ngay từ khi tiến hành khai thác thuộc địa lần thứ nhất là chính sách "chia để trị". Theo đó Việt Nam bị chia làm ba xứ với ba chế độ cai trị khác nhau: Bắc Kì là xứ nửa bảo hộ, Trung Kì theo chế độ bảo hộ, Nam Kì theo chế độ thuộc địa".
Từ trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất, tầng lớp tiểu tư sản đã ra đời. Thành phần của họ khá phức tạp, gồm những tiểu thương, tiểu chủ sản xuất và buôn bán hàng thủ công, các công chức như nhà báo, nhà giáo…, học sinh, sinh viên.
Trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất, ở lĩnh vực nông nghiệp, thực dân Pháp đã đẩy mạnh việc cướp đoạt ruộng đất.
Từ năm 1897-1914, thực dân Pháp đã bắt tay vào cuộc khai thác thuộc địa quy mô lớn ở Việt Nam sau khi đã căn bản hoàn thành công cuộc bình định quân sự (Cũng có nghĩa sau khi đàn áp xong phong trào Cần Vương).
Trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất, một bộ phận nông dân bị phá sản vì đế quốc, địa chủ phong kiến cướp mất ruộng đất, phải bỏ làng xóm ra thành thị, đến nhà máy, đồn điền, hầm mỏ để xin việc làm và trở thành công nhân.
\Rightarrow1 Nguồn gốc xuất thân chủ yếu của công nhân là từ giai cấp nông dân.
Cuộc sống người nông dân Việt Nam cực khổ trăm bề do bị thực dân phong kiến áp bức, bóc lột nặng nề. Do đó họ đều căm ghét chế độ bóc lột của chúng, cộng với ý thức dân tộc sâu sắc, nông dân sẵn sàng hưởng ứng, tham gia các cuộc đấu tranh do bất cứ cá nhân, tổ chức, giai cấp nào đề xướng để giành được tự do và no ấm.
Việt Nam bị chia làm 3 xứ với 3 chế độ cai trị khác nhau:
- Bắc Kì là xứ nửa bảo hộ
- Trung Kì theo chế độ bảo hộ
- Nam Kì theo chế độ thuộc địa
Để nắm giữ độc quyền thị trường Việt Nam, hàng hóa của Pháp nhập vào Việt Nam chỉ bị đánh thuế rất nhẹ hoặc được miễn thuế. Trong khi đó, hàng hóa các nước khác bị đánh thuế rất cao, có mặt hàng tới 120\%. Hàng hóa của Việt Nam chủ yếu xuất sang Pháp.
Mầm mống ra đời của tầng lớp tư sản Việt Nam xuất phát từ một số người đứng ra hoạt động công thương nghiệp. Trong quá trình khai thác thuộc địa, thực dân Pháp cần có những người làm trung gian, đại lý tiêu thụ hoặc thu mua hàng hóa, cung ứng nguyên vật liệu. Nhờ buôn bán họ trở tên giàu có. Đó chính là những lớp người đầu tiên của tư sản Việt Nam.
Giới chủ đất mới vẫn áp dụng phương pháp bóc lột nông dân theo lối phát canh thu tô như địa chủ Việt Nam.
Tầng lớp tư sản Việt Nam xuất phát từ một số người đứng ra hoạt động công thương nghiệp. Trong quá trình khai thác thuộc địa, thực dân Pháp cần có những người làm trung gian, đại lý tiêu thụ hoặc thu mua hàng hóa, cung ứng nguyên vật liệu. Nhờ buôn bán họ trở tên giàu có. Đó chính là những lớp người đầu tiên của tư sản Việt Nam.
Hệ thống giáo dục phổ thông thời Pháp thuộc chia ra làm ba bậc: Ấu học, Tiểu học và Trung học.
Cuộc sống người nông dân Việt Nam cực khổ trăm bề do bị thực dân phong kiến áp bức, bóc lột nặng nề. Do đó họ đều căm ghét chế độ bóc lột của chúng, cộng với ý thức dân tộc sâu sắc, nông dân sẵn sàng hưởng ứng, tham gia các cuộc đấu tranh do bất cứ cá nhân, tổ chức, giai cấp nào đề xướng để giành được tự do và no ấm.
Để nắm giữ độc quyền thị trường Việt Nam, hàng hóa của Pháp nhập vào Việt Nam chỉ bị đánh thuế rất nhẹ hoặc được miễn thuế. Trong khi đó, hàng hóa các nước khác bị đánh thuế rất cao, có mặt hàng tới 120%. Hàng hóa của Việt Nam chủ yếu xuất sang Pháp.
Thực dân Pháp thành lập Liên bang Đông Dương gồm Việt Nam, Campuchia và Lào, đứng đầu là viên toàn quyền người Pháp.
Từ năm 1897-1914, thực dân Pháp đã bắt tay vào cuộc khai thác thuộc địa quy mô lớn ở Việt Nam sau khi đã căn bản hoàn thành công cuộc bình định quân sự (Cũng có nghĩa sau khi đàn áp xong phong trào Cần Vương).