Bánh chưng, bánh giầy

A. Nội dung bài học

I. Đôi nét về tác phẩm: Bánh chưng, bánh giầy

1. Tóm tắt

Lúc vua Hùng về già muốn truyền ngôi cho các con nên ra điều kiện: không kể con trưởng, con thứ, miễn ai làm vừa ý Tiên Vương sẽ được nối ngôi. Các lang đua nhau tìm kiếm của ngon vật lạ trên rừng dưới biển dâng cho vua cha. Riêng có Lang Liêu, người con thứ mười tám, sau khi mộng thấy thần đã làm một loại bánh hình vuông, một loại bánh hình tròn để dâng vua. Vua vô cùng hài lòng mang bánh lễ Tiên Vương, và được kế ngôi vua. Từ đó, bánh chưng, bánh giầy trở thành lễ vật không thể thiếu trong dịp Tết lễ.

2. Bố cục (3 phần)

- Phần 1 (từ đầu đến “có Tiên vương chứng giám”): Nhà vua ra quyết định truyền ngôi

- Phần 2 (tiếp đó đến “nặn hình tròn”): Lang Liêu và các hoàng tử tìm kiếm và làm lễ vật

- Phần 3 (còn lại): Ý nghĩa và tục lệ làm bánh chưng, bánh giầy

3. Giá trị nội dung

Truyền thuyết “Bánh chưng bánh giầy” vừa giải thích nguồn gốc của bánh chưng, bánh giầy vừa phản ánh thành tựu văn minh nông nghiệp ở buổi đầu dựng nước với thái độ đề cao lao động, đề cao nghề nông và thể hiện sự tôn kính Trời, Đất và tổ tiên của nhân dân ta

4. Giá trị nghệ thuật

- Sử dụng các chi tiết tưởng tượng kì ảo

- Lối kể chuyện dân gian: theo trình tự thời gian

II. Phân tích văn bản Bánh chưng, bánh giầy

I. Mở bài

- Giới thiệu về thể loại truyền thuyết (khái niệm truyền thuyết, khái quát đặc trưng thể loại truyền thuyết…)

- Giới thiệu về truyền thuyết “Bánh chưng, bánh giầy” (tóm tắt truyền thuyết, khái quát giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật…)

II. Thân bài

1. Nhà vua ra quyết định truyền ngôi

- Hoàn cảnh truyền ngôi: giặc ngoài đã dẹp yên, vua đã già, muốn truyền ngôi

- Người nối ngôi vua phải là người nối được chí vua, không nhất thiết phải là con trưởng

- Cách thức: một câu đố để thử tài – “ai làm vừa ý ta, ta sẽ truyền ngôi cho”

→ Cách chọn người nối ngôi của vua Hùng khác với các đời vua trong lịch sử

2. Lang Liêu và các hoàng tử tìm kiếm, làm lễ vật

- Các hoàng tử đua nhau làm lễ thật hậu, thật ngon đem về lễ Tiên vương, họ đi tìm của quý trên rừng xuống biển

- Lang Liêu là người thiệt thòi nhất, từ khi lớn lên, chỉ chăm lo việc đồng áng, trồng lúa trồng khoai, trong nhà chỉ có khoai, lúa là nhiều

- Lang Liêu nằm mộng thấy thần, được thần mách bảo, Lang Liêu nghe lời thần làm lễ vật dâng vua cha:

   + Chọn thứ gạo nếp thơm lừng, trắng tinh, đem vo sạch, lấy đậu xanh, thịt lợn làm nhân, dùng lá dong trong vườn gói thành bánh hình vuông, nấu một ngày một đêm thật nhừ.

   + Thứ gạo nếp ấy, chàng đồ lên, giã nhuyền, nặn hình tròn

3. Ý nghĩa và tục lệ bánh chưng, bánh giầy

- Bánh của Lang Liêu được chọn để tế Trời, Đất cùng Tiên vương

- Sau khi lễ xong, vua cùng quần thần ăn bánh, ai cũng tấm tắc khen ngon

- Lang Liêu là người hiểu ý nhà vua nên được truyền ngôi cho. Ý nghĩa món bánh của Lang Liêu:

   + Bánh hình tròn tượng trưng cho trời nên gọi là bánh giầy

   + Bánh hình vuông tượng trưng là đất, thịt mỡ, đậu xanh, lá dong là tượng cầm thú, cây cỏ, muôn loài, đặt tên là bánh chưng

   + Lá bọc ngoài, mĩ vị ở trong là ngụ ý đùm bọc nhau

- Tục lệ ở nước ta: chăm nghề trồng trọt, chăn nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy, thiếu bánh chưng, bánh giầy là thiếu hẳn hương vị ngày Tết

III. Kết bài

- Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản;

   + Nội dung: Truyền thuyết “Bánh chưng bánh giầy” vừa giải thích nguồn gốc của bánh chưng, bánh giầy vừa phản ánh thành tựu văn minh nông nghiệp ở buổi đầu dựng nước với thái độ đề cao lao động, đề cao nghề nông và thể hiện sự tôn kính Trời, Đất và tổ tiên của nhân dân ta

   + Nghệ thuật: sử dụng các yếu tố tưởng tượng, kì ảo, cách kể chuyện dân gian

- Cảm nhận của bản thân về truyền thuyết: hiểu hơn về nguồn gốc của một loài bánh…

B. Bài tập luyện tập

Câu 1. Lang Liêu là nhân vật gắn với lĩnh vực nào của người Lạc Việt thời vua Hùng dựng nước?

A. Chống giặc ngoại xâm B. Đấu tranh chống giặc ngoại xâm

C. Lao động sản xuất, sáng tạo văn hóa D. Tiếp nối ngôi vua

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

→ Nhân vật Lang Liêu sáng tạo ra bánh chưng, bánh giầy cúng lễ Tiên vương.

Câu 2. Lang Liêu được thần giúp đỡ vì?

A. Lang Liêu so với các anh em khác chịu thiệt thòi

B. Chỉ mình chàng mới hiểu được ý của thần

C. Tuy là con vua, chịu nhiều thiệt thòi, nhưng chàng chăm chỉ, sống cuộc sống như dân thường, biết quý trọng lao động

D. Vì chàng là vị hoàng tử trẻ nhất

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Lang Liêu chịu nhiều thiệt thòi, mẹ mất sớm, chàng rời cung ra ngoài chăm chỉ lao động như người thường.

Câu 3. Ý nghĩa của việc thần thánh hóa các nhân vật và sự kiện lịch sử trong truyện truyền thuyết với mục đích?

A. Tạo tính li kì cho truyện B. Thể hiện sức sáng tạo của dân gian

C. Khiến nhân vật trở nên vĩ đại, tài năng hơn D. Cả 3 đáp án trên

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

→ Việc thần thánh hóa nhân vật và sự kiện lịch sử nhằm thể hiện sức sáng tạo của dân gian, qua đó tạo tính hấp dẫn, li kì cho truyện

Câu 4. Tại sao nhân vật Lang Liêu dâng cho vua cha những lễ vật “không có gì quý bằng”?

A. Lễ vật ý nghĩa thể hiện tình cảm chân thành B. Lễ vật quý hiếm, khó tìm

C. Lễ vật kì lạ D. Lễ vật cầu kì

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

→ Bánh chưng, bánh giầy là thành quả của sức lao động, sự tôn kính, hiễu đễ trước tổ tiên

Câu 5. Nhà vua đưa ra hình thức nào để chọn người nối ngôi?

A. Thi bắn cung

B. Thi chạy

C. Nhân lễ Tiên vương, ai làm vừa ý vua sẽ được truyền ngôi

D. Thi săn thú

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Nhà vua truyền rằng: “… Năm nay nhân lễ Tiên vương, ai làm vừa ý ta, ta sẽ truyền ngôi cho, có Tiên vương chứng giám”

Câu 6. Ý nghĩa của chiếc bánh chưng, bánh giầy?

A. Bánh trưng tượng trưng cho trời đất, muôn vật, cây cỏ, với tinh thần đoàn kết, đùm bọc

B. Bánh thể hiện sự xứng đáng nối ngôi của Lang Liêu

C. Bánh tượng trung cho sự cần cù lao động

D. Xứng đáng làm lễ vật tế cáo trời đất

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

→ Bánh trưng hình vuông, màu xanh tượng trưng cho đất, nhân đậu, thịt lợn tượng trưng cho muông thú, bên ngoài là lớp gạo nếp, và lá giong, thể hiện sự đoàn kết, đùm bọc.

Câu 7. Việc vua Hùng chọn Lang Liêu nối ngôi có ý nghĩa gì?

A. Nhà vua biết trọng người tài

B. Nhà vua biết trọng người có hiếu

C. Nhà vua nhìn thấy sự sáng tạo, cần mẫn, thật thà của Lang Liêu

D. Cả 3 ý kiến trên

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

→ Nhà vua chọn Lang Liêu nối ngôi vì chàng sáng tạo làm được thức bánh ngon, thể hiện lòng tôn kính đối với tổ tiên.

Câu 8. Ý nghĩa truyền thuyết bánh chưng, bánh giầy

A. Giải thích nguồn gốc làm bánh

B. Đề cao trí tuệ, lòng hiếu thảo của người nông dân

C. Ý thức tôn kính tổ tiên, xây dựng phong tục tập quán đẹp từ những điều giản dị, giàu ý nghĩa.

D. Cả 3 đáp án trên.

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

Câu 9. Các yếu tố hoang đường kì ảo được sử dụng trong truyện có ý nghĩa làm tăng tính gay cấn của truyện truyền thuyết. Đúng hay sai?

A. Đúng B. Sai

Hướng dẫn giải:

Đáp án B

→ Yếu tố hoang đường, kì ảo làm tăng sức hấp dẫn của truyện.

Câu 10. Tục làm bánh chưng, bánh giày ngày Tết có ý nghĩa cao đẹp, thể hiện sự tưởng nhớ, tôn kính tổ tiên, tinh thần coi trọng nghề nông. Đúng hay sai?

A. Đúng B. Sai

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

→ Tục thờ cúng tổ tiên, dâng bánh chưng, bánh giầy lên ban thờ mang ý nghĩa cao đẹp, thể hiện sự tưởng nhớ, hiếu kính với tổ tiên