Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh ống
a. Cấu trúc: Gặp ở động vật có xương sống :cá, lưỡng cư, bò sát, chim, thú được tạo từ số lượng lớn tế bào thần kinh.
- Tạo thành ống sau lưng con vật :Não và tủy sống có chức năng khác nhau, não có 5 phần: bán cầu đại não, não trung gian, não giữa, tiểu não, hành não.
- Đặc biệt não bộ phát triển mạnh và là bộ phận cao cấp nhất tiếp nhận và xử lý hầu hết thông tin đưa từ bên ngoài vào, quyết định mức độ và cách phản ứng
b. Hoạt động của hệ thần kinh ống: Hệ thần kinh ống hoạt động theo nguyên tắc phản xạ, giúp động vật thích nghi với môi trường.
- Phản xạ đơn giản:
Thực hiện do cung phản xạ, bởi một số lượng ít tế bào do tủy sống điều khiển
Vd: kim châm
- Phản xạ phức tạp: Phản xạ có sự tham gia của một số lượng lớn tế bào thần kinh và não đặc biệt là vỏ bán cầu đại não
Vd: khi gặp chó dại, rắn độc
PHẢN XẠ ĐƠN GIẢN (KHÔNG ĐIỀU KIỆN) |
PHẢN XẠ PHỨC TẠP (CÓ ĐIỀU KIỆN) |
1/ VD: Kim nhọn đâm vào ngón tay 2/ Cung phản xạ gồm: - Bộ phận tiếp nhận da: Thụ quan đau - Sợi cảm giác của TK tủy - Bộ phận xử lí thông tin và quyết định: Tủy sống - Bộ phận thực hiện:Các cơ ngón tay 3/ Đặc điểm - Cấu tạo bởi số ít tế bào thần kinh - Do tủy sống và hạch thần kinh - Mang tính chất di truyền sinh ra đã có - Đặc trưng cho loài - Rất bền vững |
1/ VD: đang đi bất ngờ gặp chó dại 2/ Cung phản xạ - Bộ phận tiếp nhận: Mắt - Sợi cảm giác - Bộ phận xử lí thông tin và quyết định: Não - Bộ phận thực hiện: Cơ chân, tay 3/ Đặc điểm: - Số lượng lớn tế bào thần kinh - Do hệ thần kinh trung ương - Có tính chất không di truyền sinh ra chưa có phải học tập, rút kinh nghiệm - Không đặc trưng - Không bền vững, sẽ dễ dàng mất đi |
mỗi hạch thần kinh là
một trung tâm điều khiển hoạt động ở một vùng xác định của cơ thể nên cơ thể có
phản ứng định khu theo vùng.
Cùng với sự tiến hóa, các tế bào thần kinh tập trung thành các hạch thần kinh dọc theo cơ thể. Đây không phải là đặc điểm của hệ thần kinh dạng ống mà là đặc điểm của hệ thần kinh dạng chuỗi hạch.
Ở hệ thần kinh dạng ống các hạch thần kinh phân bố định khu chứ không nằm dọc cơ thể.
Phản xạ đúng vì:
Phản xạ là một biểu hiện cho sự xuất hiện của tổ chức thần kinh, phản xạ được thực hiện thông qua các cung phản xạ dẫn truyền thông tin, những xung động thần kinh để đáp ứng với các kích thích của môi trường.
(SGK sinh học cơ bản 11 trang 108) Khi tế bào bị kích thích, thông tin sẽ được truyền về mạng lưới thần kinh và sau đó đến các tế bào biểu mô cơ, động vật co mình lại để tránh kích thích.
Vỏ của bán cầu đại não: là trung khu của phản xạ có điều kiện.
Còn các phản xạ không điều kiên có trung khu ở dưới vỏ: tủy sống, hành não…
Bộ phận tiếp nhận kích thích, bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin, bộ phận thực hiện phản ứng đúng do:
Bộ phận tiếp nhận kích thích (da, niêm mạc,..) tiếp nhận kích thích xuất hiện xung thần kinh theo dây thần kinh hướng tâm truyền về bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin(não,tủy sống) sau đó xung động thần kinh theo dây li tâm đến bộ phận thực hiện phản ứng (cơ, tuyến..) để đáp ứng với các kích thích của môi trường.
(hình 26.2.c SGK sinh học cơ bản 11 trang 109)
hệ thần
kinh dạng ống như ở ĐVCXS chia thành bộ phận trung ương (gồm não và tủy sống)
đóng vai trò điều khiển kết hợp với hệ thần kinh ngoại biên gồm các dây và hạch
thần kinh đóng vai trò dẫn truyền xung thần kinh đến các cơ quan tiếp nhận và
đáp ứng kích thích.
Hệ thần kinh dạng lưới thấy ở ngành động vật đối xứng tỏa tròn: ngành ruột khoang.
Các tế bào thần kinh tập trung thành dạng chuỗi hạch thần kinh bụng (chuỗi hạch bậc thang). Đây là đặc điểm thần kinh dạng chuỗi hạch ở giun vì:
Hệ thần kinh giun dạng chuỗi hạch phân đốt nằm ở phía mặt bụng của cơ thể.
Có 1 đôi hạch não, và mỗi đốt có 1 đôi hạch nên còn gọi là hệ thần kinh dạng bậc thang.
SGK Sinh 11, trang 107
Gây phản ứng toàn thân,tiêu tổn nhiều năng lượng do :
Cấu tạo hệ thần kinh dạng lưới gồm các tế bào thần kinh nằm rải rác trong cơ thể, nối với nhau bằng các sợi thần kinh tạo nên mạng lưới →vì thế mà khi kích thích gây co toàn thân→phản ứng không định khu và tiêu tốn nhiều năng lượng.
(SGK sinh học cơ bản 11 trang 108) Khi tế bào bị kích thích, thông tin sẽ được truyền về mạng lưới thần kinh và sau đó đến các tế bào biểu mô cơ, động vật co mình lại để tránh kích thích.
Phản xạ là thuộc tính cơ bản của mọi sinh vật: không đúng vì:
Phản xạ chỉ là hình thức cảm ứng ở động vật đã có hệ thần kinh, còn các sinh vật chưa hệ thần kinh thì cảm ứng bằng hướng động (động vật), hoặc ứng động (thực vật).
Đầu trước của ống phát triển mạnh thành não bộ, phần sau hình thành tủy sống. Đúng vì :
Ở hệ thần kinh dạng ống hệ thần kinh trung ương gồm 2 phần là: não và tủy sống.Trong đó:
Não được hình thành từ đầu trước.
Phần còn lại của ống sống hình thành nên tủy sống.
Chân khớp là những động vật không xương sống có hệ thần kinh tập trung thành dạng thần kinh hạch, gồm hạch não, hạch ngực và hạch bụng. trong đó hạch não đặc biệt phát triển. (Hình 26.2C- SGK 11 cơ bản trang 109- HTK dạng chuỗi hạch của côn trùng thuộc chân khớp)
Đây là một ví dụ minh họa não của động vật có xương sống.
Ở não có tới 100 tỉ nơron đa cực. vỏ não chỉ dày từ 2 – 3 mm nhưng chứa tới 75% tổng số nơ ron của toàn bộ não và chiếm tới 40% khối lượng não.
Có số lượng hạn chế.
Do: Phản xạ có điều kiện có số lượng không hạn chế do nó hình thành thông qua quá trình học tập và tích lũy lâu dài theo thời gian. Mã những gì được gặp, được học là không giới hạn.
(SGK sinh học cơ bản 11 trang 108) Các tế bào thần kinh nằm rải rác trong cơ thể và liên hệ với nhau qua các sợi thần kinh, tạo thành mạng lưới tế bào thần kinh.
Phản xạ không phải là hình thức cảm ứng ở động vật chưa có hệ thần kinh, nó là hình thức cảm ứng chỉ có ở động vật đã có tổ chức hệ thần kinh.
tuy có tổ chức thần
kinh, phản ứng nhanh kịp thời nhưng chưa thực sự chính xác do khi bị kích thích
ở bất cứ điểm nào cũng gây phản ứng toàn thân, cũng vì vậy mà phản ứng tiêu tốn
nhiều năng lượng.
SGK sinh học 11- trang 111
Phản xạ là phản ứng của cơ thể ở nhóm động vật đã có xuất
hiện cấu trúc hệ thần kinh nhằm trả lời lại các kích thích của môi trường trong
và ngoài cơ thể.
(hình 27.2 SGK sinh học cơ bản 11 trang 112)
Cá, lưỡng cư, bò sát, chim, thú.
Do hệ thần kinh dạng ống gặp ở động vật có xương sống.
Cơ vân do hệ thần kinh vận động điều khiển vì:
Hệ thần kinh vận động (hay hệ thần kinh tự chủ) điều khiển các hoạt động có chủ ý, các hành vi theo ý muốn chủ quan.
Cơ vân hoạt động theo ý muốn nên chịu sự điều khiển của hệ thần kinh vận động.
Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch gặp ở động vật đối xứng 2 bên: giun dẹp, giun tròn, chân khớp, thân mềm.
SGK Sinh học 11- trang 112
Cảm ứng ở thực vật
thường xảy ra chậm và biểu hiện bằng ứng động và hướng động. Cảm ứng ở động vật
diễn ra nhanh hơn. Mức độ, tính chính xác của phản ứng phụ thuộc vào mức độ tổ
chức của bộ phận tiếp nhận và phản ứng lại các kích thích (hệ thần kinh) nên cảm
ứng ở động vật nhạy bén và chính xác hơn
Chuyển trạng thái co rút của chất nguyên sinh đúng vì:
Động vật đơn bào chưa có hệ thần kinh.
Sự di chuyển chính của nó hướng tới hoặc tránh xa nguồn kích thích là do sự co rút của chất nguyên sinh nhờ vào các xơ actin và myosin trong bào tương.
Cảm ứng ở động vật là khả năng tiếp nhận và phản ứng hể tồn tại và phát triển. (SGK lớp 11 cơ bản trang 110).
Côn trùng là lớp động vật thuộc ngành chân khớp có hệ thống thần kinh tập trung thành dạng thần kinh hạch gồm hạch não, hạch ngực và hạch bụng, trong đó hạch não đặc biệt phát triển liên hệ với sự phát triển và phân hóa của các giác quan.
Mỗi tế bào thần kinh là một trung tâm điều khiển hoạt động ở một vùng xác định của cơ thể, không đúng với đặc điểm của hệ thần kinh dạng lưới vì:
Đặc điểm của hệ thần kinh dạng lưới là không mang tính chất định khu, chỉ cần 1 kích thích ở bất tế bào thần kinh nào trên cơ thể đều gây co toàn thân.
Cùng với sự tiến hóa, số lượng tế bào thần kinh ngày càng lớn. Đúng vì :
Theo bậc thang tiến hóa số lượng tế bào thần kinh ngày càng lớn để đáp ứng với mức độ phức tạp, ngày càng phân hóa của hệ thần kinh.
Xem thêm các bài tiếp theo bên dưới