Bến Quê
A. Nội dung bài học
I. Vài nét về tác giả
- Nguyễn Minh Châu (1930-1989)
- Quê quán: làng Văn Thai (tên nôm là làng Thơi), xã Quỳnh Hải, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
- Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác:
+ Năm 1945, ông tốt nghiệp trường Kỹ nghệ Huế với bằng Thành chung
+ Tháng 1 năm 1950, ông học chuyên khoa trường Huỳnh Thúc Kháng tại Nghệ Tĩnh sau đó gia nhập quân đội, học trường sĩ quan lục quân Trần Quốc Tuấn
+ Năm 1961 ông theo học trường Văn hóa Lạng Sơn
+ Năm 1962 ông về công tác tại phòng Văn nghệ quân đội, sau chuyển sang tạp chí Văn nghệ quân đội
+Năm 1972 ông đã được kết nạp vào Hội nhà văn Việt Nam
Các tác phẩm tiêu biểu: Chiếc thuyền ngoài xa, Dấu chân người lính, Bến quê…
- Phong cách sáng tác:
+ Ra khỏi cuộc chiến tranh, Nguyễn Minh Châu vẫn phát huy tính chiến đấu của ngòi bút, viết về những âm vang chiến trận, bao quát cả những vấn đề dân sự qua cảm hứng của một người lính đầy trải nghiệm.
II. Tác phẩm
1. Hoàn cảnh sáng tác
- Truyện ngắn Bến quê in trong truyện cùng tên của Nguyễn Minh Châu
2. Tóm tắt
Nhĩ - nhân vật chính của truyện từng đi khắp mọi nơi trên Trái đất, cuối đời lại bị cột chặt trên giường bệnh vì căn bệnh hiểm nghèo, đến nỗi không thể tự dịch chuyển đến vài mươi phân trên chiếc giường hẹp kê cạnh cửa sổ. Vào buổi sáng mùa thu ấy, Nhĩ phát hiện ra vẻ đẹp bình dị và quyến rũ của cái bãi bồi bên kia sông, ngay phía trước cửa sổ nhà mình mà anh chưa một lần đặt chân tới. Cũng đến lúc nằm liệt giường, anh nhận sự chăm sóc đến từng miếng ăn, ngụm nước của người vợ, đức hi sinh thầm lặng của vợ mình. Anh khao khát được đặt chân một lần lên cái bờ bãi bên kia sông, nhưng không thể. Anh nhờ cậu con trai thực hiện giúp mình mơ ước ấy nhưng cậu ta không hiểu ý bố, đã sa vào đám chơi phá cờ thế ven đường và để lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày. Nhĩ đã chiêm nghiệm được cái quy luật đầy nghịch lí của đời người. Khi con đò sắp chạm mũi vào bờ đất bên này, Nhĩ thu hết tâm lực đu mình ra ngòi cửa sổ giơ cánh tay gầy guộc khoát khoát- y như đang khẩn thiết ra hiệu cho ai đó.
3. Giá trị nội dung
- Qua cảnh ngộ và tâm trạng của nhân vật Nhĩ, truyện Bến quê gửi gắm những suy nghĩ, trải nghiệm sâu sắc của nhà văn về con người và cuộc đời, thức tỉnh mọi người sự trân trọng những vẻ đẹp và giá trị bình dị, gần gũi của gia đình, quê hương
4. Giá trị nghệ thuật
- Truyện thành công trong việc tạo dựng tình huống nghịch lí, trần thuật qua dòng nội tâm nhân vật, ngôn ngữ và giọng điệu giàu chất suy tư, hình ảnh mang tính biểu tượng.
5. Phân tích tác phẩm
I. Mở bài
- Giới thiệu vài nét về tác giả Nguyễn Minh Châu: ngòi bút, viết về những âm vang chiến trận, bao quát cả những vấn đề dân sự qua cảm hứng của một người lính đầy trải nghiệm.
- Giới thiệu vài nét về văn bản Bến quê: truyện Bến quê gửi gắm những suy nghĩ, trải nghiệm sâu sắc của nhà văn về con người và cuộc đời, thức tỉnh mọi người sự trân trọng những vẻ đẹp và giá trị bình dị, gần gũi của gia đình, quê hương
II. Thân bài
1. Cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật Nhĩ về vẻ đẹp thiên nhiên nơi bến quê
- Hoàn cảnh của Nhĩ:
+ Vào buổi chiều đầu thu, qua khung cửa sổ Nhĩ nhận ra vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên quê hương
+ Những bông hoa bằng lăng cuối mùa đậm hơn
+ Vòm trời thu như cao hơn
+ Đặc biệt nhất là vẻ đẹp trù phú của bãi bồi
⇒ Mỗi cảnh vật đều mang nét đẹp riêng rất đỗi quen thuộc và bình dị. Nhĩ xúc động trước vẻ đẹp thân thương của xứ sở quê hương
2. Cảm xúc của Nhĩ về người vợ
- Những ngày cuối đời nằm trên giường bệnh Nhĩ mới cảm nhận được vẻ đẹp của Liên- người vợ của anh
- Liên phải chịu bao vất vả, lo toan. Anh xót xa vô cùng khi thấy Liên mặc tấm áo vá => vẻ đẹp bình dị, mộc mạc chân thành
- Liên đã tần tảo, hi sinh thầm lặng suốt đời vì chồng con, vì gia đình
- Dù đã trở thành người đàn bà thành thị nhưng Liên vẫn vẹn nguyên những vẻ đẹp tâm hồn trong sáng
⇒ Cuối đời, Nhĩ mới nhận ra và thấm thía tình cảm gia đình bởi anh đã nhân ra gia đình mãi mãi là ấm áp, hạnh phúc và là nơi nương tựa vững chắc nhất
3. Cảm xúc và suy nghĩ về khát vọng bình dị cuối đời
- Khi nhận ra vẻ đẹp của bãi bồi bên sông là lúc Nhĩ bừng lên một niềm khao khát cháy bỏng vô cùng là được đặt chân lên bãi bồi đó
- Khát vọng ấy tuy rất bình dị nhưng lại trở nên đặc biệt trong hoàn cảnh của anh lúc này- đó là một điều vô vọng => thể hiện sự thức tỉnh xót xa của Nhĩ
- Từ việc nhờ đứa con trai không thành cùng với quãng đời tuổi trẻ của mình, Nhĩ đã nghiệm ra một quy luật có tính chất phổ biến của đời người
- Hành động cố thu người “ giơ tay khoát khoát” như muốn thức tỉnh mọi người: hãy mau thoát ra những cái chùng chình, vòng vèo trên đời để hướng tới những giá trị đích thực của cuộc sống
⇒ Nhà văn đã gửi gắm vào nhân vật Nhĩ những triết lí, tư tưởng cốt lõi của cuộc đời con người: hãy trân trọng những giá trị bình dị nhất trong cuộc sống, quê hương và xứ sở.
III. Kết bài
- Khẳng định lại những thành công về nghệ thuật và nội dung:
+ Tình huống truyện xây dựng đặc biệt, xây dựng nhân vật tư tưởng, miêu tả nhân vật chi tiết, sáng tạo nhiều hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng.
+ Qua đó gợi cho người đọc những suy nghĩ về con người và cuộc đời, những cái đẹp dôi khi lại là những thứ bình dị nhất mà chúng ta vô tình chưa thể nhận ra.
B. Bài tập luyện tập
Câu 1: Dòng nào sau đây nêu đúng về tác giả và thời điểm sáng tác truyện ngắn Bến quê?
A. Tô Hoài, sau 1975 B. Nguyễn Khải, 1945- 1975
C. Nguyễn Minh Châu, trước 1975 D. Nguyễn Minh Châu, sau 1975
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: D
Câu 2: Ý nào đây nêu tình huống chính của truyện ngắn Bến quê?
A. Nhĩ bị ốm nặng, mọi người phải chăm sóc nâng giấc nên anh luôn day dứt về điều đó
B. Nhĩ bị ốm, muốn con thay mình sang bên kia sông thăm lại nơi trước kia anh đã từng nhiều lần sang chơi
C. Nhĩ bị ốm nặng, trong những ngày cuối cùng của cuộc đời mình, anh chỉ khao khát được đặt chân lên bờ bên kia con sông gần nhà
D. Nhĩ bị ốm, trong những ngày dưỡng bệnh, anh luôn suy nghĩ về việc nếu khỏi bệnh anh sẽ đi thăm thú những nơi trước đây anh đã dự định mà chưa đi được.
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: C
Câu 3: Khi nằm trên giường bệnh, Nhĩ thấy gì qua khung cửa sổ?
A. Những hình ảnh thiên nhiên như mang một màu sắc mới thật lạ mắt
B. Thiên nhiên dường như nhợt nhạt và xám xịt
C. Thiên nhiên mang một sắc màu thân thuộc như những gì thân thuộc nhất của quê hương
D. Vì anh muốn con trai anh không phải ân hận như anh lúc cuối đời
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: C
Câu 4: Nhân vật Nhĩ đã cảm nhận điều về Liên, người vợ của anh?
A. Tần tảo, và chịu đựng hi sinh B. Vất vả, giản dị
C. Đảm đang, tháo vát D. Thông minh, giỏi giang trong công việc
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: A
Câu 5: Trong tâm tưởng khi đang đi trên bãi bồi bên kia sông, Nhĩ thấy mình giống nhân vật nào?
A. Một khách du lịch B. Một nhà thám hiểm
C. Một nhà địa chất D. Một nhà khảo cổ
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: B
Giải thích: Chi tiết: Giữa lúc Nhĩ đang nhìn thấy trong tưởng tượng chính mình trong tấm áo màu xanh trứng sáo và chiếc mũ nan rộng vành, như một nhà thám hiểm
Câu 6: Vì sao Nhĩ lại muốn sang bên kia sông?
A. Vì bên ấy có nhiều điều mới lạ hơn so với nơi anh từng đặt chân đến
B. Vì chưa bao giờ Nhĩ đặt chân lên mảnh đất ấy và lúc này anh mới cảm nhận được vẻ đẹp gần gũi, bình dị, thân thương mà thiêng liêng của nó
C. Vì đấy là nơi duy nhất chưa đặtc hân đến sau khi đã đi khắp “xó xỉnh của thế giới” nên anh muốn đi cho biết
D. Vì Nhĩ muốn thoát ra khỏi cảnh ốm yếu, tù túng của bản thân và không gian vắng lặng của ngôi nhà
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: B
Câu 7: Lí do chính nào khiến Nhĩ muốn con trai bên kia sông?
A. Để nó có thời gian đi loanh quanh và mua quà về cho anh
B. Nhĩ muốn con trai thay mình thực hiện khát vọng sang bên kia sông- một mảnh đất lúc này trở nên rất đỗi thân thương với anh
C. Vì anh muốn con trai mình cần phải biết mảnh đất bên kia sông, nơi có rất nhiều điều kì lạ
D. Vì anh muốn con trai anh phải ân hận như anh lúc cuối đời
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: B
Câu 8: Vì sao Tuấn không sang sông như bố muốn?
A. Tuấn bị hấp dẫn bởi trò chơi phá cờ thế B. Tuấn giống bố hồi còn trẻ
C. Tuấn không biết đó là khao khát của bố D. Vì tất cả những lí do trên
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: D
Câu 9: Những khám phá riêng của Nhĩ về cái bãi bồi bên kia sông Hồng đã đem đến cho anh tâm trạng gì?
A. Say mê, pha lẫn với nỗi ân hận, đau đớn B. Buồn bã, trầm uất
C. Vui sướng, ngạc nhiên D. Tự hào, hãnh diện với bạn bè
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: A
Câu 10: Nhận định nào nói đúng về nhân vật Nhĩ?
A. Là người đi nhiều, biết nhiều về các địa danh trên thế giới nhưng lại hời hợt tình cảm với quê hương
B. Là người suốt đời chỉ mong muốn những điều nhỏ bé, bình thường mà không đạt được
C. Là người biết nâng niu, trân trọng vẻ đẹp gần gũi, bình dị của cuộc sống, quê hương
D. Là người suốt đời sống trong đau khổ, dằn vặt
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: A
Câu 11: Thông điệp từ truyện Bến quê của Nguyễn Minh Châu?
A. Dù đi đâu thì quê hương vẫn là chỗ dừng chân cuối cùng của đời con người
B. Hãy trân trọng những vẻ đẹp, giá trị bình dị, gần gũi của cuộc sống quê hương
C. Quê hương nếu ai không nhớ- Sẽ không lớn nổi thành người
D. Trước khi đi ra ngoài, hãy biết sống với quê hương của mình
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: B
Câu 12: Truyện Bến quê được kể bằng ngôi thứ ba, đúng hay sai?
A. Đúng B. Sai
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: A
Câu 13: Biểu tượng bờ đất lở dốc đứng phía bên này sông là biểu tượng cho điều gì?
A. Những khó khăn gian khổ của quê hương B. Những khó khăn gian khổ của đời người
C. Phần thiếu hụt trong cuộc đời con người D. Những trở ngại không thể vượt qua
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: C
Câu 14: Ý nào dưới đây thể hiện chính xác nhất giá trị nhân đạo của tác phẩm trên?
A. Tác phẩm thức tỉnh ở mỗi người niềm trân trọng những vẻ đẹp và những giá trị bình dị, gần gũi của cuộc sống, gia đình, quê hương
B. Tác phẩm đề cập đến những tình cảm thiêng liêng nơi sâu thẳm tâm hồn con người: tình cảm gia đình, tình anh em bạn bè
C. Tác phẩm khắc họa cuộc sống của một người trong những ngày cuối cùng của cuộc đời với nỗi khổ đau và niềm khao khát cháy bỏng
D. Thức tỉnh con người biết tìm đến chỗ dựa tinh thần lớn lao của cuộc đời khi gặp khó khăn
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: A
Câu 15: Nhận định nào sau đây không phải là đặc điểm nghệ thuật nổi bật của truyện ngắn Bến quê?
A. Tổ chức đối thoại và miêu tả hành động của nhân vật
B. Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên
C. Nghệ thuật miêu tả tâm trạng nhân vật
D. Xây dựng những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: D
Câu 16: Câu văn sau nói về điều gì?
Suốt đời Nhĩ đã từng đi tới không sót một xó xỉnh nào trên trái đất, đây là một chân trời gần gũi, mà lại xa lắc vì chưa hề bao giờ đi đến- cái bờ bên kia sông Hồng ngay trước cửa sổ nhà mình.
A. Chiêm nghiệm của Nhĩ về một nghịch lí của chính cuộc đời anh
B. Cảm giác buồn chán của Nhĩ khi cả cuộc đời chưa đi ra khỏi ngôi nhà của mình
C. Nhĩ chưa khi nào hiểu hết vẻ đẹp của quê hương mình
D. Chỉ nghĩ tới lúc này Nhĩ mới hiểu hết được vẻ đẹp quê hương
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: A
Câu 17: Dòng nào sau đây thể hiện rõ nhất cảm xúc của nhân vật Nhĩ?
A. Ngoài cửa sổ bấy giờ những bông hoa bằng lăng đã thưa thớt
B. Tiết trời đầu thu đem đến cho con sông Hồng một màu đỏ nhạt
C. Những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ
D. Mấy bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn
Hướng dẫn giải:
Chọn đáp án: C
Câu 18: Truyện ngắn Bến quê của Nguyễn Minh Châu chứa đựng những suy ngẫm, trải nghiệm sâu sắc của nhà văn về con người, cuộc đời, thức tỉnh sự trân trọng giá trị của cuộc sống gia đình và những vẻ đẹp bình dị của quê hương, đúng hay sai?