Chữa lỗi diễn đạt

A. Củng cố kiến thức cơ bản

   - Lỗi diễn đạt là lỗi sử dụng ngôn ngữ, tư duy của người nói

   - Lo-gic là trật tự chặt chẽ tất yếu giữa các hiện tượng lập luận, giữa các thành phần câu, các từ ngữ trong câu.

B. Phân tích một số ví dụ về lỗi diễn đạt liên quan tới lô-gic

   a. Chúng em đã giúp các bạn học sinh những vùng bị bão lụt quần áo, giày dép và nhiều đồ dùng học tập khác

   ⇒ A, B không cùng loại; B không phải là từ có phạm vi nghĩa rộng hơn từ ngữ A

   Sửa lại: Chúng em đã giúp các bạn học sinh những vùng bị bão lụt quần áo, giày dép và nhiều đồ dùng sinh hoạt khác.

   Kết luận: Khi viết câu có kiểu kết hợp "A và B khác" thì A và B phải cùng loại trong đó B là từ ngữ có nghĩa rộng, A là từ ngữ có nghĩa hẹp.

   b. Trong thanh niên nói chung và trong bóng đá nói riêng, niềm say mê là nhân tố quan trọng dẫn đến thành công

    ⇒ A, B không cùng loại; A không phải là từ có phạm vi nghĩa rộng hơn từ ngữ B

   Sửa lại: Trong thanh niên núi chung và trong sinh viên núi riêng, niềm say mê là nhân tố quan trọng dẫn đến thành công

   Kết luận: Khi viết câu có kiểu kết hợp A nói chung và B nói riêng thì A phải là từ ngữ có nghĩa rộng hơn từ ngữ B

   c. Lão Hạc, Bước đường cùng và Ngô Tất Tố đã giúp chúng ta hiểu sâu sắc thân phận của người nông dân Việt Nam trước cách mạng tháng Tám 1945.

    ⇒ C (Ngô Tất Tố) – tên tác giả không cùng trường từ vựng với A (Lão Hạc), B (Bước đường cùng) – tên tác phẩm

   Sửa lại: Lão Hạc, Bước đường cùng và Tắt đèn đã giúp chúng ta hiểu sâu sắc thân phận của người nông dân Việt Nam trước cách mạng tháng Tám 1945.

   Kết luận: Khi viết câu có kiểu kết hợp A, B và C (các yếu tố có quan hệ đẳng lập) thì A, B, C phải là những từ ngữ thuộc cùng 1 trường từ vựng, biểu thị những khái niệm thuộc cùng một phạm trù.

   d. Em muốn trở thành một người trí thức hay một bác sĩ ?

   A (trí thức)-giai cấp bao hàm B (bác sĩ) – nghề nghiệp

   Sửa lại: Em muốn trở thành một người trí thức hay một thủy thủ ?

   Kết luận: Khi viết kiểu câu hỏi lựa chọn A hay B thì A không bao hàm B và B cũng không bao hàm A

   e. Bài thơ không chỉ hay về nghệ thuật mà còn sắc sảo về ngôn từ.

   A (nghệ thuật) bao hàm B (ngôn từ)

   Sửa lại: Bài thơ không chỉ hay về nghệ thuật mà còn sắc sảo về nội dung.

   Kết luận: Khi viết câu có kiểu kết hợp không chỉ A mà còn B thì A và B không có quan hệ nghĩa rộng- hẹp với nhau

   g. Trên sân ga chỉ còn lại hai người. Một người thì cao gầy, còn một người thì mặc áo ca rô.

   A (cao gầy) – hình dáng không đối lập đặc trưng với B (áo ca rô) –Trang phục

   Sửa lại: Trên sân ga chỉ còn lại hai người. Một người thì cao gầy, còn một người thì lùn và mập

   Kết luận: Khi miêu tả các dấu hiệu đặc trưng phải được biểu thị bằng những từ ngữ thuộc cùng một trường từ vựng, đối lập nhau trong phạm vi một phạm trù.

   h. Chị Dậu rất cần cù và chịu khó nên chị rất mực yêu thương chồng con.

   A( cần cù và chịu khó) không có mối quan hệ nhân quả “nên” với B (yêu thương chồng con).

   Chị Dậu rất cần cù,chịu khó và rất mực yêu thương chồng con.

   k. Hút thuốc lá vừa có hại cho sức khoẻ, vừa làm giảm tuổi thọ của con người

   A (hại cho sức khỏe) cùng một phạm trù với B (giảm tuổi thọ)

   Sửa lại: Hút thuốc lá vừa có hại cho sức khoẻ, vừa tốn kém về tiền bạc.

   Kết luận: Khi dùng cặp quan hệ từ vừa A - vừa B thì A, B phải được biểu thị bằng những từ ngữ không cùng một phạm trù, không bao hàm nhau.

C. Bài tập củng cố

   Phát hiện lỗi diễn đạt và sửa cho đúng:

   a. Gần trưa, đường phố tấp nập, xe cộ ngược xuôi càng ngày càng thưa dần.

   b. Các bạn ấy rất yêu văn nghệ và cả đi dã ngoại nữa.

   c. Anh bộ đội bị thương hai lần: Một lần ở cánh tay, một lần ở Điện Biên Phủ

   d. Em thích mua xe hay xe đạp?

   e. Tuy nhà rất xa trường nhưng hôm nào nó cũng đi học muộn.

   f. Trong việc học tập nói chung và lao động nói riêng, bạn Nam đều rất gương mẫu.

   h. Trời đã bắt đầu tối nên em nhìn rõ bạn Hoa đang vẫy em ở đầu phố.

Hướng dẫn làm bài

   a. Lỗi: Dùng từ "tấp nập" không phù hợp với nội dung của câu.

   Chữa: Gần trưa, đường phố vắng vẻ, xe cộ ngược xuôi càng ngày càng thưa dần.

   b. Lỗi: văn nghệ và dã ngoại không thuộc cùng một trường từ vựng, không biểu thị những khái niệm thuộc cùng một phạm trù.

   Chữa: Các bạn ấy rất yêu văn nghệ và cả thể thao nữa.

   c. Cánh tay và Điện Biên Phủ không phù hợp

   Sửa lại: Anh bộ đội bị thương hai lần: Một lần ở cánh tay, một lần ở chân trái

   Anh bộ đội bị thương hai lần: Một lần ở Hà Nội, một lần ở Điện Biên Phủ

   d. Em thích mua xe hay xe đạp?

   Lỗi vì xe bao hàm xe đạp

   Chữa: Em thích mua xe máy hay xe đạp?

   e. Tuy nhà rất xa trường nhưng hôm nào nó cũng đi học muộn.

   Lỗi: dùng sai quan hệ từ

   Vì nhà rất xa trường nên hôm nào nó cũng đi học muộn.

   f. Trong việc học tập nói chung và lao động nói riêng, bạn Nam đều rất gương mẫu.

   Lỗi: Học tập và lao động không có quan hệ chung – riêng

   Sửa: Trong việc học tập và lao động, bạn Nam đều rất gương mẫu.

   h. Trời đã bắt đầu tối nên em nhìn rõ bạn Hoa đang vẫy em ở đầu phố.

   Lỗi: Sai quan hệ từ

   Mặc dù trời đã bắt đầu tối nhưng em vẫn nhìn rõ bạn Hoa đang vẫy em ở đầu phố.

Phần trắc nghiệm

Em hãy đọc câu sai về lôgic diễn đạt sau rồi thực hiện yêu cầu nêu ở dưới từ câu 1 - câu 2.

Tôi bị ngã hai lần, một lần ở bậc thềm nhà và một lần vào năm 1998.

Yêu cầu:

Câu 1: Câu trên sai vì:

A. Bậc thềm và năm 1998 cùng một trường nghĩa.

B. Bậc thềm và năm 1998 không cùng một trường nghĩa.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: B

Câu 2: Trong số các câu sau câu nào đã chữa đúng ?

A. Tôi bị ngã hai lần, một lần ở bậc thềm nhà và một lần do bị ốm.

B. Tôi bị ngã hai lần, một lần ở bậc thềm nhà và một lần đi xe đạp.

C. Tôi bị ngã hai lần, một lần dự thi điền kinh và một lần ở bậc thềm nhà.

D. Tôi bị ngã hai lần, một lần ở bậc thềm nhà và một lần ở cầu ao.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: D

Câu 3: Câu nào dưới đây mắc lỗi diễn đạt liên quan đến logic?

A. Anh cúi đầu thong thả chào.

B. Nó không chỉ ngoan ngoãn mà còn rất lễ phép.

C. Linh là một học sinh chăm ngoan của lớp.

D. Tuy phải làm nhiều việc trong gia đình nhưng bạn ấy vẫn học giỏi.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: B

Câu 4: Nguyên nhân mắc lỗi lôgic của câu “ Các tác phẩm của Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Lão Hạc,. . . đều phơi bày cảnh sống khổ cực của những người nông dân trước Cách mạng tháng Tám” là gì ?

A. Truyện Lão Hạc không phải của Ngô Tất Tố hoặc Nguyễn Công Hoan.

B. Tên tác phẩm Lão Hạc không cùng loại với tên tác giả.

C. Ngô Tất Tố và Nguyễn Công Hoan còn sáng tác cả sau Cách mạng.

D. Cả A, B, C đều sai.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: B

Câu 5: Có một bạn viết “Chúng em đã giúp đỡ các bạn học sinh vùng bão lụt nhiều quần áo, giày dép và nhiều đồ dùng học tập khác”.

Câu nào có cách chữa hợp lí mà ít thay đổi nghĩa của câu đã cho trước.

A. Chúng em đã giúp đỡ các bạn học sinh vùng bão lụt nhiều quần áo, giày dép và các dùng học tập.

B. Chúng em đã giúp đỡ các bạn học sinh những vùng bão lụt nhiều giấy bút, cặp sách và nhiều đồ dùng học tập khác.

C. Chúng em đã giúp đỡ các bạn học sinh những vùng bị bão lụt nhiều đồ dùng học tập.

D. Chúng em đã giúp đỡ các bạn học sinh những vùng bão lụt nhiều quần áo, giày dép.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: A

Câu 6: Nguyên nhân của việc mắc lỗi diễn đạt ở câu “Xuân Quỳnh, Xuân Diệu, Phạm Tiến Duật, Nguyễn Khoa Điềm,. . . đều là những nhà thơ trẻ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ của dân tộc” là gì?

A. Vì tên các nhà thơ không được kể theo một trật tự nhất định.

B. Vì Xuân Quỳnh không phải là nhà thơ trẻ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ của dân tộc.

C. Vì Xuân Diệu không phải là nhà thơ trẻ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ của dân tộc.

D. Cả A, B, C đều sai.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: C

Câu 7: Câu nào không mắc lỗi diễn đạt liên quan đến lôgíc ?

A. Trong bóng đá nói riêng và học tập nói chung, Minh đều đạt được những thành tích xuất sắc.

B. Vừa đi học Mai vừa học giỏi.

C. Tuy học giỏi nhưng Quân vẫn đỗ đại học.

D. Mặc dù có chăm học nhưng Tuấn không học giỏi.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: D

Câu 8: Cho câu: “Nó không chỉ học giỏi mà còn rất chăm học”. Cách nào chữa hợp lí mà ít làm thay đổi nghĩa của câu đã cho.

A. Nó không chỉ học giỏi mà còn ngoan ngoãn. B. Tuy nó học giỏi nhưng nó không kiêu căng.

C. Nó học giỏi vì nó rất chăm học. D. Mặc dù nó chăm học nhưng nó không học giỏi.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: A

Câu 9: Câu văn nào hợp lô gíc?

A. Trên sân ga chỉ còn hai người: Một người cao, gầy và một người mặc áo trắng.

B. Trên sân ga chỉ còn hai người: Một người cao, gầy và một người thấp, béo.

C. Trên sân ga chỉ còn hai người: Một người mặc áo kẻ và một người mặc áo trắng.

D. Chọn B và C.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: C

Câu 10: Câu nào diễn đạt đúng?

A. Tuy trời mưa nhưng đường lầy lội. B. Tuy trời mưa nhưng đường không lầy lội.

C. Mặc dù trười mưa nhưng đường lầy lội. D. Cả A,B,C đều đúng.

Hướng dẫn giải:

Chọn đáp án: B