Sọ dừa

+ Thể hiện ước mơ, niềm tin của nhân dân về chiến thắng cuối cùng của cái thiện đối với cái ác, cái tốt đối với cái xấu, sự công bằng đối với sự bất công.

I. Đôi nét về tác phẩm: Sọ dừa

1. Tóm tắt

Có đôi vợ chồng nghèo phải đi ở cho nhà phú ông và hiếm muộn con cái. Một lần bà vợ uống nước trong cái vỏ dừa, về nhà có mang, sinh ra một đứa bé kì dị, không chân không tay, tròn như quả dừa. Toan vứt đi thì đứa bé cầu xin nên bà vợ không nỡ mà giữ đứa bé lại, đặt tên Sọ Dừa. Lớn lên, Sọ Dừa thay mẹ chăn bò. Ba cô con gái nhà phú ông thay nhau đưa cơm cho Sọ Dừa. Hai cô chị kênh kiệu, chỉ có cô út đối đãi tử tế với Sọ Dừa. Một ngày, cô út phát hiện vẻ đẹp con người Sọ Dừa, đem lòng thương yêu. Sọ Dừa nhờ mẹ hỏi cưới. Dù bị thách cưới cao, Sọ Dừa vẫn đáp ứng đầy đủ. Sọ Dừa trở về hình dáng một chàng trai tuấn tú đến đón cô út về làm vợ khiến hai cô lớn nhà phú ông vô cùng ghen tức. Sọ Dừa thi đỗ Trạng nguyên được vua cử đi sứ. Trước khi đi, chàng đưa vợ một hòn đá lửa, một con dao và hai quả trứng gà đề phòng tai họa. Sọ Dừa đi vắng, hai người chị hãm hại cô út, đẩy cô xuống biển nhằm cướp chồng em. Nhờ những đồ vật chồng đưa, cô út thoát chết, được chồng cứu trên đường đi sứ. Hai vợ chồng đoàn tụ. Hai cô chị xấu hổ bỏ nhà đi biệt xứ.

2. Bố cục (3 phần)

- Phần 1 (từ đầu đến “đặt tên cho nó là Sọ Dừa”): Sự ra đời của Sọ Dừa

- Phần 2 (tiếp đó đến “phòng khi dùng đến”): Sọ Dừa cưới cô út, quay về hình dạng tuấn tú và thi đỗ trạng nguyên

- Phần 3 (còn lại): Biến cố bị hãm hại và sự đoàn tụ vợ chồng

3. Giá trị nội dung

Sọ Dừa là truyện cổ tích về người mang lốt vật, kiểu nhân vật khá phổ biến trong truyện cổ tích Việt Nam và thế giới. Nhân vật chính của loại truyện cổ tích này có hình hại dị dạng, thường mang lốt vật, thường bị mọi người xem thường, coi là “vô tích sự”. Nhưng đây là nhân vật có phẩm chất, tài năng đặc biệt. Cuối cùng, nhân vật trút bỏ lốt vật, kết hôn cùng người đẹp, sống cuộc đời hạnh phúc. Truyện Sọ Dừa đề cao giá trị chân chính của con người và tình thương đối với người bất hạnh

4. Giá trị nghệ thuật

- Sử dụng nhiều chi tiết tưởng tượng hoang đường, kì ảo

- Xây dựng hai tuyến nhân vật đối lập

II. Phân tích văn bản Sọ Dừa

I. Mở bài

- Giới thiệu về thể loại truyện cổ tích (khái niệm, các kiểu nhân vật chính, đặc sắc nghệ thuật,ý nghĩa…)

- Giới thiệu về truyện cổ tích Sọ Dừa (tóm tắt văn bản, khái quát giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật…)

II. Thân bài

1. Sự ra đời của Sọ Dừa

- Bà mẹ vào rừng hái củi, khát nước mà không tìm thấy suối, bà uống nước mưa trong cái sọ dừa bên gốc cây to rồi mang thai

- Bà sinh ra một đứa bé không chân, không tay, tròn như quả dừa nhưng lại biết nói.

→ Sự ra đời kì lạ. Qua đó, đề cập đến những người đau khổ, thấp hèn trong xã hội xưa, vẻ ngoài xấu xí, nhân dân nhận thức sâu sắc về số phận và địa vị xã hội của mình.

2. Sọ Dừa cưới cô út,trở về với hình dạng ban đầu và thi đố trạng nguyên

- Tài năng của Sọ Dừa:

+ Chăn bò rất giỏi: ngày nắng cũng như ngày mưa,bò con nào con nấy bụng no căng

+ Thổi sáo rất hay: thổi sáo cho đàn bò gặm cỏ

+ Tự biết khả năng của mình: gì chứ cho phú ông thì con cũng làm được, muốn cưới con gái phú ông làm vợ

→ Tuy có vẻ ngoài xấu xí nhưng Sọ Dừa có bên trong đẹp đẽ.

- Nhân vật cô Út:

+ Hiền lành, tử tế, thông minh, biết xử trí kịp thời để thoát nạn, là người đầy tình thương

+ Cô út bằng lòng lấy Sọ Dừa vì tính tình hiền lành, tử tế, không phân biệt, xét đoán qua vẻ bề ngoài; cô nhận ra vẻ đẹp bên trong Sọ Dừa, tình yêu chân thành.

- Sọ Dừa lấy cô út:

+ Có đầy đủ sính lễ theo yêu cầu của phú ông

+ Sọ Dừa trở về hình dạng ban đầu là một chàng trai khôi ngô, tuấn tú

- Sọ Dừa thi đỗ Trạng nguyên và được cử đi sứ

→ Mơ ước đổi đời của nhân dân lao động

3. Biến cố bị hãm hại và sự đoàn tụ của vợ chồng Sọ Dừa

- Trong thời gian Sọ Dừa đi sứ, hai cô chị sinh lòng ghen ghét, định tâm hại em để làm bà trạng

- Nhớ lời dặn của chồng, cô út thoát được chết, dựng lều sống giữa đảo vắng

- Sọ Dừa gặp lại vợ ở đảo vắng,đón vợ về nhà

- Kết thúc: hai vợ chồng Sọ Dừa sống hạnh phúc, hai cô chị bỏ đi biệt xứ

→ Mơ ước về một xã hội công bằng,cái thiện chiến thắng cái ác

4. Ý nghĩa của truyện

- Đề cao, ca ngợi giá trị bên trong của con người → kinh nghiệm khi đánh giá con người: tốt gỗ hơn tốt nước sơn.

- Đề cao lòng nhân ái.

- Khẳng định niềm tin vào chiến thắng cuối cùng của sự công bằng.

III. Kết bài

- Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản:

+ Nội dung: đề cao giá trị con người và tình thương đối với những người bất hạnh

+ Nghệ thuật: sử dụng các chi tiết tưởng tượng, hoang đường, kì ảo

- Bài học cho bản thân: có lòng yêu thương mọi người, không đánh giá con người bởi vẻ bề ngoài…

B. Bài tập luyện tập

Câu 1. Thể loại truyện cổ tích xuất hiện từ thời kì nào

A. Nguyên thủy B. Chiếm hữu nô lệ

C. Phong kiến D. Hiện đại

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Truyện cổ tích xuất hiện khi xã hội đã có sự phân chia giai cấp (xã hội phong kiến)

Câu 2. Truyện cổ tích phát triển mạnh trong hoàn cảnh nào?

A. Xã hội chưa phân chia giai cấp B. Xã hội có sự phân chia giai cấp, thống trị và bị trị

C. Bình đẳng, văn minh, dân chủ D. Cạnh tranh kinh tế lành mạnh

Hướng dẫn giải:

Đáp án B

→ Xã hội có sự phân chia giai cấp, thống trị và bị trị

Câu 3. Truyện cổ tích thường phản ánh điều gì?

A. Bước đấu tranh chinh phục thiên nhiên B. Đấu tranh chống xâm lược

C. Đấu tranh giai cấp D. Đấu tranh bảo tồn văn hóa

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

Cuộc đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh

Câu 4. Cuộc đấu tranh trong truyện cổ tích là cuộc đấu tranh như thế nào?

A. Cuộc đấu tranh giữa người nghèo, người giàu B. Cuộc đấu tranh giữa địa chủ và nông dân

C. Cuộc đấu tranh giữa chính nghĩa và phi nghĩa D. Cuộc đấu tranh giữa thiện và ác

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

→ Thực chất các cuộc đấu tranh trong truyện cổ tích là cuộc đấu tranh giữa thiện và ác

Câu 5. Loại truyện nào dưới đây không có trong truyện cổ tích?

A. Truyện cổ tích thần kì B. Truyện cổ tích loài vật

C. Truyện cổ tích loài người D. Truyện cổ tích sinh hoạt

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Truyện cổ tích chỉ có 3 loại: truyện cổ tích thần kì, truyện cổ tích loài vật, truyện cổ tích sinh hoạt

Câu 6. Yếu tố thần kì đóng vai trò thế nào trong kho tàng truyện cổ tích?

A. Trong tất cả truyện cổ tích B. Trong đa số truyện cổ tích

C. Trong một số ít truyện cổ tích D. Không có trong bất cứ truyện nào

Hướng dẫn giải:

Đáp án B

→ Đa số các truyện cổ tích đều sử dụng yếu tố thần kì làm yếu tố giúp truyện sinh động, hấp dẫn

Câu 7. Mục đích chính của việc tác giả dân gian đưa yếu tố kì ảo vào trong truyện cổ tích nhằm?

A. Vì không giải thích được các hiện tượng xảy ra trong xã hội

B. Giúp trừng trị cái ác tốt hơn

C. Nhằm lí giải các mối quan hệ xã hội

D. Thể hiện ước mơ về lẽ công bằng, góp phần tạo nên chất lãng mạn cho câu chuyện

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

→ Các yếu tố kì ảo trong truyện góp phần tạo nên chất lãng mạn cho câu chuyện, góp phần tạo nên chất lãng mạn cho chuyện

Câu 8. Tại sao tác giả dân gian không miêu tả chi tiết nhân vật Sọ Dừa

A. Vì truyện có quá nhiều tình tiết khác hấp dẫn

B. Dung lượng của truyện cổ tích không cho phép miêu tả kĩ về nhân vật

C. Nhân vật có tên riêng nhưng đại diện cho một loại người

D. Nhân vật có bề ngoài không mấy đặc biệt

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Nhân vật Sọ Dừa không được miêu tả chi tiết vì Sọ Dừa đại diện cho kiểu nhân vật người có hình dạng xấu xí

Câu 9. Truyện cổ tích, cái thiện luôn được khẳng định, đề cao, người hiền lành có thể gặp nhiều thiệt thòi xong cuối cùng vẫn có được cuộc sống hạnh phúc

A. Kết thúc có hậu B. Kết thúc bất ngờ

C. Kết thúc đúng thực tế D. Kết thúc không thực tế

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

→ Hầu hết kết thúc của truyện cổ tích đều là kết thúc có hậu

Câu 10. Nhân vật Sọ Dừa đại diện cho kiểu người nào trong xã hội?

A. Kiểu người bị bóc lột B. Kiểu người chịu nhiều bất hạnh

C. Kiểu người gặp nhiều may mắn D. Kiểu người bị hắt hủi, coi thường

Hướng dẫn giải:

Đáp án B

→ Sọ Dừa đại diện cho kiểu người chịu nhiều bất hạnh

Câu 11. Tại sao cô Út bằng lòng lấy nhân vật Sọ Dừa?

A. Vì thương hại Sọ Dừa B. Biết Sọ Dừa khôi ngô, tuấn tú

C. Hiểu và coi trọng giá trị bên trong của Sọ Dừa D. Cảm nhận được tương lai tốt đẹp của Sọ Dừa

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Cô Út bằng lòng lấy nhân vật Sọ Dừa vì cô hiểu và coi trọng giá trị bên trong của chàng

Câu 12. Nghệ thuật nổi bật nhất của truyện Sọ Dừa là gì?

A. Tương phản B. Liệt kê

C. Nhân cách hóa D. Phóng đại

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Nghệ thuật chủ yếu ở đây là nhân cách hóa, các nhân vật đại diện cho những kiểu tính cách khác nhau

Câu 13. Khi giới thiệu về nhân vật Sọ Dừa lúc mới ra đời, tác giả dân gian sử dụng phương pháp biểu đạt gì?

A. Miêu tả B. Tự sự

C. Tự sự và miêu tả D. Không dùng cả miêu tả lẫn tự sự

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Tác giả dân gian vừa kể vừa miêu tả về sự ra đời của Sọ Dừa

Câu 14. Hiện thực xã hội được phản ánh trong truyện Sọ Dừa?

A. Cuộc đấu tranh giữa kẻ bóc lột và người bị bóc lột

B. Cuộc đấu tranh giữa giai cấp thống trị và giai cấp bị trị

C. Cuộc sống của những con người chịu nhiều thiệt thòi trong xã hội

D. Cuộc sống của những con người chịu nhiều thiệt thòi trong xã hội và thái độ thông cảm, chia sẻ với nhân dân lao động

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

→ Truyện Sọ Dừa thể hiện thái độ cảm thông trước những người chịu nhiều thiệt thòi, chia sẻ với nhân dân lao động

Câu 15. Truyện Sọ Dừa phản ánh khát vọng gì của dân gian

A. Mong cuộc sống giàu vật chất

B. Công bằng xã hội, cái thiện thắng cái ác

C. Khát vọng đỗ đạt, mang hiển vinh về cho gia đình

D. Ước mong về xã hội không còn nghèo đói

Hướng dẫn giải:

Đáp án B

→ Truyện Sọ Dừa muốn thể hiện khát vọng về cái thiện thắng cái ác, sự công bằng trong xã hội

Bài sau

Xem thêm các bài tiếp theo bên dưới