Bài thơ: Bánh trôi nước

A. Nội dung bài học

Nội dung bài thơ: Bánh trôi nước

I. Đôi nét về tác giả Hồ Xuân Hương

- Hồ Xuân Hương lai lịch chưa thật rõ. Nhiều sách vẫn nói bà là con Hồ Phi Diễn (1704-?), quê ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An

- Hồ Xuân Hương là con vợ lẽ, ông thân sinh ra Bắc dạy học, lấy vợ lẽ là người Bắc Kinh

- Gia đình Hồ Xuân Hương từng sống ở phường Khán Xuân, gần Hồ Tây của Hà Nội

- Hồ Xuân Hương được mệnh danh là Bà Chúa Thơ Nôm

II. Đôi nét về tác phẩm Bánh trôi nước

1. Giá trị nội dung

- Bánh trôi nước là bài thơ có nhiều tầng ý nghĩa, với ý nghĩa tả thực là miêu tả chiếc bánh trôi nước trắng, tròn, chìm nổi

- Bài thơ là tiếng lòng cảm thông, xót xa cho thân phận lênh đênh, chìm nổi của người phụ nữ trong xã hội cũ. Là tiếng nói trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp phẩm chất trong sáng, tình nghĩa, sắt son của người phụ nữ Việt Nam ngày xưa.

2. Giá trị nghệ thuật

- Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt

- Ngôn ngữ thơ bình dị, thành ngữ, mô-típ dân gian

- Sáng tạo trong việc xây dựng nhiều tầng ý nghĩa

3. Hoàn cảnh sáng tác

- Sống giữa một thời đại phong kiến xã hội trọng nam khinh nữa, đa thê thiếp khiến cho người phụ nữ phải chịu biết bao nhiêu là cảnh bất hạnh và những số phận bị hắt hủi đau thương. Bản thân là một nữ sĩ Hồ xuân Hương đồng cảm và thấu hiểu những nỗi bất hạnh của người phu nữ thời phong kiến cho nên bà đã chiêm nghiệm và sáng tác lên bài thơ này.

4. Bố cục

* Bố cục: 2 phần

   + Phần 1 (2 câu đầu): Hình ảnh chiếc bánh trôi nước.

   + Phần 2 (2 câu cuối): Thân phận, phẩm chất người phụ nữ qua hình ảnh bánh trôi nước.

III. Dàn ý phân tích tác phẩm Bánh trôi nước

I. Mở bài

- Giới thiệu về tác giả Hồ Xuân Hương

- Giới thiệu về bài thơ Bánh trôi nước (khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật)

II. Thân bài

1. Hình ảnh bánh trôi nước

- Hình dáng bên ngoài: trắng, tròn

- Cách thức làm bánh:

   + Bảy nổi ba chìm

   + Tùy thuộc vào sự khéo léo của người làm bánh: rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

- Nhân bánh có màu đỏ: tấm lòng son

⇒ Tác giả miêu tả chiếc bánh trôi nước một cách căn kẽ, chi tiết, cụ thể, từ hình dáng bên ngoài, nhân bánh đến cách thức làm bánh. Nghĩa tả thực của bài thơ là hình ảnh chiếc bánh trôi nước trắng, tròn và luộc chưa chín thì chìm, chín rồi thì nổi.

2. Hình ảnh người phụ nữ

- Trắng, tròn: vẻ đẹp ngoại hình duyên dáng, nữ tính của người phụ nữ

- Số phận lênh đênh, chìm nổi, bấp bênh, phụ thuộc của người phụ nữ:

   + Bảy nổi ba chìm

   + Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

- Vẻ đẹp tâm hồn với tấm lòng thủy chung, son sắt: tấm lòng son

⇒ Với cách nói ẩn dụ, tác giả ca ngợi vẻ đẹp ngoại hình và tâm hồn của người phụ nữ, đồng thời, cảm thương sâu sắc cho số phận lênh đênh, chìm nổi, phụ thuộc của họ

III. Kết bài

- Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ:

   + Nội dung: mượn hình ảnh chiếc bánh trôi nước, qua đó thể hiện sự trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp của người phụ nữ và sự cảm thương sâu sắc trước số phận chìm nổi của họ

   + Nghệ thuật: thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, ngôn ngữ bình dị, xây dựng nhiều tầng ý nghĩa,…

- Mở rộng: liên hệ với những câu ca dao viết về người phụ nữ bắt đầu bằng cụm từ “thân em”

B. Bài tập luyện tập

Câu 1. Bánh trôi nước là tác phẩm của ai?

A. Đoàn Thị Điểm B. Hồ Xuân Hương

C. Nguyễn Khuyến D. Nguyễn Du

Hướng dẫn giải:

Đáp án B

Câu 2. Dòng nào dưới đây không phù hợp khi miêu tả chiếc bánh trôi nước?

A. Hình tròn, trắng mịn B. Nhân son đỏ

C. Được hấp trên nước D. Có thể rắn hoặc nát

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

Câu 3. Bánh trôi nước được làm theo thể thơ gì?

A. Song thất lục bát B. Ngũ ngôn tứ tuyệt

C. Thất ngôn tứ tuyệt D. Lục bát

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

Câu 4. Trong hai nghĩa, nghĩa nào quyết định giá trị của bài thơ?

A. Nghĩa thực B. Nghĩa ẩn dụ

Hướng dẫn giải:

Đáp án B

Câu 5. Qua hình ảnh chiếc bánh trôi nước, Hồ Xuân Hương muốn nói gì về người phụ nữ?

A. Vẻ đẹp về hình thể B. Vẻ đẹp tâm hồn

C. Số phận bất hạnh D. Vẻ đẹp và số phận long đong

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

→ Bánh trôi nước là hình ảnh tượng trưng cho những người con gái đẹp (cả tâm hồn và ngoại hình) nhưng lại chịu số phận long đong.

Câu 6. Thành ngữ nào sau đây gần với thành ngữ “bảy nổi ba chìm”?

A. Cơm niêu nước lọ B. Lên thác xuống ghềnh

C. Nhà rách vách nát D. Cơm thừa canh cặn

Hướng dẫn giải:

Đáp án B: chỉ sự bấp bênh, khó khăn, trôi nổi, khổ cực của người con gái trong xã hội phong kiến