Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

A. Nội dung bài học

- Chuyển nghĩa là hiện tượng thay đổi nghĩa của từ, tạo ra những từ nhiều nghĩa

- Trong từ nhiều nghĩa có:

   + Nghĩa gốc là nghĩa xuất hiện từ đầu, làm cơ sở để hình thành các nghĩa khác

   + Nghĩa chuyển là nghĩa được hình thành trên cơ sở của nghĩa gốc.

- Thông thường, trong câu, từ chỉ có một nghĩa nhất định. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, từ có thể được hiểu đồng thời theo cả nghĩa gốc lẫn nghĩa chuyển.

B. Bài tập luyện tập

Bài 1: Cho các câu sau:

1. Thu đã về trên những góc phố Hà Nội.

2. Biển giàu có với bao nhiêu là thu, nhụ, đé,...

3. Chúng em thu giấy loại làm kế hoạch nhỏ.

4. Hội nghị đã thu được những kết quả tốt đẹp.

5. Bằng sự nỗ lực của bản thân, Lan đã thu hẹp khoảng cách với bạn đứng đầu lớp.

6. Ông bà tôi thu hoạch được rất nhiều bưởi.

7. Hoa ngồi thu mình trong góc.

Hãy giải thích nghĩa của từ “thu” trong từng trường hợp?

Gợi ý

1. Thu – mùa thu (danh từ).

2. Thu – cá thu (danh từ).

3. Thu – hành động thu gom (động từ).

4. Thu – đạt được, có được kết quả nào đó sau một quá trình hoạt động (động từ).

5. Thu – thu hẹp khoảng cách (tính từ).

6. Thu – thu hoạch (động từ).

7. Thu - làm cho thân mình hoặc một bộ phận nào đó của cơ thể gọn lại, choán ít chỗ hơn và thường khó nhận thấy hơn (động từ).

Bài 2: Cho các nghĩa sau của từ “hạt giống”:

Nghĩa 1. Hạt dùng để gây giống.

Nghĩa 2. Những người còn trẻ đang có rất nhiều triển vọng hoặc đang được đào tạo, bồi dưỡng cho tương lai.

Hãy cho biết nghĩa nào của từ “hạt giống” được dùng trong các câu sau:

- Hạt giống em ươm trồng hôm nay đã bật nhú.

- Hết mùa cây ra quả, em xin ông một hạt giống về trồng trong vườn nhà.

- Cậu ấy được coi là hạt giống số 1 của mùa giải này đấy!

- Hạt giống này rất khỏe, nó đã nảy mầm mà không cần chăm bón.

- Họ đang chọn hạt giống cho đội tuyển quốc gia.

Gợi ý:

- Hạt giống em ươm trồng hôm nay đã bật nhú. (nghĩa 1)

- Hết mùa cây ra quả, em xin ông một hạt giống về trồng trong vườn nhà. (nghĩa 1)

- Cậu ấy được coi là hạt giống số 1 của mùa giải này đấy! (nghĩa 2)

- Hạt giống này rất khỏe, nó đã nảy mầm mà không cần chăm bón. (nghĩa 1)

- Họ đang chọn hạt giống cho đội tuyển quốc gia. (nghĩa 2)

Phần trắc nghiệm

Câu 1. Từ nhiều nghĩa là gì?

A. Là từ có từ một tới hai nghĩa trở lên B. Là từ có nghĩa đen và nghĩa bóng

C. Là từ có ít nhất từ hai nghĩa trở lên D. Là từ chỉ có một nghĩa nhưng nhiều cách hiểu

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Từ nhiều nghĩa là từ có từ 2 nghĩa trở lên

Câu 2. Hiện tượng từ nhiều nghĩa là gì?

A. Nghĩa xuất hiện đầu tiên được gọi là nghĩa gốc, từ nghĩa gốc suy ra nghĩa chuyển theo phương thức ẩn dụ, hoán dụ

B. Là việc tạo ra nhiều nghĩa mới cho từ

C. Hiện tượng từ có nghĩa đen và nghĩa bóng

D. Một từ có thể gọi tên được nhiều sự vật, hiện tượng

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

→ Hiện tượng chuyển nghĩa của từ, xuất phát từ nghĩa gốc, thông qua phương thức chuyển nghĩa ẩn dụ, hoán dụ

Câu 3. Tất cả các từ tiếng Việt đều là từ nhiều nghĩa?

A. Đúng B. Sai

Hướng dẫn giải:

Đáp án B

→ Từ tiếng Việt chỉ có một bộ phận có thể chuyển nghĩa

Câu 4. Từ nào dưới đây không phải là từ có nghĩa chuyển của từ mắt?

A. Mắt biếc B. Mắt na

C. Mắt lưới D. Mắt cây

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

→ Mắt biếc là từ được hiểu theo nghĩa gốc

Câu 5. Từ “cổ chai” có phải từ có nghĩa chuyển của từ “cổ” không?

A. Có B. Không

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

→ Từ cổ chai là nghĩa chuyển của từ cổ theo phương thức ẩn dụ

Câu 6. Nghĩa chuyển của từ “quả” ?

A. Qủa tim B. Qủa dừa

C. Hoa quả D. Qủa táo

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

→ Qủa tim là từ chuyển nghĩa của từ quả theo phương thức ẩn dụ

Câu 7. Từ nào dưới đây không có nghĩa chuyển

A. Mũi B. Mặt

C. Đồng hồ D. Tai

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

→ Từ đồng hồ không có nghĩa chuyển

Câu 8. Từ nào dưới đây có thể chuyển nghĩa được?

A. Com- pa B. Quạt điện

C. Rèm D. Lá

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

→ Từ lá có thể chuyển nghĩa được, trong các từ như lá lách, lá phổi, lá thép…

Câu 9. Từ “bụng” trong câu “ăn cho ấm bụng” được dùng với nghĩa chuyển, đúng hay sai?

A. Đúng B. Sai

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

→ Từ bụng mang nghĩa gốc

Câu 10. Từ bụng trong câu “anh ấy rất tốt bụng” được sử dụng theo nghĩa gốc, đúng hay sai?

A. Đúng B. Sai

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

→ Từ bụng ở đây được sử dụng theo nghĩa gốc