Liên Xô và các nước Đông Âu từ năm 1945 đến giữa những năm 70 của thế kỉ XX

I. Liên Xô

1. Công cuộc khôi phục kinh tế sau chiến tranh

- Hoàn cảnh: Liên Xô bước ra khỏi chiến tranh với tư thế người chiến thắng nhưng chịu những tổn thất nặng nề về người và của.

- Biện pháp: Thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ tư (1946 – 1950) để khôi phục và phát triển kinh tế.

- Thành tựu: Hoàn thành trong vòng 4 năm 3 tháng:

• Đến năm 1950, sản lượng công nghiệp tăng 73% so với mức trước chiến tranh. 
• Nông nghiệp đạt mức trước chiến tranh.
• Năm 1949, chế tạo thành công bom nguyên tử, phá thế độc quyền vũ khí nguyên tử của Mĩ.

2. Tiếp tục công cuộc xây dựng cơ sở vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội (từ năm 1950 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX)

a) Chủ trương

Tiếp tục xây dựng cơ sở vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội qua thực hiện các kế hoạch 5 năm lần thứ 5 (1951 – 1955), lần thứ 6 (1956 – 1960), lần thứ 7 (1959 – 1966),…

b) Phương hướng chính

- Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng.

- Thực hiện thâm canh trong phát triển nông nghiệp.

- Đẩy mạnh tiến bộ khoa học – kĩ thuật.

- Tăng cường sức mạnh quốc phòng.

c) Thành tựu

- Kinh tế:

• Sản xuất công nghiệp bình quân hàng năm tăng 9,6%.
• Liên Xô trở thành cường quốc công nghiệp đứng thứ hai thế giới (sau Mĩ).

- Về khoa học – kĩ thuật: 

• Năm 1957, Liên Xô là nước đầu tiên phóng thành công vệ tinh nhân tạo lên vũ trụ.
• Năm 1961, phóng con tàu “Phương Đông” đưa nhà du hành vũ trụ Ga-ga-rin lần đầu tiên bay vòng quanh Trái Đất,…
  • Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, các nước Đông Âu bị phát xít Đức chiếm đóng và nô dịch.

d) Chính sách đối ngoại

- Chủ trương duy trì hòa bình thế giới, thực hiện chính sách chung sống hòa bình, quan hệ hữu nghị với tất cả các nước.

- Ủng hộ các cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân, giành độc lập tự do của các dân tộc bị áp bức.

=> Liên Xô trở thành chỗ dựa vững chắc của hòa bình và cách mạng thế giới.

II. Đông Âu

1. Sự ra đời của các nước dân chủ nhân dân Đông Âu

- Hoàn cảnh:

• Khi Hồng quân Liên Xô tiến vào lãnh thổ Đông Âu truy kích phát xít Đức, nhân dân Đông Âu đã nổi dậy khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.

- Từ cuối năm 1944 đến năm 1949, một loạt các nước dân chủ nhân được thành lập: Ba Lan, Ru-ma-ni, Hung-ga-ri, Tiệp Khắc, Nam Tư, An-ba-ni, Bun-ga-ri, Cộng hòa Dân chủ Đức.

- Từ năm 1945 đến năm 1949, các nước Đông Âu đã hoàn thành thắng lợi những nhiệm vụ của cách mạng dân chủ nhân dân:

• Xây dựng bộ máy chính quyền dân chủ nhân dân.
• Tiến hành cải cách ruộng đất và quốc hữu hóa những xí nghiệp lớn.
• Thực hiện các quyền tự do dân chủ và cải thiện đời sống nhân dân.

2. Tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội (từ năm 1945 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX) (Giảm tải)

III. Sự hình thành hệ thống xã hội chủ nghĩa

1. Nguyên nhân hình thành 

Khi các nước Đông Âu bước vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa, mối quan hệ giữa Liên Xô và các nước Đông Âu đòi hỏi phải có sự hợp tác cao hơn và đa dạng hơn.

2. Quá trình hình thành:

- Ngày 8/1/1949, Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV) được thành lập, nhằm đẩy mạnh sự hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau giữa các nước XHCN.

- Tháng 5 /1955, Tổ chức Hiệp ước Vác-sa-va được thành lập. Đây là một liên minh mang tính chất phòng thủ về quân sự và chính trị của các nước XHCN Đông Âu.