Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

Hoạt động 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VĂN BẢN NHẬT DỤNG

GV tổ chức cho học sinh nhớ lại khái niệm văn bản nhật dụng bằng câu hỏi:

? Em nhắc lại thế nào là văn bản nhật dụng?

GV tổ chức chơi trò chơi: hỏi nhanh đáp nhanh để hệ thống lại những văn bản sẽ được học trong chương trình THCS mà giáo viên đã giới thiệu trên lớp.

- GV tổ chức cho Học sinh hát tập thể 01 bài hát vừa chuyền tay nhau 1 chiếc khăn quàng đỏ. Quản trò là lớp phó học tập. Quản trò hô “dừng”. Khi đó chiếc khăn tay trên bạn nào thì bạn đó trả lời câu hỏi sau: Lưu ý câu trả lời không được trùng với câu trả lời của bạn phía trước.

/?/ Những văn bản nhật dụng sẽ được học trong chương trình Ngữ Văn THCS lớp 6,7?

GV ghi nhanh kết quả của các em lên bảng và chốt kiến thức:

- Lớp 6 được học một số văn bản nhật dụng như: “Cầu Long Biên - chứng nhân lịch sử”; “Bức thư của thủ lĩnh da đỏ”; “Động Phong nha”.

- Lớp 7 có các văn nhật dụng sau: “Cổng trường mở ra”, “Mẹ tôi”, “Cuộc chia tay của những con búp bê”, “ Ca Huế trên sông Hương”.

Các văn bản trên thuộc các chủ đề: Di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, quan hệ giữa thiên nhiên và con người, giáo dục và vai trò của phụ nữ, văn hóa…

/?/ Theo em để tiếp cận hai văn bản này chúng ta cần có những phương pháp và cách học nào?

HS tự do trả lời

GV chốt kiến thức.

/?/ Hai văn bản “Cổng trường mở ra” và “mẹ tôi” thuộc chủ đề nào?

- Chủ đề gia đình, nhà trường

I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VĂN BẢN NHẬT DỤNG

1. Khái niệm

Văn bản nhật dụng là kiểu văn bản

- Về nội dung: Đề cập đến những vấn đề bức thiết trong xã hội, được toàn xã hội quan tâm.

- Có thể sử dụng nhiều phương thức biểu đạt khác nhau, thuộc các kiểu văn bản khác nhau: tự sự, miêu tả, thuyết minh, nghị luận.

2. Những văn bản nhật dụng sẽ học trong chương trình Ngữ Văn 7:

- Cổng trường mở ra

- Mẹ tôi

- Cuộc chia tay của những con búp bê

- Ca Huế trên sông Hương

3. Hướng tiếp cận văn bản nhật dụng

- Đọc các chú thích, lưu ý các chú thích về sự kiện

- Đọc trên cơ sở liên hệ với thực tế cuộc sống của bản thân, gia đình, cộng đồng.

- Sau khi tiếp cận văn bản cần đưa ra những suy nghĩ, đề xuất ý kiến, biện pháp

- Vận dụng kiến thức liên môn để hiểu văn bản

- Cần chú ý đến đặc điểm hình thức và phương thức biểu đạt của văn bản để phân tích nội dung

Hoạt động 2: Ôn lại kiến thức văn bản: Cổng trường mở ra

GV giới thiệu với thiệu với học sinh tập truyện “Harry Potter” và “ Những tấm lòng cao cả”…=> Để gợi dẫn giới thiệu với học sinh về dịch giả Lí Lan và văn bản “Mẹ tôi”.

GV cho học sinh hoạt động nhóm để cùng ôn lại kiến thức về hai văn bản “Cổng trường mở ra” và “ mẹ tôi” bằng hệ thống sơ đồ câm.

- GV chốt và cung cấp thêm những thông tin ngoài sách giáo khoa:

+ Thông tin lời tâm sự của Lý Lan:

- Nhà văn Lý Lan tâm sự: “Đó là một bài văn tôi viết khoảng mười năm trước, lúc cháu tôi sắp vào lớp một. Tôi chứng kiến tất cả sự chuẩn bị và cảm thông nỗi lòng của em tôi. Chị em tôi mồ cô mẹ khi còn quá nhỏ, các em tôi không hề có niềm hạnh phúc được mẹ cầm tay dẫn đến trường. Hình ảnh đó là nỗi khao khát mà khi làm mẹ em tôi mới thực hiện được. Mãi mãi hình ảnh mẹ đưa con đến trường là biểu tượng đẹp nhất trong xã hội loài người.”

+ Giới thiệu văn bản: Từ mẹ trong tiếng nói loài người (Phụ lục 1)

II- Chủ đề: Gia đình, nhà trường trong các văn bản: Cổng trường mở ra; mẹ tôi

1. Văn bản “Cổng trường mở ra”

a. Nghệ thuật:

- Sử dụng độc thoại nội tâm, người mẹ đã mở rộng cõi lòng mình để nói với con bằng cách tâm sự với chính mình, làm cho:

+ Hình ảnh mẹ hiện lên một cách trực tiếp

+ Văn bản thẫm đẫm chất trữ tình

+ Giúp tác giả có khả đi sâu vào thế giới nội tâm nhân vật để miêu tả một cách chính xác tâm trạng lo lắng, bâng khuâng, hạnh phúc của người mẹ. Đó là những cung bậc cảm xúc khó nói nên lời.

+ Tâm trạng người mẹ bộc lộ một cách tự nhiên, chân thực và cảm động. Người đọc chứng kiến một đêm không ngủ của mẹ với tình cảm sâu sắc

- Miêu tả tâm trạng nhân vật rất tinh tế, chân thực, sống động, cụ thể với nhiều hình thức khác nhau, miêu tả trực tiếp, miêu tả trong sự đối lập với người con.

- Sử dụng thời gian nghệ thuật giàu ý nghĩa: Đêm trước ngày khai trường vào lớp một của con. Ngày khai trường đầu tiên trong cuộc đời mỗi người là một cái mốc vô cùng thiêng liêng, trong đại. Vì thế cái đêm trước ngày khai trường đó bất kì người mẹ nào cũng có biết bao nỗi niềm, cảm xúc.

b. Nội dung:

- Tình yêu thương con sâu nặng, thiết tha của người mẹ.

- Khẳng định vai trò to lớn của nhà trường cũng như ý nghĩa của việc học tập trong cuộc đời mỗi người.

2. Mẹ tôi

a. Nghệ thuật

- Văn bản chọn hình thức viết thư. Đây là nét nghệ thuật độc đáo bởi:

+ Thư là loại văn bản bình thường để bộc lộ tình cảm, cảm xúc. Những tình cảm sâu sắc, thiêng liêng thường rất tế nhị, kín đáo nhiều khi không thể nói trực tiếp được. Mượn hình thức là một bức thư, người bố đã gửi gắm được biết bao nỗi niềm, tâm trạng của mình. Đó là nỗi buồn bã, tức giận của mình, bộc lộ được nỗi xót xa, thất vọng, đau đớn khi đứa con không xứng đáng với sự trông đợi của bố. Đây cũng là cách bộc lộ khéo léo của tác giả. Mượn hình thức là một bức thư, người bố còn bày tỏ tình cảm người mẹ En- ri- cô với con. Đây là một đoạn văn hay nhất, giàu sức biểu cảm nhất, xúc động lòng ta nhất. Người bố sau khi kể lại những việc làm, tình cảm người mẹ để đi đến khẳng định: Tình mẹ con thiêng liêng sâu nặng. Đức hi sinh thầm lặng, tình mẫu tử cao cả vô cùng. Không chỉ có vậy, người bố còn dự cảm bao tình huống đau đớn, xót xa, để khẳng định một chân lý, một quy luật muôn đời về tình mẫu tử khăng khít, gắn bó, bền chặt mãi mãi.

+ Nếu nói bằng văn bản ý từ sẽ sâu sắc hơn, sự sắp xếp sẽ chặt chẽ hơn.

+ Hơn nữa nếu viết bằng thư thì chỉ riêng người mắc lỗi biết, vừa giữ được sự kín đáo tế nhị vừa không làm người phạm lỗi bị tổn thương.

+ Tạo cho con một thế giới riêng để con ngẫm nghĩ, đọc đi, đọc lại và thấm thía. Con có thể xem đó là một kỉ niệm, một bài học lưu lại trong đời để không bao giờ quên.

- Chọn tình huống giả định rất đặc sắc, làm nổi bật chủ đề tư tưởng của văn bản, đó là tình yêu thương sâu nặng của người mẹ.

b. Nội dung

- Tấm lòng yêu thương con vô bờ bến của người mẹ hiền.

- Nhắc nhở mỗi người: tình yêu thương và kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng hơn cả. Thật đáng xấu hổ, nhục nhã cho những kẻ nào chà đạp lên tình cảm đó

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập : cá nhân

Bài tập 1

a, “Cổng trường mở ra” cho em hiểu điều gì? Tại sao tác giả lại lấy tiêu đề này. Có thể thay thế tiêu đề khác được không?

b, Tại sao người mẹ cứ nhắm mắt lại là “dường như vang lên bên tai tiếng đọc bài trầm bổng…đường làng dài và hẹp”.

- HS thực hiện

- HS trả lời, HS nhận xét

- GV chốt

- Hình thức tổ chức luyện tập : hoạt động nhóm (4 nhóm)

Bài tập 2:

Đọc đoạn văn sau và trả lời các câu hỏi

“Cái ấn tượng ghi sâu mãi trong lòng một con người về cái ngày “hôm nay tôi đi học” ấy, …bà ngoại đứng ngoài cánh cổng như đứng bên ngoài cái thế giới mà mẹ vừa bước vào.”

(Trích SGK Ngữ văn 7, tập 1)

Câu 1. Đoạn văn trên trích trong văn bản nào? Của ai?

Câu 2. Trong đoạn văn, người mẹ mong muốn điều gì?

Câu 3. Tìm ba câu ca dao, tục ngữ hoặc danh ngôn về thầy cô, bạn bè và mái trường.

Câu 4. Một bạn cho rằng, có rất nhiều ngày khai trường, nhưng ngày khai trường để vào lớp Một là ngày có dấu ấn sâu đậm nhất trong tâm hồn mỗi con người. Em có tán thành ý kiến đó không? Vì sao? Chia sẻ về ngày đầu tiên đi học vào lớp Một của em.

- GV hướng dẫn HS thực hiện

Bước 1. Đọc kĩ đoạn văn và câu hỏi

Bước 2. Gạch chân vào các từ ngữ quan trọng trong câu hỏi

Bước 3. Hướng dẫn trả lời

Câu 1: Nhớ lại kiến thức liên quan đến bài học

Câu 2: Đọc kĩ đoạn văn và dựa vào các từ ngữ trong đoạn văn để trả lời(có thể gạch vào đoạn văn)

Câu 3: Tìm các câu ca dao, tục ngữ

Câu 4: -Nêu ý kiến của em

-Trình bày chia sẻ của em bằng một đoạn văn (3 – 5 câu) nói về cảm xúc, tậm trạng, chuẩn bị quần áo, sách vở khi bước vào lớp Một.

- HS từng 4 nhóm lên trình bày kết quả

- HS nhận xét, GV nhận xét và chốt kiến thức

II. Luyện tập

1. Văn bản: Cổng trường mở ra

Bài tập 1

a, Nhan đề “Cổng trường mở ra” cho ta hiểu cổng trường mở ra để đón các em học sinh vào lớp học, đón các em vào một thế giới kì diệu, tràn đầy ước mơ và hạnh phúc. Từ đó thấy rõ tầm quan trọng của nhà trường đối với con người.

b, Ngày đầu tiên đến trường, cũng vào cuối mùa thu lá vàng rụng, người mẹ được bà dắt tay đến trường, đự ngày khai giảng năm học mới. Ngày đầu tiên ấy, đã in đậm trong tâm hồn người mẹ, những khoảnh khắc, những niềm vui lại có cả nỗi chơi vơi, hoảng hốt. Nên cứ nhắm mắt lại là người mẹ nghĩ đến tiếng đọc bài trầm bổng đó. Người mẹ còn muốn truyền cái rạo rực, xao xuyến của mình cho con, để rồi ngày khai trường vào lớp một của con sẽ là ấn tượng sâu sắc theo con suốt cuộc đời.

Bài tập 2:

Câu 1. Đoạn văn trích trong văn bản “Cổng trường mở ra”, của Lý Lan

Câu 2. Mẹ mong ấn tượng về ngày đầu tiên đi học sẽ khắc sâu mãi trong lòng con.

Câu 3.

Muốn sang thì bắc cầu Kiều

Muốn con hay chữ thì yêu kính thầy.

Ơn thầy soi lối mở đường 

Cho con vững bước dặm trường tương lai

- Tiên học lễ, hậu học văn

- Bán tự vi sư, nhất tự vi sư

- Một chữ cũng là thầy, nửa chữ cũng là thầy

- Không thầy đố mày làm nên

- Học thầy không tày học bạn

Câu 4. Ý kiến vào lớp Một là ngày có ấn tượng sâu đậm nhất trong tâm hồn mỗi con người là đúng, vì:

- Lớp Một là lớp đầu tiên của cấp học trong hệ thống giáo dục 12 năm. Bất cứ cái gì đầu tiên cũng có sự thiêng liêng và ấn tượng đặc biệt.

- Vào lớp Một đó là dấu hiệu chứng tỏ của sự khôn lớn của các bạn ở tuổi nhi đồng và không còn là em bé mẫu giáo nữa.

- Tất cả các bạn vào lớp Một đều được sự quan tâm đặc biệt của ông bà, cha mẹ, thầy cô.

- Chia sẻ về ngày đầu tiên đi học vào lớp Một: Được làm quen với môi trường học tập mới, được đọc, được viết, được học toán,…tâm trạng lo lắng, hồi hộp, chơi vơi của người lần đầu tiên cắp sách đi học

- Hình thức tổ chức luyện tập : cá nhân

Bài tập 3

Sau đây là câu kết trong văn bản Cổng trường mở ra:

Mẹ sẽ đưa con đến trường, cầm tay con dắt qua cánh cổng, rồi buông tay mà nói: “Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước qua cánh cổng trường là một thế giới kỳ diệu sẽ mở ra”.

(Lý Lan - Ngữ Văn 7, Tập I, trang 7 – NXBGD Việt Nam năm 2013)

Hãy viết một đoạn văn ngắn từ 10 đến 12 câu trình bày suy nghĩ của em về “thế giới kỳ diệu” được mở ra khi “bước qua cánh cổng trường”.

GV hướng dẫn HS viết đoạn văn

* Mở đoạn: Câu chủ đề:

- Gọi tên ý của toàn đoạn

- Gồm hai phần: biểu ý + biểu cảm.

* Thân đoạn:

- Triển khai các câu văn làm sáng ró câu chủ đề

Lưu ý: Cần triển khai theo một trình tự nhất định.

Nếu có các ý nhỏ thì nêu các ý nhỏ rõ ràng.

- Cần có ý đánh giá tác giả: về tài năng và tấm lòng

* Kết đoạn: Khẳng định lại cảm xúc.

HS viết đoạn văn, đọc

GV nhận xét

Bài tập 3:

a. Cách làm bài cảm nhận đoạn thơ, đoạn văn nói chung

* Mở đoạn: Câu chủ đề:

- Gọi tên ý của toàn đoạn

- Gồm hai phần: biểu ý + biểu cảm.

* Thân đoạn:

- Triển khai các câu văn làm sáng ró câu chủ đề

Lưu ý: Cần triển khai theo một trình tự nhất định.

Nếu có các ý nhỏ thì nêu các ý nhỏ rõ ràng.

- Cần có ý đánh giá tác giả: về tài năng và tấm lòng

* Kết đoạn: Khẳng định lại cảm xúc.

a. Cách làm cụ thể với bài này

Gợi ý:

a. Mở đoạn:

Cách 1: Trong văn bản “Cổng trường mở ra”, tác giả Lí Lan đã diễn tả một cách xúc động, sâu sắc tình yêu và niềm tin của người mẹ đối với con, niềm tin vào vai trò to lớn của nhà trường qua đoạn văn cuối bài.

Cách 2: Đoạn văn cuối trong văn bản “Cổng trường mở ra” của tác giả Lí Lan là một trong những đoạn văn hay nhất, xúc động nhất diễn tả sâu sắc tình yêu và niềm tin của người mẹ đối với con, niềm tin vào vai trò to lớn của nhà trường.

b. Thân đoạn:

* Tình yêu và niềm tin của mẹ giành cho con

- Trước hết được thể hiện qua cử chỉ của mẹ: cầm tay con, dắt tay con qua cánh cổng trường, buông tay con ra.

+ Đó là những cử chỉ đầy âu yếm, chan chứa yêu thương thể hiện sự quan tâm chu đáo ân cần.

+ Hành động “buông tay con ra” cho thấy sự tin cậy vào đứa đứa con yêu.

- Tình yêu và niềm tin còn được thể hiện qua lời nói: “Đi đi con, hãy can đảm lên...”

+ Lời khích lệ, động viên ân cần, dịu dàng của mẹ giúp con tự tin hơn trước thế giới hoàn toàn mới lạ.

+ Mẹ tin tưởng và hy vọng ở con rất nhiều.

* Đặc biệt, trong lời nói “bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra”, mẹ thể hiện niềm tin tưởng tuyệt đối vào mái trường. Bởi ở đó là cả một thế giới kỳ diệu: con được khám phá kho báu tri thức của loài người, con được sống trong thế giới của tình yêu thương và sự quan tâm đặc biệt toàn xã hội, nơi đó sẽ chắp cánh ước mơ cho con để những khát vọng lớn lên sẽ mau chóng thành hiện thực.

* Bằng ngòi bút miêu tả tâm lí đặc sắc qua những dòng độc thoại nội tâm, chỉ một đoạn văn ngắn thôi, Lí Lan đã cho thấy tâm trạng xiết bao tự hào, ngập tràn hạnh phúc của mẹ khi con được bước vào thế giới kì diệu mái trường. Qua đó, ta thấy được tình tình mẫu tử thiêng liêng, vai trò to lớn của nhà trưòng đối với mỗi con người.

c. Kết đoạn: Đoạn văn đã cho ta thấm thía tình yêu thương của mẹ, người thầy đầu tiên trong bước đường trưởng thành của mỗi người, đồng thời cũng gợi dậy trong ta niềm hạnh phúc và tự hào vì được sống dưới mái trường mến yêu.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập : cá nhân

Bài tập 1

Văn bản là một bức thư của bố gửi cho con, tại sao lại lấy nhan đề là “Mẹ tôi”.

- HS thực hiện

- HS trả lời, nhận xét

- GV nhận xét, bổ sung

Bài tập 1

Nhan đề “Mẹ tôi” là tác giả đặt. Bà mẹ không xuất hiện trực tiếp trong văn bản nhưng là tiêu điểm, là trung tâm để các nhân vật hướng tới làm sáng tỏ.

- Hình thức tổ chức luyện tập : cá nhân

Bài tập 2

Chi tiết “Chiếc hôn của mẹ sẽ xóa đi dấu vết vong ân bội nghĩa trên trán con” có ý nghĩa như thế nào.

- HS thực hiện

- HS trả lời, nhận xét

- GV nhận xét, bổ sung

Bài tập 2

- GV chốt kiến thức

Chi tiết này mang ý nghĩa tượng trưng. Đó là cái hôn tha thứ, cái hôn của lòng mẹ bao dung. Cái hôn xóa đi sự ân hận của đứa con và nỗi đau của người mẹ.

- Hình thức tổ chức luyện tập : theo nhóm.

HS trao đổi theo bàn hoàn thành phiếu

Bài tập 3

Trong bức thư của bố gửi cho con, có đoạn: “En-ri-cô này! Con hãy nhớ rằng, tình yêu thương, kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng hơn cả. Thật đáng xấu hổ và nhục nhã cho kẻ nào chà đạp lên tình thương yêu đó”.

Đóng vai En-ri-cô, nhân vật trong văn bản Mẹ tôi của Ét-môn-đô đơ A-mi-xi, em hãy phát biểu cảm nghĩ của mình khi đọc được những dòng thư đó.

- HS thực hiện

- HS trả lời, nhận xét

- GV nhận xét, bổ sung

- Hình thức tổ chức luyện tập : nhóm

Bài tập 4. Trò chơi : tìm các câu ca dao tục ngữ nói về người mẹ.

• HS tìm theo nhóm
• Các nhóm trình bày kết quả
• GV nhận xét, chốt.

Bài tập 3

- GV chốt kiến thức

- Đóng vai En-ri-cô giới thiệu hoàn cảnh tiếp xúc với bức thư và tâm trạng khi đọc được những dòng thư đó.

- Nhập vai En-ri-cô để trình bày những cảm xúc, suy nghĩ nảy sinh từ những dòng thư đó:

+ “Xúc động vô cùng” khi đọc thư của bố.

+ Nhận thức được tình yêu thương, kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng hơn cả.

+ Hiểu được tấm lòng của người bố.

+ Thấy được lỗi lầm của mình khi “nhỡ thốt ra một lời thiếu lễ độ”.

+ Suy nghĩ về việc khắc phục lỗi lầm.

- Nêu ấn tượng và những điều cảm nhận được từ những dòng thư của bố.

Bài tập 4

Giáo viên chốt kiến thức

“Nuôi con chẳng quản chi thân

Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn”

“Mẹ già ở túp lều tranh

Sớm thăm tối viếng mới đành dạ con”

“Mẹ già như trái chín cây

Gió đưa mẹ rụng biết ngày nào đây?”

“... Những ngôi sao thức ngoài kia

Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con

Đêm nay con ngủ giấc tròn

Mẹ là ngọn gió của con suốt đời.”

1. Yêu cầu về kĩ năng :

Học sinh hiểu đúng vấn đề nghị luận đặt ra, có kĩ năng làm bài với kiểu bài nghị luận xã hội. Bài viết có bố cục hợp lý, lập luận chặt chẽ, giàu sức thuyết phục...; không mắc lỗi về chính tả, dùng từ, đặt câu... Lời văn chân thành, thiết thực.

2. Yêu cầu về kiến thức :

Có nhiều cách tiếp cận khác nhau song về cơ bản thí sinh cần xác định được một số nội dung sau:

a. Mở bài :

Giới thiệu vấn đề nghị luận : Tình cảm yêu thương, kính trọng cha mẹ.

b. Thân bài :

1. Giải thích :

- Yêu thương, kính trọng cha mẹ là tình cảm cao cả và thiêng liêng nhất :

+ Công lao không gì sánh nổi của cha mẹ : cho con cuộc sống, thương yêu dạy dỗ, chịu đựng bao gian lao vất vả, hi sinh thầm lặng vì con.

+ Những lo toan cho tương lai, hạnh phúc của con.

+ Trong mọi buồn vui, được mất trong cuộc đời luôn có sự an ủi, động viên, vỗ về khích lệ của cha mẹ.

2. Bình luận :

- Khẳng định tình cảm yêu thương, kính trọng cha mẹ là tình cảm cao đẹp nhất, là truyền thống đạo lí dân tộc, phẩm chất đạo đức con người.

- Biết yêu thương kính trọng cha mẹ con người sẽ biết trân trọng cội nguồn, sống nhân hậu, biết hi sinh.

- Từ tình yêu gia đình, yêu cha mẹ con người mới biết yêu quê hương, tổ quốc.

- Phê phán một số người chưa biết trân trọng tình cảm, công lao của cha mẹ, sống thờ ơ, buông thả, ích kỉ, lời nói hành vi làm tổn thương đến cha mẹ..., làm mất đi những giá trị tốt đẹp trong truyền thống đạo lí dân tộc, gây ảnh hưởng đến gia đình và xã hội.

3. Liên hệ :

- Biết tôn trọng đạo lí, sống xứng đáng đền đáp công ơn cha mẹ.

- Luôn tự hào, yêu thương chăm sóc cha mẹ.

c. Kết bài :

Khẳng định tình cảm yêu thương kính trọng cha mẹ là tình cảm cao đẹp nhất.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Giáo viên hướng dẫn học sinh hệ thống kiến thức nhanh bằng hệ thống câu hỏi:

? Liên kết trong văn bản là gì?

? Các hình thức liên kết trong văn bản?

I. Kiến thức cơ bản về: Liên kết trong văn bản

1. Liên kết là một trong những tính chất quan trọng nhất của văn bản. Nó tạo nên mối quan hệ chặt chẽ giữ các câu trong đoạn, giữa các đoạn trong văn bản.

2. Gồm 2 hình thức:

-Liên kết nội dung: thể hiện liên kết về chủ đề tức là các ý được sắp xếp theo một trình tự hợp lí, cùng hướng về một đề tài, một chủ đề nhất định.

- Liên kết hình thức: là việc sử dụng các phương tiện liên kết của ngôn ngữ để nối các câu, các đoạn với nhau làm cho chúng gắn bó chặt chẽ với nhau nhằm biểu hiện nội dung của văn bản.( có thể dùng các từ để gắn kết các câu như: trái lại, bên cạnh đó, mặt khác,…hoặc có thể dùng các từ thay thế bằng các từ đồng nghĩa, trái nghĩa, đại từ.)

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập : cá nhân

Bài tập 1:

Đọc các văn bản sau và chỉ ra sự chưa thống nhất của chúng. Hãy sửa lại để đoạn văn đảm bảo tính thống nhất.

Một ngày kia, còn xa lắm, ngày đó con sẽ biết thế nào là không ngủ được. Giấc ngủ đến với con dễ dàng như uống li sữa, ăn một cái kẹo. Gương mặt thanh thoát của đứa trẻ tựa nghiêng trên gối mềm, đôi môi hé mở thỉnh thoảng chúm lại như đang mút kẹo.

HS làm bài tập

GV chốt kiến thức:

Bài tập 2: Đọc hai đoạn văn sau và thực hiện các yêu cầu ở dưới:

(1) En-ri-cô yêu dấu của bố! Việc học quả là khó nhọc đối với con. Như mẹ đã nói, con vẫn chưa đến trường với thái độ hăm hở và vẻ mặt tươi cười. Nhưng con thử nghĩ xem, một ngày sẽ trống trải biết bao nếu con không đến trường…. Sách vở là vũ khí của con, lớp học là đơn vị của con, trận địa là cả hoàn cầu và chiến thắng là nền văn minh nhân loại ...

(Theo Ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Những tấm lòng cao cả)

(2) Bố nhớ, cách đây mấy năm, mẹ đã phải thức suốt đêm, cúi mính trên chiếc nôi trông chừng hơi thở hổn hển của con, quằn quại vì nỗi lo sợ, khóc nức nở khi nghĩ rằng có thể mất con!.....… Người mẹ sẵn sàng bỏ hết một năm hạnh phúc để tránh cho con một giờ đau đớn, người mẹ có thể đi ăn xin để nuôi con, có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con!

(Theo Ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Những tấm lòng cao cả)

a. Xác định nội dung chính và đặt nhan đề cho mỗi đoạn văn trên.

b. Nội dung hai đoạn văn trên có gì giống với văn bản Cổng trường mở ra của Lý Lan ?

c. Em hãy viết một đến hai câu vào đầu hoặc cuối mỗi đoạn văn để khái quát lại nội dung của đoạn.

Bài tập 1:

Đoạn văn trên còn thiếu sự liên kết giữa các câu trên phương diện ngôn ngữ về khía cạnh thời gian, làm cho mối quan hệ giữa các câu không được đảm đảm bảo. Vì vậy có thể sửa như sau:

Một ngày kia, còn xa lắm, ngày đó con sẽ biết thế nào là ko ngủ được. Còn bây giờ, giấc ngủ đến với con dễ dàng như uống li sữa, ăn một cái kẹo. Gương mặt thanh thoát của đứa trẻ tựa nghiêng trên gối mềm, đôi môi hé mở thỉnh thoảng chúm lại như đang mút kẹo.

Bài tập 2:

a.Nội dung đoạn 1: Người bố giảng dạy cho En-ri- cô về vai trò của việc học tập. Nhan đề: Vai trò của việc học.

Nội dung đoạn 2: Sự hi sinh và tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Nhan đề: Tình thương của mẹ

b. Nội dung của hai đoạn văn trên trong văn bản Những tấm lòng cao cả có nét giống với văn bản Cổng trường mở ra là đều đề cập đến vai trò quan trọng của giáo dục nhà trường và tình thương yêu sâu sắc của gia đình dành cho con cái.

c. Thêm câu chủ đề cho mỗi đoạn

(1) En-ri-cô yêu dấu của bố ! Việc học quả là khó nhọc đối với con. Như mẹ đã nói, con vẫn chưa đến trường với thái độ hăm hở và vẻ mặt tươi cười. Nhưng con thử nghĩ xem, một ngày sẽ trống trải biết bao nếu con không đến trường. Và chắc chắn chỉ một tuần lễ thôi, thế nào con cũng xin trở lại lớp học. Hiện nay tất cả thiếu niên đều đi học, En-ri-cô yêu dấu ạ. Con hãy nghĩ đến những người thợ tôi tôi vẫn đến trường sau khi lao động vất vả suốt ngày ; hãy nghĩ đến những cô gái đã đi học ngày chủ nhật vì cả tuần lễ phải bận rộn trong các xưởng thợ,đến những người lính ở thao trường trở về là đã viết viết, đọc đọc. Con hãy nghĩ đến những cậu bé câm và mù mà vẫn phải học [...]. Hãy can đảm lên con, người lính nhỏ của đạo quân mênh mông ấy. Sách vở là vũ khí của con, lớp học là đơn vị của con, trận địa là cả hoàn cầu và chiến thắng là nền văn minh nhân loại ...Con phải hiểu việc học có vai trò vô cùng quan trọng đối với mỗi người và sự phát triển của nhân loại.

(2) Mẹ của con rất yêu thương con và luôn dành những điều tốt đẹp nhất cho con. Bố nhớ, cách đây mấy năm, mẹ đã phải thức suốt đêm, cúi mính trên chiếc nôi trông chừng hơi thở hổn hển của con, quằn quại vì nỗi lo sợ, khóc nức nở khi nghĩ rằng có thể mất con!.... Nhớ lại điều ấy, bố ko thể nén được cơn tức giận đối với con. Hãy nghĩ xem, En-ri-cô à! Con mà lại xúc phạm đến mẹ con ư? Người mẹ sẵn sàng bỏ hết một năm hạnh phúc để tránh cho con một giờ đau đớn, người mẹ có thể đi ăn xin để nuôi con, có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con.

- Hình thức tổ chức luyện tập : cặp đôi

Bài 3: Hãy sắp xếp các câu sau theo một trình tự hợp lý để có một đoạn văn hoàn chỉnh :

(1) Ông đang nằm nghỉ trên giường trộm nẻn vào.(2) Hắn nhẹ nhàng mở ngăn kéo tủ lục tìm tiền. (3) Một lần nhà văn Ban- giắc đi ngủ quên không đóng cửa. (4) Bỗng hắn nghe tiếng chủ: “anh bạn ơi, anh đừng hoài công tìm tiền ở cái chỗ mà ngay giữa ban ngày đốt đuốc tôi cũng chẳng vét nổi một xu”.

- HS làm bài, nhận xét, GV bổ sung, sửa chữa

GV chốt kiến thức

Sắp xếp: 3-1-2-4

- Hình thức tổ chức luyện tập : cá nhân

Bài 4:

Viết một đoạn văn ngắn (từ 3-5 câu) đảm bảo tính liên kết với chủ đề “Mẹ tôi”.

- GV hướng dẫn

HS viết

- HS viết, đọc, nhận xét

Lưu ý: dùng các từ hoặc cụm từ để liên kết các câu và các câu cùng hướng về một chủ đề.

Đoạn văn tham khảo

Mẹ tôi là một người phụ nữ giàu lòng yêu thương con cái và gia đình. Mỗi ngày mẹ đều thức dậy sớm để chuẩn bị bữa sáng và dọn dẹp nhà cửa rồi mới đi làm. Tuy mẹ rất bận rộn, nhưng mỗi tối mẹ đều quan tâm, hỏi han tôi về việc học tập. Có những lúc tôi bị suốt, cả đêm mẹ không ngủ vì lo lắng, chăm sóc cho tôi. Lúc tôi làm điều gì sai trái mẹ không la mắng tôi mà chỉ khuyên răn nhẹ nhàng về cách ứng xử trong cuộc đời. Tôi rất yêu mẹ và tôi sẽ cố gắng học tập tốt để mẹ vui lòng.

Buổi

Số tiết

Nội dung

Ghi chú

1

- Văn bản nghị luận VN và nước ngoài:

+ Bàn về đọc sách ( Chu Quang Tiềm)

+ Chó sói và cừu trong thơ ngụ ngôn của La-phông-ten ( H. Ten)

2

- Văn bản nghị luận VN và nước ngoài:

+ Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới ( Vũ Khoan)

+ Tiếng nói của văn nghệ (Nguyễn Đình Thi)

3

- Các TP câu:

+ Khởi ngữ

+ Các TP biệt lập

+ Nghĩa tường minh và hàm ý

+ Liên kết câu và liên kết đoạn văn.

4

- Nghị luận xã hội:

Dạng I: Nghị luận về sự việc, hiện tượng đời sống

5

- Nghị luận xã hội:

Dạng I: Nghị luận về sự việc, hiện tượng đời sống ( Luyện tập)

6

- Nghị luận xã hội:

Dạng II: Nghị luận về vấn đề tư tưởng đạo lí.

7

- Nghị luận xã hội:

Dạng II: Nghị luận về vấn đề tư tưởng đạo lí (Luyện tập)

8

Nghị luận về đoạn thơ, bài thơ.

9

Luyện tập nghị luận về đoạn thơ bài thơ.

10

- Thơ hiện đại VN:

+ Nói với con ( Y Phương)

11

- Thơ hiện đại VN:

+ Mùa xuân nho nhỏ ( Thanh Hải)

12

- Thơ hiện đại VN:

+ Sang thu ( Hữu Thỉnh)

13

- Thơ hiện đại VN:

+ Viếng Lăng Bác ( Viễn Phương)

14

Nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích.

15

Luyện tập nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích.

16

- Truyện Hiện đại Việt Nam :

+ Những ngôi sao xa xôi ( Lê Minh Khuê).

17

Ôn tập học kì 2

18

Ôn tập học kì 2 ( tiếp)

19

Luyện đề

20

Luyện đề ( tiếp)

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

?Truyện được viết theo kiểu văn bản nhật dụng, có đúng không? Vì sao?

?Văn bản được kết hợp với những PTBĐ nào? PTBĐ nào là chính? Vì sao?

Ngoài ba cuộc chia tay tạo thành ba yếu tố hạt nhân của văn bản, tác giả còn sử dụng phương thức biểu cảm qua cách kể chuyện đồng thời bộc lộ trực tiếp cảm xúc của nhân vật chính (cũng là người trong cuộc), phương thức miêu tả khi miêu tả cảnh và tâm trạng. Sư kết hợp khéo léo giữa hai phương thức này giúp cho văn bản có được giọng điệu truyền cảm, gợi lên nhiều nỗi xa xót trong tâm hồn bạn đọc

?Truyện kể theo ngôi thứ mấy? Việc lựa chọn ngôi kể này có tác dụng gì?

- Truyện kể theo ngôi 1- xưng tôi là bé Thành (người trong cuộc, trực tiếp chứng kiến, tham gia)->Giúp tác giả thể hiện một cách sâu sắc những suy nghĩ tình cảm và tâm trạng nhân vật, làm tăng tính chân thực, xúc động, tạo sức thuyết phục, hấp dẫn đối với người đọc.

? Trình bày đại ý của văn bản?

? Em hãy tóm tắt ngắn gọn câu chuyện?

I. Giới thiệu chung

1. Về kiểu văn bản và phương thức biểu đạt, ngôi kể.

- Văn bản này được xếp vào nhóm văn bản nhật dụng.

- Phương thức biểu đạt chủ yếu của văn bản là tự sự..

• -Ngôi kể thứ nhất

1. 2. Đại ý :

Qua ba cuộc chia tay cảm động (của những con búp bê, của tình cảm thầy trò, bè bạn và của hai anh em), văn bản giúp bạn đọc cảm nhận những tình cảm chân thành, sâu nặng của hai anh em trong câu chuyện, đồng thời cảm nhận được nỗi đau đớn, xót xa của những bạn nhỏ chẳng may rơi vào hoàn cảnh gia đình bất hạnh, từ đó biết thông cảm và chia sẻ với những người bạn ấy.

1. 3. Tóm tắt:

Vì bố mẹ chia tay nhau, hai anh em Thành và Thuỷ cũng phải mỗi người một ngả: Thuỷ về quê với mẹ còn Thành ở lại với bố. Hai anh em nhường đồ chơi cho nhau, Thuỷ đau đớn chia tay thầy cô, khi chia tay còn quyến luyến anh không muốn rời,… Ba cuộc chia tay gợi lên ở bạn đọc những xúc cảm mạnh mẽ cùng nỗi xót thương cho cảnh ngộ mà lẽ ra những người bạn nhỏ không phải gánh chịu.

GV chia lớp thành 3 nhóm . Giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm thảo luận về một nội dung cụ thể.

Đại diện các nhóm trình bày- nhóm khác nhận xét.

GV kết luận ngắn gọn những nội dung cơ bản.

Nhóm 1. Thảo luận về ý nghĩa tên truyện

? Tại sao tên truyện là “Cuộc chia tay của những con búp bê”? Tên truyện có liên quan gì đến ý nghĩa của truyện không?

Nhóm 2: Thảo luận về Tình cảm của hai anh em Thành và Thủy

? Tâm trạng Thành - Thủy khi chia đồ chơi ntn?Vì sao Thành và Thuỷ có thái độ và tâm trạng như vậy?

GV: các em có tâm trạng như vậy vì chia đồ chơi là giờ chia tay giữa 2 anh em đã đến. Chúng rất yêu thương nhau, không hề muốn xa nhau nhưng không thể sống cùng nhau được vì bố mẹ li hôn, con cái phải chia lìa. Đối với chúng, nhất là đứa em gái, điều này thật khủng khiếp.

?Cuộc chia tay dù đã biết trước nhưng rất đột ngột, khiến cả hai anh em có tâm trạng ntn? chúng ta còn cảm nhận được tình cảm gì giữa 2 anh em?

GV: cuộc chia tay của 2 anh em đã để lại ấn tượng sâu sắc, làm nhói đau bao trái tim người đọc.

Nhóm 3. Thảo luận về Tình cảm thầy trò, bạn bè trong sáng

?Những chi tiết kể về lúc Thủy đến chia tay cô giáo và các bạn thể hiện tâm trạng như thế nào?

?Trước tâm trạng lưu luyến, đau khổ của Thuỷ, tình cảm của cô và các bạn dành cho Thuỷ được diễn tả ra sao?

?Qua câu chuyện, tác giả muốn nhắn gửi đến mọi người điều gì?

II. Những nội dung cơ bản

1.Tên truyện: Cuộc chia tay của những con búp bê

Mượn câu chuyện chia tay của những con búp bê để nói lên 1 cách thấm thía sự đau đớn xót xa của những đứa trẻ trong cuộc chia tay vô lý, không nên có.

2. Tình cảm của hai anh em Thành và Thủy

a. Khi chia đồ chơi

- Hai anh em buồn khổ, đau xót, tuyệt vọng (bất lực) trước bi kịch gia đình.

b. Khi hai anh em chia tay

- Hai anh em đau đớn tuyệt vọng, xót xa và đầy cảm động.

=>Tình cảm anh em sâu nặng, gắn bó, quan tâm, chăm sóc, chia sẻ, nhường nhịn, yêu thương nhau .

3.Tình cảm thầy trò, bạn bè trong sáng

- Niềm thương xót, chia sẻ, cảm thông chân thành, sâu sắc, tình thầy trò bạn bè ấm áp.

*Ý nghĩa

Là câu chuyện những đứa con nhưng lại gợi cho người làm cha làm mẹ phải suy nghĩ. Trẻ em cần được sống trong mái ấm gia đình. Mỗi người cần phải biết giữ gìn gia đình hạnh phúc

?Tác giả kể chuyện bằng cách nào? Những nét đặc sắc về nghệ thuật của văn bản?

(NT gì, từ ngữ ntn; lời kể ra sao...)

III. Nghệ thuật tiêu biểu

- M.tả tâm lí nhân vật sâu sắc, tinh tế.

- Từ ngữ giàu sắc thái, biểu cảm

- Lời kể tự nhiên theo trình tự sự việc

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1.

HS trình bày cá nhân, HS khác nhận xét

?Tên truyện là Cuộc chia tay... nhưng thực chất trong truyện có rất nhiều cuộc chia tay đó là những cuộc chia tay nào?

GV: Tên-truyện là Cuộc chia tay của những con búp bê, trong khi thực tế búp bê không hề chia tay, Đây là dụng ý của tác giả. Búp bê là vật vô tri vô giác, nhưng chúng vẫn cần sum họp, cần gần gũi bên nhau. Lẽ nào những em nhỏ, ngây thơ, trong trắng như búp bê lại phải đau khổ chia tay ? Vấn đề đó đặt ra cho những người làm cha làm mẹ phải có trách nhiệm giữ gìn tổ ấm gia đình của mình.

Bài tập 2.

Cặp đôi chia sẻ (HS thảo luận theo từng cặp)

?Em hãy giải thích tại sao khi dắt em ra khỏi trường, tâm trạng của Thành lại kinh ngạc thấy mọi người vẫn đi lại bình thường và nắng vẫn vàng ươm trùm lên cảnh vật.

GV: hậu quả việc li hôn của cha mẹ quá lớn: gđ tan vỡ; con cái phải chịu những mất mát, đau đớn về vật chất và tinh thần không thể bù đắp được: thất học, sớm lăn lộn với đời để kiếm sống, mất tuổi thơ; mất những quyền cơ bản được hạnh phúc, được chơi, được chăm sóc, bảo vệ...

Bài tập 3.

HS trao đổi nhóm, cử đại diện trình bày. GV nhận xét và đưa ra gợi ý trả lời.

Trong truyện"Cuộc chia tay của những con búp bê" tác giả đã miêu tả cảnh thiên nhiên như sau:

Đằng đông, trời hửng dần. Những bông hoa thược dược trong vườn đã thoáng hiện trong màn sương sớm và bắt đầu khoe bộ cánh rực rỡ của mình. Lũ chim sâu, chim chiền chiện nhảy nhót trên cành và chiêm chiếp hót. Ngoài đường, tiếng xe máy, tiếng ô tô và tiếng nói chuyện của những người đi chợ mỗi lúc một ríu ran. Cảnh vật vẫn cứ như hôm qua, hôm kia thôi mà sao tai họa giáng xuống đầu anh em tôi nặng nề thế này.

a.Hãy nhận xét nghệ thuật miêu tả trong đoạn văn

b.Qua đoạn văn, em hãy chỉ rõ vai trò của văn miêu tả trong văn bản tự sự này.

Bài tập 4

HS làm việc cá nhân, HS khác nhận xét.

? Lập ý cho đề bài sau:

Chia tay anh, Thủy theo mẹ về quê ngoại. Ở quê, Thủy viết thư cho anh trai, kể về cuộc sống của hai mẹ con sau một tháng hai anh em chia tay.

Em hãy nhập vai Thủy để viết bức thư ấy.

Bài tập 1.

- Cuộc chia tay giữa bố và mẹ -> cuộc chia tay không được miêu tả trực tiếp nhưng lại đóng vai trò đầu mối dẫn đến các cuộc chia tay khác.

- Cuộc chia tay của những đồ chơi của 2 anh em.

- Cuộc chia tay giữa Thuỷ với cô giáo và các bạn

- Cuộc chia tay giữa 2 anh em.

Bài tập 2

GV định hướng:

Thành thấy kinh ngạc là vì trong khi mọi việc đều diễn ra rất bình thường, cảnh vật vẫn rất đẹp, cuộc đời vẫn bình yên,...ấy thế mà hai anh em Thành lại phải chịu đựng sự mất mát, đổ vỡ quá lớn. Nói cách khác, em ngạc nhiên vì tâm hồn mình đang nổi dông bão khi sắp phải chia tay với đứa em gái bé nhỏ, thân thiết, cả trời đất như sụp đổ trong tâm hồn em, thế mà bên ngoài mọi người và trời đất vẫn ở trạng thái bình thường . Đây là một diễn biến tâm lí được tác giả miêu tả rất chính xác. Nó làm tăng thêm nỗi buồn sâu thẳm, trạng thái thất vọng, bơ vơ của nhân vật trong truyện.

Bài tập 3.

Gợi ý

a.Nghệ thuật miêu tả tinh tế, các hình ảnh cụ thể tái hiện cuộc sống diễn ra bình thường như vốn có. Các từ láy, hình ảnh những bông hoa, lũ chim, âm thanh và nghệ thuật nhân hóa làm cho cảnh vật trở nên vui tươi, rộn ràng trái ngược với tâm trạng của Thành và Thủy.

b. Đoạn văn sử dụng phương thức miêu tả để chỉ ra dụng ý của tác giả: thiên nhiên càng tươi đẹp, rộn ràng, cuộc sống càng nhộn nhịp thì càng làm người đọc hiểu rõ thêm tâm trạng đau buồn, xót xa của hai anh em Thành và Thủy khi phải chịu cảnh chia lìa. Như vậy, vai trò của văn miêu tả ở đây là tả cảnh để làm nổi bật nội tâm của nhân vật.

Bài tập 4

Gợi ý

Nội dung bức thư gồm những ý sau

-Hỏi thăm tình hình của anh và bố.

-Kể cho anh nghe về cuộc sống của hai mẹ con ở quê sau một tháng hai anh em chia tay.

-Thủy nhắc lại những kỉ niệm của hai anh em, bày tỏ tâm trạng thương nhớ anh, nhớ hai con búp bê.

-Căn dặn anh phải luôn nhớ chăm sóc hai con búp bê.

-Thủy mong mọi điều tốt đẹp đến với anh và bố, hi vọng được đoàn tụ để hai anh em được sống bên nhau như trước kia.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

VB không thể được xây dựng một cách tùy tiện mà phải có bố cục rõ ràng .

? Bố cục là gì?

?Vì sao khi xây dựng VB, cần phải quan tâm tới bố cục ? (HS thảo luận)

Nếu không quan tâm tới bố cục các phần, các đoạn trong văn bản không có sự liên kết, sẽ bị lộn xộn, gây khó hiểu cho người đọc....

? Bố cục của một VB cần đạt được yêu cầu gì để người đọc có thể hiểu được VB ?

?Văn bản thường được xây dựng theo bố cục mấy phần?

GV bổ sung: bố cục 3 phần giúp văn bản rõ ràng , hợp lí nhưng không phải nhất thiết văn bản nào cũng có bố cục 3 phần.

GV cho HS quan sát văn bản.

Ngắm trăng

Trong tù không rượu cũng không hoa

Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ.

Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ,

Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ

? Văn bản trên có bố cục 3 phần không?

*.Lưu ý: Mỗi kiểu loại văn bản có những bố cục đặc trưng tương ứng. Các bài thơ đường luật có bố cục riêng, các truyện ngắn hay bài thơ tự do có bố cục linh hoạt…

?Có phải cứ chia văn bản làm 3 phần là văn bản có bố cục mạch lạc không?

- Chưa hẳn là thế ...

GV: cần phải có cách viết các phần, các đoạn cho hợp lí. Vậy tính mạch lạc cần những yêu cầu nào?

? Qua khái niệm về mạch lạc, em hiểu thế nào là mạch lạc trong văn bản?

?Mạch lạc có cần thiết trong văn bản không?

- Mạch lạc rất cần thiết cho văn bản.

? Các điều kiện để 1 văn bản có tính mạch lạc là gì?

1. I. Bố cục trong văn bản

1. Khái niệm:

- Bố cục là bố trí, sắp xếp các phần, các đoạn theo 1 trình tự, hệ thống rành mạch, hợp lý.

2. Những yêu cầu về bố cục trong văn bản

+ Nội dung các phần, các đoạn vừa thống nhất, vừa rõ ràng.

+ Trình tự sắp xếp hợp lí.

Bố cục phải hợp lí để giúp cho VB đạt mức cao nhất của mục đích giao tiếp.

3. Các phần của bố cục

*Mở bài: thông báo đề tài của văn bản

*Thân bài: nội dung chính của văn bản, có nhiệm vụ triển khai chi tiết, cụ thể vấn đề chính được nói tới ở mở bài

*Kết bài: khái quát lại các ý đã trình bày trong văn bản, nêu cảm nghĩ hoặc những định hướng, hứa hẹn…

1. II. Mạch lạc trong văn bản

1.Thế nào là mạch lạc trong văn bản?

- Mạch lạc là sự tiếp nối các câu các ý trong văn bản theo 1 trình tự hợp lí.

2.Những biểu hiện cụ thể của tính mạch lạc trong văn bản.

- Các phần, đoạn, câu trong văn bản đều hướng về một đề tài và biểu hiện một chủ đề chung xuyên suốt.

- Các phần, đoạn, câu trong văn bản được sắp xếp thành một trình tự rõ ràng, hợp lý, ý này nối tiếp ý kia, không thể chia tách hoặc thêm bớt, góp phần làm cho chủ đề liền mạch.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1

Cặp đôi chia sẻ (HS thảo luận theo từng cặp). HS khác nhận xét, GV kết luận.

Có một văn bản tự sự như sau:

“ Ngày xưa có một em bé gái đi tìm thuốc cho mẹ. Em được Phật trao cho một bông cúc. Sau khi dặn em cách làm thuốc cho mẹ, Phật nói thêm: “Hoa cúc có bao nhiêu cánh người mẹ sẽ sống thêm được bấy nhiêu năm”. Vì muốn mẹ sống thật lâu cô bé dừng lại bên đường tước các cánh hoa ra thành nhiều cánh nhỏ. Từ đó hoa cúc có rất nhiều cánh... Ngày nay, cúc vẫn được dùng chữa bệnh. Tên y học của cúc là Liêu Chi”.

a. Phân tích bố cục, sự liên kết của văn bản trên.

b. Có thể đặt tên cho câu chuyện trên thế nào?

Bài tập 1

a, Văn bản có bố cục hợp lí

- Phần 1: (câu 1) Giới thiệu hoàn cảnh của câu chuyện và nhân vật chính.

- Phần 2: (từ câu 2-6) Diễn biến của truyện

- Phần 3: (2 câu cuối) khẳng định vai trò, giá trị của hoa cúc đến tận ngày nay.

* Sự liên kết chặt chẽ

- Mở đầu là vấn đề tìm thuốc chữa bệnh cho mẹ.

- Được Phật cho bông cúc, hướng dẫn cách làm thuốc chữa bệnh cho mẹ.

- Hành động hiếu thảo của cô bé: xử lí cánh hoa cúc- thuốc cho mẹ.

- cuối cùng là vai trò của cúc trong y học – là thuốc để chữa bệnh.

c, Có thể đặt tên cho câu chuyện

Tham khảo:

- Vì sao hoa cúc có nhiều cánh?

- Lòng hiếu thảo.

Bài tập 2

HS làm việc cá nhân, HS khác nhận xét. GV kết luận.

?Tính mạch lạc được thể hiện như thế nào trong đoạn văn sau?

Biển luôn thay đổi màu tuỳ theo sắc mây trời. Trời xanh thẳm, biển cũng xanh thẳm, như dâng cao lên, chắc nịch. Trời rải mây trắng nhạt, biển mơ màng dịu hơi sương. Trời âm u mây mưa, biển xám xịt, nặng nề. Trời ầm ầm dông gió, biển đục ngầu giận dữ....Như một con người biết buồn vui, biển lúc tẻ nhạt, lạnh lùng, lúc sôi nổi, hả hê, lúc đăm chiêu, gắt gỏng.

(Vũ Tú Nam)

Bài tập 2

Gợi ý

Tính mạch lạc được thể hiện trong văn bản:

- Các câu đều hướng tới chủ đề: Biển thay đổi theo sắc mây trời.

- Các câu sau được sắp xếp hô ứng với nhau theo mức độ tăng dần: trời xanh thẳm -> trời rải mây trắng nhạt -> trời âm u -> trời ầm ầm dông gió...Các sự vật được sắp xếp theo mức độ tăng dần.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 3

Cặp đôi chia sẻ (HS thảo luận theo từng cặp). HS khác nhận xét, GV kết luận.

La Phông-ten, nhà thơ ngụ ngôn nổi tiếng người Pháp đã viết câu chuyện như sau:

“Một anh chàng có con gà quý
Mỗi một ngày đẻ một trứng vàng
Chàng ta muốn chóng giàu sang
Đem gà mổ thịt moi vàng cho nhanh
Nào ngờ đâu khi phanh bụng nó
Chỉ toàn thấy loại trứng thường ăn
Thói đời muốn bốc thật nhanh
Thì hay dẫn tới tay không sớm chiều
Xưa nay tham quá thành liều
Cho nên chì mất kéo theo cả chài.

a, Bài thơ trên có được xây dựng theo bố cục ba phần không? Nếu có, hãy chỉ rõ từng phần. Giải thích vì sao em phân chia như thế?

b, Bài thơ giáo dục con người điều gì?

Bài tập 3

Gợi ý.

a, Bố cục 3 phần của bài thơ

-Phần 1. (hai câu đầu). Giới thiệu anh chàng có con gà đẻ ra trứng bằng vàng.

-Phần 2. (sáu câu tiếp). Muốn nhanh chóng giàu sang, anh ta đã mổ gà vét trứng và kết cục thảm hại.

-Phần 3. (hai câu cuối). Lời bình và giáo dục.

* Phân chia như vậy là dựa trên trình tự trước sau hợp lí về thời gian, sự việc của văn bản. Bố cục này khiến cho văn bản trở nên rành mạch.

b, Bài thơ giáo dục con người: không nên tham lam quá mà trở thành liều lĩnh, có ngày mất hết gia sản mà lại mang họa vào thân. Muốn có cuộc sống tốt phải có lao động, tích lũy dần, không nên nóng vội.

Bài tập 4

HS làm việc cá nhân, HS khác nhận xét. GV kết luận.

? Tìm hiểu và chỉ ra sự mạch lạc được thể hiện rõ nét trong văn bản: Cuộc chia tay của những con búp bê (Khánh Hoài)

Bài tập 4

Gợi ý

*Mạch lạc được thể hiện rõ ràng trong "dòng chảy" ở văn bản "Cuộc chia tay của những con búp bê". Có thể nhận ra các chặng liên tục của nó:

1) Mở đầu là từ lời nói của bà mẹ :chia đồ chơi ra -> chuyện chia không xảy ra
2)Lại thấy mẹ ra lệnh : Đem chia đồ chơi ra đi -> hai anh em nhường nhau không chia.

3) Mẹ lại quát giận dữ :"Lằng nhằng mãi. Chia ra" -> Chia Vệ Sĩ cho anh, Em Nhỏ cho em -> nhưng rồi lại đặt hia búp bê về chỗ cũ ->không chia.
4) Cuộc chia tay đã diễn ra trong hoàn cảnh: Anh cho cả 2 búp bê vào hòm của em. Em lại để Vệ Sĩ ở lại với anh.
5) Kết cục, Thủy (em) quay lại :đặt Em Nhỏ ở lại cạnh Vệ Sĩ -> ko có sự chia tay của búp bê.

Bài tập 5

HS trả lời vào phiếu học tập

Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi

Mùa đông, giữa ngày mùa, làng quê toàn màu vàng - những màu vàng rất khác nhau.  Có lẽ bắt đầu từ những đêm sương sa thì bóng tối đã hơi cứng và sáng ngày ra thì trông thấy màu trời có vàng hơn thường khi. Màu lúa chín dưới đồng vàng xuộm lại. Nắng nhạt ngả màu vàng hoe. Trong vườn, lắc lư những chùm quả xoan vàng lịm không trông thấy cuống, như những chuỗi tràng hạt bồ đề treo lơ lửng. Từng chiếc lá mít vàng ối. Tàu đu đủ, chiếc lá sắn héo lại mở năm cánh vàng tươi. Buồng chuối đốm quả chín vàng. Những tàu lá chuối vàng ối xõa xuống như những đuôi áo, vạt áo. Nắng vườn chuối đương có gió lẫn với lá vàng như những vạt áo nắng, đuôi áo nắng,  vẫy vẫy. Bụi mía vàng xọng, đốt ngầu phấn trắng. Dưới sân, rơm và thóc vàng giòn. Quanh đóm con gà, con chó cũng vàng mượt. Mái nhà phủ một màu rơm vàng mới. Lác đác cây lụi có mấy chiếc lá đỏ. Qua khe giậu, ló ra mấy quả ớt đỏ chói. Tất cả đượm một màu vàng trù phú, đầm ấm lạ lùng. Không còn có cảm giác héo tàn hanh hao lúc sắp bước vào mùa đông. (Tô Hoài)

a, Phương thức biểu đạt của đoạn văn là gì?

b, Đoạn văn viết về nội dung gì?

c, Màu sắc, dáng vẻ của cảnh vật bừng lên tràn đầy sức sống nhờ một số từ ghép và từ láy. Hãy chỉ ra các từ gợi tả đó.

d, Văn bản trên được hình thành từ bố cục có ba phần không? Có sự liên kết của văn bản không? Tìm hiểu sự mạch lạc của văn bản.

e, Viết một bài văn ngắn miêu tả cảnh quê hương em. Chỉ ra sự mạch lạc trong bài văn đó.

Gợi ý

a, Phương thức biểu đạt: miêu tả.

b, Đoạn văn miêu tả quang cảnh làng quê vào ngày mùa.

c, * Từ láy: lắc lư, lơ lửng, đu đủ, hanh hao...

*Từ ghép: -làng quê, mùa đông, bóng tối, tràng hạt, bụi mía, con gà, trù phú...

- vàng xuộm, vàng hoe, vàng lịm, vàng ối, vàng tươi, vàng xọng, vàng giòn, vàng mượt....

d,

• * Bố cục 3 phần
• - Phần 1. (câu 1). Giới thiệu các màu vàng khác nhau của làng quê giữa ngày mùa.
• - Phần 2. (câu 2-13). Miêu tả cụ thể từng sắc vàng, tràn đầy sức sống của làng quê.
• - Phần 3. (hai câu cuối). Khái quát về màu vàng của làng quê và cảm xúc của người viết.
• * Văn bản có sự liên kết chặt chẽ: nội dung nhất quán từ đầu đén cuối văn bản là màu vàng của ấm no.

*Mạch lạc trong văn bản: Ý tứ chủ đạo xuyên suốt toàn văn bản là sắc vàng trù phú, đầm ấm của làng quê vào mùa đông, giữa ngày mùa. Ý tứ ấy đã được dẫn dắt theo một “dòng chảy” hợp lí, phù hợp với nhận thức của người đọc: Câu đầu giới thiệu bao quát về sắc vàng trong không gian làng quê. Sau đó, tác giả nêu lên các biểu hiện của sắc vàng. Hai câu cuối là nhận xét, cảm xúc về màu vàng.

e, HS tự làm

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

NỘI DUNG KIẾN THỨC

HĐ1: HD tìm hiểu khái niệm

- GV: Ca dao - dân ca là thuật ngữ Hán Việt

- Ca: hát có nhạc đệm

- Dao: hát trơn

?Em hiểu CD - DC như thế nào?

I. KHÁI NIỆM CA DAO – DÂN CA

- Ca dao - dân ca: Là tên gọi chung các thể loại trữ tình dân gian kết hợp lời và nhạc, diễn tả đời sống nội tâm của con người.

- Hiện nay, người ta phân biệt 2 khái niệm ca dao - dân ca:

+ Dân ca: những ST kết hợp lời + nhạc

+ Ca dao: Là lời thơ của dân ca

Gồm cả những bài thơ dân gian mang phong cách nghệ thuật chung với lời thơ dân ca.

Chỉ một thể thơ dân gian, thể ca dao.

HĐ2: HD tìm hiểu nội dung

*Thảo luận nhóm:

? ca dao – dân ca phản ánh những nội dung nào?

? Theo đặc điểm và nội dung ca dao gồm những loại nào?

(Lấy ví dụ minh họa)

_ Hs thảo luận, báo cáo, bổ sung

­_ GV nhận xét, bổ sung, kết luận

_ Một số bài ca dao:

+ Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày giỗ Tổ mông mười tháng ba

+ Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ

Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh

+ Chồng em áo rách em thương

Chồng người áo gấm xông hương mặc người

...

_ Ngoài những bài ca dao cổ không biết tên tác giả, còn có những câu thơ hay và phổ biến:

+ Tháp Mười đẹp nhất bông sen

Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ

(Bảo Định Giang)

+ Trên trời mây trắng như bông

Ở dưới cánh đồng bông trắng như mây

(Ngô Văn Phú)

II. NỘI DUNG CA DAO – DÂN CA

1.Nội dung:

- Ca dao phản ánh lịch sử

- Ca dao phản ánh nếp sống, phong tục, tập quán; phản ánh đời sống tình cảm của nhân dân

- Chứa đựng tiếng cười trào phúng

2. Phân loại:

- Đồng dao (thường gắn với các trò chơi của trẻ em)

- Ca dao hát ru

- Ca dao nghi lễ, phong tục

- Ca dao trào phúng, bông đùa (châm biếm)

- Ca dao trữ tình (Tình cảm gia đình; tình yêu quê hương, đất nước, con người)

- Ca dao than thân

HĐ3: Tìm hiểu về nghệ thuật

III. NGHỆ THUẬT

1. Ngôn ngữ

GV. Phương tiện chủ yếu của ca dao là ngôn ngữ. VD:

-Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng

Tre non đủ lá, đan sàng nên chăng?

-Đan sàng thiếp cũng xin vâng.

Tre vừa đủ lá non chăng hỡi chàng?

- Em hiểu cụm từ “tre non đủ lá”, “đan sàng”, như thế nào?

+ Tre non đủ lá: người con trai (gái) đã đến tuổi thanh niên.

+ Đan sàng: kết hôn

? Em có nhận xét gì về ngôn ngữ trong ca dao?

- Thể hiện rõ tính địa phương;

- Giàu sắc thái biểu cảm, tính chất biểu tượng, ước lệ tượng trưng.

Qua các bài ca dao em được đọc, em hãy cho biết thể thơ phổ biến trong ca dao? Lấy ví dụ minh họa?

2. Thể thơ trong ca dao

- Trên đồng cạn / dưới đồng sâu

Chồng cày vợ cấy/ con trâu đi bừa.

a.Thể lục bát

-Bác mẹ già phơ phơ đầu bạc
Con chàng còn trứng nước thơ ngây

Có hay chàng ở đâu đây
Thiếp xin mượn cánh chắp bay theo chàng

b.Thể song thất lục bát

GV có thể bổ sung thêm các thể thơ khác

+ Ông giẳng Ông giăng

Xuống đây cùng chị

Có bị cơm xôi

Có nồi cơm nếp ...

+Chiều chiều trước bến Vân Lâu

Ai ngồi ai câu

Ai sầu ai thảm

Ai thương ai cảm

Ai nhớ ai trông.

Thuyền ai thấp thoáng bên sông

Nghe câu mái đẩy, chạnh lòng nước non.

c.Thể văn (2,3,4,5 chữ)

- Thường được dùng trong đồng dao.

- Thể văn 2, 4 hoà lẫn với nhau, khó phân biệt

d.Thể hỗn hợp

? Các thủ pháp nghệ thuật thường được dùng trong ca dao?

3.Thủ pháp nghệ thuật

-So sánh

-- Ẩn dụ.

- Điệp, đối, tương phản, phóng đại...

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

NỘI DUNG

*Hoạt động 1: HD tìm hiểu chung VB

- GV: HD đọc: giọng ấm áp, tươi vui, biểu hiện tình cảm thiết tha, gắn bó.

-> GV đọc - HS đọc - nhận xét.

- GV hướng dẫn hs đọc chú thích để hiểu được một số từ ngữ.

(Ở cả 2 chủ đề)

I. Đọc – Tìm hiểu chung

1. Đọc:

2. Chú thích: sgk

*Hoạt động 2: HD phân tích, cảm thụ

? Để hiểu và cảm thụ được nội dung của một bài ca dao, theo em cần phải làm gì?

II. Ph­ương pháp cảm thụ một bài ca dao.

1. Đọc kĩ nhiều l­ợt để tìm hiểu nội dung(ý).

2. Cách dùng từ đặt câu có gì đặc biệt.

3. Tìm những hình ảnh, chi tiết có giá trị gợi tả.

4. Tìm hiểu và vận dụng một số biện pháp tu từ (Đặc biệt là ý và từ trong ca dao).

5. Cảm nhận của em về cả bài.

- GV hướng dẫn Hs thảo luận theo cặp hoặc theo bàn với những nội dung sau:

1.Những từ ngữ, hình ảnh có giá trị gợi tả?

2. Nét đặc sắc về nghệ thuật?

3.Cảm nhận của em về bài ca dao

- HS thảo luận, báo cáo, nhận xét, bổ sung

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận

III. Luyện tập

1. Bài 1: Cảm nhận về câu ca dao:

“Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều”

-Những từ ngữ, hình ảnh gợi tả:

+Chiều chiều: gợi thời gian vào buổi chiều, không chỉ một buổi chiều mà là rất nhiều buổi chiều.

+ Ngõ sau: gợi không gian vắng lặng, vào thời điểm ngày tàn đêm đến lại càng vắng lặng hơn.

+ quê mẹ: một nơi xa, nơi có những người thân trong gia đình, nơi chứa đựng những yêu thương, những sẻ chia ấm lòng người.

+ “Chín chiều”: là chín bề, nhiều bề.

-Nghệ thuật: sử dụng từ ngữ có kết cấu vòng tròn: chiều chiều – chín chiều: càng làm cho nỗi nhớ nhà, nhớ mẹ, nhớ quê hương càng dâng lên, nỗi cô đơn vô cùng.

-Tương tự như bài tập số 1, GV hướng dẫn HS cách tìm hiêu nội dung của bài ca dao, chú ý đến những từ ngữ, hình ảnh có giá trị gợi tả, những nét đặc sắc về nghệ thuật. Từ đó nhận biết và cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong nội dung của bài ca dao.

1. Bài tập 2:

Cảm nhận của em về bài ca dao:

“Đứng bên ni đồng ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát

Đứng bền tê đồng ngó bên ni đồng bát ngát mênh mông

Thân em như chẽn lúa đòng đòng

Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai.”

-2 câu đầu: Dòng thơ kéo dài 12 tiếng thể hiện sự dài rộng, to lớn của cánh đồng. Nhịp 4/4/4 lặp ở cả 2 dòng . các nhóm từ ở dòng sau lặp đảo và đối xứng với các nhóm từ ở dòng trước=> nhìn ở phía nào cũng thấy sự mênh mông, rộng lớn và rất đẹp, trù phú, đầy sức sống.

- 2 câu sau: So sánh với hình ảnh “chẽn lúa đòng đòng”-lúa sắp trổ bông-người con gái dậy thì trẻ trung đầy sức sống, phơi phới sức xuân gợi tả vẻ đẹp thon thả và sức sống thanh xuân của người con gái giữa cánh đồng bát ngát.

=> Thể hiện tình cảm yêu quý, tự hào về vẻ đẹp và sức sống của quê hương và con người.

Đọc ngữ liệu sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

"Công cha như núi ngất trời". (Ngữ văn 7- tập 1, trang 35)

Câu 1: Chép ba câu tiếp theo để hoàn chỉnh bài ca dao trên.

Câu 2: Xác định chủ đề của bài ca dao em vừa chép. Bài ca dao là lời của ai nói với ai?

Câu 3: Tìm và giải thích 1 từ Hán Việt được sử dụng trong bài ca dao trên

Câu 4: Chỉ ra biện phap tu từ được sử dụng trong bài ca dao và nêu tác dụng của phép tu từ đó trong việc diễn tả nội dung toàn bài.

Câu 5: Nêu nội dung bài ca dao. Qua đó, nhân dân ta muốn gửi gắm điều gì?

Câu 6: Hãy tìm và viết thêm ít nhất 2 bài ca dao cùng chủ đề.

Câu 7: Viết đoạn văn nêu cảm nghĩ về bài ca dao.

1. Bài tập 3

Câu 1:HS chép chính xác bài ca dao:

Câu 2:

-Chủ đề: Bài ca dao nói về chủ đề tình cảm gia đình (tình cảm con cái với cha mẹ)

-Đây là lời của mẹ ru con và nói với con. Dấu hiệu khẳng định điều đó: Tiếng gọi “con ơi”

Câu 3: 1 từ Hán Việt: nghĩa: tình nghĩa, việc làm vì người khác (ở đây chỉ những việc làm mà mẹ đã hi sinh vì chúng ta)

Câu 4:

-Biện pháp tư từ được sử dụng: so sánh

-Câu hát đã sử dụng những hình ảnh kì vĩ: “núi ngất trời”, nước “biển Đông ” để so sánh với công cha, nghĩa mẹ.

-Phép so sánh trên đã giúp chúng ta có thể cảm nhận sâu sắc và cụ thể hơn công lao to lớn của cha mẹ.

- Hình ảnh “núi cao, biển rộng” tiếp tục được láy lại ở câu ca thứ ba một lần nữa nhấn mạnh thêm công lao của cha mẹ.

=> Tình yêu thương vô bờ, sự hết lòng của cha mẹ dành cho con.

Câu 5: Nội dung bài ca dao:

+ Công lao trời biển của cha mẹ đối với con cái không thể nào kể hết.

+ Bổn phận trách nhiệm của con cái trước công lao to lớn ấy là phải biết ghi nhớ, kính trọng, hiếu thảo

Câu 6: HS ghi lại 2 bài ca dao cùng chủ đề

Câu 7: HS trình bày hình thức đoạn văn biểu cảm

-Mở đoạn: Giới thiệu vấn đề, ấn tượng ban đầu về bài ca dao

- Thân đoạn

* Biểu cảm về hình thức bài ca dao

- Là lời ru của mẹ nói với con. Được thể hiện bằng những câu lục bát mang âm hưởng ngọt ngào, tha thiết.

* Biểu cảm về nội dung

- Hiểu tấm lòng và công ơn cha mẹ qua lời ngợi ca công cha nghĩa mẹ:

+ Dùng những hình ảnh lớn lao, thiêng liêng, sâu thẳm ngọt ngào để ví với công ơn cha mẹ. Phân tích cái hay của những hình ảnh đó

+ Tư duy của người Việt thường ví công cha với trời, nghĩa mẹ như biển.

- Thấm thía trách nhiệm, bổn phận qua lời căn dặn tha thiết với những người làm con

- Lấy ví dụ về một hai bài có nội dung tương tự. Những bài ca dao này thể hiện truyền thống đạo lí tốt đẹp của cha ông ta

- Kết đoạn:

+ Khẳng định tình cảm được thể hiện trong bài thơ

+ Bài học cho bản thân

Câu

Nội dung

1

• Thể loại: Ca dao
• Ca dao, dân ca: là các thể loại trữ tình dân gian, kết hợp lời và nhạc, diễn tả đời sống nội tâm của con người. Ca dao là lời thơ dân xa, bao gồm cả những bài thơ dân gian mang phong cách nghệ thuật chung với lời thơ của dân ca.

2

• Chủ đề: Tình cảm gia đình
• PTBĐ chính: Biểu cảm

3

• Văn bản là lời của con cháu nói với ông bà, diễn tả tình cảm yêu quý, kính trọng, nỗi nhớ của con cháu đối với ông bà

4

• Hs viết theo cảm nhận riêng, đảm bảo các nội dung:

+Tình cảm gia đình là gì

+ Ý nghĩa của tình cảm gia đình

5

• Hs tìm 2 bài ca dao bất kì về đề tài tình cảm gia đình

Hoạt động của GV - HS

Nội dung

1. Từ ghép, từ láy

HĐ 1: GV hướng dẫn hs thảo luận theo cặp, hoàn thiện sơ đồ:

Từ phức

- Sau khi hoàn thiện sơ đồ, trả lời các câu hỏi:

1. Thế nào là từ ghép, có mấy loại từ ghép. Lấy ví dụ

2. Nhận xét về nghĩa của từ ghép chính phụ và từ ghép đẳng lập

- HS trao đổi, thảo luận, báo cáo, nhận xét, bổ sung

- GV nhận xét, kết luận

1.Từ ghép:

- Là từ được cấu tạo bởi hai tiếng khác nhau. Đặc biệt, cả hai tiếng đó đều có nghĩa

- Có 2 loại: từ ghép chính phụ và từ ghép đẳng lập

+ Từ ghép chính phụ có tính chất phân nghĩa, nghĩa của TGCP hẹp hơn nghĩa của tiếng chính.

+ Từ ghép đẳng lập có tính chất hợp nghĩa. Nghĩa của TGĐL khái quát hơn nghĩa của các tiếng tạo nên nó.

? Thế nào là từ láy,có mấy loại từ láy. Lấy ví dụ.

? Nhận xét về nghĩa của từ láy bộ phận và từ láy từ láy toàn bộ ?

2.Từ láy:

- Từ láy là từ được tạo bởi 2 tiếng trở lên, giữa các tiếng có quan hệ với nhau về âm thanh.

- Từ láy có 2 loại:

+ Từ láy toàn bộ: Nghĩa của từ láy toàn bộ có sắc thái giảm nhẹ hoặc nhấn mạnh so với nghĩa của tiếng gốc.

VD: Đo đỏ, xanh xanh, khe khẽ, thăm thẳm

+ Từ láy bộ phận: Nghĩa của TLBP có sắc thái riêng so với nghĩa của tiếng gốc (cụ thể hoá, thu hẹp...).

VD: khờ khác khờ khạo

1. Luyện tập

1. Luyện tập

TRÒ CHƠI: TÌM BẠN

-GV tổ chức cho hs chơi trò chơi:

+Tùy vào số lượng hs trong mỗi lớp, gv chuẩn bị các phiếu nhỏ, trên mỗi phiếu có ghi 1 tiếng. VD: QUẦN, HOA, THƠM, BÀ, HUỆ, PHỨC, NGOẠI, TRẦM, BỔNG, XE, ĐẠP, ÁO, NHÀ, CỬA...

+ Mỗi hs cầm 1 phiếu, trong thời gian 1 phút, mỗi hs phải ghép với 1 bạn để tạo thành 1 từ ghép.

+ Sau khi hs hoàn thành ghép từ, gv cho hs phân loại thành 2 nhóm: từ ghép chính phụ và từ ghép đẳng lập

1.Bài tập 1: Phân loại từ ghép

-Từ ghép chính phụ: bà ngoại, xe đạp, hoa huệ, thơm phức

-Từ ghép đẳng lập: quần áo, trầm bổng, nhà cửa

HS làm việc theo cặp

Bài tập 2: Cho các từ láy: Long lanh, khó khăn,vi vu, nhỏ nhắn, ngời ngời, hiu hiu, linh tinh, loang loáng, thăm thẳm, tim tím. Hãy sắp xếp vào bảng phân loại:

GV hướng dẫn hs viết bài

3.Bài tập 3:

Viết 1 đoạn văn cảm nhận về 1 bài ca dao mà em thích, trong đó có sử dụng ít nhất 2 từ ghép và 1 từ láy.

Câu

Nội dung

1

• Thể loại: Ca dao
• PTBĐ chính: Biểu cảm

2

• Hai từ ghép: mênh mông, bát ngát
• Hai từ láy: Bát ngát, mênh mông

3

- Bài 4 là lời chàng trai nói với cô gái

- Bài ca dao là cách bày tỏ tình cảm của chàng trai với cô gái, thấy cánh đồng “mênh mông bát ngát, bát ngát mênh mông”và vẻ đẹp cô gái mảnh mai, trẻ trung, đầy sức sống. Chàng trai đã ca ngợi cánh đồng và vẻ đẹp của cô gái.

4

Sự đặc biệt đó là:

• Tất cả các câu ca dao khác đều được làm theo thể thơ lục bát

+ Hai dòng thơ đầu của bài ca dao này, mỗi câu được kéo dài ra thành 12 tiếng. Bên cạnh đó, các biện pháp điệp từ, điệp ngữ, đảo ngữ, đối xứng càng tô đậm cảm giác về một không gian rộng rãi, tràn đầy sức sống

+ Cánh đồng “mênh mông bát ngát … bát ngát mênh mông” nói lên sự giàu có của quê “em”. Bằng tấm lòng yêu mến, tự hào nơi chôn nhau cắt rốn của mình, mảnh đất đã thấm biết bao máu và mồ hôi của ông bà tổ tiên, của đồng bào từ bao đời nay thì nhà thơ dân gian mới có thể viết nên những lời ca mộc mạc mà đằm thắm nghĩa tình, đọc lên làm xao xuyến lòng người như vậy.

5

Hs viết đoạn văn theo cảm nhận riêng, đảm bảo các nội dung:

• Ở hai dòng thơ cuối xuất hiện hình ảnh con người – một cô gái.
• Hình ảnh của cô gái hiện lên qua:

+ Hình ảnh so sánh cô gái với chẽn lúa đòng đòng – lúa đương thì con gái xanh tươi mơn mởn, giàu sức sống.

+ Có sự tương đồng ở nét trẻ trung phơi phới và sức sống đang xuân. Nhưng chính bàn tay con người nhỏ bé đó đã làm ra cánh đồng “mênh mông bát ngát”, “bát ngát mênh mông” kia.

Tiết 10, 11,12: CHUYÊN ĐỀ VĂN MIÊU TẢ, TỰ SỰ

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Hình thức tổ chức: cá nhân.

Gv yêu cầu hs nhớ và nhắc lại các nội dung đã học về:

- khái niệm tự sự.

- Mục đích của văn tự sự.

- Dàn ý của một bài văn tự sư.

- Có mấy ngôi kể, thứ tự kể.

- Các dạng bài văn tự sự.

I. Kiến thức cơ bản về văn tự sự

1. Tự sự ( kể chuyện): Là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa.

2. Mục đích: Tự sự giúp người kể giải thích sự việc, tìm hiểu con người, nêu vấn đề và bày tỏ thái độ khen chê.

3. Dàn bài của một bài văn tự sự: gồm 3 phần

*Mở bài: Giới thiệu chung về nhân vật và sự việc;

*Thân bài: kể diễn biến của sự việc.

*Kết bài: Kể kết cục của sự việc.

4. Ngôi kể trong văn bản tự sự:

- Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng để kể chuyện

+ Ngôi kể thứ nhất

+ Ngôi kể thứ ba:

5. Thứ tự kể trong văn tự sự:

- Kể xuôi

- Kể ngược:

6. Lời kể trong văn bản tự sự:

- Lời kể người: thường giới thiệu tên, lai lịch, tính tình, tài năng, ý nghĩa của người được kể.

- Lời kể việc: Thường kể các hành động, việc làm, kết quả và sự đổi thay do hành động và việc làm ấy mang lại.

7. Các kiểu văn tự sự:

- Kể lại câu chuyện dân gian đã học

- Kể lại câu chuyện trong đời sống hàng ngày

- Kể lại một câu chuyện tưởng tượng.

Hình thức: Hỏi đáp, làm việc cá nhân.

Hãy trình bày khái niệm, mục đích, dàn ý,nội dung, hình thức của văn miêu tả.

Để viết được một bài văn miêu tả, trước tiên cần chú ý kĩ năng gì?

Hãy nêu các phương pháp miêu tả?

II. Kiến thức cơ bản về văn miêu tả:

1. Khái niệm: Văn miêu tả là loại văn nhằm giúp người đọc, người nghe hình dung những đặc điểm, tính chất nổi bật của một sự vật, sự việc con người, phong cảnh,…làm cho những cái đó như hiện lên trước mắt người đọc, người nghe. Trong văn miêu tả, năng lực quan sát của người viết, người nói thường bộc lộ rõ nhất.

2. Mục đích của văn miêu tả: giúp người đọc hình dung, cảm nhận được đối tượng miêu tả.

3. Dàn bài của bài văn miêu tả:

- Mở bài: Giới thiệu cảnh được tả.

- Thân bài: Tập trung tả cảnh vật chi tiết theo một thứ tự.

- Kết bài: Thường phát biểu cảm tưởng về cảnh vật đó.

4. Kĩ năng trong văn miêu tả:

Miêu tả đòi hỏi phải quan sát sự vật, hiện tượng và con người để tả cho đúng, sâu sắc tránh tả chung chung, hời hợt, chủ quan.

5. Các phương pháp miêu tả đã học:

- Tả cảnh thiên nhiên

- Tả người

- Tả đồ vật

- Tả cảnh sinh hoạt

- Tả con vật

- Miêu tả sáng tạo tưởng tượng.

a. Bài thơ của Hải Định sau đây có nhân vật và sự việc không? Hãy chỉ ra nhân vật và sự việc đó:

Tự xa xưa thuở nào

Trong rừng xanh sâu thẳm

Đôi bạn sống bên nhau

Bê Vàng và Dê Trắng

Một năm trời hạn hán

Suối cạn, cỏ héo khô

Lấy gì nuôi đôi bạn

Chờ mưa đến bao giờ?

Bê Vàng đi tìm cỏ

Lang thang quên đường về

Dê Trắng thương bạn quá

Chạy khắp nẻo tìm Bê

Đến bây giờ Dê trắng

Vẫn gọi hoài “ Bê! Bê!”

( Tiếng Việt 2, tập một)

b. Xác định lời văn kể người và lời văn kể việc trong đoạn trích sau:

“Trần Thủ Độ là người có công lập nên nhà Trần, lại là chú của vua và đứng đầu trăm quan, nhưng không vì thế mà tự cho phép mình vượt qua phép nước.

Có lần, Linh Từ Quốc Mẫu, vợ ông, muốn xin riêng cho một người làm chức câu đương, không thể ví như những câu đương khác. Vì vậy phải chặt một ngón tay để phân biệt.

Người ấy kêu than mãi ông mới tha cho.”

Bài tập 2: Cho hai đề văn sau:

(1)Từ bài thơ Đêm nay Bác không ngủ của Minh Huệ, em hãy tưởng tượng mình là anh bộ đội đã được ở bên Bác Hồ trong đêm đáng ghi nhớ đó. Hãy kể lại câu chuyện cảm động này.

(2) Trong bài thơ Đêm nay Bác không ngủ có một khổ thơ rất hay:

Anh đội viên mơ màng

Như nằm trong giấc mộng

Bóng Bác cao lồng lộng

Ấm hơn ngọn lửa hồng.

Hình ảnh Bác trong khổ thơ giúp em hình dung Bác trong một giấc mơ được gặp Bác. Hãy tưởng tượng cảnh gặp gỡ thần tiên đó để kể lại.

Em hãy tìm hiểu sự giống và khác nhau của hai đề.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 2 ( 10 phút)

Hình thức: hỏi đáp, làm việc cá nhân.

- GV gọi hai HS lên bảng tìm hiểu sự giống nhau và khác nhau.

- Gọi HS khác sửa, gv chốt ý đúng.

Bài tập 3: ( 35 phút)

Xây dựng dàn ý cho đề bài sau:

a. Kể lại một câu chuyện về tinh thần đoàn kết của lớp em ( trình bày dưới dạng một đoạn văn từ 12 đến 15 câu)

b. Hãy viết đoạnvăn ngắn (từ 12 đến 15 câu) miêu tả vẻ đẹp của một loài hoa mà em đã có dịp ngắm nhìn.

Hình thức: thảo luận nhóm, trình bày vào bảng phụ.

Nhóm 1,2 đề a.

Nhóm 3,4 đề b.

Bài tập 2: Tìm hiểu sự giống và khác nhau của hai đề.

- Giống nhau: Hai đề đều đòi hỏi sự tưởng tượng ( câu chuyện không có thật với em, cảnh tượng không có trong thực tế em chứng kiến. Cụ thể là dựa vào bài thơ Đêm nay Bác không ngủ.)

- Khác nhau:

+ Đề 1: là dạng kể một câu chuyện tưởng tượng.

+ Đề 2: là dạng tả một cảnh tưởng tượng.

Với đề 1, kể chuyện cần xác định chuỗi sự việc( chẳng hạn người kể là nhập vai anh đội viên thức dậy nhiều lần, mỗi lần thấy gì, Bác làm gì, nói gì, nghĩ sao,… đều phải kể.

Với đề 2, chủ yếu dựa vào khổ thơ với hình ảnh gợi ý: “ Bóng Bác cao lồng lộng, Ấm hơn ngọn lửa hồng để tưởng tượng ra đầy đủ hơn hình ảnh Bác Hồ như một nhân vật thần thoại để tả.

Bài tập 3:

Xây dựng dàn ý cho đề bài:

a.Mở đoạn: Giới thiệu câu chuyện về tinh thần đoàn kết của tập thể lớp ( một cuộc thi kéo co, nhảy bao bố; một trò chơi khi tham gia buổi dã ngoại, một dự án học tập mà cả lớp phải thực hiện)

b. Thân đoạn: Kể những sự việc chính.

- Hoàn cảnh diễn ra câu chuyện

- Diễn biến câu chuyện

- Tình huống nào đòi hỏi tập thể lớp phải tập trung cao độ, đoàn kết, hợp lực để giải quyết vấn đề?

- Các thành viên trong lớp đã nỗ lực như thế nào để giải quyết vấn đề/ vượt qua thử thách?

( Chú ý kể các sự việc cao trào để câu chuyện thêm hấp dẫn)

c. Kết đoạn:

- Cách 1: kết thúc câu chuyện.

- Cách 2: Cảm xúc của em về câu chuyện vừa kể, bài học rút ra về sức mạnh tinh thần tập thể, vai trò của mỗi cá nhân trong một tập thể, cộng đồng.

a. Mở đoạn: Giới thiệu loài hoa định tả ( em đã được nhìn thấy ở đâu? Vào thời gian nào? Cảm xúc chung của em về loài hoa đó như thế nào?

b. Thân đoạn: Tả chi tiết:

- Những đặc điểm nổi bật của hoa: hoa, lá, cành, màu sắc, mùi hương…

- tả bao quát: nhìn từ xa, khóm hoa/ dãy hoa/ hàng hoa trông như thế nào?

- Ý nghĩa, công dụng của hoa.

c. Kết đoạn: Cảm xúc, suy nghĩ, liên tưởng của em khi ngắm hoa.

1. Đọc kĩ bài thơ, bài ca dao, xác định chủ đề, nội dung, ý nghĩa của bài thơ, bài ca dao đó để kể lại câu chuyện
2. Dựa vào bài thơ, bài ca dao để:

- Xây dựng các nhân vật chính, nhân vật phụ: phải giữ nguyên nhân vật có trong văn bản và có thể tưởng tượng thêm một vài nhân vật phụ khác để làm nổi bật nhân vật chính.

- Xây dựng tình huống, sự việc: Giữ nguyên những tình huống, sự việc có trong bài thơ, bài ca dao. Tuy nhiên cũng có thể tưởng tượng thêm một vài sự việc khác có liên quan để làm nổi bật nội dung, ý nghĩa câu chuyện.

- Lựa chọn những hình ảnh, chi tiết: trước hết là lựa chọn những hình ảnh, chi tiết tiêu biểu, quan trọng có trong bài thơ, bài ca dao để đưa vào bài kể chuyện của mình. Mặt khác các em cũng cần tưởng tượng thêm những chi tiết, hình ảnh khác một cách hợp lý để câu chuyện sinh động, sâu sắc. Đó là thêm lời thoại của nhân vật, thêm yếu tố miêu tả ngoại hình ( nơi nhân vật xuất hiện hoặc nơi sự việc xảy ra), yếu tố miêu tả nhân vật ( ngoại hình, cử chỉ, hành động, ngôn ngữ giọng điệu, tâm trạng, suy nghĩ…). Tất nhiên những yếu tố miêu tả này phải tiêu biểu, phù hợp với đặc điểm, tính cách nhân vật; không miêu tả cụ thể, đầy đủ như một bài văn tả cảnh hay tả người.

3. Viết thành bài văn kể chuyện tưởng tượng hoàn chỉnh: Để viết bài văn trước hết các em cần xác định, lựa chọn ngôi kể phù hợp nhất. Có thể kể theo ngôi kể thứ ba hoặc theo ngôi kể thứ nhất. Từ ngôi kể ấy mà sắp xếp các sự việc, hoạt động của nhân vật theo trình tự hợp lý để dần dần tạo ra kịch tính và đi đến kết thúc. Các em cũng cần đảm bảo bố cụa đầy đủ rõ ràng, diễn đạt câu văn trong sáng; từ dùng chính xác, có tính gợi tả, gợi cảm cao, biết phân biệt lời kể và lời thoại…

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Đề 2/ sgk:

Kể lại nội dung câu chuyện được ghi trong một bài thơ có tính chất tự sự ( như Lượm hoặc Đêm nay Bác không ngủ) theo những ngôi kể khác nhau ( ngôi thứ ba hoặc ngôi thứ nhất.

Đề 2/ sgk:

Kể lại nội dung câu chuyện được ghi trong một bài thơ có tính chất tự sự ( như Lượm hoặc Đêm nay Bác không ngủ) theo những ngôi kể khác nhau ( ngôi thứ ba hoặc ngôi thứ nhất).

Tìm hiểu đề

Hình thức: Hỏi – đáp, cá nhân

GV yêu cầu hs xác định kiểu bài, nhân vật, ngôi kể, các sự việc.

Gv giảng giải thêm: Trong quá trình kể, hs có thể lựa chọn những hình ảnh, chi tiết tiêu biểu, quan trọng có trong bài thơ. Có thể thêm lời thoại để bài thơ thêm sinh động.

Xây dựng dàn ý

Hình thức: Thảo luận nhóm

Gv chia lớp thành 4 nhóm, các nhóm thảo luận xây dựng dàn ý.

GV yêu cầu hai nhóm trình bày dàn ý. Hai nhóm còn lại nhận xét, bổ sung.

GV cùng HS chỉnh sửa để tạo thành dàn ý hoàn chỉnh.

1.Tìm hiểu đề

- Kiểu bài: Kể chuyện dựa vào một bài thơ có sẵn.

- Nhân vật: Chú, Lượm.

- Ngôi kể: Ngôi thứ nhất: Người chú xưng tôi.

- Sự việc:

+Cuộc gặp gỡ tình cờ giữa hai chú cháu.

+ Lượm làm nhiệm vụ và hi sinh.

2. Dàn ý ( tham khảo)

a. Mở bài: Giới thiệu nhân vật, hoàn cảnh dẫn đến cuộc gặp gỡ

b. Thân bài: Kể diễn biến sự việc:

- Sự việc 1: Cuộc gặp gỡ tình cờ giữa hai chú cháu:

+ Hoàn cảnh: Huế xảy ra chiến tranh.

+ Người chú gặp Lượm tại Hàng Bè.

+ Miêu tả hình dáng, cử chỉ của Lượm: dáng nhỏ nhắn, da sạm, trên đầu là chiếc mũ ca lô đội lệch. Chiếc sắc xinh xinh đeo bên mình nhún nhảy theo nhịp bước, miệng huýt sáo vang…

+ Cảm nghĩ của người chú:

Xúc động vì gặp lại cháu trong hoàn cảnh chiến tranh.

- Kể lại cuộc trò chuyện ngắn ngủi giữa hai chú cháu:

+ Người chú hỏi thăm về tình hình cuộc sống, gia đình của cháu, hỏi về cuộc sống ở chiến khu của cháu.

+ Lượm vui vẻ khoe: Cuộc sống ở đồn Mang cá rất vui… cháu được dạy cách làm liên lạc, được các chú dạy,…

+ Tả: Lượm hào hứng kể rồi cười thích thú, mắt sáng ngời đỏ ửng, như trái bồ quân chín.

+ Cảm nghĩ: “ tôi” thấy vui lây trước niềm vui trẻ thơ của Lượm.

- Sự việc 2: Kể lại việc Lượm chiến đấu và hi sinh:

+ Cháu tiếp tục chiến đấu trên mặt trận ở Huế, còn “ tôi” sau một thời gian công tác ngắn ngủi lại trở về Hà Nội.

+ Vào một ngày hè tháng sáu, tôi gặp một đồng chí ở thành Huế ra công tác, đồng chí báo tin: Lượm đã hi sinh.

+ Cảm xúc: Tôi lặng người đi. Tin đó đến với tôi như sét đánh ngang tai. Tôi không tin được dù biết đó là sự thật.

+ Kể lại chuyện Lượm chiến đấu và hi sinh

Ngày hôm ấy cũng như bao ngày khác, Lượm nhận nhiệm vụ “ thư đề thượng khẩn”

Miêu tả cảnh chiến trường: Làn khói lửa mịt mù, đạn từ lô cốt bắn ra vèo vèo, Lượm không hề sợ lao như một mũi tên để hoàn thành nhiệm vụ.

Bỗng một ánh chớp lóe lên, Lượm ngã xuống trên cánh đồng lúa quê hương. Đồng quê thơm mùi lúa chín, đưa Lượm vào giấc ngủ vình hằng.

+ Cảm xúc; Cháu ra đi mãi mãi, để lại niềm cảm phục và thương tiếc khôn nguôi trong lòng tôi.

c. Kết bài: Cảm nghĩ về Lượm.

- Lượm đã hi sinh, nhưng hình ảnh cháu còn in đậm trong lòng tôi. Đó là hình ảnh chú bé loắt choắt, vai đeo chiếc xắc đựng tài liệu, đầu đội chiếc mũ ca lô, miệng huýt sáo vang vừa đi vừa nhảy chân sáo trên con đường chan hòa ánh nắng.

- Thái độ lạc quan yêu đời và tinh thần chiến đấu dũng cảm của Lượm là biểu tượng đẹp của thiếu nhi Việt Nam anh hùng.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

* GV hướng dẫn HS ôn lại những kiến thức cơ bản về ca dao than thân.

H: Ca dao than thân viết về chủ đề gì?

- HS trả lời, GV chốt ý

- GV hướng dẫn HS ôn lại nội dung bài ca dao số 2 và bài ca dao số 3 bằng hệ thống câu hỏi.

GV gọi HS đọc lại bài ca dao số 2

H: Trong bài ca dao số 2, người lao động đã tự ví mình là những con vật nào?

- Con tằm, lũ kiến, con hạc, con cuốc. H: Em hãy hình dung về cuộc đời của con cò, con tằm, lũ kiến, con hạc, con cuốcqua lời ca?

+ Con cò là con vật hiền lành nhỏ bé, chịu khó lặn lội kiếm ăn.

+ Con tằm suốt đời chỉ ăn lá dâu, cuối đời phải nhả tơ cho người => cuộc đời làm lụng vất vả chẳng có được là bao => Thương cho thân phận đời bị kẻ khác bòn rút sức lực.

+ Kiến là loài vật nhỏ bé, cần ít thức ăn nhất nhưng ngày ngày vẫn cần mẫn kiếm mồi

=> Thấp cổ bé họng kẻ nào cũng có thể đè nén vùi dập

+ Con Hạc muốn tìm nơi nhàn tản phóng khoáng => cánh chim lang thang vô dịnh giữa bầu trời. Nỗi khổ kéo dài của cuộc đời .

+ Con cuốc: Dù có than thở đến kiệt sức thì cũng không có người động lòng, thương xót cho nỗi khổ oan trái không được lẽ công bằng soi tỏ

H: Bài ca dao có sử dụng biện pháp nghệ thuật gì?

- Ẩn dụ, điệp ngữ

H: Em hãy khái quát lại nội dung của bài ca dao số 2?

Bài ca dao nói lên những nỗi khổ nhiều bề của người lao động

=> Tố cáo xã hội phong kiến.

GV gọi HS đọc lại bài ca dao số 3

H: “Thân em” được so sánh với điều gì? Hình ảnh so sánh của bài này có gì đặc biệt?

- Trái bần: (Tên một loại quả dồng âm với từ bần chỉ sự nghèo khó) Tròn, dẹt, có vị chua chát => không ngon ngọt có thể coi là vô vị vô dụng .

H: Hình ảnh: Gió dập sóng rồi... tấp vào đâu gợi liên tưởng như thế nào?

- Gió dập sóng dồi => thành ngữ trái bần rụng đã trôi nổi trên dòng sông. Bị gió dập sóng dồi => làm cho trái bần càng bấp bênh vô định. Nó chỉ mong được tấp vào đâu

H: Từ hình ảnh so sánh đó em hiểu gì về thân phận người phụ nữ trong xã hội xưa?

- Lời than về thân phận cuộc đời nghèo khó, phải chịu bao sóng gió cuộc đời và không thể tự quyết định số phận của mình nó còn gợi đến cuộc đời đắng cay => Xã hội phong kiến muốn nhấn chìm họ

I. Những câu hát than thân

1. Chủ đề

- Những lời than thấm đẫm nước mắt của những kiếp người nhỏ bé, cơ cực

2. Ôn tập nội dung các bài ca dao than thân

a. Bài 2

- Bài ca dao nói lên những nỗi khổ nhiều bề của người lao động

=> Tố cáo xã hội phong kiến.

b. Bài 3

- Cuộc đời người phụ nữ trong xã hội phong kiến cũ phải chịu nhiều đau khổ, đắng cay. Họ không có quyền tự mình quyết định cuộc đời mình

=> Xã hội phong kiến luôn nhấn chìm họ.

* GV hướng dẫn HS ôn lại những kiến thức cơ bản về ca dao châm biếm.

H: Ca dao châm biếm viết về chủ đề gì?

- HS trả lời, GV chốt ý

- GV hướng dẫn HS ôn lại nội dung bài ca dao số 1 và bài ca dao số 2 bằng hệ thống câu hỏi.

GV gọi HS đọc lại bài ca dao số 1

H: Chân dung của “ông chú” được cái cò giới thiệu đặc biệt như thế nào?

- hay tửu, hay tăm

- hay nước chè đặc, hay nằm ngủ trưa.

- ngày ước ngày mưa, đêm ước thừa trống canh

H: Em hiểu từ “hay” ở đây theo nghĩa như thế nào?

- hay -> giỏi, (thói quen) hay chữ,hay làm.

H: Em có nhận xét gì về những cái hay của “chú tôi”?

- Đây là những thói quen, ham thích hưởng thụ quá đáng, không bình thường đối với người lao động -> Từ hay được dùng với nghĩa là mỉa mai vì giỏi rượu, giỏi chè không ai khen, không có gì là hay cả thậm chí là đáng chê, đáng cười.

H: Qua những cái hay và điều ước của “chú tôi” chân dung “chú tôi” hiện lên như thế nào?

- Lười biếng, nghiện ngập

H: Ý nghĩa của bài ca dao là gì?

*Ý nghĩa: Chế diễu những hạng người nghiện ngập, lười biếng, thích hưởng thụ. Hạng người này thời nào cũng có và cần phê phán

GV gọi HS đọc bài ca dao 2

H: Thầy bói đã đoán số cho cô gái trên những phương diện nào?

- Về giàu nghèo, cha mẹ, chồng con…

H: Nêu nhận xét của em về những lời khẳng định của thầy bói?

- Lời thầy bói: khẳng định nước đôi, khẳng định những điều quá hiển nhiên trong cuộc sống, nói dựa

H: Em có nhận xét như thế nào về cô gái?

- Là người ít hiểu biết, tin mù quáng, mê muội để kẻ xấu lợi dụng=> do quá tín nên lúc nào cũng thấy ít nhiều đúng với mình.

H: Qua bài ca dao có nội dung phê phán đối tưọng nào trong xã hội?

- Phê phán tệ nạn bói toán mê tín nhảm nhí trong xã hội xưa nay.

II. Những câu hát châm biếm

1. Chủ đề

- Châm biếm thói hư tật xấu trong xã hội

2. Ôn tập nội dung các bài ca dao châm biếm

a. Bài 1

- Bài ca dao châm biếm, chế giễu những hạng người sa đà, nghiện ngập và lười biếng trong xã hội, thời nào cũng có.

b. Bài 2

- Bài ca dao phê phán, châm biếm những kẻ hành nghề mê tín dị đoan. Châm biếm sự mê tín, mù quáng của những người ít hiểu biết tin vào sự bói toán thiếu cơ sở khoa học.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1: Sưu tầm một số bài ca dao than thân

- Hình thức tổ chức luyện tập: Hoạt động nhóm

Thực hiện:

+ GV chia nhóm, tổ chức cuộc thi “Ai nhanh hơn”

+ GV phổ biến cuộc thi

+ Câu hỏi: Sưu tầm một số bài ca dao than thân

+ Thời gian: 5 phút

- Các nhóm HS thực hiện

- GV thu sản phẩm, nhận xét

Bài tập 1: Sưu tầm một số bài ca dao than thân

Gợi ý:

“Thân em như hạt mưa rào

Hạt rơi xuống giếng, hạt vào vườn hoa

Thân em như Hạt mưa sa

Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày”

“Thân em như tấm lụa đào

Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai”

“Thân em như giếng giữa đàng

Người thanh rửa mặt, người phàm rửa chân”

“Thân em như trái sầu riêng

Kẻ thì nói dở người thì khen ngon”

“Thân em như cá giữa rào,

Kẻ chài, người lưới biết vào tay ai?”

“Thân em như cam quýt bưởi bòng

Ngoài tuy cay đắng nhưng trong ngọt bùi”

“Thân em như hạc đầu đình,

Muốn bay chẳng cất nổi mình mà bay”.

Bài tập 2: Cho bài ca dao sau:

“Thương thay thân phận con tằm,
Kiếm ăn được mấy phải nằm nhả tơ.
Thương thay lũ kiến li ti,
Kiếm ăn được mấy phải đi tìm mồi.
Thương thay hạc lánh đường mây,
Chim bay mỏi cánh biết ngày nào thôi.
Thương thay con cuốc giữa trời,
Dầu kêu ra máu có người nào nghe”.

Đọc bài ca dao trên và trả lời các câu hỏi sau:

a. Bài ca dao trên thuộc chùm ca dao nào? Bài số mấy?

b. Trong bài ca dao trên tác giả dân gian sử dụng những biện pháp tu từ nào? Nêu tác dụng của việc sử dụng những biện pháp tu từ đó?

c. Thông qua hình ảnh những con vật quen thuộc, tác giả dân gian muốn nói tới ai?

d. Viết cảm nhận về bài ca dao than thân khiến em cảm động nhất.

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

GV hướng dẫn HS trả lời và viết cảm nhận

+ Chọn bài ca dao khiến em cảm động nhất

+ Xác định các hình ảnh có trong bài ca dao, nghệ thuật được sử dụng, ý nghĩa của bài ca dao

+ Lập dàn ý

+ Viết bài

- HS thực hiện

Bài tập 2: Cho bài ca dao sau:

“Thương thay thân phận con tằm,
Kiếm ăn được mấy phải nằm nhả tơ.
Thương thay lũ kiến li ti,
Kiếm ăn được mấy phải đi tìm mồi.
Thương thay hạc lánh đường mây,
Chim bay mỏi cánh biết ngày nào thôi.
Thương thay con cuốc giữa trời,
Dầu kêu ra máu có người nào nghe”.

a. Bài ca dao trên thuộc chùm ca dao than thân, bài số 2

b. Trong bài ca dao trên tác giả dân gian sử dụng những biện pháp tu từ :

+ Ẩn dụ

+ Điệp từ, điệp ngữ

Tác dụng: Gợi hình ảnh nhỏ bé, tội nghiệp, vất vả, cơ cực, gợi và nhấn mạnh thân phận của người lao động trong xã hội cũ.

c. Thông qua hình ảnh những con vật quen thuộc, tác giả dân gian muốn nói tới thân phận của những người lao động trong xã hội cũ với bao nỗi vất vả, cực nhọc, oan ức…

d. Viết cảm nhận về bài ca dao than thân khiến em cảm động nhất.

Gợi ý dàn bài

1. Mở bài

- Từ xa xưa, những bài ca dao Việt Nam với âm hưởng da diết, nhịp nhàng, dễ nhớ, dễ thuộc đã được người dân sáng tác và lưu truyền cho tới ngày nay

- “Thương thay thân phận con tằm” là một ví dụ tiêu biểu, nêu lên thân phận bé nhỏ của người nông dân trong xã hội cũ Thân bài: Phân tích bài thơ

2. Thân bài

- Bài thơ được viết theo thể thơ lục bát, âm hưởng mộc mạc, mềm mại

- Hình ảnh con tằm: Ẩn dụ cho con người nhỏ bé, con tằm nhả tơ óng ánh, xong là kết thúc chu kì sống, con người bị bóc lột sức lao động

- Hình ảnh con kiến: li ti nhỏ bé, chăm chỉ tha mồi, đại diện cho con người bán mặt cho đất, bán lưng cho trời

- Những hình ảnh quen thuộc đại diện cho người nông dân

3. Kết bài

- Cảm nghĩ về bài thơ: Xã hội phong kiến giống như địa ngục trần gian của những người nhân dân lao động, cuộc sống lầm than khổ cực khiến họ phải cất tiếng than ai oán qua những bài ca dao

(Hướng dẫn tương tự với các bài ca dao khác HS chọn)

Bài tập 3: Nêu cảm nhận của em về bài ca dao châm biếm em thích nhất

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

GV hướng dẫn HS viết cảm nhận

+ Chọn bài ca dao châm biếm em thích nhất

+ Xác định các hình ảnh có trong bài ca dao, nghệ thuật được sử dụng, ý nghĩa của bài ca dao

+ Lập dàn ý

+ Viết bài

- HS thực hiện

Bài tập 3: Nêu cảm nhận của em về bài ca dao châm biếm em thích nhất

Gợi ý dàn bài

1. Mở bài

- Giới thiệu về ca dao, dân ca (khái niệm, đặc trưng về nội dung và nghệ thuật,…)

- Giới thiệu về “Những câu hát châm biếm” (khái quát giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật,…)

2. Thân bài

- “Giới thiệu” chân dung nhân vật “chú tôi”:

   + Hay tửu hay tăm: nghiện rượu

   + Hay nước chè đặc: nghiện chè

   + Hay nằm ngủ trưa: lười biếng

   + Ngày thì ước những ngày mưa, đêm thì ước những đêm thừa trống canh: lười lao động, thích ăn chơi, hưởng thụ

- Hình ảnh đối lập với hình ảnh “chú tôi”

   + Cái cò lặn lội bờ ao: sự vất vả, cơ cực, lam lũ của người cháu

   + Cô yếm đào: người con gái xinh đẹp, giỏi giang

⇒ Dùng hình ảnh nói ngược và phép đối lập, bài ca dao chế giễu những người nghiện ngập rượu chè, lười biếng, thích hưởng thụ trong xã hội

3. Kết bài: Khái quát lại nội dung bài ca dao

(Hướng dẫn tương tự với các bài ca dao khác HS chọn)

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

* GV hướng dẫn HS ôn lại khái niệm địa từ, chức vụ ngữ pháp của đại từ

H. Em hãy nhắc lại khái niệm đại từ đã được học?

- Đại từ: là những từ dùng để trỏ người, sự vật, hoạt động, tính chất, được nói đến trong một ngữ cảnh nhất định của lời nói hoặc dùng để hỏi.

H. Hãy lấy ví dụ về đại từ?

HS lấy VD, GV nhận xét.

Gợi ý tham khảo:

Nước non lận đận một mình

Thân cò lên thác xuống gềnh bấy nay

Ai làm cho bể kia đầy

Cho ai kia cạn cho gầy cò con?

- Công việc trước đây rất khó khăn, trì trệ. Bây giờ công việc vẫn thế.

- Tôi thích đá bóng, em tôi cũng vậy

Từ những ví dụ HS đưa ra, GV yêu cầu HS nhận xét, nhắc lại chức vụ ngữ pháp của đại từ.

GV chốt ý

GV lấy thêm VD:

- Nó là đứa học giỏi nhất lớp. (CN)

- Người học giỏi nhất lớp là nó. (VN)

- Cây tre Việt Nam nhũn nhặn, thủy chung, bất khuất. Con người Việt Nam cũng đẹp vậy. (Phụ ngữ của tính từ)

I. Khái niệm đại từ

- Đại từ: là những từ dùng để trỏ người, sự vật, hoạt động, tính chất, được nói đến trong một ngữ cảnh nhất định của lời nói hoặc dùng để hỏi.

- Đại từ có thể đảm nhiệm các vai trò ngữ pháp như: CN, VN trong câu hay phụ ngữ của DT, ĐT, TT.

* GV hướng dẫn HS ôn lại các loại đại từ.

GV đưa ra một số ví dụ:

- Hôm qua, tôi bị ốm.

- Tôi chỉ có bấy nhiêu thôi.

- Hôm qua tôi đã mắng Hoa. Tôi không hiểu tại sao tôi lại làm thế.

H. Tất cả các đại từ in đậm trên thuộc loại đại từ nào? Nêu cụ thể từng loại nhỏ?

GV yêu cầu HS lấy thêm ví dụ.

GV đưa ra ví dụ tiếp:

- Ai đã làm vỡ lọ hoa?

- Nhà bạn có mấy người?

- Con làm bài thi thế nào?

H. Tất cả các đại từ in đậm trên thuộc loại đại từ nào? Nêu cụ thể từng loại nhỏ?

GV yêu cầu HS lấy thêm ví dụ.

II. Các loại đại từ

1. Đại từ để trỏ:

- Trỏ người, sự vật (gọi là đại từ xưng hô)

- Trỏ số lượng

-Trỏ hoạt động, tính chất, sự việc

2. Đại từ để hỏi:

- Hỏi về người, sự vật

- Hỏi về số lượng.

- Hỏi về hoạt động, t/c, sự việc.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1: Trò chơi: “Ai nhanh tay, nhanh trí”

- Hình thức tổ chức luyện tập: Hoạt động nhóm

Thực hiện:

+ GV chia nhóm, tổ chức cuộc thi “Ai nhanh tay, nhanh trí”

+ GV phổ biến cuộc thi

+ Câu hỏi: Tìm và điền tất cả các đại từ vào bảng cho phù hợp

+ Thời gian: 5 phút

- Các nhóm HS thực hiện

- GV thu sản phẩm, nhận xét

Bài tập 1: Trò chơi: “Ai nhanh tay, nhanh trí”

Gợi ý:

Bài tập 2: Cho đoạn văn sau:

“Em buộc con dao díp vào lưng con búp bê lớn và đặt ở đầu giường tôi. Đêm ấy, tôi không chiêm bao thấy ma nữa. Từ đấy, tối tối, sau khi học xong bài, Thủy lại “võ trang” cho con Vệ Sĩ và đem đặt trên đầu giường tôi. Buổi sáng, em tháo dao ra, đặt nó về chỗ cũ, cạnh con Em Nhỏ. Hai con quàng tay lên vai nhau thân thiết. Từ khi về nhà tôi, chúng chưa phải xa nhau ngày nào, nên bây giờ thấy tôi đem chia chúng ra, Thủy không chịu đựng nổi. Chúng tôi cứ ngồi thừ ra, chẳng muốn chia bôi cũng chẳng muốn thu lại nữa. Một lát sau, em tôi đem đặt hai con búp bê về chỗ cũ. Chúng lại thân thiết quàng tay lên vai nhau và âu yếm ngước nhìn chúng tôi”.

Đọc đoạn văn trên và trả lời các câu hỏi sau:

a. Đoạn văn trên trích trong tác phẩm nào? Của ai?

b. Hãy nêu nội dung của đoạn văn

c. Tìm đại từ có trong đoạn văn trên.

d. Viết đoạn văn ngắn 5-7 dòng nêu cảm nghĩ của em về tình cảm anh em.

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

- GV hướng dẫn

- HS thực hiện

Bài tập 2: Cho đoạn văn sau:

“Em buộc con dao díp vào lưng con búp bê lớn và đặt ở đầu giường tôi. Đêm ấy, tôi không chiêm bao thấy ma nữa. Từ đấy, tối tối, sau khi học xong bài, Thủy lại “võ trang” cho con Vệ Sĩ và đem đặt trên đầu giường tôi. Buổi sáng, em tháo dao ra, đặt nó về chỗ cũ, cạnh con Em Nhỏ. Hai con quàng tay lên vai nhau thân thiết. Từ khi về nhà tôi, chúng chưa phải xa nhau ngày nào, nên bây giờ thấy tôi đem chia chúng ra, Thủy không chịu đựng nổi. Chúng tôi cứ ngồi thừ ra, chẳng muốn chia bôi cũng chẳng muốn thu lại nữa. Một lát sau, em tôi đem đặt hai con búp bê về chỗ cũ. Chúng lại thân thiết quàng tay lên vai nhau và âu yếm ngước nhìn chúng tôi”.

Đọc đoạn văn trên và trả lời các câu hỏi Gợi ý:

a. Đoạn văn trên trích trong tác phẩm “Cuộc chia tay của những con búp bê” của tác giả Khánh Hoài.

b. Nội dung của đoạn văn: Sự quan tâm của Thủy dành cho anh thông qua việc sắp xếp búp bê Em Nhỏ và Vệ Sĩ.

c. Tìm đại từ: em, tôi, chúng, chúng tôi.

d. Viết đoạn văn ngắn 5-7 dòng nêu cảm nghĩ của em về tình cảm anh em. (HS tự viết).

Bài tập 3: Cho các câu:

a) Lan học rất giỏi, Lan là niềm tự hào của cả lớp

b) Con mèo có bộ lông màu đen, trông con mèo rất đáng yêu

c) Đám bạn tôi rất hiền hòa, ở cạnh đám bạn tôi thấy rất vui

d)  

 - Nhà cậu ở đâu?

 - Tớ ở Hà Nội, nhà cậu ở đâu?

- Tớ cũng ở Hà Nội

Thay thế các đại từ cần thiết để các từ không bị lặp lại trong các câu trên.

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

- GV hướng dẫn

- HS thực hiện

Bài tập 3

Gợi ý:

a) Lan học rất giỏi, cậu ấy là niềm tự hào của cả lớp

b)  Con mèo có bộ lông màu đen, trông nó rất đẹp

c)  Đám bạn tôi rất hiền hòa, ở cạnh họ tôi thấy rất vui

d)    

 – Nhà cậu ở đâu?

-  Tớ ở Hà Nội, cậu thì sao?

-  Tớ cũng thế  

Bài tập 4: Xác định chức năng của đại từ “tôi” trong những câu sau đây:

a) Tôi rất chăm chỉ đến trường.

b) Người bé nhất trong nhà là tôi.

c) Bố mẹ tôi rất thích đi du lịch.

d)  Bạn ấy rất thích tôi.

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

- GV hướng dẫn

- HS thực hiện

Bài tập 4: Xác định chức vụ ngữ pháp của các đại từ sau:

Gợi ý:

a)  Chủ ngữ

b) Vị ngữ

c)  Định ngữ

d)  Bổ ngữ

Bài tập 5: Viết một đoạn văn chủ đề tự chọn có sử dụng ít nhất 4 đại từ: Trong đó: 2 đại từ trỏ người, 2 đại từ để hỏi.

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

- GV hướng dẫn

+ Chọn một chủ đề mình thích

+ Xác định các đại từ đưa vào đoạn văn

+ Viết đoạn văn đảm bảo nội dung và sự liên kết

- HS thực hiện

Bài tập 5: Viết một đoạn văn chủ đề tự chọn có sử dụng ít nhất 4 đại từ: Trong đó: 2 đại từ trỏ người, 2 đại từ để hỏi.

Đoạn văn tham khảo:

“Quê hương là con diều biếc, tuổi thơ con thả trên đồng, quê hương là con đò nhỏ, êm đềm khua nước ven sông”...Đúng vậy, quê hương thật đẹp và mênh mông. Tuổi thơ tôi gắn liền với cánh đồng lúa quê hương. Nhớ những ngày nước lũ, tôi với bà ngoại lại ra đồng cắt lúa. Nước ruộng lên tới đầu gối. Tôi thường hỏi bà:

- Bà ơi! Tại sao lại có lũ?

Bà ân cần giảng giải:

- Lũ là do mưa nhiều, nước sông dân cao, đồng thời do rừng trống, đồi trọc không thể ngăn được nước trên nguồn cháu à.

- Chúng ta phải làm gì để ngăn lũ ạ?

Bà lại giảng giải cho tôi những điều mà tôi thắc mắc. Giờ đây, bà không còn nữa nhưng hình ảnh bà mãi mãi in sâu trong tâm trí tôi. Tôi yêu quê hương mình rất nhiều cũng vì một phần nơi đó có bà, có những kỉ niệm tuổi thơ”

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

* GV hướng dẫn HS ôn lại những kiến thức cơ bản về tạo lập văn bản.

Hình thức hoạt động: Theo nhóm

+ GV chia lớp thành các nhóm

+ GV phổ biến yêu cầu của bài tập

H. Hãy nhắc lại các bước để tạo lập một văn bản? Nêu vai trò của các bước? Nếu bỏ một trong số các bước kể trên có được không? Vì sao?

+ Thời gian: 7 phút

HS thực hiện.

Hết thời gian GV yêu cầu một nhóm trình bày, nhóm khác lắng nghe và bổ sung ý kiến, trình bày bài của nhóm mình.

GV chốt ý

I. Các bước tạo lập văn bản

1, Định hướng:

- Viết cho ai? (đối tượng)

- Viết để làm gì? (mục đích)

- Viết về cái gì? (nội dung)

- Viết như thế nào? (pp)

2, Tìm ý và xây dựng bố cục:

- Tìm ý , sắp xếp các ý thành một bố cục rành mạch,hợp lí, đúng định hướng.

3, Tạo lập văn bản:

- Câu văn: đúng ngữ pháp, có mở rộng thành phần.

- Từ ngữ: chính xác, đúng chính tả.

- Ý: sát với bố cục.

- Có tính liên kết, tính mạch lạc.

- Lời văn trong sáng, gợi cảm.

4, Kiểm tra văn bản

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1: Có ý kiến cho rằng: Chỉ cần định hướng cho văn bản mình định viết: Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết về cái gì? Viết như thế nào? rồi cứ thế đặt bút viết là đủ. Những bước khác không cần thiết.

Em có đồng ý với ý kiến trên không? Giải thích?

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

- HS thực hiện

- GV nhận xét, sửa chữa.

Bài tập 1: Có ý kiến cho rằng: Chỉ cần định hướng cho văn bản mình định viết: Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết về cái gì? Viết như thế nào? rồi cứ thế đặt bút viết là đủ. Những bước khác không cần thiết.

Em có đồng ý với ý kiến trên không? Giải thích?

Gợi ý:

- Không đồng ý với kiến trên

- Giải thích: Mỗi bước trong quá trình tạo lập văn bản đều có một vai trò nhất định. Nếu bỏ bước tìm ý và xây dựng bố cục thì văn bản của chúng ta sẽ thiếu ý hoặc lạc đề, bố cục không đảm bảo. Nếu thiếu bước tạo lập văn bản thì sẽ không có văn bản mạch lạc, liên kết. Nếu thiếu bước kiểm tra văn bản thì chúng ta sẽ có thể mắc lỗi chính tả, lỗi diễn đạt và không kịp sửa chữa.

Bài tập 2: Cho đề bài: Hãy viết thư cho một người bạn kể về việc tốt em đã làm được.

Em hãy thực hiện bước định hướng và tìm ý, xây dựng bố cục cho đề bài trên. (Bước 1+2)

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

GV hướng dẫn HS làm bài

+ Định hướng: Yêu cầu của đề bài là gì? Với yêu cầu đó chúng ta phải làm gì? Bài viết có hình thức ntn? Viết cho ai? Viết về vấn đề gì? Viết ntn?

+ Sau khi định hướng, cần tìm ý.

+ Xác định bố cục (Dàn ý)

- HS thực hiện

- GV nhận xét, sửa chữa

Bài tập 2: Cho đề bài: Hãy viết thư cho một người bạn kể về việc tốt em đã làm được.

Em hãy thực hiện bước định hướng và tìm ý, xây dựng bố cục cho đề bài trên. (Bước 1+2)

Gợi ý:

- Định hướng văn bản:

+ Hình thức: Viết thư

     + Viết gửi cho bạn

     + Nội dung: Kể về việc tốt mình làm

- Tìm ý, sắp xếp: (Tùy thuộc vào việc tốt em định kể để sắp xếp ý. Chú ý sự việc nào diễn ra trước kể trước cho tới hết, trình tự phải đảm bảo)

- Bố cục (theo hình thức một bức thư)

+ Phần đầu thư: Địa điểm, ngày tháng, lời chào hỏi.

+ Phần nội dung chính: Lí do viết thư, hỏi thăm tình hình, kể về việc tốt em đã làm (Theo phần tìm ý)

+ Phần cuối thư: Lời chúc, cảm ơn, hứa hẹn, kí tên.

Bài tập 3: Viết hoàn chỉnh bài văn trên.

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

GV hướng dẫn HS viết theo dàn bài đã lập.

- HS thực hiện

- GV kiểm tra, sửa chữa.

Bài tập 3: Viết hoàn chỉnh bài văn trên.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

? Em hiểu văn học trung đại là giai đoạn văn học nào ở nước ta?

- Văn học trung đại là giai đoạn đầu tiên của nền văn học viết Việt Nam (thế kỉ X-> thế kỉ XIX)

? Dựa vào kiến thức lịch sử và hiểu biết của bàn thân, em hãy cho biết bối cảnh lịch sử giai đoạn văn học trung đại ở nước ta?

-HS suy nghĩ, trả lời

-GV giảng: Văn học trung đại Việt Nam nói chung, thơ trữ tình trung đại nói riêng ra đời trong bối cảnh xã hội phong kiến phát triển, nó phản ánh thực tế xã hội từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX gắn với các triều đại phong kiến Việt Nam, tinh thần chống giặc ngoại xâm: +Nhà Lý chống quân Tống

+Nhà Trần chống quân Mông- Nguyên

+Nhà Lê chống quân Minh

- Chế độ phong kiến khủng hoảng, các tập đoàn phong kiến: Lê, Trịnh, Mạc, Nguyễn tranh giành quyền lực-> Đời sống nhân dân vô cùng cực khổ.

? Nêu đặc điểm thơ trung đại Việt Nam? (Về nội dung, về hình thức)

-HS thảo luận theo nhóm nhỏ (hai bàn)

-GV mời đại diện 1, 2 nhóm trình bày

-Nhóm khác nhận xét, bổ sung

-GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức

- GV hướng dẫn HS khái quát kiến thức hai bài thơ “Sông núi nước Nam” và “Phò giá về kinh”

-GV phát phiếu học tập, HS làm theo cặp đôi

-GV chiếu, chữa, chốt kiến thức.

I. Đặc điểm của thơ trung đại Việt Nam

- Về nội dung:

+Chủ nghĩa yêu nước: gắn liền với tư tưởng “trung quân ái quốc” (trung với vua là yêu nước, yêu nước là trung với vua”.

+Chủ nghĩa nhân đạo: biểu hiện ở lòng thương người, lên án, tố cáo những thế lực tàn bạo, khẳng định đề cao con người, đề cao những quan hệ tốt đẹp giữ người với người,…

+Cảm hứng thế sự: bày tỏ suy nghĩ, tình cảm về con người, cuộc đời.

-> Văn học trung đại nói chung, thơ trung đại nói riêng thể hiện quan niệm “ văn dĩ tải đạo”: văn chương phải chuyên chở đạo lí.

- Về hình thức:

 +Tính ước lệ, tượng trưng, quy phạm: các tác giả thường mượn điển cố, điển tích lấy từ sách vở thánh hiền và kinh sách của các tôn giáo. VD: Khi nói đến cây và hoa thì tùng, trúc, cúc, mai, sen…bởi chúng là biểu tượng cho cốt cách, chí khí của người quân tử, bậc đại trượng phu; nói đến người thì ngư, tiều, canh, mục….

+Tính giáo huấn, bác học, cao quý, trang nhã

+Tính hàm súc cao: lời ít, ý nhiều

+Cách diễn đạt: Ngôn từ diễn đạt diễm lệ, tránh nói thô tục, nếu có thì dùng ngụ ý, gợi mà không tả, hòa quyện giữa thi, nhạc và họa (thi trung hữu họa).

+Thể thơ: Thơ trung đại được viết bằng chữ Hán và chữ Nôm bằng nhiều thể thơ như: thất ngôn tứ tuyệt, ngũ ngôn tứ tuyệt, thất ngôn bát cú, lục bát, song thất lục bát…với quy định niêm luật chặt chẽ, thống nhất.

II. Kiến thức cơ bản hai bài thơ “Sông núi nước Nam” và “Phò giá về kinh”.

? Tinh thần yêu nước qua hai bài thơ “Sông núi nước Nam” và “Phò giá về kinh” được thể hiện qua những biểu hiện cụ thể nào?

? Em hãy phân tích để làm rõ điều đó?

? Quyết tâm đánh thắng kẻ thù xâm lược được thể hiện qua những câu thơ nào trong bài thơ Sông núi nước Nam? Nêu cảm nhận về những câu thơ đó?

-HS suy nghĩ, trả lời

-HS khác nhận xét, bổ sung

-GV chốt kiến thức

? Em hãy nhớ lại và cho biết thời Lý, giặc phương Bắc nào đã xâm lược nước ta với âm mưu ra sao?

- GV liên hệ: Thời nhà Lý, giặc Tống do Quách Quỳ đem quân sang xâm lược nước ta với âm mưu biến nước ta thành quận huyện của phong kiến phương Bắc.

? So sánh sự giống và khác nhau về hình thức nghệ thuật của hai bài thơ “Sông núi nước Nam” và “Phò giá về kinh”?

-HS so sánh, đối chiếu, trả lời

-GV kết luận

-GV giảng: (Đánh giá chung)

- Hai bài thơ tuy ra đời ở những hoàn cảnh lịch sử khác nhau nhưng đều được viết bằng lòng yêu nước mãnh liệt của người cầm bút, lời thơ hào sảng, mạnh mẽ… góp phần làm phong phú thêm kho tàng VHVN với những tác phẩm về lòng yêu nước.

- Thể hiện truyền thống tốt đẹp của dân tộc, phản ánh giai đoạn hào hùng của lịch sử.

- Cổ vũ, khích lệ tinh thần, ý chí của nhân dân ta, khơi gợi niềm tự hào dân tộc.

- Đồng thời, nhắc nhở mỗi người Việt Nam phải biết nâng cao ý thức trách nhiệm công dân trong việc bảo vệ và xây dựng đất nước thanh bình, giàu đẹp, bền vững muôn đời.

III. Tinh thần yêu nước qua hai bài thơ “Sông núi nước Nam” và “Phò giá về kinh”

A. Nội dung:

1.Quyết tâm bảo vệ và xây dựng đất nước:

- Bài “Nam quốc sơn hà”:

“Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư”

(Dịch thơ: “Sông núi nước Nam vua Nam ở

Vằng vặc sách trời chia xứ sở”)

-> Sông núi nước Nam là đất nước của ta, bờ cõi của ta. Đất nước có chủ quyền, lãnh thổ, có hoàng đế trị vì. Nếu phương Bắc có Bắc đế thì phương Nam có Nam đế. Tác giả sử dụng từ “đế” cho thấy vua nước Nam cũng có quyền lực tối cao, ngang hàng với vua phương Bắc. Điều đó thể hiện niềm tự hào, tự tôn dân tộc. Nước ta là một quốc gia độc lập, bền vững mãi mãi. Câu thơ thứ hai tiếp nối và khẳng định nền độc lập là một sự thật hiển nhiên được ghi rành rành ở “thiên thư”- “sách trời”. Hai chữ “thiên thư” thể hiện một niềm tin vững chắc về núi sông nước Nam, về chủ quyền bất khả xâm phạm của dân tộc Đại Việt. Đó là một sự thật hiển nhiên tồn tại không ai có thể chối cãi.

- Bài “Phò giá về kinh”:

“Thái bình tu trí lực

Vạn cổ thử giang san”.

Dịch thơ: “Thái bình nên gắng sức

Non nước ấy ngàn thu”.

-> Từ việc nêu chủ quyền về lãnh thổ đất nước, ta tự hào và cần phát huy ý thức xây dựng, bảo vệ đất nước. Lời thơ giúp ta hiểu tác giả mong muốn đất nước có một nền hòa bình mãi mãi. Muốn được như vậy, ta phải xây dựng nước nhà bằng cách “tu trí lực” nghĩa là ta phải rèn luyện, tu dưỡng tài năng và sức lực, động viên nhân dân bốn cõi gắng sức, đồng lòng phát huy thành quả của đất nước chiến thắng để xây dựng đất nước thanh bình, vững bền muôn đời.

2. Quyết tâm đánh thắng kẻ thù xâm lược:

- Bài “Sông núi nước Nam:

“Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư”.

Dịch thơ: “Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ”.

-> Hai câu thơ là lời lên án, cảnh báo kẻ thù xâm lược. “Cớ sao” là tiếng hỏi, là lời kết tội tại sao quân giặc lại làm trái với sách trời, lại đem quân sang xâm lược nước ta. Hành động phi nghĩa của bọn giặc dữ man rợ đã bị vạch tội và tuyên án bằng lời đanh thép: “Chúng mày nhất định phải tan vỡ”. Lời kết án đó dựa trên những chiến thắng vang dội của quân và dân ta.

- Bài “Phò giá về kinh”:

“Đoạt sáo Chương Dương độ,

Cầm Hồ Hàm Tử quan”.

Dịch thơ: “Chương Dương cướp giáo giặc,

Hàm Tử bắt quân thù”.

-> Bằng việc sử dụng từ “đoạt”- “cướp”, “cầm” – “bắt” cho thấy ta ở thế chủ động, thế trận mạnh mẽ nghiêng về quân ta. Ở Chương Dương, ta giành được gươm, giáo, vũ khí của giặc. Còn ở Hàm Tử, ta bắt sống tướng giặc của chúng. Hai chiến công liên tiếp vang dội vừa phấn khích, vừa tự hào, vừa cảnh báo quân xâm lược nếu cố tình sang xâm phạm thì luôn luôn bị thất bại. Hai câu thơ chính là minh chứng cho lời hỏi tội ở bài “Sông núi nước Nam”.

B. Nghệ thuật:

1. Giống nhau:

- Thể thơ: Hai bài thơ đều viết theo các thể thơ của thơ Đường luật xuất hiện ở nước ta vào thời Lý và thời Trần.

- Giọng điệu: rắn rỏi, đanh thép thể hiện hào khí của dân tộc. Đồng thời thể hiện âm vang của một thời kì chống giặc hào hùng.

2. Khác nhau:

- Bài “Sông núi nước Nam”: được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tứ tuyệt, mỗi câu 7 chữ, nhịp thơ khi 4/3, khi 3/4, giọng điệu phù hợp với lời tuyên bố, lời cảnh báo quân xâm lược. Vì thế, bài thơ là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta khẳng định chủ quyền về lãnh thổ đất nước và nêu cao ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền đó trước mọi kẻ thù xâm lược.

- Bài “Phò giá về kinh”: được viết bằng thể thơ ngũ ngôn tứ tuyệt, mỗi câu thơ có 5 chữ, giọng thơ nhanh, gấp ngợi ca chiến thắng lẫy lừng của quân dân Đại Việt trong cuộc khánh chiến chống quân Mông- Nguyên lần hai. Nếu “Sông núi nước Nam” là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên thì “Phò giá về kinh” là khúc ca khải hoàn đầu tiên trong lịch sử chống giặc ngoại xâm và trong lịch sử văn học Việt Nam.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1:

- Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân

Cho câu thơ: “ Nam quốc sơn hà Nam đế cư”

a) Chép tiếp những câu thơ còn lại để hoàn thành bài thơ?

b) Nêu tên bài thơ và tên tác giả?

c) Chép lại phần dịch thơ

d) Bài thơ được làm theo thể thơ nào? Nêu hiểu biết của em về thể thơ đó?

e) Em hiểu “ Nam đế, thiên thư” là gì? Tác giả sử dụng từ “Nam đế” nhằm thể hiện điều gì?

g) Tìm từ ghép Hán Việt có yếu tố : cư (ở) và quốc (nước) ?

h) Từ bài thơ trên, em hãy viết đoạn văn nêu suy nghĩ của em về quan điểm sau: “Chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia là thiêng liêng và bất khả xâm phạm của dân tộc Việt Nam”. (Là học sinh em có suy nghĩ gì về việc giữ gìn và bảo vệ chủ quyền đất nước trong giai đoạn hiện nay).

- GV hướng dẫn

- HS thực hiện

- GV nhận xét, đánh giá, chữa bài tập.

Bài tập 2:

- Hình thức tổ chức luyện tập: thảo luận cặp đôi

? Đọc lại bài thơ “ Sông núi nước Nam”và trả lời câu hỏi:

a) Tại sao nói “ Sông núi nước Nam” là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta?

b) Trong bài thơ Sông núi nước Nam, có bạn thắc mắc tại sao không viết “Nam nhân cư” mà viết “ Nam đế cư”. Em sẽ giải thích thế nào cho bạn?

c) Nêu cảm nhận của em về nội dung và nghệ thuật của bài “ Sông núi nước Nam bằng một đoạn văn khoảng 5-7 câu?

- GV hướng dẫn

- HS thực hiện

- GV nhận xét, đánh giá, chữa bài tập.

Bài tập 3:

- Hình thức tổ chức luyện tập: Hoạt động theo tổ Trò chơi: “Tiếp sức”

Thực hiện:

+ GV chia tổ

+ GV phổ biến hình thức, nội dung cuộc thi “tiếp sức”. Thời gian (5 phút)

Cho câu thơ sau: “Đoạt sáo Chương Dương độ”

a) Bằng trí nhớ ghi lại chính xác phần phiên âm, dịch thơ của bài thơ trên?

b) Cho biết tên bài thơ và tên tác giả?

c) Bài thơ được viết theo thể thơ nào? Nêu hoàn cảnh ra đời của bài thơ?

d) Nêu nội dung và nghệ thuật của bài thơ? Bài thơ tái hiện chiến thắng nào trong lịch sử dân tộc?

- Các tổ chơi trò chơi, HS và GV đối chiếu, đánh giá, cho điểm các tổ.

Bài tập 4:

a) Suy nghĩ của em về ý nghĩa thời sự của hai câu thơ: Thái bình tu trí lực- Vạn cổ thử giang san” trong cuộc sống hôm nay.

b) Nhận xét về lòng yêu nước của hai bài thơ “ Sông núi nước Nam” và “ Phò giá về kinh”?

II. Luyện tập

Bài tập 1: Gợi ý:

a) Hs ghi tiếp những câu thơ còn lại để hoàn thiện bài thơ.

b) Bài thơ“ Sông núi nước Nam”

Tác giả: chưa rõ. Nhiều tài liệu cho rằng của Lí Thường Kiệt

c) HS chép lại đúng phần dịch thơ

d) Bài thơ được làm theo thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật

Bài thơ có 4 câu, mỗi câu thơ có 7 chữ.

e) - Nam đế : vua nước Nam; thiên thư : sách trời.

- Tác giả sử dụng từ “Nam đế” nhằm :

+ Khẳng định nước Nam đã có chủ quyền lãnh thổ riêng.

+ Thể hiện sự bình đẳng ngang hàng với hoàng đế Trung Hoa, để chứng tỏ ý thức độc lập tự cường, không chịu phụ thuộc vào nước lớn của nước Đại Việt ta.

g) từ ghép Hán Việt có yếu tố : cư (ở) : định cư, cư trú, chung cư, di cư,...

- quốc (nước): quốc gia, cường quốc, quốc ca, quốc kì, quốc tịch,...

h) Viết đoạn văn.

- Bài thơ “Nam quốc sơn hà” được coi như là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc, và khẳng định: “Chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia là thiêng liêng và bất khả xâm phạm của dân tộc Việt Nam”.

- Giải thích: “Chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia ” là gì ? (gồm vùng đất, vùng trời, vùng biển).

- Nêu biểu hiện về chủ quyền...:

+ Đất nước chúng ta ngày xưa, lãnh thổ , ranh giới địa phận đã được ghi rõ ở sách trời. Ngày nay được phân định rõ ràng trên bản đồ thế giới.

+ Việt Nam dù nhỏ bé nhưng có nền độc lập, quyền tự do, bình đẳng bác ái.

+ Đất nước trải qua hơn 400 năm dựng nước và giữ nước, trải qua nhiều cuộc chiến tranh gian khổ, nhưng toàn dân tộc luôn quyết tâm 1 lòng đoàn kết chiến đấu để bảo vệ, giữ gìn non sông gấm vóc này.

- Nêu nhiệm vụ và trách nhiệm của chúng ta:

+ Bác Hồ từng nói : “ Các vua Hùng đã có công dựng nước , Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.

+ Chúng ta phải phát huy truyền thống đấu tranh giữ nước của ông cha ta ngày xưa, quyết tâm bảo vệ từng tấc đất thiêng liêng của tổ quốc....

+ Toàn thể dân tộc cùng với các chiến sĩ nơi biên giới và hải đảo, cùng ngư dân đang ngày đêm bám biển chiến đấu giữ gìn biển đảo Trường Sa, Hoàng Sa, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.

- Liên hệ bản thân : Chúng ta là học sinh, là những chủ nhân tương lai của đất nước phải ra sức học tập, rèn luyện trí lực...để góp phần bảo vệ và xây dựng quê hương đất nước ngày một giàu mạnh.

Bài tập 2: Gợi ý:

a) Tuyên ngôn độc lập được hiểu là lời tuyên bố về chủ quyền lãnh thổ của đất nước và khẳng định không một thế lực nào được xâm phạm.

Bài thơ trên được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên:

+ Trong bài thơ tác giả đã tuyên bố về chủ quyền đất nước. Nước Nam là của người Nam, điều đó đã được định sẵn ở sách trời, không thế thế lực nào có thể xâm phạm.

+ Khẳng định quyết tâm bảo vệ chủ quyền độc lập của đất nước.

b) “ Nam đế”: vua nước Nam; “ Nam nhân”: người nước Nam. Tác giả dùng chữ “ đế” tỏ rõ thái độ ngang hàng vơi nước Trung Hoa. Nước Trung Hoa gọi “vua” là “ đế” thì ở nước ta cũng vậy.. Điều đó nhằm khẳng định nước Nam có chủ ( đế: đại diện cho nước), có độc lập, có chủ quyền.

c) Đoạn văn đảm bảo các ý sau:

- Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt. Giọng thơ đanh thép, căm giận hùng hồn. Nó vừa mang sứ mệnh lịch sử như một bài hịch cứu nước, vừa mang ý nghĩa nhyuw một bản tuyên ngôn độc lập lần thứ nhất của nước Đại Việt.

- Bài thơ là tiếng nói yêu nước và lòng tự hào dân tộc của nhân dân ta. Nó biểu thị ý chí và sức mạnh của nước Việt Nam. Sông núi nước Nam là bản tuyên ngôn độc lập lần thứ nhất của dân tộc, thể hiện tinh thần chống xâm lăng, biểu lộ khí phách và ý chí tự lập tự cường của đất nước và con người Việt Nam.

Bài tập 3: Gợi ý:

a) HS viết đúng phần phiên âm, dịch thơ của bài thơ.

b) -Bài thơ: Tụng giá hoàn kinh sư (Phò giá về kinh)

-Tác giả: Trần Quang Khải.

c) - Bài thơ được viết theo thể thơ ngũ ngôn tứ tuyệt

- Hoàn cảnh ra đời của bài thơ: Năm 1285, sau chiến thắng giặc Mông- Nguyên, khi đi đón Thái thượng hoàng Trần Thánh Tông trở về kinh đô, Trần Quang Khải đã viết bài thơ này.

d) *Nghệ thuật:

- Bài thơ sử dụng thể thơ ngũ ngôn tứ tuyệt hàm súc thể hiện sự cô đọng, sâu sắc niềm tự hào của tác giả trước những chiến thắng hào hùng của dân tộc.

- Nhịp thơ 2/3 phù hợp với việc tái hiện những chiến thắng dồn dập của quân dân ta cũng như việc bày tỏ suy nghĩ của tác giả.

* Nội dung: Bài thơ thể hiện hào khí chiến thắng và khát vọng về một đất nước thái bình, thịnh trị của dân tộc ta thời nhà Trần.

- Bài thơ tái hiện chiến thắng: Hàm Tử và Chương Dương.

Bài tập 4: Gợi ý:

a)- Sau bao cuộc chiến tranh vệ quốc cam go, thử thách, đất nước ta đang được hưởng những năm tháng hòa bình. Nhưng vẫn còn nhiều kẻ thù đang rình rập, nhiều khó khăn, nguy cơ về kinh tế, văn hóa, chính trị...Người xưa nói: giành lại đất nước đã khó, giữ nước và phát triển được đất nước càng khó khăn hơn. Vì vậy, vấn đề đặt ra là làm thế nào để giữ gìn và phát triển đất nước.

- “Thái bình tu trí lực- Vạn cổ thử giang san”, nghĩa là thời thái bình phải tu rèn trí tuệ, sức lực thì đất nước sẽ được trường tồn.

- Ý nghĩa sâu sâu sắc ấy vẫn còn nguyên giá trị đến hôm nay. Bởi chỉ có rèn giũa trí tuệ và sức lực mới tạo nên tiềm lực to lớn vừa thúc đẩy kinh tế, xã hội phát triển, vừa sẵn sàng chiến đấu và chiến thắng kẻ thù. Hai câu thơ từ ngàn năm trước nhưng vẫn còn là bài học qúy giá cho những thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.

b) Hai bài thơ “Sông núi nước Nam” và “Phò giá về kinh” đều thể hiện lòng yêu nước mạnh mẽ, hào hùng và bản lĩnh vững vàng, khí phách hiên ngang của dân tộc ta. Một bài nêu cao chủ quyền độc lập thiêng liêng, khẳng định nước Nam là của vua Nam, không kẻ nào được phép xâm phạm, nếu cố tình xâm phạm tất sẽ chuốc lấy bại vong. Một bài thể hiện khí thế hào hùng và bày tỏ khát vọng xây dựng, phát triển đất nước trong hòa bình với niềm tin đất nước sẽ bền vững nghìn thu.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

* HĐ 1: GV hướng dẫn HS ôn lại lí thuyết về từ Hán Việt.

H. Dựa vào kiến thức đã học, em hãy cho biết đơn vị cấu tạo từ Hán Việt là gì?

HS nhớ lại kiến thức, trả lời

HS khác nhận xét, bổ sung

GV chốt kiến thức.

H. Các yếu tố Hán Việt được dùng độc lập như từ hay được dùng để tạo từ ghép? Hãy lấy ví dụ?

HS trả lời, lấy VD

Gợi ý tham khảo:

+VD1: hoa, quả, bút, bảng, học, tập,...

+VD2: thiên niên kỉ, thiên đô về Thăng Long, thiên thư

-> Từ những ví dụ HS đưa ra, GV yêu cầu HS nhận xét, nhắc lại kiến thức về đơn vị cấu tạo từ Hán Việt.

GV lấy thêm VD, chốt kiến thức

I. Đơn vị cấu tạo từ Hán Việt

- Trong Tiếng Việt có một khối lượng khá lớn từ Hán Việt. Tiếng để cấu tạo từ Hán Việt gọi là yếu tố Hán Việt.

- Phần lớn các yếu tố Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép.

+ Một số yếu tố Hán Việt có lúc dùng để tạo từ ghép, có lúc được dùng độc lập như một từ.

+ Có nhiều yếu tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xau nhau.

* GV hướng dẫn HS ôn lại các loại từ ghép Hán Việt

? Từ ghép Hán Việt gồm mấy loại? Nêu hiểu biết của em về từng loại từ ghép Hán Việt? Cho ví dụ?

HS nhớ lại kiến thức, trả lời

HS khác nhận xét, bổ sung

GV chốt kiến thức.

II. Từ ghép Hán Việt: có 2 loại:

1. Từ ghép đẳng lập:

- Có các tiếng bình đẳng về mặt ngữ pháp (không phân ra tiếng chính, tiếng phụ).

VD: sơn hà, xâm phạm, huynh đệ,...

2. Từ ghép chính phụ:

- Yếu tố chính đứng trước, yếu tố phụ đứng sau (Giống với trật tự từ ghép thuần Việt).

VD: ái quốc, thủ môn,...

- Yếu tố phụ đứng trước, yếu tố chính đứng sau (Khác với trật tự từ ghép thuần Việt).

VD: thiên thư, thạch mã,...

GV hướng dẫn HS ôn lại kiến thức về sử dụng từ Hán Việt

? Sử dụng từ Hán Việt để tạo những sắc thái biểu cảm nào? Cho ví dụ?

- HS nhớ lại kiến thức, trả lời

Ví dụ 1: Phụ nữ Việt Nam anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang.

Ví dụ 2: Bác sĩ đang khám tử thi.

Ví dụ 3: Yết Kiêu đến kinh đô Thăng Long, yết kiến vua Trần Nhân Tông.

- HS khác nhận xét, bổ sung

- GV chốt kiến thức.

? Sử dụng từ Hán Việt có nhiều sắc thái biểu cảm như vậy. Theo em có nên lạm dụng từ Hán Việt trong giao tiếp không? Vì sao?

*Lưu ý: Một số từ Hán Việt không có từ thuần Việt thay thế nên khôngg tạo sắc thái biểu cảm

VD: sinh viên, du kích, đặc công,…

III. Sử dụng từ Hán Việt:

1. Sử dụng từ Hán Việt để tạo sắc thái biểu cảm

- Trong nhiều trường hợp, người ta sử dụng từ Hán Việt để:

+ Tạo sắc thái trang trọng, thể hiện thái độ tôn kính;

+ Tạo sắc thái tao nhã, tránh gây cảm giác thô tục, ghê sợ;

+ Tạo sắc thái cổ, phù hợp với bầu không khí xã hội xa xưa.

2. Không nên lạm dụng từ Hán Việt

- Khi nói hoặc viết, không nên lạm dụng từ Hán Việt, làm cho lời ăn tiếng nói thiếu tự nhiên, thiếu trong sáng, không phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1: Trò chơi: “Ai nhanh tay, nhanh trí”

- Hình thức tổ chức luyện tập: Hoạt động nhóm làm vào phiếu học tập

Thực hiện:

+ GV chia nhóm, tổ chức cuộc thi: “Ai nhanh tay, nhanh trí”

+ GV phổ biến cuộc thi

+ Câu hỏi: Từ các yếu tố Hán Việt đã cho, hãy tìm và điền tất cả các từ ghép Hán Việt vào bảng cho phù hợp + Thời gian: 5 phút

- Các nhóm HS thực hiện

- GV thu sản phẩm, chiếu, nhận xét

Bài tập 1:

Gợi ý:

Bài tập 2: Xác định và giải nghĩa các từ Hán Việt trong bài thơ sau? Cho biết các từ Hán Việt này tạo cho bài thơ sắc thái gì ?

“Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn

Tiếng ốc xa đưa vẳng trống đồn

Gác mái ngư ông về viễn phố

Gõ sừng mục tử lại cô thôn

Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi

Dặm liễu sương sa khách bước dồn

 Kẻ chốn Chương Đài người lữ thứ

Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn”.

(Chiều hôm nhớ nhà -Bà Huyện Thanh Quan)

- Hình thức tổ chức luyện tập: thảo luận cặp đôi

- GV hướng dẫn

- HS thực hiện, GV chữa bài tập.

Bài tập 2:

Gợi ý: Các từ Hán Việt và giải nghĩa:

Hoàng hôn : lúc nhá nhem tối , mặt trời đã lặn, ánh sáng yếu ớt và mờ dần

Ngư ông : người đàn ông đánh cá

Mục tử : trẻ chăn trâu, bò

Cô thôn : thôn xóm hẻo lánh

Chương Đài : Tên một cái gác thuộc ly cung của nước Tần

Lữ thứ : nơi ở trọ (chỗ tạm nghỉ lại của người đi đường xa; thường dùng để chỉ nơi đất khách quê người)

Hàn ôn : chuyện trò thăm hỏi nhau khi gặp lại

-> Các từ Hán Việt góp phần tạo sắc thái man mác, bao la, mờ mờ, ảo ảo, trang nhã của cảnh và tình trong buổi hoàng hôn .

Bài tập 3: Cho câu thơ:

“ Nam quốc sơn hà Nam đế cư”

a) Bằng trí nhớ ghi tiếp những câu thơ còn lại để hoàn thiện bài thơ?

b) Em hiểu “ nam đế, thiên thư” là gì? Tác giả sử dụng từ “Nam đế” nhằm thể hiện điều gì?

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

- GV hướng dẫn

- HS thực hiện

Bài tập 3:

Gợi ý:

a) Hs ghi tiếp những câu thơ còn lại để hoàn thành bài thơ.

b)

- Nam đế : vua nước Nam.

- thiên thư : sách trời.

- Tác giả sử dụng từ “Nam đế” nhằm :

+ Khẳng định nước Nam đã có chủ quyền lãnh thổ riêng.

+ Thể hiện sự bình đẳng ngang hàng với hoàng đế Trung Hoa, để chứng tỏ ý thức độc lập tự cường, không chịu phụ thuộc vào nước lớn của nước Đại Việt ta.

Bài tập 4: Phân biệt nghĩa của các cặp từ sau và đặt với mỗi từ một câu?

        a) nồng nhiệt – nồng hậu

        b) khẩn cấp – khẩn trương.

Trò chơi: “Tiếp sức”

- Hình thức tổ chức luyện tập: Hoạt động theo tổ

Thực hiện:

+ GV chia tổ

+ GV phổ biến hình thức, nội dung cuộc thi “tiếp sức”. Thời gian (5 phút)

- Các tổ chơi trò chơi, HS và GV đối chiếu, so sánh, đánh giá, cho điểm các tổ. Tuyên dương tổ làm tốt.

Bài tập 4:

Giải nghĩa:

a) -Nồng nhiệt: đầy nhiệt tình và rất thắm thiết

-Nồng hậu: nồng nhiệt và thắm thiết.

b) -Khẩn cấp: phải được tiến hành, giải quyết ngay, không chậm trễ.

-Khẩn trương: cần được tiến hành, giải quyết một cách tích cực trong thời gian gấp, không thể chậm trễ.

Đặt câu:

a) Các bạn đón tiếp rất nồng nhiệt.

Tình cảm của anh chị ấy thật nồng hậu.

b)Máy bay buộc phải hạ cánh khẩn cấp.

Chúng ta phải khẩn trương đưa người bệnh đến bệnh viện.

Bài tập 5: Viết một đoạn văn chủ đề tự chọn có sử dụng từ Hán Việt và chỉ rõ?.

- Hình thức tổ chức luyện tập: Cá nhân

- GV hướng dẫn

+ Chọn một chủ đề mình thích

+ Xác định các từ Hán Việt đưa vào đoạn văn.

+ Viết đoạn văn đảm bảo nội dung và sự liên kết

- HS thực hiện

- HS đọc đoạn văn, HS khác nhận xét, bổ sung; GV nhận xét, đánh giá, đọc đoạn văn tham khảo.

Bài tập 5:

Đoạn văn tham khảo:

Trải qua hơn bốn nghìn năm lịch sử, đất nước ta phải trải qua bao trận chiến khốc liệt và đương đầu với nhiều kẻ thù mạnh. Nhưng với tinh thần đoàn kết và kiên cường trong chiến đấu, đất nước ta đã giành được nền độc lập như ngày hôm nay. Nhân dân ta đã chấm dứt hàng trăm năm sống dưới ách gông cùm, nô lệ của của thực dân, phong kiến. Và ngày hôm nay, cả dân tộc lại cùng nhau chung sức, tiếp tục xây dựng đất nước ngày càng phồn vinh, giàu đẹp. Đó là truyền thống đoàn kết quý báu của dân tộc ta.

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cần đạt.

Gv chia lớp thành 4 nhóm.

Nhóm 1,2 :

Gv yêu cầu hs hoàn thiện vào phiếu học tập

Thời gian : 5 phút.

Gv phát phiếu học tập cho hs.

Đại diện hs trình bày.

Nhóm 3 nhận xét, bổ sung.

Gv nhận xét bổ sung và chốt kiến thức.

Nhóm 3,4 :

Gv yêu cầu hoàn thiện phiếu học tập

Thời gian : 5 phút.

GV phát phiếu học tập

Đại diện hs trình bày.

Nhóm 2 nhận xét, bổ sung.

Gv nhân xét, bổ sung và chốt kiến thức.

I.Văn bản : Thiên trường vãn võng ( Trần Nhân Tông ).

1.Tác giả

-Trần Nhân Tông ( 1258-1308).

-Tên thật là Trần Khâm.

-Là con trưởng của Trần Thánh Tông.

-Là vị vua yêu nước, anh hùng, nổi tiếng khoan hòa, nhân ái.

-Năm 1299 ông về tu ở chùa Yên Tử ( Quảng Ninh ).

-Ông là nhà văn hóa , nhà thơ tiêu biểu thời Trần.

2.Tác phẩm .

a.Hoàn cảnh sáng tác:

- Bài thơ được sáng tác tròng thơi gian ông trở về quê cũ.

b.Thể thơ:

Thất ngôn tứ tuyệt.

c.Giá trị nội dung:

-Cảnh chiều trong thôn xóm:

+ Không gian, thời gian, ánh sáng, màu sắc, âm thanh hài hòa gợi lên khung cảnh buổi chiều chợ mờ mờ, ảo ảo.

-Cảnh chiều ngoài cánh đồng :

+ Không gian thoáng đãng, cao rộng , yên ả, trong sạch gợi lên cuộc sống bình yên, hạnh phúc.

-Con người tác giả:

+Tâm hồn nhạy cảm sâu lắng, yêu thiên nhiên, hàiq hòa với thiên nhiên.

d.giá trị nghệ thuật:

-Viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt.

-Có sự kết hợp hài hòa giữa tự sự và miêu tả.

- Sử dụng biện pháp so sánh.

II.Văn bản : Côn Sơn Ca.

1.Tác giả:

-Nguyễn Trãi ( 1380-1442).

-Quê gốc: Thôn Chi Ngại, xã Cộng Hòa, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương.

-Ông tham gia cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

-Ông là người Việt Nam đầu tiên được UNESCO công nhận là danh nhân văn hóa thế giới.

-Ông để lại cho bạn đọc một sự nghiệp văn chương đồ sộ.

2.Tác phẩm:

a. Hoàn cảnh sáng tác:

- Bài thơ được sáng tác trong thời gian ông ở ẩn.

b. Thể thơ: lục bát.

c.G iá trị nội dung :

-Cảnh trí tươi đẹp, thanh bình của Côn Sơn trong cảm nhận của Nguyễn Trãi.

- Tâm trạng thảnh thơi, thư thái, sự hòa hợp trọn vẹn giữa con người và cảnh vật thiên nhiên.

d.Giá trị nghệ thuật:

-Sử dụng các thủ pháp nghệ thuật so sánh, điệp ngữ.

-Sử dụng từ xưng hô “ ta”.

-Giọng điệu nhẹ nhàng.

-Lời thơ trong sáng, sinh động.

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cần đạt.

Bài tập 1: Nêu Cảm nhận của em về tình yêu quê hương đất nước được thể hiện qua hai bài thơ: “ Thiên trường vãn vọng và Côn Sơn Ca.”

Gv chi lớp thành 2 nhóm:

Nhóm 1: Tìm hiểu đề, tìm ý.

Nhóm 2: Lập dàn bài.

Đại diện nhóm trình bày

Nhóm nhận xét, bổ sung.

GV nhận xét bổ sung và chốt kiến thức.

GV yêu cầu học sinh viết bài văn hoàn chỉnh sau khi đa hoàn thành phần lập dàn bài.

Gv yêu cầu 1,2 em đọc bài văn sau khi đã hoàn thành.

HS nhận xét.

Gv nhận xét.

Bước 1: Tìm hiểu đề, tìm ý:

-Kiểu bài: Nghị luận về văn học .

-Vấn đề nghị luận : Tình yêu quê hương đất nước.

-Dẫn chứng: qua hai bài thơ “Thiên trường vãn vọng và Côn sơn Ca.”

-Phương pháp lập luận: chứng minh, phân tích…

Bước 2: Lập dàn bài:

1.Mở bài : Giới thiệu và dẫn dắt vấn đề.

- Từ thế kỉ X đến thế kỉ XV dân tộc ta luôn phải chống lại các cuộc xâm lược của ngoại bang. Nhiều công cuộc vệ quốc diễn ra và lập được nhiều chiến công hiển hách. Tình cảm yêu nước trở thành tình cảm bao trùm trong văn học đặc biệt là các áng thơ trữ tình như : Thiên trường vãn vọng, Côn Sơn Ca.

-Nội dung yêu nước được thể hiện qua hai bài thơ : sự hòa hợp với cảnh sắc thiên nhiên nên thơ, sự gắn bó máu thịt với quê hương thôn dã, nơi mình được sinh ra và lớn lên.

2.Thân bài :

a.Tình yêu quê hương đất nước thể hiện trong bài “Thiên trường vãn vọng.”

* Khái quát chung về tác giả , tác phẩm:

- Trần Nhân Tông được xem là một nhà thơ, nhà văn hóa tiêu biểu của Đại Việt thời trung đại với nhiêu tác phẩm nổi tiếng.

- Bài thơ được Trần Nhân Tông sáng tác trong dịp trở về thăm quê cũ ở Thiên Trường ( thuộc địa phận tỉnh Nam Định ngày nay. )

=> Bài thơ không chỉ thể hiện cho tài năng, sự tinh tế trong cách quan sát của nhà thơ mà còn thể hiện sự nặng tình nặng nghĩa của tác giả đối với mảnh đất quê hương yêu dấu của mình.

*Biểu hiện của tình yêu quê hương đất nước qua bài thơ :

- Bức tranh thiên nhiên làng quê thanh bình, tràn đầy sức sống.

+ Bài thơ mở ra với một khung cảnh chiểu quê yên tĩnh đến lạ lùng:

“ Thôn hậu thôn tiền đạm tự yên

Bán vô bán hữu tịch dương biên.”

+ Bức tranh một vùng quê thôn dã, bình dị như bao vùng quê khác, nhưng trong con mắt của thi nhân, cảnh vật thân thương, trìu mến biết bao. Khung cảnh trời chiều sắp tắt nắng, thôn xóm đang dần chìm trong màn sương mù bao phủ bỗng trở nên hư ảo hơn bao giờ hết. Cảnh vật vừa như vô hình vừa như ngưng đọng.

+Trong nguyên văn chữ Hán, cụm từ “ bán vô bán hữu” nghĩa là nửa như có nửa như không gợi phong cảnh mờ ảo, vừa như có lại như không, vừa thực lại vừa hư diễn tả thời khắc chuyển từ ngày sang đêm. Thôn xóm nhà tranh nối tiếp nhau, san sát quay quần, tất cả tĩnh lặng trong màn sương khói hư vô. Có người liên tưởng tới làn sương chiều lãng đãng, có người nghĩ tới khói bếp ấm nồng từ những mái nhà tranh. Nhưng dù hiểu theo cách nào thì cảnh vật cũng không hề mất đi sự hư ảo, mơ màng. Và dường như đằng sau những cảm nhận man mác, bâng khuâng ấy là tâm hồn nhạy cảm, tinh tế của một người yêu thiên nhiên đang đón đợi khoảnh khắc chuyển giao giữa ngày và đêm.

+ Cảnh vùng quê yên bình và thơ mộng biết bao qua con mắt của người con yêu tha thiế và gắn bó với cuộc sống của con người nơi làng quê. Bức tranh của làng quê trong bóng chiều chập chờn, hư ảo đã được điểm thêm vài nét vẽ trở thành một bức tranh sống động:

“ Mục đồng đích lí ngưu quy tận

Bạch lộ song song phi hạ điền.”

+Bức tranh ấy có sự chuyển động của cảnh vật, có âm thanh tiếng sáo quen thuộc là những gì thân thương đến lạ kì. Cũng vẫn là những thi liệu cổ như: sương chiều, tiếng sáo, trẻ mục đồng,… nhưng những hình ảnh ấy đã gợi ra một bức tranh làng quê thanh bình , ấm no. Những đứa trẻ chăn trâu thong dong cưỡi trâu về, tiếng sáo vi vút trầm bổng, những cánh cò trắng từng đôi chao liệng rồi bay xuống cánh đồng chiều,…làm nên một bức tranh thật đẹp, có hồn và mang phong vị quê hương đất nước.

-Vẻ đẹp tâm hồn thi nhân trước vẻ yên binhg của làng quê:

+ Chỉ một vài nét chấm phá tài hoa đã làm nên một kiệt tác. Bức tranh cảnh vật vốn đã đẹp bởi bóng chiều man mác, mờ ảo, bởi những cánh cò trắng, có thêm hình ảnh con người, càng trở nên ấm áp tình người. Một bức tranh thật đẹp, thật có hồn, đậm đà phong vị quê hương đất nước. Dường như thi nhân đã thả hồn mình vào trong cảnh để cảnh thấm đẫm tình. Không có một tình yêu quê hương, đất nước thiết tha, không có sự gắn bó máu thịt với làng quê, thì không thể viết được những câu thơ như thế. Và trong những vần thơ, người đọc có thể cảm nhận được tình yêu thiên nhiên, gắn bó với quê hương đất nước của một vị vua có tâm hồn rộng mở, giao cảm với cuộc đời.

-Đặc sắc về nghệ thuật :

+ Với thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, giàu sức biểu cảm, bài thơ đã thể hiện một bức tranh quê đơn sơ, giản dị, mộc mạc.

+ Từ ngữ hình ảnh giản dị nhưng giàu sức gợi.

b.Tình yêu quê hương đất nước được thể hiện trong bài “ Côn sơn Ca.”

*Khái quát chung về tác giả tác phẩm:

- Nguyễn Trãi là một tài năng lỗi lạc, văn võ song toàn. Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi là một bài ca yêu nước, tự hào dân tộc. Ông đã để lại cho đời sau một di sản to lớn về quân sự, văn hóa, lịch sử, địa lí, ngoại giao…đặc biệt là sự nghiệp văn học với các sáng tác cả chữ Hán và chữ Nôm.

+Bài ca Côn Sơn được suy đoán là viết trong thời kì ông cáo quan về sống ở Côn Sơn.

+Nguyên tác “ Côn Sơn Ca” của văn bản là được viết bằng chữ Hán theo thể ca gồm 36 câu dài ngắn khác nhau. Bản dịch “ Côn Sơn Ca” được chuyển thể thành thể thơ lục bát, thể thơ dân tộc quen thuộc và gồm 26 câu.

*Biểu hiện tình yêu quê hương đất nước qua bài thơ : “ Côn Sơn Ca.”

-Vẻ đẹp thiên nhiên:

+ Hình ảnh thiên nhiên hiện lên với âm thanh của tiếng suối chảy rì rầm mà nhà thơ đã ví von với “ tiếng đàn cầm bên tai” với đá rêu phơi mềm mại tựa như “ chiếu êm.”

“ Côn Sơn suối chảy rì rầm

Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai

Côn sơn có đá rêu phơi

Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm.”

+ Cách so sánh của nhà thơ rất độc đáo vừa thể hiện sức sống mãnh liệt nơi đây vừa gợi ra khung cảnh bình yên, nơi con người có thể thả mình thưởng thức bầu trời không khí trong lành cảu núi rừng Côn Sơn.

+Cảnh xuất hiện thứ ba trong bức tranh Côn Sơn chính là hình ảnh của những hàng thông mọc như nêm mở ra một không gian bao la mà những cành lá xum xuê ấy chính là nơi che chở cho con người, con người có thể bình tâm mà nghỉ ngơi.

+ Cuối cùng xuât hiện trong đoạn thơ chính là hình ảnh của rừng trúc với bóng râm xanh mát đã góp phần tạo nên một màu xanh trùng điệp nơi khung cảnh Côn Sơn.

+Trúc vốn được coi là loại cây quân tử, rừng trúc còn thể hiện cho sự trường tồn và sức sống mãnh liệt của thiên nhiên Côn Sơn.

=>Chỉ với tám câu thơ tác giả đã đem đến cho người đọc một không gian rộng mở với suối chảy rì rầm, với đá rêu phơi, có rừng thông trúc xanh mát.Không gian tràn ngập màu xanh vừa gợi cảm giác êm đềm, tĩnh lặng nhưng vừa thể hiện tình cảm của tác giả đối với quê hương đất nước, niềm tự hào về quê hương đất nước.

- Hình ảnh nhân vật trữ tình “ta” trong bài thơ:

+ Khung cảnh thiên nhiên hiện lên thật đẹp, hữu tình ấy chính là cái nền để con người xuất hiện. Thiên nhiên đẹp như thế bởi nó được cảm nhận qua tâm hồn tinh tế của nhà thơ.

+ Hình ảnh con người với phong thái ung dung, tự tại xuất hiện trong bài thơ xưng mình là “ ta”. “ Ta” đó là ai?” Ta” chính là nhà thơ Nguyễn Trãi. Hòa mình với thiên nhiên con người có sự gắn bó thân thiết với nhau. Thiên nhiên với con người dường như có sự đồng cảm, hòa làm một trở thành những người bạn tri âm tri kỉ của nhau.

+ Dường như con người đã hoàn toàn thả mình vào thiên nhiên, vui cùng với vẻ đẹp của thiên nhiên, tránh xa lợi danh hay cuộc sống nơi quan trường. Chữ “nhàn” kết thúc đoạn thơ, bộc lộ tâm hồn trong sáng, không màng danh lợi của nhà thơ nhưng với nhân cách và con người Nguyễn Trãi thì dường như ẩn sau trong chữ “ nhàn” ấy vẫn là tấm lòng đau đáu ngày đêm lo nghĩ cho dân, cho nước một tình cảm dành cho quê hương đất nước sâu nặng.

+Đoạn trích cho người đọc thấy được tình yêu quê thương sự gắn bó mật thiết với núi rừng Côn Sơn với quê hương yêu dấu, niềm vui của một con người được hòa mình với thiên nhiên cũng như tâm hồn giản dị, thanh cao của nhà thơ.

+Trở về Côn Sơn để thi sĩ lánh đời nhưng cũng chính là được trở về với mảnh đất quê hương, với nguồn cội của chính mình. Nguyễn Trãi như được thả hồn mình vào cuộc sống bình yên, lắng nghe hơi thở của thiên nhiên, không vướng bụi trần. Bản dịch thơ được viết theo thể lục bát – thể thơ truyền thống của dân tộc gợi ra nét nhịp nhàng, vui tươi cho bức tranh Côn Sơn ngày hè. Qua đó, ta thêm cảm phục một hồn thơ của dân tộc với tình yêu thiên nhiên, đất nước tha thiết.

-Đặc sắc về nghệ thuật:

+Điệp từ “ta”,”trong” được sử dụng hiệu quả tạo nên giọng điệu nhẹ nhàng, êm ái.

+Sử dụng phép so sánh mới mẻ thể hiện tâm hồn nhạy cảm, sự tinh tế trong liên tưởng, tưởng tượng của nhà thơ.

=>Mặc dù hai bài thơ ra đời trong hai thời điểm khác nhau nhưng cùng chung một mục tiêu đó chính là cùng hướng về cội nguồn nơi mình được sinh ra, Nguyễn Trãi Và Trần Nhân Tông đều thả hồn mình vào những nét đẹp của thiên nhiên từ những nét đẹp của thiên nhiên nhiên ấy tác giả đã bày tỏ tấm lòng yêu quê hương đất nước và đây cũng là chủ đề lớn trong văn học trung đại nói riêng và văn học Việt Nam nói chung.

Bước 3: Viết bài

Bước 4: Đọc và sửa chữa bài .

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cần đạt.

?Văn biểu cảm có những đặc điểm nào?

HS trình bày

? Văn biểu cảm phải đảm bảo yêu cầu nào?

? Để làm tốt một bài văn biểu cảm cần thực hiện mấy bước? Đó là những bước nào ?

Hs trình bày .

I.Đặc điểm và yêu cầu của văn biểu cảm.

-Mỗi bài văn biểu cảm tập trung biểu đạt một tình cảm chủ yếu.

-Có hai cách biểu cảm :

+ Biểu cảm trực tiếp : thông qua những suy nghĩ, những nỗi niềm, những cảm xúc trong lòng người.

+ Biểu cảm gián tiếp: kết hợp sử dụng những phương thức khác nhau như miêu tả, tự sự để bộc lộ thái độ, thông qua đối tượng, hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng.

-Yêu cầu của văn biểu cảm.

+ Tình cảm trong văn biểu cảm phải rõ ràng, trong sáng, chân thực.

II.Cách làm bài văn biểu cảm.

- Để làm tốt một bài văn cần thực hiện 4 bước sau :

+Bước 1: Tìm hiểu đề, tìm ý.

+Bước 2: Lập dàn bài. ( Mở bài, thân bài, kết bài )

+Bước 3: Viết bài.

+Bước 4 : Đọc và sửa chữa bài

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cần đạt.

Gv nêu yêu cầu bài tập

Bài tập 1 : Cho hai đoạn văn sau:

(1)Lũy giữa cũng toàn tre nhưng lại là loại tre thẳng ( tre hóa). Lũy trong cùng tre càng thẳng hơn. Tre óng chuốt vươn thẳng tắp, ngọn không dày và rậm như tre gai. Suốt năm tre xanh rờn, đầy sức sống.

(2) Tre, nứa, trúc, mai ,vầu, mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng. Vào đâu tre cũng sống, ở đâu tre cũng xang tốt. Dáng tre vươn mộc mạc, màu tre xanh tươi nhũn nhặn.Rồi tre lớn lên, cứng cáp, dẻo dai, vững chắc. Tre trông thanh cao, giản dị chí khí như người.

? Em hãy so sánh để chỉ ra điểm khác nhau về phương thức biểu đạt của hai đoạn văn trên và nêu rõ đoạn văn nào thuộc phương thức biểu đạt ? Vì sao?

Đại diện hs trình bày.

Hs nhận xét, bổ sung.

Gv nhận xét, bổ sung và chốt kiến thức.

GV chiếu bài tập và yêu cầu hs quan sát.

Bài tập 2: Đọc những đoạn văn sau và cho biết mỗi văn bản biểu đạt tình cảm gì?

Đoạn a:

Những năm tháng xa quê, gio tố cuộc đời tưởng chừng cuốn bay tất cả nhưng trong tâm tư tôi những dòng sông quê mênh mông vẫn cuồn cuộn chảy, những dòng kênh biêng biếc vẫn lặng lờ trôi. Tôi yêu những cánh đồng bao la vàng rực ngày mùa, mịt mù khói rạ, thơm vị mía lùi, trắng xáo sướng mù sau cái Tết. Yêu cả tiếng chuông chùa ngân thăm thẳm cảnh khuya. Tôi yêu ánh nắng chiều tà trải màu vàng tái trên rẫy khoai mì nghiêng nghiêng bên triền núi.

( Mai Văn Tạo )

Đoạn b:

Khói lam cuộn như sương mờ ở sườn núi, giọt mỡ chả xèo trên than hồng như một tiếng thở dài và tiếng quạt khẽ đập như cành cây rung động, quà bún chả có nhiều cái quyến rũ đáng gọi là mê hồn,nếu không là mê bụng.

( Thạch Lam )

Đoạn c:

Trước mặt cô giáo, con đã thiếu lễ độ với mẹ. Việc như thế con không bao giờ được tái phạm nữa. En- ri-cô của bố ạ! Sự hỗn láo của con như một nhát dao đâm vào tim bố vậy! Bố nhớ cách đây mấy năm, mẹ đã phải thức suốt đêm, cúi mình trên chiếc nôi trông chừng hơi thở hổn hển của con,quằn quại vì nỗi lo sợ, khóc nức nở khi nghĩ rằng có thể mất con!...Nhớ lại điều ấy, bố không thể nén được cơn tức giận đối với con. Hãy nghĩ xem, En-ri-cô à! Con mà xúc phạm đến mẹ con ư ?

Bài tập 3: Chỉ ra những biểu hiện biểu cảm của những câu văn sau :

a.Ôi! bông hoa mới đẹp làm sao!

b.Bố rất yêu con , En- ri-cô ạ, con là niềm hi vọng tha thiết nhất của đời bố.

c.Đêm qua, lúc nào chợt tỉnh, tôi cũng nghe tiếng nức nở, tức tưởi của em . Tôi cứ phải cắn chặt môi để khỏi bật lên tiếng khóc to, nhưng nước mắt cứ tuôn ra như suối, ướt đẫm cả gối và hai cánh tay áo.

d.Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều.

e.Thân em như tấm lụa đào

Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai.

f.Hỡi các bà mua hàng !Chớ có thọc tay mâm mê thứ quà thần tiên ấy, hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chút chiu mà vuốt ve.

g.Tôi yêu Sài Gòn da diết.

h.Chỉ còn một ngày nữa là được ở cạnh nhau thôi sao ?

Bài tập 1:

-Cả hai đoạn văn chung đề tài viết về cây tre nhưng sử dụng hai phương thức biểu đạt khác nhau :

+ Đoạn 1: dùng phương thức miêu tả tập trung làm nổi bật đặc điểm hình dáng, màu sắc và sức sống của cây tre.

+Đoạn 2: dùng phương thức biểu cảm, ở đây tác giả chỉ điểm qua những đặc điểm, hình dáng qua đó nêu cảm xúc trân trọng, cảm phục trước những phẩm chất tốt đẹp, cao quý của cây tre Việt Nam.

Bài tập 2:

-Đoạn a biểu đạt tình cảm: tình yêu và nỗi nhớ quê hương.

Đoạn b biểu đạt tình cảm : Tình yêu với món bún chả.

Đoạn c biểu đạt tình cảm : Nỗi giận dữ và thất vọng của bố vè hành động xúc phạm mẹ của En- ri-cô.

Bài tập 3:

*Những biểu hiện biểu cảm trong các câu văn trên là :

a.Ôi

b.rất yêu con.

c.phải cắn chặt môi để khỏi bật lên tiếng khóc to, nước mắt cứ tuôn ra như suối.

d.ruột đau chín chiều.

e.Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai.

f.Hỡi các bà mua hàng.

g.yêu Sài Gòn da diết.

h.Chỉ…thôi sao.

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cần đạt.

? Để làm tốt một bài văn biểu cảm cần thực hiện mấy bước? Đó là những bước nào ?

Hs trình bày .

I. Cách làm bài văn biểu cảm.

-Để làm tốt mọt bài văn cần thực hiện 4 bước sau :

+Bước 1: Tìm hiểu đề, tìm ý.

+Bước 2: Lập dàn bài. ( Mở bài, thân bài, kết bài )

+Bước 3: Viết bài.

+Bước 4 : Đọc và sửa chữa bài .

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cần đạt

Gv nêu cầu bài tập

Bài tập 1: Em hãy tự ra hai đề văn sau đó:

a. xác định đối tượng biểu cảm, định hướng tình cảm và nội dung.

b.Lập dàn bài cho một trong hai đề bài đó.

HS thực hiện

c. Em hãy viết mở bài và kết bài cho đề bài : “ Cảm xúc về dòng sông quê em.”

Bài 1:

a.Hai đề văn:

Đề 1: Cảm xúc mùa xuân.

Đề 2: Cảm xúc về dòng sông quê em.

b.Lập dàn bài .

Đề 1: Cảm xúc về dòng sông quê em.

*Mở bài: giới thiệu chung về dòng sông, tình cảm của em về dòng sông.

*Thân bài:

-Giới thiệu khái quát dòng sông và hoàn cảnh gắn bó của em với sông.

+ Dòng sông quê em ở đâu, nó có tên hay không, tên là gì ?

+ Dòng sông bắt nguồn từ đâu, chảy qua những nơi nào, là sông nước mặn hay nước ngọt ?

+ Ngôi nhà em ở vị trí nào của sông (ven sông quay mặt ra sông..)

+ Em sinh ra và lớn lên gắn bó với sông hay chỉ những kì nghĩ mới về thăm ngoại, thăm sông hoặc nơi em đã từng gắn bó…

-Biểu cảm chi tiết về dòng sông

+ Biểu cảm con sông từ cái nhìn ở xa và cao như thế nào ?

+Biểu cảm con sông khi đến gần

+ Biểu cảm về chiều rộng, dài, độ sâu, màu nước, vị nước theo màu và theo thời gian sáng trưa, chiều, tối (lưu ý: nên đan xen giữa tả và cảm bằng những biện pháp tu từ nhân hóa, so sánh, ẩn dụ.

+ Biểu cảm về phong cảnh xung quanh như hàng cây dừa, cây tre ven sông kết hợp những nếp nhà, ruộng rẫy, triền đê, bãi sông….

-Biểu cảm về vai trò, ý nghĩa của dòng sông đối với đời sống quê em.

+ Ngày chưa có đường lớn và xe cộ nhiều, sông là phương tiện đi lại, buôn bán…

+ Sông là người mẹ mang phù sa, nước mát đến cho vùng đất quê em được trù phú.

+Sông nhiều tôm cá là nguồn thực phẩm chính của người dân và gắn với cuộc mưu sinh của bao người.

-Biểu cảm về những kỉ niệm tuổi thơ mà em gắn bó

+Lần đầu tiên tập bơi trên sông.

+Những buổi cùng bạn bè thả thuyền, hái lục bình, câu cá…

+ Những lần bị đánh đòn, vui buồn ra bờ sông thút thít, sông vỗ sóng an ủi.

Kết bài: Dòng sông hôm nay có thay đổi gì và những thay đổi ấy khiến em vui hay buồn. Em mơ ước và mong muốn điều gì cho dòng sông quê mình.

c.Viết bài.

Mở bài :

Những ai khi được sinh ra và lớn lên trên quê hương chắc hẳn sẽ không thể nào không có những kỉ niệm đẹp gắn liền với dòng sông. Và tôi cũng là một trong số những người như vậy. Có lẽ đối với tôi kỉ niệm đẹp nhất đối với dòng sông quê hương tôi đó là vào cảnh buổi chiều.

Kết bài:

Sau bao năm xa cách quê hương khi tôi trở về thì dòng sông ấy vẫn không hề có sự thay đổi nó vẫn luôn chảy và không ngừng chảy tiếp để nuôi dưỡng những thế hệ tiếp theo. Xa quê đã lâu, thế nhưng dòng sông thân thương ấy vẫn luôn luôn tồn tại trong trái tim tôi không thể nào quên. Nó như một kí ức tươi đẹp của thời thơ ấu.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- GV: Yêu cầu HS nhắc lại những nét chính về tác giả Hồ Xuân Hương

- HS: Trả lời, nhận xét, bổ sung

- GV: Nhận xét, bình giảng

I. Tác giả :

- HXH chưa rõ năm sinh năm mất. Bà sống khoảng cuối thế kỷ 18, đầu thế kỉ 19.

- Quê quán: Làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.

- HXH là một con người tài hoa nhưng lận đận tình duyên

- Các tác phẩm: Đánh cờ, Vịnh quả mít, Thân phận người đàn bà, Tự tình,...

⇨ Bà chúa thơ Nôm

- GV: Yêu cầu HS khái quát lại kiến thức về thể loại, phương thức biểu đạt, xuất xứ của bài thơ ?

- HS: Nhắc lại kiến thức đã học

- GV: Giá trị nghệ thuật, nội dung, ý nghĩa của bài thơ ?

II. Tác phẩm

1. Nghệ thuật:

- Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt thuần Nôm, đề tài bình dị, ngôn ngữ sắc sảo, bình dị, gần gũi với lời ăn tiếng nói hằng ngày, thành ngữ, mô típ dân gian.

- Hình ảnh ẩn dụ tượng trưng.

- Bài thơ đa nghĩa, độc đáo.

2. Nội dung, ý nghĩa

a. Nội dung

- Vẻ đẹp, phẩm chất người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

- Thái độ cảm thông của tác giả.

b. Ý nghĩa

"Bánh trôi nước" là một bài thơ thể hiện cảm hứng nhân đạo trong văn học viết Việt Nam dưới thời phong kiến, ngợi ca vẻ đẹp, phẩm chất của người phụ nữ, đồng thời thể hiện lòng cảm thông sâu sắc đối với thân phận chìm nổi của họ.

Câu 1: Bài thơ “Bánh trôi nước” thuộc thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật

Câu 2:

- Từ “Rắn nát” là từ ghép đẳng lập.

- Vì từ này có các tiếng bình đẳng về mặt ngữ pháp (không phân biệt ra tiếng chính, tiếng phụ)

- Nghĩa của từ “Rắn nát”: rắn là cứng, nát là nhão.

Câu 3: Thái độ của tác giả thể hiện qua bài thơ là:

- Ngợi ca, trân trọng vẻ đẹp của người phụ nữ (cả vẻ đẹp ngoại hình và nội tâm).

- Cảm thương/ tự thương cho số phận bấp bênh, chìm nổi của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

- Ngầm phê phán chế độ phong kiến “trọng nam khinh nữ” không biết trân trọng những giá trị tốt đẹp của người phụ nữ qua đó đòi hỏi sự trân trọng và nâng niu vẻ đẹp của người phụ nữ.

Câu 1. Biểu cảm + Miêu tả

Câu 2.

- Bắt gặp trong chùm ca dao than thân, “thân em” là một mô típ quen thuộc.

- “Thân em” là cách nói gần gũi của biết bao bài ca dao, dân ca quen thuộc, nghe vừa dịu dàng, khiêm tốn, vừa có chút tội nghiệp đáng thương về thân phận người phụ nữ trong XHPK.

Câu 3:

- Quan hệ từ có trong hai câu thơ là: mặc dầu, mà.

- Phân tích ý nghĩa của việc sử dụng quan hệ từ:

+ Việc sử dụng các quan hệ từ "mặc dầu' 'mà' chỉ sự đối lập giữa bề ngoài của chiếc bánh trôi nước với cái nhân của nó, chiếc bánh trôi có thể rắn hay nát, khô hay nhão là do tay người nặn nhưng dù rắn hay nát, khô hay nhão thì bên trong cũng có nhân màu hồng son, ngọt lịm.

+ Đó cũng là sự đối lập giữa hoàn cảnh xã hội với việc giữ gìn tấm lòng son của người phụ nữa.

+ Việc sử dụng cặp quan hệ từ trên tạo nên một cách dõng dạc và dứt khoát thể hiện rõ thái độ quyết tâm bảo vệ giữ gìn nhân phâm của người phụ nữ trong bất cứ hoàn cảnh nào.

+ Việc dùng cặp quan hệ từ trên cũng đã thể hiện thái độ đề cao, bênh vực người phụ nữ của Hồ Xuân Hương.

Câu 4:

Thủy chung, son sắt, nghĩa tình

Câu 5:

a. Hình thức :

- Đảm bảo hình thức đoạn văn

- Có tích hợp yếu tố tiếng Việt

- Đoạn văn không mắc lỗi sai chính tả, trình bày sạch sẽ

b. Nội dung :

* Câu chủ đề: Tên tác giả + tác phẩm + nội dung chính đề yêu cầu

VD: Sau khi học xong bài thơ “Bánh trôi nước” của nữ sĩ Xuân Hương, hình ảnh người phụ nữ trong xã hội cũ đã để lại trong em nhiều ấn tượng sâu sắc.

* Các ý triển khai

- Khái quát về lớp nghĩa đen: Hình ảnh chiếc bánh trôi.

- Vẻ đẹp, số phận và nhân cách của người phụ nữ.

+ Vẻ đẹp: trắng trẻo, tròn trịa, phúc hậu

+ Số phận: phụ thuộc, phó thác

+ Nhân cách: giữ vững tấm lòng son sắt, thủy chung nghĩa tình

* Câu kết: Nhận xét về nghệ thuật và rút ra cảm nhận của em

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- GV yêu cầu học sinh nhắc lại những kiến thức cơ bản về văn biểu cảm mà học sinh đã được học.

- HS trình bày, phát biểu ý kiến, trao đổi nhận xét.

- GV chốt kiến thức cơ bản: (Bảng phụ/máy chiếu)

- HS: Phát biểu ý kiến

I. Những kiến thức cơ bản về văn biểu cảm.

1. Khái niệm.

Văn biểu cảm là văn bản viết ra nhằm biểu đạt tình cảm, cảm xúc, sự đánh giá của con người đối với thế giới xung quanh và khêu gợi lòng đồng cảm nơi người đọc.

2. Yêu cầu đối với văn biểu cảm

- Cảm xúc phải chân thành:

Chủ thể thường xuất hiện trực tiếp trong lời văn dưới hình thức ngôi nhân xưng thứ nhất, số ít (Tôi thấy, tôi cảm nhận, tôi nghe, trong lòng tôi, tôi hình dung ra,…) hoặc ngôi nhân xưng thứ nhất, số nhiều (ta, chúng ta).

- Cảm xúc phải sâu sắc:

+ Muốn vậy, trước hết cần có sự quan

- GV: Hãy cho biết có những cách lập ý nào cho bài văn biểu cảm ?

- HS: Trả lời, nhận xét, bổ sung ý kiến

- GV: Nhận xét, chốt kiến thức

II. Cách lập ý cho bài văn biểu cảm:

- Liên hệ hiện tại với tương lai: Là hình thức dùng trí tưởng tượng để liên tưởng tới tương lai, mượn hình ảnh tương lai để khơi gợi cảm xúc về đối tượng biểu cảm trong hiện tại. Cách biểu cảm này tạo nên mối liên hệ và tương lai.

- Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ hiện tại : là hình thức liên tưởng tới những kí ức trong quá khứ, gợi sống dậy những kỉ niệm để từ đó suy nghĩ về hiện tại.

Đây cũng là hình thức lấy quá khứ soi cho hiện tại khiến cho cảm xúc của con người trở nên sâu lắng hơn. Cách biểu cảm này sẽ tạo nên mối liên hệ gắn kết rất tự nhiên và nhuần nhuyễn giữa hiện tại và quá khứ.

- Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước: Là hình thức liên tưởng phong phú, từ những hình ảnh thực đang hiện hữu để đặt ra các tình huống và gửi gắm vào đó những suy nghĩ và cảm xúc về đối tượng biểu cảm cũng như những ước mơ hi vọng.

Cách biểu cảm này đòi hỏi người viết văn biểu cảm phải có trí tưởng tượng phong phú.

- Quan sát, suy ngẫm: Là hình thức liên tưởng dựa trên sự quan sát những hình ảnh đang hiện hữu trước mắt để có những suy ngẫm về đối tượng biểu cảm. Cách lập ý thường tạo nên những cảm xúc chân thực, sâu sắc.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập: Phát biểu cảm nghĩ về bóng dáng một người thân yêu của em.

- GV: Hãy tìm hiểu đề và tìm ý cho đề văn trên ?

- HS:

+ Tìm hiểu đề: Dựa trên việc trả lời các câu hỏi: Viết cho ai ? Viết cái gì ? Viết để làm gì ? Viết như thế nào ?

+ Tìm ý: HS cần hình dung cụ thể đối tượng biểu cảm trong mọi trường hợp và cảm xúc, tình cảm của mình trong các trường hợp đó

- Hình thức tổ chức luyện tập:

+ Nhóm 4-5 HS trong 10 phút xây dựng dàn ý cho đề văn

+ Cá nhân: luyện viết các đoạn văn nhỏ

- HS thực hiện

- GV: Hướng dẫn HS viết một số đoạn văn nhỏ

+ MB

+ KB

+ Các đoạn phần TB

VD:

+ MB : Trong cuộc sống hằng ngày, có biết bao nhiêu người đáng để chúng ta thương yêu và dành nhiều tình cảm. Nhưng đã bao giờ bạn nghĩ rằng người thân yêu nhất của bạn là ai chưa? Với mọi người câu trả lời ấy có thế là ông bà, là mẹ, là anh chị hoặc cũng có thể là bạn bè chẳng hạn. Còn riêng tôi, hình ảnh người bố sẽ mãi mãi là ngọn lửa thiêng liêng, sưởi ấm tầm hồn tôi mãi tận sau này.

+ KB : Con sẽ luôn nhớ những lời dạy của bố, sẽ luôn thương yêu, kính trọng, biết ơn bố, sẽ sống theo gương sáng mà bố đã rọi đường cho con đi. Hình ảnh của bố sẽ luôn ấp ủ trong lòng con. Những kỉ niệm, những tình cảm bố dành cho con, con sẽ ôm ấp, trân trọng nó như chính linh hồn của mình.

- HS : Hai bạn cùng bàn sẽ rà soát lỗi chính tả cho nhau.

- GV chấm, chữa bài.

🏵 Bước 1: Tìm hiểu đề, tìm ý:

a. Tìm hiểu đề :

- Viết cho ai ?

+ Thầy cô, bạn bè,..

- Viết cái gì ? (Nội dung)

+ Bóng dáng một người thân yêu của em.

- Viết để làm gì ?

+ Bộc lộ cảm xúc, tình cảm của mình đối với người được nói đến.

- Viết như thế nào ?

+ Bài văn.

b. Tìm ý :

- Lý do nào khiến em gợi nhớ đến bóng dáng của họ.

- Những ấn tượng, kỉ niệm, đồ vật nào gợi nhớ tới người thân của em.

( Cảm xúc, thái độ của bản thân).

- Giờ đây, cảm xúc của em về người thân ấy như thế nào ? Nghĩ về người thân ấy em sẽ làm gì ?

🏵 Bước 2 : Lập dàn ý :

⧫ MB :

- Giới thiệu về bóng dáng người thân yêu của em.

- Lý do em nhớ về bóng dáng ấy.

⧫ TB :

- Những hồi ức về người đó :

+ Kỉ niệm / ấn tượng

+ Đồ vật

- Cảm xúc giờ đây của em về người đó

+ Nhung nhớ

+ Động lực để học tập, phấn đấu

+ Lời hứa với người thân yêu

⧫ KB : Cảm xúc của em khi nghĩ về bóng dáng ấy.

🏵 Bước 3 : Viết bài :

🏵 Bước 4 : Sửa chữa :

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- GV: Theo em, yếu tố tự sự và miêu tả được sử dụng trong văn biểu cảm mang lại tác dụng gì ?

- HS: Phát biểu, nhận xét, bổ sung

- GV: Nhận xét, chốt kiến thức

I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn biểu cảm

- Phương thức tự sự và miêu tả được dùng trong văn biểu cảm có tác dụng gợi ra hình ảnh sự vật hay hiện tượng cần biểu cảm. Qua đó sẽ giúp người viết gửi gắm cảm xúc của mình một cách chân thực và biểu đạt hơn.

- Phương thức tự sự hay miêu tả cũng chỉ hỗ trợ cho việc biểu cảm, tuy nhiên không nhằm kể chuyện hay miêu tả một cách chi tiết hay cụ thể về đối tượng. Vì thế, cần phân biệt rõ giữa văn biểu cảm với tự sự hay miêu tả.

- GV hướng dẫn HS các kỹ năng đọc hiểu dạng đề

- GV: Theo em, trong phần tìm hiểu đề chúng ta cần đưa ra những dạng câu hỏi nào ?

- HS: Phát biểu ý kiến

- GV lưu ý: Sau khi có một đề bài, hãy quan sát kĩ đối tượng đề bài nêu ra để từ đó cảm xúc xuất hiện. Dùng trí nhớ, kỉ niệm những gì mình biết về đối tượng và từ từ nhớ lại các chi tiết. Nếu các kỉ niệm trong kí ức cũng không có thì tìm cách đọc sách báo, xem phim ảnh về đối tượng để ghi nhận các chi tiết cần thiết. Đối với văn biểu cảm về tác phẩm văn học, cảm xúc và suy nghĩ về tác phẩm văn học được nảy sinh từ bản thân tác phẩm. Tìm ý trong trường hợp này chính là đọc kĩ, đọc lại nhiều lần tác phẩm, ngẫm nghĩ tìm ra vẻ đẹp, tìm ra triết lý, của nội dung, tìm ra cái mới, cái đọc đáo của các yếu tố hình thức nghệ thuật.

- GV: Bố cục của bài văn biểu cảm gồm mấy phần ?

- GV lưu ý: Diễn đạt các ý đã ghi trong bố cục thành những câu, những đoạn văn chính xác, trong sáng có mạch lạc và liên kết chặt chẽ với nhau

- GV: Có mấy cách mở bài ? Đó là những cách nào ?

- GV: Hãy MB cho những đề văn sau?

VD: Cảm nghĩ về loài cây em yêu.

Em rất thích cây phượng ở sân trường, vì đây là loại cây vừa cho bóng mát lại vừa cho hoa đẹp.

VD: Cảm nghĩ về bà.

Trong gia đình người em dành tình cảm nhiều nhất là bà em. Bà không chỉ là người thân mà cũng là người bạn luôn chia sẻ niềm vui, nỗi buồn với em. Từ lúc sinh ra cho đến bây giờ bà luôn hết lòng nâng niu, chăm sóc em.

VD: Cảm nghĩ về loài cây em yêu

Đối với mỗi học sinh; có lẽ phượng là loài cây thân thiết, phượng gắn với lứa tuổi học trò, phượng thắp sáng ước mơ, phượng san sẻ nỗi buồn…Riêng tôi, tôi yêu quý nhất là loài cây đã gắn bó với tôi, không chỉ bằng vẻ đẹp mà còn là sự gần gũi của nó. Đó là cây hoa sứ.

VD: Cảm nghĩ về bà.

Thời gian cứ dần trôi không đợi chờ ai. Thoắt cái đã đến ngày giỗ bà tôi lần thứ hai. Giai điệu “ngày xửa ngày xưa” quen thuộc của bà cứ vang vọng trong tôi. bà tôi giờ đây đã về chốn thiên đường để yên giấc ngủ ngàn thu, nhưng tôi không thể tin điều đó được bởi tôi yêu bà lắm!

VD: Từ các văn bản “Những câu hát về tình cảm gia đình” , “Mẹ tôi” , “Cuộc chia tay của những con búp bê” hãy bộc lộ tình cảm và suy nghĩ của em khi được sống trong tình yêu thương của những người thân trong gia đình và bộc lộ niềm thương cảm cho những ai không có được may mắn đó.

VD: Cảm nghĩ về một loại quả mà em yêu thích.

+ Quả có những đặc điểm khiến em yêu thích.

+ Yêu thích quả vì nó có nhiều lợi ích.

+ Yêu thích quả vì nó gắn bó với những kỉ niệm khó quên.

- GV lưu ý:

+ Lần lượt trình bày cảm xúc, suy nghĩ do sự vật hoặc con người gợi ra.

+ Chú ý tới phần dẫn chuyển ý

+ Trong bài viết các ý lớn, ý trọng tâm cần dành tỉ lệ thích đáng; các ý phụ chỉ viết thành đoạn ngắn để không làm mất tính cân đối.

+ Sau mỗi ý lớn phải xuống dòng để giúp cho bài văn sáng sủa, mạch lạc.

VD: Loài cây em yêu.

Cây hoa phượng mang vẻ đẹp mộc mạc nhưng thuần khiết cứng cỏi, kiên cường, luôn cho tôi cảm nghĩ thân quen, yêu quý. Tôi yêu quý cây hoa phượng ở sân trường và mãi là như vậy.

VD: Các bạn có biết không, mỗi lần trông sắc đỏ hoa phượng bắt đầu xuất hiện trên cây và tiếng ve râm ran báo hiệu mùa hè lòng tôi lại xao xuyến lạ thường, một mùa hè nữa lại đến, chúng ta sắp phải tạm biệt thầy cô giáo, tạm biệt bạn bè để bước vào một mùa hè với nhiều buồn vui lẫn lộn.

VD: Mỗi lần nhìn ngắm cây phượng, lòng em lại trào dâng bao cảm xúc khó tả vì vẻ đẹp cây phượng, vì bóng mát mà cây đem lại, vì nguồn ôxi mà cây cung cấp. Em chợt nghĩ rằng nếu chúng ta biết yêu quý thiên nhiên, biết bảo vệ thiên nhiên thì chúng ta sẽ được tận hưởng những vẻ đẹp và nguồn lợi của thiên nhiên đem lại.

VD: “Không thầy đố mày làm nên”, nhân dân ta rất đúng khi đúc kết được một kinh nghiệm quý báu về vai trò của người giáo viên trong việc giáo dục, truyền đạt tri thức cho con em mình. Thời gian đã trôi qua, nhưng hình ảnh cô giáo Hồng, người đã hết lòng với học sinh

II. Kỹ năng viết bài văn biểu cảm

1. Kỹ năng đọc – hiểu dạng đề

a. Tìm hiểu đề và tìm ý

* Tìm hiểu đề

Cần trả lời các câu hỏi:

- Em định phát biểu cảm nghĩ, tình cảm về đối tượng nào? ( người nào, tác phẩm nào, loài cây nào, …)

- Em viết bài văn biểu cảm nhằm mục đích gì và viết như thế nào?

- Em viết bài văn biểu cảm cho ai đọc?

* Tìm ý

Tìm ý cho bài văn biểu cảm chính là tìm cảm xúc, tìm những ý nghĩ và tình cảm để diễn đạt thành nội dung của bài.

b. Lập dàn bài:

- MB: Nhằm giới thiệu đối tượng và cảm xúc ban đầu về đối tượng.

- TB: Qua miêu tả, tự sự mà biểu lộ cảm xúc, ý nghĩ một cách cụ thể, chi tiết, sâu sắc.

- KB: Nhấn mạnh lại cảm nghĩ chung hoặc nâng lên thành bài học tư tưởng.

c. Viết bài:

d. Đọc lại và sửa chữa:

- Cách diễn đạt, lỗi chính tả

- Bài viết đã toát lên tư tưởng, tình cảm chính chưa hoặc đã tạo sự xúc động cho người đọc chưa.

2. Kỹ năng viết đoạn:

* Mở bài:

a, Mở bài trực tiếp ⇨ ngắn gọn, dễ tiếp nhận, thường ít hấp dẫn.

- Giới thiệu thẳng đối tượng biểu cảm và nêu cảm xúc.

b, Mở bài gián tiếp ⇨ tạo nên sự sinh động, hấp dẫn.

- Dẫn vào đề:

+ Cách 1: Dẫn vào bằng vai trò của đối tượng

+ Cách 2: Dẫn vào bằng vai trò của tình cảm chung đối với đối tượng ấy

* Thân bài :

+ Nếu đề bài cho sẵn trình tự cảm xúc cần giải quyết thì ta giải quyết theo từng yêu cầu của trình tự ấy.

+ Nếu đề bài không có sẵn trình tự giải quyết thì ta phải định ra một trình tự giải quyết sao cho hợp lí.

* Kết bài:

a, Kết bài chung: Khẳng định, khái quát tình cảm, suy nghĩ.

b, Kết bài mở rộng

- Dựa ra một câu hỏi tu từ.

- Đưa ra một lời bình, một lời nhận xét.

- Đưa ra một câu tục ngữ, ca dao, danh ngôn.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1: Biểu cảm về cây hoa phượng

- Hình thức tổ chức luyện tập:

+ Nhóm 4-5 HS trong 10 phút xây dựng dàn ý cho đề văn

+ Cá nhân: luyện viết các đoạn văn nhỏ

- HS thực hiện

- GV: Hướng dẫn HS luyện viết các đoạn văn nhỏ.

+ MB : “Những chiếc giỏ xe, chở đầy hoa phượng, em chở mùa hè của tôi đi đâu…”. Mỗi lần nghe giai điệu du dương và quen thuộc ấy từ giọng ca ngọt ngào của mẹ, lòng tôi thấy nao nao bồi hồi nghĩ về một loài hoa mà tôi hằng yêu quý. Loài hoa tượng trưng cho tuổi học trò hồn nhiên trong sáng vô tư – hoa phượng vĩ.

⇨ MB gián tiếp: Dẫn vào bằng vai trò của tình cảm chung đối với đối tượng ấy

+ KB: Cánh cổng trường đóng lại, chưa bao giờ phượng đẹp như lúc này. Phượng đẹp nhưng chẳng ai ngắm nhìn nó. Chỉ còn một mình nó trong theo hình bóng của mỗi học sinh. Dù đi đâu, ở đâu tôi sẽ mãi luôn nhớ về ngôi trường này, nơi có một người bạn vô cùng thân yêu.

⇨ Đưa ra một lời bình, một lời nhận xét.

Bài tập 2: Biểu cảm về cây hoa hồng

- Hình thức tổ chức luyện tập:

+ Nhóm đôi HS trong 10 phút xây dựng dàn ý cho đề văn

+ Cá nhân: luyện viết các đoạn văn nhỏ

- HS thực hiện

- GV: Hướng dẫn HS luyện viết các đoạn văn nhỏ.

+ MB 1: Loài hoa các bạn thích là hoa gì? Chắc chắn có nhiều câu trả lời. Chị Huệ trắng muốt duyên dáng hay là chị phong lan tim tím yểu điệu? Còn với em, loài hoa em yêu thích và đẹp nhất là hoa hồng.

+ MB 2: Hoa hồng là loài hoa đẹp mà ai cũng yêu thích, nhà em có trồng cây hoa hồng ngay trước nhà. Mỗi khi hoa nở mùi thơm dễ chịu và khiến khu vườn đẹp trở nên rực rỡ, lung linh hơn.

- GV: Đoạn văn biểu cảm về đặc điểm hình thức :

+ Màu sắc

+ Cánh hoa

+ Nhị hoa

+ ....

Hoa hồng quả không hổ danh là nữ hoàng của các loài hoa. Hoa khoác lên mình bộ váy áo màu đỏ thắm, một màu đỏ thật sang. Nhưng bộ dạ hội đó cuốn hút người đọc còn lộng lẫy hơn vào buổi sáng, những hạt sương đọng trên cánh hoa như những viên kim cương lấp lánh trong nắng, điểm xuyến cho tà áo thắm đỏ rực rỡ. Cây hoa chỉ ra ba bông nhưng bông nào bông nấy đều đẹp mê hồn. Ba bông hoa như ba nàng công chúa xinh đẹp, kiều diễm. Những cánh hoa chắc là đẹp nhất. Lớp lớp cánh hoa như những bậc thang. Cánh hoa thật mịn màng, mượt mà như tơ lụa đỏ thắm, chúng kết vào nhau tạo nên bông hồng duyên dáng. Đường nét từng cánh hoa thật uyển chuyển, đó là tuyệt tác của bông hồng, là một sự kì ảo vô hình thu hút người ngắm. Nhị hoa màu vàng thật hợp với dáng vẻ sang trọng của hồng nhung.

1/ Mở bài:

- Giới thiệu về loài cây em yêu (Cây gì? Ai trồng? Trồng ở đâu?...)

- Vì sao em yêu loài cây ấy? (gắn bó kỉ niệm, ý nghĩa của cây…)

2/ Thân bài:

a. Biểu cảm về những đặc điểm tiêu biểu của cây phượng (thân, gốc rễ, lá, hoa, trái…)

- Phượng đứng cao phải đến năm sáu mét, thân to khoảng vòng tay một người lớn, cành lá xanh um…

- Thích nhất là nhìn lên tán lá xòe ra như chiếc dù khổng lồ che mưa nắng…

- Nhìn thân phượng mà thổn thức nỗi lòng trước vết cằn cỗi của thời gian khắc trên thân cây. Từ bao thế hệ học trò đến rồi đi, có mấy ai còn nhớ gốc phượng già này nhỉ?

- Đẹp nhất là vào mùa hè! Trông từ xa, cây phượng đỏ rực như một đám lửa.

- Em nhớ mãi những bông hoa đỏ thắm như những con bướm lửa. Mỗi khi có cơn gió thoảng qua, những cánh bướm lửa ấy lìa cành, chao mình trong gió, nhẹ nhàng đáp xuống mặt đất như còn lưu luyến cuộc đời tươi đẹp ngắn ngủi của một kiếp hoa.

b. Vai trò của phượng đối với đời sống con người:

- Em thầm cảm ơn cây phượng vì đã che bóng mát cho sân trường, tạo nên một bầu không khí trong lành, mát mẻ và thật dễ chịu cho chúng em học tập cũng như vui chơi.

- Em làm sao có thể quên những lúc cùng các bạn nhặt hoa phượng, tách từng cánh hoa ra và khéo léo dán thành hình con bướm ép vào vở. Mai sau nhìn lại sẽ nhớ ngay tới thuở học trò đầy mơ mộng…

c. Sự gần gũi giữa em với phượng (Kỉ niệm)

- Thật thú vị làm sao! Dưới tán lá phượng, em ngồi ôn bài, học bài không biết mệt.

- Những khi nắng gắt, phượng che bóng mát cho em nô đùa ngoài sân.

- Cũng dưới gốc phượng này em có một tình bạn, chúng em cùng trao đổi bài học cũng như động viên và chia sẻ cho nhau những buồn vui trong cuộc sống, chỉ tiếc một điều giờ bạn đã đi xa…

3/ Kết bài:

- Chẳng biết tự bao giờ, cây phượng đã trở thành người bạn thân thiết của em.

- Thật hạnh phúc biết bao khi tuổi học trò gắn liền với hình ảnh cánh hoa thắm tươi như màu máu con tim..

I. MB: Giới thiệu về hoa hồng

- Giới thiệu về loài cây em yêu

- Vì sao em yêu loài cây ấy ?

II. TB:

a. Biểu cảm về những đặc điểm tiêu biểu của cây hoa hồng

- Hoa hồng có thân mảnh khảnh, nhiều gai nhọn xung quanh.

- Khi còn nhỏ lá non, gai nhỏ đến khi trưởng thành lá màu xanh thẫm, có viền răng cưa, xung quanh gai mọc nhiều và nhọn hơn làm nhiệm vụ bảo vệ thân cây.

- Một cây hoa hồng chỉ có vài bông, dù không nhiều nhưng rất đẹp và quyến rũ.

- Khi ra hoa những nụ hồng e ấp, khúm núm, khi hoa nở cánh hoa xòe ra và có màu đỏ thẫm, hương thơm dễ chịu thu hút côn trùng.

- Dưới nụ hoa là đài hoa màu xanh ngọc bích rất đẹp.

- Em thích nhất là những cánh hoa mỏng manh xếp chồng lên nhau tạo thành nhiều tầng lớp xen kẽ. Càng vào sâu bên trong cánh hoa càng mỏng, nhỏ.

- Chính giữa bông hoa đó là nhị vàng, đầu nhị có phấn trắng, em cảm nhận được đây chính là “vũ khí” thu hút ong bướm.

- Khi hoa hồng nở, hương thơm thoảng thoảng, dễ chịu trong gió.

- Vẻ đẹp của hoa hồng là kiệt tác không loài hoa nào sánh bằng.

b. Kỉ niệm bên cây hoa hồng

- Chăm sóc cây cùng mẹ

- Cây là người bạn luôn sẻ chia những vui buồn trong học tập, trong cuộc sống

III. KB: Cảm nhận về cây hoa hồng

- Hoa hồng chính là loài hoa em yêu thích nhất.

- Khu vườn em đẹp, rực rỡ hơn khi có hoa hồng.

- Cây hoa hồng biểu tượng sắc đẹp và tình yêu.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- GV yêu cầu HS nhắc lại một số hiểu biết về tác giả Bà Huyện Thanh Quan.

I. Tác giả:

- Bà Huyện Thanh Quan tên thật là Nguyễn Thị Hinh, quê làng Nghi Tàm ( Tây Hồ - Hà Nội ).

- Là một trong những nữ sĩ tài danh hiếm có.

- Thơ của bà hay nói đến hoàng hôn, man mác buồn, giọng điệu du dương, ngôn ngữ trang nhã, hồn thơ đẹp, điêu luyện.

- GV cho HS nhắc lại các kiến thức cơ bản của bài:

? Trình bày hoàn cảnh ra đời của bài thơ?

? Nêu thể thơ, kiểu văn bản và phương thức biểu đạt có trong bài?

- GV yêu cầu HS chỉ rõ đặc điểm của thể thơ, chỉ rõ các phương thức biểu đạt có trong từng câu thơ của bài.

? Bài thơ được chia làm mấy phần? Nội dung của mỗi phần là gì?

- HS thảo luận lại các nội dung chính của bài thơ. Sau đó trình bày tóm tắt nội dung đó.

II. Tác phẩm:

1. Hoàn cảnh ra đời:

- Đèo Ngang thuộc dãy núi Hoành Sơn, phân chia địa giới hai tỉnh Quảng Bình và Hà Tĩnh.

- Bài thơ được viết khi bà trên đường vào Huế làm Cung trung giáo tập.

2. Thể thơ, kiểu văn bản và phương thức biểu đạt:

- Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật ( Mỗi câu bảy tiếng, mỗi bài tám câu).

- Kiểu văn bản: Biểu cảm.

- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm, tự sự và miêu tả.

3. Kết cấu: 4 phần

- Hai câu đề: Cảnh thiên nhiên đèo Ngang.

- Hai câu thực: Hình ảnh con người.

- Hai câu luận: Tâm trạng của con người.

- Hai câu kết: Tâm sự sâu kín của tác giả.

4. Tóm tắt nội dung:

- Bức tranh cảnh vật:

+ Thời gian: Buổi chiều tà.

+ Không gian: trời, non, nước – cao rộng, bát ngát.

+ Cảnh vật: cỏ cây, đá, hoa, tiếng chim kêu, nhà chợ bên sông,… hiện lên tiêu điều, hoang sơ.

- Tâm trạng con người:

+ Hoài cổ, nhớ nước, thương nhà.

+ Buồn, cô đơn.

5. Ý nghĩa, nghệ thuật:

- Ý nghĩa: Bài thơ thể hiện tâm trạng cô đơn thầm lặng, niềm hoài cổ của nhà thơ trước cảnh vật đèo Ngang.

- Nghệ thuật:

+ Sử dụng thể thơ Thất ngôn bát cú Đường luật một cách điêu luyện.

+ Sử dụng bút pháp nghệ thuật tả cảnh ngụ tình.

+ Sáng tạo trong việc sử dụng từ láy, từ đồng âm khác nghĩa gợi hình, gợi cảm.

+ Sử dụng nghệ thuật đối hiệu quả trong việc tả cảnh, tả tình.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân.

- HS thực hiện

Bài tập 1:

a. Cảnh vật được miêu tả trong bài thơ vào thời gian nào? Nêu ý nghĩa thời gian đó?

b. Cảnh đèo Ngang được gợi tả bằng những chi tiết nào?

c. Nhận xét về cảnh đèo Ngang qua sự miêu tả của Bà Huyện Thanh Quan?

- GV chốt kiến thức

a. Thời điểm: Bóng xế tà => Mặt trời đã lặn, ngày sắp tàn. => Gợi cảm giác buồn thương, mong được sum họp, nhất là với người lữ thứ.

b.

- Cảnh đèo Ngang được miêu tả gồm những chi tiết: cỏ cây, hoa lá, dãy núi, con sông, cái chợ, mấy túp nhà, tiếng chim quốc, chim đa đa, vài chú tiều. => Các chi tiết gợi cảnh đèo Ngang um tùm, hoang sơ, rậm rạp. Con người thì ít ỏi, thưa thớt.

- Các từ láy: “ lom khom, lác đác”, các từ tượng thanh “ quốc quốc, đa đa” có tác dụng lớn trong việc gợi hình, gợi cảm và càng gợi lên cảm giác hoang vắng, quạnh hiu.

c. Cảnh đèo Ngang là cảnh thiên nhiên, núi đèo bát ngát, thấp thoáng có sự sống của con người nhưng rất hoang sơ. Cảnh được miêu tả vào lúc chiều tà, lại được nhìn từ tâm trạng của kẻ xa quê nên cảnh gợi lên cảm giác buồn, hoang sơ, vắng lặng.

- Hình thức tổ chức luyện tập: Nhóm.

- Các nhóm hoạt động trong vòng 5 phút. Sau đó cử đại diện trình bày.

Bài tập 2: Hình dung tâm trạng của Bà huyện Thanh Quan khi qua đèo Ngang?

- GV chốt kiến thức

- Giữa không gian ấy, con người đối mặt với nỗi cô đơn: Một mảnh tình riêng, ta với ta. Tâm sự sâu kín, một mình mình biết, một mình mình hay. Tình thương nhà, nỗi nhớ nước da diết, âm thầm lặng lẽ. Ẩn trong bức tranh thiên nhiên là tâm trạng của người lữ thứ. Đó là tâm trạng buồn, cô đơn, hoài cổ.

- Đọc bài thơ, ta cảm nhận được tiếng kêu da diết của chim cuốc, chim đa đa cũng chính là tiếng lòng da diết nhớ nhà, nhớ quá khứ của đất nước. Câu thơ cuối cũng chính là cao trào của nỗi buồn, nỗi cô đơn của người khách xa quê.

- Giữa cảnh trời, non, nước và một mảnh tình riêng có quan hệ đối lập nhau. Cảnh càng rộng lớn thì tình càng cô đơn, con người càng nhỏ bé nhỏ. Như thế, rõ ràng cảnh góp phần khiến nỗi cô đơn của tác giả càng lớn hơn, nặng nề hơn.

- Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân.

- GV đưa bài tập dạng đọc- hiểu, tổng hợp kiến thức.

- HS thực hiện

Bài tập 3:

Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi:

“Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà

Cỏ cây chen đá, lá chen hoa

Lom khom dưới núi, tiều vài chú

Lác đác bên sông, chợ mấy nhà …

(Ngữ văn 7, tập 1, NXB Giáo dục)

1. Nội dung của đoạn thơ trên?

2. Các từ: lom khom, lác đác thuộc loại từ gì?

3. Chỉ ra và nêu hiệu quả của biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong câu thơ: Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.

4. Từ đoạn thơ trên, em hãy viết đoạn văn từ 4-6 câu trình bày suy nghĩ của mình về vẻ đẹp thiên nhiên. Trong đoạn văn đó có sử dụng một cặp quan hệ từ.

1. Cảnh Đèo Ngang lúc về chiều tiêu điều, hoang vắng, thấp thoáng sự sống của con người nhưng còn hoang sơ.

2. Từ láy

3. Điệp ngữ: “chen”. Làm nổi bật sự hoang vắng của nơi đây.

4. 

- Rung động trước cảnh đẹp của thiên nhiên

- Sống gần gũi, hòa hợp với thiên nhiên

- Yêu quý, giữ gìn bảo vệ thiên nhiên

- Phê phán những hành động phá hoại thiên nhiên

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- GV yêu cầu HS nhắc lại một số hiểu biết về tác giả Nguyễn Khuyến.

I. Tác giả:

- Nguyễn Khuyến ( 1835 – 1090), quê ở thôn Vị Hạ , xã Yên Đỗ , nay thuộc xã Trung Lương, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam.

- Nguyễn Khuyến là một nhà thơ lớn của dân tộc.

- Thơ của ông gồm cả chữ Nôm và chữ Hán, hầu hết được sáng tác vào giai đoạn khi ông đã từ bỏ chốn quan trường.

- Ông được mệnh danh là nhà thơ của làng quê.

- GV cho HS nhắc lại các kiến thức cơ bản của bài:

? Trình bày hoàn cảnh ra đời của bài thơ?

? Nêu thể thơ, kiểu văn bản và phương thức biểu đạt có trong bài?

- HS liên hệ được thể thơ của bài này giống như thể thơ của bài: “ Qua đèo Ngang”.

- GV yêu cầu HS chỉ rõ đặc điểm của thể thơ, chỉ rõ các phương thức biểu đạt có trong từng câu thơ của bài.

? Bài thơ được chia làm mấy phần? Nội dung của mỗi phần là gì?

- HS thảo luận lại các nội dung chính của bài thơ. Sau đó trình bày tóm tắt nội dung đó.

- GV cho HS tự khái quát ý nghĩa và nghệ thuật của bài thơ vào vở.

=> GV kiểm tra vở 1 số HS. Sau đó chốt lại kiến thức.

II. Tác phẩm:

1. Hoàn cảnh ra đời:

- Bài thơ được sáng tác trong thời gian Nguyễn Khuyến cáo quan về ở ẩn ở Yên Đổ.

2. Thể thơ, kiểu văn bản và phương thức biểu đạt:

- Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật ( Mỗi câu bảy tiếng, mỗi bài tám câu).

- Kiểu văn bản: Biểu cảm.

- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm, tự sự và miêu tả.

3. Kết cấu: 3 phần

- Câu đầu: niềm vui khi gặp bạn.

- Sáu câu tiếp theo: hoàn cảnh tiếp đãi bạn.

- Câu cuối: quan niệm về tình bạn.

4. Tóm tắt nội dung:

- Lời chào, lời reo vui của tác giả khi bạn đến chơi nhà.

- Giãi bày hoàn cảnh sống nghèo với bạn.

- Lời kết đúc kết lại giá trị của toàn bài thơ, bộc lộ tình cảm sâu sắc của nhà thơ đối với bạn, khẳng định một tình bạn đậm đà thắm thiết, trọn vẹn mà trong sáng, vượt qua mọi thử thách tầm thường.

5. Ý nghĩa, nghệ thuật:

- Ý nghĩa: Bài thơ thể hiện một quan niệm về tình bạn, quan niệm đó vẫn còn có ý nghĩa, giá trị lớn trong cuộc sống con người hôm nay.

- Nghệ thuật:

+ Thể thơ thất ngôn bát cú, giọng thơ chất phác, hồn nhiên.

+ Sáng tạo nên tình huống khó xử khi bạn đến chơi nhà nhà và cuối cùng òa lên niềm vui đồng cảm.

+ Lập ý bất ngờ. Vận dụng ngôn ngữ, thể loại điêu luyện, kết hợp nhuần nhuyễn giữa ngôn ngữ bác học và ngôn ngữ đời thường…

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân.

- GV đưa bài tập dạng đọc- hiểu, tổng hợp kiến thức.

- HS thực hiện.

Bài tập 1: Cho bài thơ:

Đã bấy lâu nay bác tới nhà,
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.

Ao sâu nước cả, khôn chài cá;

Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ;
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây, ta với ta.

a) Bài thơ thuộc thể thơ gì?

b) Nhà văn đã vẽ ra hoàn cảnh tiếp đãi bạn như thế nào? Dụng ý của tác giả?

c) Nhận xét chung về tình bạn của Nguyễn Khuyến trong bài thơ?

d) Viết một đoạn văn ngắn (từ 3 đến 5 câu) nêu cảm nghĩ của em về tình bạn trong bài thơ.

a) Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật

b) Hoàn cảnh tiếp đãi bạn rất đặc biệt, tạo ra sự đùa vui: có sẵn mọi thứ nhưng hóa ra lại không có thứ gì.

+ Nhà xa chợ lại không có trẻ sai bảo.

+ Vườn rộng nên không bắt được gà.

+ Cải thì chửa ra cây.

+ Cà thì còn mới nụ.

+ Mướp chỉ mới trổ hoa.

+ Bầu lại vừa rụng rốn.

Vì vậy tiếp bạn chỉ còn có mỗi cái tình. Tạo ra tình huống như vậy, vừa đùa vui, vừa nói lên sự mong ước tiếp đãi chu đáo cả vật chất lẫn tinh thần, lại vừa nhấn mạnh được tình bạn. Sự chân tình có thể bù đắp những thiếu hụt vật chất.

c) Qua cách ứng xử của nhà thơ, có thể nhận thấy với bạn Nguyễn Khuyến rất quan tâm đến bạn, muốn tiếp đãi bạn thật chu đáo. Đồng thời, chúng ta cũng thấy quan niệm về tình bạn trong sáng, đẹp đẽ, chân thành, sâu sắc phải vượt lên trên trên mọi lễ nghi thông thường là tri âm, tri kỷ của hai tâm hồn. Tác giả tiếp bạn bằng cả tấm chân tình của mình, thanh cao, trong sáng, tôn trọng, cởi mở.

d) Hs viết một đoạn văn ngắn (3 - 5 câu). Những ý cần có:

- "Bạn đến chơi nhà" là một trong những bài thơ hay nhất viết về tình bạn.

- Bài thơ đã bộc lộ một tình bạn chân thành, thắm thiết, đậm đà trong mọi điều kiện, hoàn cảnh, mộc mạc nhưng vẫn tràn ngập niềm vui dân dã...

- Bài thơ có ý nghĩa như một lời nhắc nhở mỗi người cần xây dựng tình bạn trong sáng...

- Hình thức tổ chức luyện tập: Hoạt động nhóm.

- HS các nhóm thảo luận, sau đó lên trình bày.

Bài tập 2: Em hãy so sánh sự giống nhau và khác nhau của cụm từ “ta với ta” trong hai bài thơ “Qua đèo ngang” ( Bà Huyện Thanh Quan) và “Bạn đến chơi nhà” ( Nguyễn Khuyến)?

- GV chốt kiến thức

* Trong bài thơ “ Qua Đèo Ngang”:

- Cụm từ “ta với ta”: Đại từ ngôi thứ nhất, số ít. Ý chỉ một mình tác giả.

+ Qua đó thể hiện tâm trạng cô đơn tuyệt đối, không biết chia sẻ cùng

+ Sự nhỏ bé của con người trước non nước bao la.

* Trong bài “ Bạn đến chơi nhà”

+ Chỉ tác giả với người bạn

- Cụm từ “ta với ta”: Đại từ ngôi thứ nhất, số nhiều . Ý chỉ tác giả và người bạn.

+ Qua đó thể hiện một niềm vui trọn vẹn, chan hòa giữa chủ và khách.

+ Sự sẻ chia ấm áp của tình bạn bè thắm thiết.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

? GV yêu cầu HS nhắc lại khái niệm quan hệ từ.

? Sau khi đưa ra được khái niệm, GV gọi 1 số HS trong lớp đưa ra các ví dụ về quan hệ từ. Phải chỉ rõ chức năng của quan hệ từ đó.

1. Khái niệm

- Quan hệ từ là từ dùng để biểu thị các ý nghĩa quan hệ như: Sở hữu, so sánh,nhân quả…giữa các bộ phận của câu, hay giữa câu - câu trong đoạn.

* Ví dụ.

- Các quan hệ từ: của, như, bởi...nên.

a. của -> nối định ngữ với trung tâm.

-> chỉ quan hệ sở hữu.

b. như -> nối BN với TT.

-> chỉ quan hệ so sánh.

c. bởi…nên... -> nối 2 vế của một câu ghép.

-> quan hệ nguyên nhân –kết quả.

- GV: Khi nào phải sử dụng quan hệ từ?

- HS nêu ra các trường hợp phải sử dụng quan hệ từ và trường hợp không phải sử dụng quan hệ từ. Sau đó phải đưa ra ví dụ cho từng trường hợp.

- Hs thảo luận đưa ra cách hiểu của mình.

+Đây là thư của Lan.

+Đây là thư do Lan viết.

+Đây là thư gửi cho Lan.

2. Sử dụng quan hệ từ.

- Khi nói – viết -> Có trường hợp bắt buộc phải dùng quan hệ từ. Đó là những trường hợp không có quan hệ từ thì câu văn sẽ đổi nghĩa hoặc không rõ nghĩa. Cũng có trường hợp không bắt buộc phải dùng quan hệ từ.

Ví dụ: Đây là thư Lan.

- Có những trường hợp bình thường không dùng quan hệ từ, nhưng khi cần nhấn mạnh , ta phải sử dụng quan hệ từ.

VD: Đây là áo tôi! Đây là áo của tôi!

- Có một số quan hệ từ phải dùng thành cặp: Vì...nên..., Tuy... nhưng..., Mặc dù...nhưng...,...

VD: Vì chăm học nên Nam ngày một tiến bộ.

? Các lỗi thường gặp về quan hệ từ là lỗi gì?

- HS trả lời nhanh.

? Nêu ví dụ với từng trường hợp?

3. Các lỗi thường gặp về quan hệ từ.

- Thiếu quan hệ từ.

VD: Chúng ta không nên nghe họ nói đánh giá họ. (Câu này thiếu quan hệ từ “ mà” hoặc “ để”)

- Dùng quan hệ từ không thích hợp về nghĩa.

VD: Bạn ấy có thể giúp em học môn Toán để bạn ấy học giỏi. ( Quan hệ từ “ để” không thích hợp, nên thay bằng quan hệ từ “ vì”).

- Thừa quan hệ từ.

VD: Qua phong trào thi đua Hai tốt cho ta thấy sự cố gắng của các bạn. ( Câu này thừa quan hệ từ “ qua”)

- Dùng quan hệ từ mà không có tác dụng liên kết.

VD: Nếu chúng ta không biết cách học nên chúng ta không tiến bộ. ( Nên thay “ nên” bằng “ thì” hoặc thay “ nếu” bằng “ vì” để tạo quan hệ hô ứng)

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân.

- HS thực hiện

Bài tập 1: Gạch chân các quan hệ từ trong đoạn văn sau

“ Thế rồi Dế Choắt tắt thở. Tôi thương lắm. Vừa thương vừa ăn năn tội mình. Giá tôi không trêu chị Cốc thì đâu đến nỗi Choắt việc gì. Cả tôi nữa, nếu không nhanh chân chạy vào hang thì cũng chết toi rồi.”

- GV chốt kiến thức

“ Thế rồi Dế Choắt tắt thở. Tôi thương lắm. Vừa thương vừa ăn năn tội mình. Giá tôi không trêu chị Cốc thì đâu đến nỗi Choắt việc gì. Cả tôi nữa, nếu không nhanh chân chạy vào hang thì cũng chết toi rồi.”

- Hình thức tổ chức luyện tập: Thảo luận theo tổ.

- HS thực hiện

Bài tập 2: Vận dụng những kiến thức đã học về quan hệ từ để tìm và chữa các quan hệ từ dùng sai trong các câu sau.

a. Do có chí thì sẽ thành công.

b. Nó cũng ham đọc sách với tôi.

c. Trời mưa to và tôi vẫn tới trường.

d. Nhờ cố gắng học tập thì nó đạt thành tích cao.

e. Bạn Nga không những học giỏi các môn tự nhiên tuy nhiên bạn ấy còn học giỏi các môn xã hội.

g. Càng yêu lao động bao nhiêu tuy nhiên chúng em càng chăm chỉ học tập bấy nhiêu.

h. Em đến trường với con đường đầy bóng mát.

- GV chốt kiến thức

a. Do có chí thì sẽ thành công . -> (nếu...thì)

b. Nó cũng ham đọc sách với tôi. -> ( như)

c. Trời mưa to và tôi vẫn tới trường. -> (nhưng )

d. Nhờ cố gắng học tập thì nó đạt thành tích cao. -> ( nên)

e. Bạn Nga không những học giỏi các môn tự nhiên tuy nhiên bạn ấy còn học giỏi các môn xã hội. -> ( không những…mà còn…)

g. Càng yêu lao động bao nhiêu tuy nhiên chúng em càng chăm chỉ học tập bấy nhiêu. -> ( Thừa quan hệ từ “ Tuy nhiên” -> bỏ quan hệ từ “ Tuy nhiên” ).

h. Em đến trường với con đường đầy bóng mát.

-> ( Trên).

- Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân.

- HS thực hiện

Bài tập 3: Viết đoạn văn phân tích nghệ thuật được sử dụng trong 2 câu thơ đầu bài thơ: “ Qua đèo Ngang” của Bà huyện Thanh Quan, trong đó có sử dụng quan hệ từ. Gạch chân các quan hệ từ có trong đoạn văn.

- GV có thể đọc cho HS tham khảo:

Nếu Hồ Xuân Hương là giọng thơ nữ sắc sảo, góc cạnh, ưa phá bỏ quy luật thì Bà Huyện Thanh Quan lại là một phong cách đằm thắm, dịu dàng. Sáng tác của bà luôn tuân theo những chuẩn mực trong thơ Đường, tựa như một viên ngọc toàn bích không tì vết. “Qua đèo Ngang” là tác phẩm nổi tiếng nhất của Bà Huyện Thanh Quan. Bài thơ “Qua đèo Ngang” được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. Mở đầu là hai câu đề:

Bước đến đèo Ngang bóng xế tà

Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.

Chỉ với câu thơ đầu tiên tác giả đã khái quát lên toàn bộ về hoàn cảnh, không gian, thời gian khi viết bài thơ. Cách mở đầu rất tự nhiên, không hề gượng ép, tưởng như tác giả chỉ thuận chân “bước đến” rồi tức cảnh sinh tình trước khung cảnh đèo Ngang trong buổi chiều hoàng hôn “bóng xế tà”. Hình ảnh “bóng xế tà” lấy ý từ thành ngữ “chiều tà bóng xế” gợi cho ta một nét gì đó buồn man mác, mênh mang, có chút nuối tiếc về một ngày đang sắp qua. Trong khung cảnh hoàng hôn đẹp mà buồn ấy, tác giả chú ý đến một vài hình ảnh độc đáo của đèo Ngang “Cỏ cây chen đá, lá chen hoa”. Với việc nhân hoá các loại cảnh vật qua động từ “chen” cùng với phép liệt kê hàng loạt cho ta thấy nét sống động trong bức tranh khung cảnh này. Cỏ cây cùng với đá núi, lá và hoa đua nhau vươn lên đầy sức sống. Những hình ảnh nhỏ bé nhưng sức sống thật mãnh liệt. Trong ánh chiều tà lụi tàn mà còn bắt gặp được những hình ảnh này để lại cho ta thật nhiều suy nghĩ. Tác giả đã sử dụng phép đối và đảo ngữ trong miêu tả đầy ấn tượng. Nó làm cho người đọc cảm thấy được sự hoang vắng của đèo Ngang lúc chiều tà bóng xế mặc dù nơi đây có cảnh đẹp cỏ cây hoa đá, lá.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- GV yêu cầu Hs nhắc lại một số kiến thức cơ bản

1. Khái niệm thơ Đường

- HS trả lời cá nhân, nhận xét

- GV chốt.

Những bài thơ được ra đời trong giai đoạn sau, nếu làm theo thi pháp thơ Đường cũng được gọi là thơ Đường luật.

2. Đặc điểm của thơ Đường

? Em hãy kể tên một số thể thơ thường gặp của thơ Đường.

? Dựa vào những bài thơ đã học, em hãy cho biết các sáng tác thơ Đường thường viết về nội dung nào.

GV dẫn dắt:

Đối với thể thơ cổ thể: không hạn định số câu, số chữ; không phải tuân thủ niêm, luật, đối ngẫu và cách gieo vần. Tuy nhiên thể thơ này, chúng ta ít gặp.

Các thể thơ còn lại, tác giả bắt buộc phải tuân thủ đặc điểm về số câu số chữ, kết cấu (bố cục), niêm, luật, vần, đối.

? Hệ thống số lượng câu, chữ trong các thể thơ của thơ Đường dựa vào bảng sau.

? Kết cấu hay gọi khác là bố cục của các thể thơ Đường luật được thể hiện như thế nào?

? Trong các bài thơ Đường, vần được gieo ở vị trí nào?

? Thanh bằng, trắc gồm những dâu thanh nào?

Thanh bằng (B): không, huyền

Thanh trắc (T): hỏi, sắc, nặng, ngã

? Em hiểu gì về luật thơ:

“Nhất, tam, ngũ bất luận / Nhị, tứ, lục phân minh”. Từ đó, rút ra luật của thơ Đường.

? Đọc bài thơ “Qua đèo Ngang”, phân tích luật Bằng – Trắc và cho biết niêm trong các bài thơ Đường được thể hiện như thế nào?

? Hãy cho biết, trong các bài thơ Đường, có những kiểu đối nào.

? Dựa vào các bài thơ đã học, chỉ ra đặc điểm tiêu biểu về nghệ thuật của thơ Đường luật?

I. Kiến thức cần nhớ

1. Khái niệm thơ Đường

Thơ Đường hay thơ Đường luật là những sáng tác ra đời trong giai đoạn nhà Đường (618-907), phải tuân theo luật lệ nhất định.

2. Đặc điểm của thơ Đường

a. Thể thơ

- Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật

- Thất ngôn bát cú Đường luật

- Ngữ ngôn tứ tuyệt Đường luật

- Cổ thể

b. Đặc điểm nội dung

- Tình yêu thiên nhiên

- Tình yêu quê hương, đất nước, con người

- Tình bạn

c. Đặc điểm hình thức

* Về số câu, số chữ:

- Cổ thể: Không hạn định

* Về kết cấu:

- Bố cục thường gặp ở một số thể thơ:

+ Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật: Khai (1) - Thừa (1) – Chuyển (1) – Hợp (1).

+ Thất ngôn bát cú Đường luật: Đề (2) – Thực (2) – Luận (2) – Kết (2)

* Vần:

- Vần được gieo ở cuối các câu 1,2,4,6,8.

* Luật

Trong dòng thơ, chữ thứ 4 bào giờ cũng khác thanh điệu với chữ thứ 2 và 6.

VD: Xét các chữ thứ 2 – 4 – 6 thanh điệu của dòng thơ được sắp xếp: B – T – B hoặc T - B - T

* Niêm

Câu 1 niêm với câu 8

Câu 2 niêm với câu 3

Câu 4 niêm với câu 5

Câu 6 niêm với câu 7

* Đối

- Đối thanh

- Đối ý (Ý câu trên và câu dưới có thể đối nhau hoặc bổ sung cho nhau).

- Đối từ loại

d. Đặc điểm nghệ thuật

- Lấy động tả tĩnh

- Lấy cảnh tả tình

- Chi tiết chấm phá

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức: Cá nhân

- HS luyện tập

Bài tập 1:

Hoàn thành bảng sau:

II. Luyện tập

Bài tập 1:

Thể thơ

Tác phẩm

Tác giả

Cổ thể

Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh

Bài ca nhà tranh bị gió thu phá

Lí Bạch

Đỗ Phủ

Thất ngôn tứ tuyệt

Sông núi nước Nam

Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê

Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra

Bánh trôi nước

Lí Thường Kiệt (?)

Hạ Tri Chương

Trần Nhân Tông

Hồ Xuân Hương

Thất ngôn bát cú

Qua đèo Ngang

Bạn đến chơi nhà

Bà Huyện Thanh Quan

Nguyễn Khuyến

Ngũ ngôn tứ tuyệt

Phò giá về kinh

Trần Quang Khải

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức: Nhóm

- HS luyện tập

Bài tập 2:

a. Chép thuộc lòng phần phiên âm bài thơ “Sông núi nước Nam” – Lí Thường Kiệt (?)

b. Bài thơ thuộc thể thơ Đường luật nào?

c. Chỉ ra đặc điểm về hình thức của thể thơ Đường luật trong bài thơ trên.

II. Luyện tập

Bài tập 2:

a. Sông núi nước Nam

“Nam quốc sơn hà Nam đế cư

T B T

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

B T B

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

B T B

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư”.

T B T

b. Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật

c. Đặc điểm:

- Số câu, số chữ: 4 câu mỗi câu 7 chữ

- Kết cấu: Khai - thừa - chuyển - hợp

- Gieo vần: Vần chân, cuối các câu 1,2,4 (cư – thư – hư).

- Luật Bằng – Trắc: (Xem phần a)

- Niêm: câu 2 với câu 3.

- Đối thanh: câu 1 đối với câu 2; câu 3 đối với câu 4.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Hướng dẫn ôn tập về tác giả Lí Bạch

? Trình bày hiểu biết của em về tác giả Lí Bạch.

? Nêu những nét chính về nội dung, nghệ thuật bài thơ “Vọng Lư Sơn bộc bố” – Lí Bạch.

? Nêu những nét chính về nội dung, nghệ thuật bài thơ “Tĩnh dạ tứ” – Lí Bạch.

I. Tác giả Lí Bạch

- Lí Bạch (701 – 762)

- Nhà thơ nổi tiếng Trung Quốc đời Đường.

- Tính tình phóng khoáng, luôn mong muốn lập công danh cứu đời, giúp dân.

- Được mệnh danh là Tiên thơ.

- Phong cách: tự do, hào phóng; hình ảnh thơ kì vĩ; ngôn ngữ điêu luyện.

II. Bài thơ “Vọng Lư Sơn bộc bố” – Lí Bạch

1. Nghệ thuật

- Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.

- Hình ảnh thơ tráng lệ, huyền ảo.

- Ngôn ngữ thơ tự do, phóng khoáng.

- Dùng nhiều động từ mạnh, gợi hình, gợi cảm.

2. Nội dung

- Vẻ đẹp của thác nước chảy từ đỉnh Hương Lô thuộc dãy núi Lư.

- Thể hiện tình yêu thiên nhiên đằm thắm của tác giả.

III. Bài thơ “Tĩnh dạ tứ” – Lí Bạch

1. Nghệ thuật

- Thể thơ cổ thể.

- Sử dụng thành công phép đối với cặp từ trái nghĩa.

- Ngôn ngữ thơ giản dị mà tinh luyện.

2. Nội dung

- Chủ đề quen thuộc “Vọng nguyệt hoài hương”.

- Thể hiện thấm thía tình quê hương của người con sống xa nhà trong đêm thanh tĩnh.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức: Nhóm

- HS luyện tập

Bài tập 1:

a. Chép thuộc lòng phần phiên âm và dịch thơ bài thơ “Tĩnh dạ tứ”.

b. Tìm các cặp từ trái nghĩa trong bài thơ.

c. Yếu tố “nguyệt” trong bài thơ nghĩa là gì? Yếu tố còn có nghĩa nào khác không? Lấy VD.

d. Dựa vào 4 động từ nghi, cử, đê, cúi chỉ ra sự thống nhất, liền mạch của suy tư, cảm xúc của bài thơ.

e. Qua bài thơ, em hãy viết đoạn văn khoảng 5 – 7 câu, nêu cảm nghĩ của em về tình yêu quê hương của tác giả.

Bài tập 1:

a.

Phiên âm:

Sàng tiền minh quyệt quang,

Nghi thị địa thượng sương.

Cử đầu vọng minh nguyệt,

Đê đầu tư cố hương.

Dịch thơ:

Đầu giường ánh trăng rọi,

Ngỡ mặt đất phủ sương.

Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,

Cúi đầu nhớ cố hương.

b. Cặp từ trái nghĩa:

Cử (ngẩng) >< Đê (cúi)

c. Yếu tố “nguyệt” trong bài nghĩa là trăng.

Ngoài ra, “nguyệt” còn có nghĩa là tháng.

VD: nguyệt báo hay nguyệt san (tờ báo/tạp chí ra hàng tháng),…

d. Các động từ được sử dụng trong bài Tĩnh dạ tứ: nghi (ngỡ), vọng (nhìn), đê (cúi), tư (nhớ)

Từ các động từ này ta có thể nắm được mạch cảm xúc của bài thơ. Bốn động từ đều bị lược đi chủ thể hành động, nhưng có thể khẳng định rõ chủ thể trữ tình và chủ thể hành động

     + Nhân vật trữ tình tỉnh dậy thì nhận thấy ánh sáng lọt qua khe cửa, ngỡ ngàng không rõ sương hay trăng, nhà thơ ngẩng lên như thể xác nhận

     + Khoảnh khắc ngẩng đầu gợi lên trong lòng tác giả niềm nhớ thương quê cũ

     + Hành động cúi đầu như cố nén đi nguồn cảm xúc đang trào dâng

→ Các động từ được sử dụng trong bài là ngọn nguồn của mạch cảm xúc của nhà thơ.

e. Quê hương mấy ai không nhớ” mỗi lúc đi xa, từ nỗi nhớ đó, Thi tiên - Lý Bạch đã để lại cho đời một kiệt tác bất hủ: bài thơ “Tĩnh dạ tứ”. Thuở nhỏ khi còn sống ở quê, Lí Bạch thường lên núi Nga Mi ngắm trăng và yêu tha thiết vầng trăng quê hương ấy. Và kể từ đó mỗi lúc đi xa, đến bất cứ nơi nào, mỗi lần nhìn trăng là tác giả lại nhớ cố hương. Hai câu thơ đầu trong bài gợi tả cảnh, ánh trăng như rọi xuống đầu giường, tỏa ánh sáng lung linh huyền ảo trong đêm khiến cho thi nhân cứ ngỡ mặt đất phủ sương. Ngẩng đầu nhìn trăng bất chợt chạnh lòng nhớ về quê cũ, về một nơi mà tác giả yêu thương thắm thiết. Trên bước đường phiêu bạt, nhà thơ như cánh chim trời tung bay thỏa chí nhưng từ sâu thẳm nỗi nhớ quê vẫn trĩu nặng trong lòng. Không giống như người bạn thân của mình – Hạ Tri Chương nhớ quê trong khoảnh khắc vừa đặt chân trở về quê cũ, Lý Bạch nhớ quê khi đang ở xứ lạ quê người. Bài thơ thật ngắn chỉ vỏn vẹn hai mươi chữ nhưng chứa đầy tình cảm sâu nặng tha thiết với quê hương của người con xa xứ - Lí Bạch.

- Hình thức tổ chức: Nhóm

- HS luyện tập

Bài tập 2:

a. Chép thuộc lòng phần phiên âm và dịch thơ bài “Vọng Lư Sơn bộc bố”.

b. Bài thơ viết về đề tài gì?

c. Lí Bạch đã lựa chọn vị trí nào để quan sát thác nước trên núi Hương Lô? Vị trí này có thuận lợi gì trong việc miêu tả?

d. Từ “sinh” trong câu thứ nhất được giải thích là gì? Trong bản dịch thơ, từ “sinh” không được dịch. Điều này có ảnh hưởng đến nội dung câu thơ không? Nếu có, hãy chỉ rõ điều đó.

e. Viết đoạn văn cảm nhận về bài thơ.

Bài tập 2:

a. Phiên âm:

Nhật chiếu Hương Lô sinh tử yên,

Dao khan bộc bố quải tiền xuyên.

Phi lưu trực há tam thiên xích,

Nghi thị ngân hà lạc cửu thiên.

Dịch thơ:

Nắng chiếu Hương Lô khói tía bay,

Xa trông dòng thác trước sông này.

Nước bay thẳng xuống ba nghìn thước,

Tưởng dải Ngân Hà tuột khỏi mây.

b. Đề tài: Thiên nhiên

c.

- Qua 2 từ: vọng và dao ta biết được Lí Bạch đã đứng từ xa để quan sát và miêu tả.

- Vị trí này tạo thuận lợi giúp tác giả phát hiện vẻ đẹp toàn cảnh, làm nổi bật sự hùng vĩ của thác nước Lư Sơn.

d.

- “sinh”: làm nảy sinh, sinh ra.

- Qua đó giúp người ta hiểu được nguồn gốc của làn khói tía kì diệu trên ngọn núi - chúng được tạo nên bởi những tia nắng Mặt Trời ấm áp, rực rỡ. Khơi gợi cảm thức về sức sống, sự sinh sôi, nảy nở của vạn vật trong tự nhiên dưới nguồn sáng Mặt Trời.

→ Bản dịch thơ đã làm mất đi ý nghĩa của từ "sinh" trong bài thơ gốc.

e. Hướng dẫn:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Lí Bạch, bài thơ “Vọng Lư sơn bộc bố.

* Đỉnh núi Hương Lô

- Vị trí: đứng từ xa để ngắm cảnh thác nước.

⇒ Quan sát một cách bao quát, toàn diện.

- Động từ “sinh”: nảy nở, sinh ra, qua đó cho ta thấy ánh mặt trời xuất hiện như chủ thể làm cho mọi vật sinh sôi, nảy nở.

- Đỉnh núi Hương Lô được miêu tả dưới những tia nắng mặt trời chiếu rọi, làn hơi nước phản quang với ánh mặt trời ấy tạo nên những làn khói màu tím vừa rực rỡ vừa kì ảo, đó chính là nét đặc trưng của đỉnh núi Hương Lô.

⇒ Câu thơ đầu gợi ra cái nền, cái khung cảnh đẹp huyền ảo của cảnh vật.

* Thác núi Lư

- Động từ “quải” (treo) đã biến cảnh vật từ trạng thái động sang trạng thái tĩnh: nhìn từ xa, đỉnh núi là khói tía mù mịt, chân núi là dòng sông tuôn chảy, khoảng giữa là thác nước treo lơ lửng như giải lụa trắng rủ xuống bất động.

- Với hai động từ “phi”, “lưu” cảnh vật đang từ trạng thái tĩnh lại chuyển sang trạng thái động. Thác nước được miêu tả một cách trực tiếp nhưng qua đó ta lại thấy được thế núi cao và sườn dốc đứng.

- “Tam thiên xích” lag một con số ước lệ, qua đó làm tăng thêm độ nhanh, sức mạnh và thế đổ của dòng thác

- Phép so sánh, lối nói phóng đại: thác nước – dải Ngân Hà, qua đó cho thấy sự mạnh mẽ, kì vĩ của thiên nhiên

⇒ Thác núi Lư hiện lên rất đẹp, kì vĩ và mạnh mẽ. Qua đó, giúp chúng ta cảm nhạn được tình yêu thiên nhiên và phần nào đó tính cách mạnh mẽ, hào phóng của tác giả.

=> Qua đặc điểm cảnh vật được miêu tả ta có thể thấy Lí Bạch là nhà thơ có một tình cảm bao la, cảm xúc sâu lắng phát xuất từ tình yêu thiên nhiên say đắm mãnh liệt cùng với đó là tâm hồn lãng mạn và bay bổng, phóng khoáng, biểu lộ ước vọng mạnh mẽ về lẽ sống của ông.

- Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ

- Cảm nhận của bản thân về bài thơ: bài thơ thể hiện rõ những đặc điểm sáng tác của Lí Bạch.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV hướng dẫn học sinh ôn tập kiến thức từ đồng nghĩa

? Thế nào là từ đồng nghĩa?

? Có mấy loại từ đồng nghĩa? Đó là những kiểu nào? Lấy VD.

? Khi nói hoặc viết, người ta sử dụng từ đồng nghĩa nhằm mục đích gì?

? Khi sử dụng từ đồng nghĩa cần lưu ý điều gì?

GV hướng dẫn học sinh ôn tập kiến thức từ trái nghĩa

? Thế nào là từ trái nghĩa?

? Việc sử dụng từ trái nghĩa có tác dụng gì?

I. Từ đồng nghĩa

1. Khái niệm

- Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau.

2. Phân loại

- Đồng nghĩa hoàn toàn:

VD: cha, bố, ba,…

- Đồng nghĩa không hoàn toàn:

VD: Hy sinh, từ trần, tạ thế, chết, mất, băng hà, qua đời, bỏ mạng,…

3. Sử dụng từ đồng nghĩa

a. Tác dụng:

- Tránh lặp từ hay tạo cảm giác nặng nề, nhàm chán.

- Giúp cho câu văn thêm phong phú, sinh động.

b. Sử dụng từ đồng nghĩa

- Không phải bao giờ từ đồng nghĩa cũng có thể thay thế cho nhau.

- Cần lựa chọn, sử dụng từ đồng nghĩa đúng thực tế khách quan và sắc thái biểu cảm.

II. Từ trái nghĩa

1. Khái niệm

- Từ trái nghĩa là những từ có ý nghĩa trái ngược nhau.

2. Sử dụng từ trái nghĩa

- Sử dụng từ trái nghĩa để giải nghĩa từ.

- Trong văn chương, từ trái nghĩa tạo ra các hình tượng tương phản, tạo nên sự hài hòa, cân đối, gây ấn tượng mạnh, tăng hiệu quả biểu đạt.

- Là phương tiện hữu ích của biện pháp tu từ chơi chữ.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức: Cá nhân

- HS luyện tập

Bài tập 1:

Tìm các từ có thể thay thế cho những từ in đậm trong câu sau (về cơ bản vẫn giữ nguyên nghĩa của câu):

a. Mời bác xơi cơm.

b. Lớp trưởng lớp mình thật tuyệt vời.

Cho biết trường hợp nào có thể sử dụng từ đồng nghĩa, trường hợp nào không thể dùng từ đồng nghĩa?

Bài tập 1:

a. Mời bác ăn cơm.

=> Từ đồng nghĩa

b. Bạn X lớp mình thật tuyệt vời.

=> Không đồng nghĩa với nhau những có thể thay thế cho nhau trong văn cảnh.

- Hình thức tổ chức: Cá nhân

- HS luyện tập

Bài tập 2: Trong mỗi nhóm từ dưới đây, từ nào không cùng nhóm với các từ còn lại:

a) Tổ tiên, tổ quốc, đất nước, giang sơn, sông núi, nước nhà, non sông, nước non, non nước.

b) Quê hương, quê quán, quê cha đất tổ, quê hương bản quán, quê mùa, quê hương xứ sở, nơi chôn rau cắt rốn.

Bài tập 2:

a. Tổ tiên

b. Quê mùa

- Hình thức tổ chức: Nhóm

- HS luyện tập

Bài tập 3: Tìm và điền tiếp các từ đồng nghĩa vào mỗi nhóm từ dưới đây và chỉ ra nghĩa chung của từng nhóm:

a) Cắt, thái, …

b) To, lớn,.....

c) Chăm, chăm chỉ,.....

Bài tập 3:

a. Cắt, thái, chặt, băm, chém, xén, cưa, xẻ, bổ…

=> Hành động chia đối tượng thành nhiều phần nhỏ.

b. To, lớn, vĩ đại, khổng lồ, to tướng, to tát, …

=> Tính từ chỉ kích thước lớn, quá mức bình thường.

c. Chăm, chăm chỉ, siêng năng, chịu khó, cần cù, chuyên cần,..

=> Làm nhiều, đều đặn một việc gì đó.

- Hình thức tổ chức: Cá nhân

- HS luyện tập

Bài tập 4:

Đọc ngữ liệu sau:

Anh em nào phải người xa,

Cùng chung bác mẹ, một nhà cùng thân.

Yêu nhau như thể tay chân,

Anh em hòa thuận, hai thân vui vầy.

a. Bài ca dao trên nằm trong chùm bài ca dao nào mà em đã học?

b. Tìm từ đồng nghĩa với từ “bác mẹ”.

c. Bài ca dao sử dụng biện pháp tu từ nào?

d. Bài ca dao viết về nội dung gì?

Bài tập 4:

a. Những câu hát về tình cảm gia đình.

b. Từ đồng nghĩa với “bác mẹ”: cha mẹ, bố mẹ, ba mẹ,…

c. Biện pháp tu từ so sánh.

d. Bài ca dao là lời khuyên lời nhắn nhủ tới thế hệ chúng ta, đã là anh em một nhà, cùng do cha mẹ sinh ra phải hòa thuận, nương tựa lẫn nhau thì gia đình mới ấm êm, cha mẹ mới vui lòng.

- Hình thức tổ chức: Theo cặp

- Hs luyện tập

Bài tập 5: Cho 2 từ lạnh, rét. Chỉ ra sự khác nhau về sắc thái sử dụng của 2 từ trên.

Bài tập 5:

- Lạnh: biểu thị tính chất khách quan (sử dụng ở cả người và vật): nước lạnh, máu lạnh, máy lạnh,…

- Rét: biểu thị cảm nhận chủ quan của con người.

- Hình thức tổ chức: cá nhân

- Hs luyện tập

Bài tập 6: Gạch dưới các cặp từ trái nghĩa trong những câu thơ sau :

a. Sáng ra bờ suối, tối vào hang

Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng.

b. Ngọt bùi nhớ lúc đắng cay

Ra sông nhớ suối có ngày nhớ đêm.

c. Có gì đâu, có gì đâu

Mỡ màu ít, chắc dồn lâu hóa nhiều.

Bài tập 6:

a. Sáng >< tối; ra >< vào.

b. Ngọt bùi >< đắng cay; ngày >< đêm

c. Ít >< nhiều

- Hình thức tổ chức: nhóm

- Hs luyện tập

Bài tập 7: Tìm những cặp từ trái nghĩa:

- Miêu tả tính cách

- Miêu tả tâm trạng

- Miêu tả cảm giác.

Bài tập 7:

- Miêu tả tính cách: thật thà >< dối trá; khiêm tốn >< kiêu căng; chăm chỉ >< lười biếng;…

- Miêu tả tâm trạng: vui >< buồn; hạnh phúc >< đau khổ; vui sướng >< buồn bã; lạc quan >< bi quan,…

- Miêu tả cảm giác: nóng >< lạnh; ướt >< khô; mềm mại >< sần sùi; cứng >< mềm;…

- Hình thức tổ chức: cá nhân

- Hs luyện tập

Bài tập 8:

Tìm từ trái nghĩa trong khổ thơ dưới đây. Phân tích tác dụng cặp từ trái nghĩa tìm được.

Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ

Em ngủ ngoan em đừng làm mẹ mỏi

Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi

Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.

Bài tập 8:

- Cặp từ trái nghĩa: to >< nhỏ.

- Tạo hình ảnh tương phản, gây ấn tượng. Dù lưng mẹ nhỏ nhưng vẫn là chiếc gối êm ái nhất cho con trẻ. Gợi sự vất vả và tình yêu thương của mẹ dành cho con.

- Hình thức tổ chức: nhóm

- Hs luyện tập

Bài tập 9:

Cho câu thơ:

Khi đi trẻ, lúc về già

a. Chép tiếp để hoàn thiện bài thơ.

b. Bài thơ vừa chép là bài thơ nào? Của ai.

c. Xác định các cặp từ trái nghĩa trong bài thơ. Nêu tác dụng của việc sử dụng từ trái nghĩa đó.

d. Viết đoạn văn, nêu suy nghĩ của em về tình yêu quê hương. Trong đó sử dụng một cặp từ trái nghĩa. (Gạch chân cặp từ trái nghĩa đó)

Bài tập 9:

a.

Khi đi trẻ, lúc về già

Giọng quê vẫn thế, tóc đà khác bao.

Trẻ con nhìn lạ không chào

Hỏi rằng: Khách ở chốn nào lại chơi?

b. Bài thơ “Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê” – Hạ Tri Chương

c.

- Cặp từ trái nghĩa:

đi >< về; già >< trẻ.

- Tác dụng:

+ Hai hình ảnh, hai hành động tương phản làm nổi bật sự thay đổi ở hai thời điểm khác nhau trong cuộc đời người, hàm chứa sự ngậm ngùi, xót xa.

+ Tạo phép đối, tô đậm, khắc sâu hình ảnh và tình cảm biểu đạt.

d.

Quê hương có một vị trí quan trọng trong lòng mỗi người. Đặc biệt, đối với những con người lao động, nhất là người nông dân, họ đã gắn bó mật thiết với quê hương. Từ lúc còn nhỏ cất tiếng khóc chào đời, rồi khi lớn lên cho tới lúc chết họ đã sống gắn liền với làng quê. Tình cảm yêu quê hương đất nước là một truyền thống tốt đẹp và đáng quý của dân tộc Việt Nam. Cho dù có ở nơi xa nhưng mỗi người vẫn luôn nhớ về quê nhà của mình. Quê hương như một người mẹ hiền ôm ta vào lòng và dành cho ta những gì tốt đẹp nhất. Quê mẹ là nơi ấp ủ tình yêu thương, nơi nuôi ta lớn, dạy dỗ, an ủi che chở cho ta. Quê hương - hai tiếng thân thương mỗi lần nghe thấy chúng ta không khỏi xúc động bồi hồi. Tình yêu quê hương đã ăn sâu vào máu thịt, đi sâu vào lòng mỗi con người. Vì vậy nếu ai chưa nhận thức chưa có tình cảm gắn bó với xứ sở của mình thì hẳn họ chưa được coi là trưởng thành. Quê hương đi vào lòng con người một cách rất tự nhiên. Người ta có thể nhớ tới quê hương đất nước của mình chỉ qua một món ăn bình dị hay một địa danh đã gắn liền với những kỷ niệm đẹp…

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Em hãy nêu những nét chính về hoàn cảnh ra đời, bố cục và nội dung, nghệ thuật bài thơ “Bài ca nhà tranh bị gió thu phá”?

I. Văn bản: Bài ca nhà tranh bị gió thu phá

1. Tác giả

• - Đỗ Phủ (712 -770)
• - Tự là Tử Mĩ, hiệu Thiếu Lăng- Quê Hà Nam.
• - Làm quan trong một thời gian ngắn.
• - Con đường thi cử lận đận → Sống trong đau khổ bệnh tật
• - Nhà thơ hiện thực vĩ đại đời Đường của Trung Quốc
• - Được mệnh danh là “Thi sử” và "Thi Thánh"
• - Những tác phẩm của ông mang giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc

2. Hoàn cảnh ra đời tác phẩm

- Bài thơ được sáng tác năm 760. Khi được bạn bè và người thân giúp đỡ, Đỗ Phủ dựng được một nhà tranh bên cạnh khe Cán Hoa ở phía tây Thành Đô. Đỗ Phủ vừa ở nhà mới được mấy tháng thì căn nhà đã bị gió phá nát.

- Bài thơ là một tác phẩm nổi tiếng của Đỗ Phủ

3. Bố cục (4 phần):

- Phần 1 (khổ 1): Cảnh ngôi nhà bị gió thu phá

- Phần 2 (khổ 2): Cảnh những đứa trẻ cướp tranh

- Phần 3 (khổ 3): Nỗi khổ của gia đình trong đêm

- Phần 4 (khổ 4): Ước vọng của nhà thơ

4. Giá trị nội dung

a. Giá trị nhân đạo: Vượt lên trên bất hạnh cá nhân, bộc lộ khát vọng cao cả, tấm lòng vị tha vì muôn người của bậc thi thánh.

• • Sự thấm thía sâu sắc nỗi thống khổ của người nghèo.
  • Mơ ước về ngôi nhà rộng vững chắc che chở cho người nghèo.
  • Niềm vui của bản thân trước sự hân hoan của người nghèo khổ có nhà.

b. Giá trị hiện thực: Phê phán hiện thực đen tối, bất công của xã hội hiện thực đương thời.

• • Bắng cách sử dụng đan xen các yếu tố tự sự , miêu tả và biểu cảm, bài thơ tái hiện lại tình cảnh nghèo khổ cua chính tác giả .
  • Qua đó khái quát hiện thực cuộc sống của lớp người nghèo khổ trong xã họi Trung Quốc lúc bấy giờ.

5. Giá trị nghệ thuật

- Thể thơ cổ thể

- Sự sắp xếp các chi tiết theo trình tự hợp lí

- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa tự sự, miêu tả và biểu cảm

Để lập ý cho văn biểu cảm, có những cách nào?

Trong bài văn biểu cảm về sự vật, con người, tình cảm được biểu hiện là tình cảm như thế nào?

Một bài văn biểu cảm về sự vật, con người gồm mấy phần? Nhiệm vụ của từng phần?

Trong văn biểu cảm về sự vật, con người, yếu tố miêu tả và tự sự có vài trò như thế nào?

II. Văn biểu cảm

1. Cách lập ý của bài văn biểu cảm

a. Liên hệ hiện tại và tương lai

b. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại

c. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn, mong ước

d. Quan sát, suy ngẫm

2. Văn biểu cảm về sự vật, con người

a. Khái niệm

• Văn biểu cảm về sự vật, con người là trình bày những cảm xúc, tưởng tượng, liên tưởng, suy nghĩ của mình về sự vật hay con người đó.

b. Thái độ, tình cảm trong văn biểu cảm về sự vật, con người

- Phải có những tình cảm tốt đẹp mới có thể viết được một bài văn biểu cảm :

+ T/ C phải cao thượng, thấm nhuần tư tưởng nhân văn, dân chủ, tiến bộ, yêu nước, thiên nhiên...

+ Phải tuyệt đối chân thành, không được giả dối.

c) Bố cục

* Mở bài:

- Trực tiếp: giới thiệu luôn về đối tượng được biểu cảm

- Gián tiếp: Có thể giới thiệu về sự vật, cảnh vật trong không gian cảm xúc ban đầu của mình để làm cơ sở để nêu ra đối tượng được biểu cảm

* Thân bài: qua miêu tả, tự sự mà biểu lộ tình cảm, ý nghĩ một cách cụ thể, chi tiết, sâu sắc

- Những chi tiết tự sự- miêu tả trong bài phải phải tiêu biểu và có giá trị biểu cảm

- Có thể biểu cảm bằng cách: hồi tưởng quá khứ, liên hệ tương lai, hứa hẹn, mong ước, quan sát và suy ngẫm

- Diễn đạt bằng lời văn giàu hình tượng và gợi cảm

* Kết bài: Kết đọng cảm xúc, ý nghĩ hoặc nâng lên bài học tư tưởng.

d. Các cách biểu cảm

- Trực tiếp:

+ Bộc lộ qua tiếng kêu, lời than: Ôi, đẹp quá! Khổ quá!

+ Qua các từ ngữ trực tiếp gọi tên tình cảm đó: yêu, ghét, nhớ, mong...

- Gián tiếp: Thông qua việc tả- kể một hình ảnh, sự vật nào đó để bộc lộ tình cảm

3. Các yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản biểu cảm

- Phương thức tự sự và miêu tả để gợi ra đối tượng biểu cảm và gửi gắm cảm xúc

- Tự sự và miêu tả để khơi gợi cảm xúc, do cảm xúc chi phối không nhằm mục đích kể chuyện, miêu tả đầy đủ sự việc, phong cảnh

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV cho HS thảo luận nhóm bàn trong 5 phút.

Bài tập 1

Những nỗi khổ nào của nhà thơ được đề cập trong bài thơ “Bài ca nhà tranh bị gió thu phá” ?

HS thảo luận theo bàn

Hết thời gian, GV gọi đại diện 3 nhóm trình bày kết quả thảo luận.

Các nhóm còn lại lắng nghe, nhận xét

GV NX, bổ sung, chốt kiến thức.

Bài 1

Những nỗi khổ đau được Đỗ Phủ miêu tả trong bài thơ:

- Nỗi khổ vì ngôi nhà bị gió cuốn: cái thì bay sang sông, cái thì treo trên ngọn cây, cái nhào xuống lòng mương tơi tả. Cảnh tượng thật kinh hoàng. Cách miêu tả của tác giả rất cụ thế mang đến cho người đọc một cái nhìn chua chát và sự bất lực của nhà thơ khi thấy mái tranh nhà mình bỗng chốc tan hoang. Đó chính là nỗi khổ đầu tiên trong bài thơ mà Đỗ Phủ miêu tả.

- Đằng sau sự mất mát về vật chất là nỗi đớn đau về mặt tinh thần (khi tác giả chứng kiến cảnh trẻ con cướp những tấm tranh – cuộc sống cùng cực quá đã làm thay đổi tính cách trẻ thơ), một bên ông già chống gậy lọm khọm, miệng gào thét đến khô cháy mà chẳng đòi lại được.

- Nỗi khổ phải nằm trong mưa lạnh: Đêm tối mù mịt, nhà dột, chăn nát, còn bị con thơ đạp làm rách thêm… cơm mưa kéo dài suốt đêm không dứt càng làm cho nỗi khổ thêm chồng chất.

- Những nỗi khổ trên chỉ là bức phông nền cho sự xuất hiện nỗi khổ đến tận cùng giáng xuống đầu tác giả: tuổi cao lại do cảnh loạn li nên tác giả suốt một đêm không ngủ, để rồi trong nỗi đau khổ của bản thân người chỉ biết nghĩ đến cho thiên hạ, cho kẻ sĩ nghèo.

GV cho HS làm bài cá nhân

Bài tập 2: Em hãy viết đoạn văn cảm nhận vẻ đẹp của khổ thơ cuối bài?

HS suy nghĩ, viết đoạn văn

GV gọi 2 HS khá, giỏi đọc bài

Bài 2: HS cần viết được đoạn văn hoàn chỉnh, cần đảm bảo các ý sau:

• • • Đoạn cuối thể hiện ước mơ cao cả xuất phát từ tấm lòng nhân ái của nhà thơ
• Trong cảnh bị mưa dập, gió vùi, nhà thơ đau lòng nghĩ đến bao nhiêu kẻ sĩ nghèo khó cũng lâm vào cảnh ngộ khốn khổ như mình.
• Ông ước có được ngôi nhà rộng muôn ngàn gian để che chở cho họ: ước được nhà rộng muôn ngàn gian, Che khắp thiên hạ kể sĩ nghèo đểu hân hoan...
• Nếu ước muốn ấy thành sự thực thì dù: Riêng lều ta nát, chịu chết rét củng được

🡪Quên mình vì người, đó là lòng nhân ái cao cả của nhà thơ.

Đoạn văn tham khảo:

Đoạn cuối phản ánh ước mơ cao cả của nhà thơ.

Trong cảnh bị mưa vùi gió dập, trái tim nhà thơ quặn thắt không phải chỉ vì chuyện lều ta rách nát mà còn vì cảnh không nhà của hàng ngàn kẻ sĩ nghèo trong thiên hạ. Từ hiện thực đau khổ của cuộc sống cá nhân, nhà thơ đã thốt lên lời ao ước thiết tha: có được ngôi nhà rộng rãi, vững bền để có thể che gió che mưa cho tất cả những kẻ sĩ bần hàn: ước được nhà rộng muôn ngàn gian,

Che khắp thiền hạ kể sĩ nghèo đầu hân hoan,

Gió mưa chẳng núng, vững vàng như thạch bàn!

Than ôi! Bao giờ nhà ấy sừng sững dựng trước mắt,

Riêng lều ta nát, chịu chết rét cũng được!

Lòng nhân ái của Đỗ Phủ đã đến mức xả thân. Ông chấp nhận riêng mình chịu khổ, miễn sao mọi người được hạnh phúc. Ước mơ của Đỗ Phủ tuy mang màu sắc ảo tưởng song nó đẹp đẽ, cao quý, làm xúc động trái tim người đọc.

Giả thử không có năm dòng thơ cuối, trước mắt ta vẫn là một bài thơ hay, có giá trị biểu cảm cao bởi vì nhà thơ đã phản ánh chân thực nỗi khổ của một người nghèo trước cảnh căn nhà bị gió thu phá nát.

Tuy nhiên, nhờ có năm dòng thơ cuối mà nỗi khổ đau của một con người, một gia đình mới trở thành tấm gương phản chiếu nỗi khổ đau của muôn người, muôn nhà.

Đỗ Phủ không dừng lại ở mức miêu tả nỗi thống khổ của bản thân mà thông qua đó để thế hiện sự thống khố của tất cả kẻ sĩ nghèo trong thiên hạ, từ đó phản ánh hiện thực ảm đạm của xã hội.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV cho HS suy nghĩ cá nhân, làm BT sau:

Bài tập 1:

Hãy đọc các đoạn văn sau và xác định tình cảm của người viết được bộc lộ với đối tượng nào, cách biểu hiện ra sao?

a. ...Cảm ơn đất Mẹ. Dù ở đâu, miền Nam hay miền Bắc, Người đều cho chúng con hoa thơm, trái ngọt. Và, hằng ngày, trong cuộc sống đời thường từ hoa trái, chúng con lại thấy Người...

b. ...Năm tháng đi và sẽ còn đi qua mãi. Tình yêu của tôi đối với hoa hồngnhung lúc nào cũng tinh khôi như buổi đầu đời ấu thơ, như tình yêu của tôi với nhưng rang cổ tích, với ông nội kính yêu, thật tuyệt vời của tôi..

Bài 1:

a.

- Đối tượng được biểu cảm là những mảnh đất có hoa thơm, trái ngọt của Tổ quốc

- Cách biểu cảm: gián tiếp nói lên tình yêu quê hương, đất nước.

b.

- Đối tượng được biểu cảm: tuổi ấu thơ, trang cổ tích, ông nội

- Cách biểu cảm: Gián tiếp qua hoa hồng nhung, nói lên tình cảm gắm bó với người ông.

* Bài tập 2:

Cho đề bài: Cảm nghĩ về người thân

Hãy viết phần mở bài cho đề bài trên theo hai cách.

-HS làm heo hướng dẫn của GV

Bài 2: Gợi ý:

- Trực tiếp:

+ Cha là một trong những người tôi yêu thuơng và kính trọng nhất nhà.

+ Mẹ là người không thể thiếu trong cuộc đời tôi.

- Gián tiếp:

+ Chúng tôi nghe cô giáo tâm sự: Lúc còn nhỏ tuổi, bố cô ở nhà, thì chẳng có chuyện gì xảy ra. Bố cô vừa đi công tác, tối hôm ấy, bọn trộm đã đến rình rập, làm lũ gà trong chuồng cứ lục đục kêu...Tôi chưa thấm thía câu chuyện của cô giáo về vai trò của người cha lắm. Bởi vì cha tôi cứ đi là từ sáng sớm đến tối mịt mới về, khi ấy gia đình tôi ấm cúng, hạnh phúc lắm. Thế mà có một lần, cha tôi đi công tác xa, ba năm liền. Thời gian ấy, tôi thấy gia đình trống trải vô cùng.

+ Bố tôi là một người nghiêm khắc và ít nói. Vì vậy, trong nhà, tôi sợ bố nhất. Nhưng mối khi đi xa thì bố lại là người tôi nhớ nhất.

GV chia lớp thành 4 nhóm thảo luận, lần lượt hoàn thiện các yêu cầu sau, trình bày trên giấy A0, thời gian thảo luận: 10 phút.

Bài 2:

Đề 1: Cảm nghĩ về thầy, cô giáo, những " người lái đò" đưa thế hệ trẻ cập bến tương lai.

Đề 2: Cảm nghĩ về tình bạn.

Đề 3: Cảm nghĩ về sách vở mình đọc và học hằng ngày.

Đề 4: Cảm nghĩ về một món quà em nhận được thời thơ ấu.

HS thảo luận.

GV theo dõi, hỗ trợ nhóm yếu.

Hết thời gian, các nhóm lên trình bày kết quả.

Các nhóm khác quan sát, nhận xét, bổ sung

GV NX, bổ sung, chốt kiến thức trên máy chiếu.

Gợi ý lập dàn bài

Đề 1: Cảm nghĩ về thầy, cô giáo, những " người lái đò" đưa thế hệ trẻ "cập bến" tương lai.

*Mở bài

- Cảm nghĩ chung về hình ảnh thầy cô giáo trong suy nghĩ và tình cảm của học trò.

*Thân bài

- Cảm nghĩ về những tri thức mà thầy cô mở ra cho học sinh

• • • Thầy cô là người mang cho học sinh tri thức (những kiến thức trong vấn đề học tập, cách đối nhân xử thế, cách cư xử…)
    • Ý nghĩa của những tri thức đó trong giáo dục và bồi dưỡng tình cảm, hình thành nhân cách cho học sinh.

- Cảm nghĩ về hình ảnh người thầy, người cô

• • • Hình ảnh thầy cô trong việc truyền tải tri thức ( liên tưởng đến hình ảnh thầy cô soạn giáo án, thầy cô giảng dạy…).
    • Cảm nghĩ về sự quan tâm và những tình cảm của thầy cô với lớp học.
    • Nêu suy nghĩ bản thân về cuộc sống thanh bạch của người thầy và "nghề giáo".
    • Nêu cảm nghĩ về những đóng góp của thầy cô cho tương lai đất nước
    • Suy nghĩ về hình ảnh người thầy, người cô hiện nay (mở rộng vấn đề).

*Kết bài

- Khẳng định hình ảnh thầy cô sống mãi trong lòng học sinh.

Đề 2: Cảm nghĩ về tình bạn

*Mở bài

- Nêu được ý nghĩa của một tình bạn đẹp, giới thiệu tình bạn gắn bó của mình.

- Dẫn chứng ca dao, dân ca nói về tình bạn.

*Thân bài

- Thế nào là một tình bạn đẹp?

+ Tình cảm bạn bè dành cho nhau phải chân thành, trong sáng, vô tư, tin tưởng, ...

+ Bạn bè phải hiểu biết và thông cảm, sẵn sàng chia sẻ vui buồn, giúp đỡ nhau tận tình.

+ Không bao che, dung túng, trước thói xấu của bạn ...

- Những câu chuyện mà em nhớ mãi không quên về tình bạn ấy

- Cảm xúc, suy nghĩ đối với người bạn mình.

- Không có bạn bè, đó là điều bất hạnh

*Kết bài

- Cảm nghĩ chung về tình bạn và lời hứa mãi trân trọng giữ gìn tình bạn đẹp.

Đề 3: Cảm nghĩ về sách vở mình đọc và học hằng ngày.

*Mở bài

- Giới thiệu về sách vở.

+ Người ta thường nghĩ rằng mọi thứ đắt tiền đều quý giá nhưng thực tế có những thứ chưa hẳn là đắt nhất nhưng lại rất quý, thận chí là vô giá. Đó chính là sách vở.

* Thân bài

- Nêu vai trò của sách vở với con người (sách vở giúp chúng ta như thế nào, nó dạy ta điều tốt hay xấu,..)

- Những cử chỉ, hành động, đối xử với sách vở (trân trọng hay dẫm đạp lên quyển sách, vở)

- Bạn đã từng nhìn thấy người khác đối xử với quyển sách như thế nào.

- Sách vở còn giúp con người giải trí với những mẩu truyện cười, giúp đầu óc thanh thản hơn, giúp bạn qua đi những mệt mỏi của mình.

- Sách còn dạy chúng ta kinh nghiện sống, giúp ta vươn tới thành công, đến đỉnh cao của tri thức.

- Nếu trên đời không có sách vở thì sẽ ra sao.

*Kết bài

- Nêu cảm nghĩ của mình về sách vở, và khẳng định lại vai trò của sách trong cuộc sống.

Đề 4: Cảm nghĩ về một món quà em nhận được thời thơ ấu.

*Mở bài

Giới thiệu sơ lược về món quà, cảm nghĩ chung về ý nghĩa món quà với bản thân.

*Thân bài

- Hồi tưởng về món quà: Đó là gì? do ai tặng (bạn bè, người thân, thầy cô…), nhận được món quà vào dịp nào?

- Hồi tưởng lại tâm trạng và tình cảm của bản thân khi nhận được món quà : cảm thấy vui vẻ, xúc động, biết ơn….

- Nêu cảm nghĩ về ý nghĩa của món quà với bản thân trong quá khứ và hiện tại.

+ Quá khứ: Món quà có ý nghĩa gì với cuộc sống bản thân (có thể là sự khích lệ với bản thân để phấn đấu, món quà mang lại niềm vui tuổi thơ…)

+ Hiện tại: Món quà đó có ý nghĩa như thế nào (vd: nó trở thành nơi lưu giữ những kỉ niệm tuổi thơ; chính món quà cũng là một kỉ niệm, hồi ức không thể quên được…)

*Kết bài

Nêu suy nghĩ, tình cảm với món quà và ý nghĩa của nó với bản thân trong cuộc đời.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

HS suy nghĩ cá nhân, làm các BT sau

Bài tập 1

Tìm các yếu tố tự sự và miêu tả trong bài thơ "Cảnh khuya" và nêu ý nghĩa của chúng đối với bài thơ

Tiếng suối trong như tiếng hát xa,

Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa.

Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ,

Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.

(Hồ Chí Minh)

Bài 1.

• Các yếu tố tự sự và miêu tả trong bài thơ "Cảnh khuya"
  • Tự sự: Kể về việc ngắm cảnh đêm trăng và việc Bác chưa ngủ.
  • Miêu tả: miêu tả tiếng suối, trăng, cây rừng ở Việt Bắc.

⇒ Ý nghĩa: làm nổi bật tình yêu thiên nhiên và lòng yêu nước

Bài tập 2

Chỉ ra các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn bản “Bài ca Côn Sơn” của Nguyễn Trãi

Bài tập 2

Các yếu tố miêu tả, biểu cảm trong bài Côn Sơn ca của Nguyễn Trãi

- Yếu tố miêu tả: thể hiện trí tưởng tượng phong phú, độc đáo của tác giả

+ Miêu tả tiếng suối, đá, rừng thông, rừng trúc

- Yếu tố biểu cảm:

+ Thể hiện tình yêu thiên nhiên, sự gắn bó, hòa quyện với thiên nhiên

+ Tấm lòng yêu nước, thương dân của Nguyễn Trãi

Bài 3: Lập dàn ý và làm bài cho bài văn biểu cảm:Cảm xúc về người thân(mẹ) 

Hướng dẫn

Mở bài: Dùng một câu thơ, câu ca dao, bài hát hay một ý trong câu chuyện nổi tiếng để dẫn dắt đề tài. Ví dụ: nói về mẹ dùng câu hát“riêng mặt trời chỉ có một mà thôi và mẹ em chỉ có một trên đời”. Biểu cảm cha “công cha nặng lắm ai ơi/ nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang”- ca dao. Biểu cảm về chị “nhà tôi trên bến sông…chị tôi trông dễ thương bán rau chợ cầu Đông, chị tôi chưa lấy chồng”….

Mỗi lần nghe ai đó hát bài hát về mẹ/chị/ông…là lòng tôi lại trỗi dậy một tình yêu vô bờ dành cho mẹ/ba.. của mình. Người đã dùng cả tuổi xuân để mang đến cho tôi cuộc sống đủ đầy. Người đã dạy tôi thành một con người đúng nghĩa và chính người đã để lại trong tôi một thời tươi đẹp nhất cuộc đời.

Thân bài:

a. Biểu cảm về ngoại hình

• Sơ lược về tên tuổi, hoàn cảnh sống, công việc của người thân ấy, ví dụ: Mẹ tôi là một người nông dân chân bùn, tay lắm, sinh ra ở một vùng biển nghèo khó và lấy theo cha làm dâu nơi đồng bằng đất mặn, phèn chua….
• Biểu cảm về những chi tiết tiêu biểu của gương mặt, vóc dáng, đôi mắt, nụ cười, giọng nói (lưu ý: nên chọn những chi tiết đắc không miêu tả liệt kê như văn tả mà phải gắn với tình cảm)
• Tùy thuộc vào đối tượng biểu cảm mà chọn những chi tiết khác nhau, Ví dụ người thân là cô giáo chọn biểu cảm dáng đi, ánh mắt, giọng nói. NGười thân là nông dân chọn biểu cảm thân hình, cánh tay, bàn tay, nụ cười…

+ Ví dụ biểu cảm về cha: Tôi thích sờ vào đôi bàn tay chai sạn của cha, đôi bàn tay đã cuốc đất, cày ruộng, gánh nước…

+ Về mẹ: Mẹ tôi không son phấn, không làm đẹp vì bao nhiêu tiền bà để dành nuôi tôi ăn học, những nếp nhăn trên trán in hằn dấu vết của thời gian…

b. Biểu cảm về tính cách, sở thích, lối sống, trang phục…

• Biểu cảm những nét tiêu biểu về tính cách, sở thích, lối sống

+ Ví dụ: Cả một cuộc đời lam lũ nên đã hình thành tính tiết kiệm ở mẹ tôi. Dù bây giờ cuộc sống đã khấm khá hơn nhưng chẳng bao giờ tôi thấy mẹ phung phí từ hạt cơm đến tấm áo. Ấy vậy mà mẹ lại luôn rộng rãi với những người xung quanh…

+ Ví dụ về ông: là một cụ chiến binh, ông vẫn giữ nề nếp sinh hoạt đúng giờ. Tôi học đươc ở ông thói quen dậy sớm, tập thể dục và siêng lao động…

• Nên chọn những nét đặc biệt trong tính cách, sở thích, lối sống của đối tượng để phân biệt người ấy với những người khác. Tránh viết gập khuôn nên đem hình ảnh thực tế của người thân mình vào một cách khéo léo.

c. Biểu cảm về cách đối xử của người thân với những người trong gia đình, đối với em và với mọi người

• Là trung tâm của sự hòa giải trong gia đình, là tiếng cười hạnh phúc mỗi khi có người ấy.
• Người thân của em đã giúp đỡ em, yêu thương em thế nào (biểu cảm những việc làm cụ thể mà chọn 1 kỉ niệm ấn tượng thể hiện sự quan tâm, chăm sóc của người ấy với em).
• Cách đối đãi của người ấy với hàng xóm, đồng nghiệp…

d. Vai trò và bài học mà đối tượng mang lại cho em

• Là người nuôi dưỡng, lo lắng, giúp đỡ em để em trưởng thành và có cuộc sống sung túc.
• Là người thấu hiểu, cảm thông, nguồn động lực to lớn để em vượt mọi khó khăn.
• Người dạy cho em bài học quý về cách sống.

e. Biểu cảm trực tiếp.

- Nếu một ngày nào đó… Tình cảm của em với đối tượng? Em cảm nhận đối tượng có tình cảm như thế nào với em?

- Ước mong, hứa hẹn

- Em sẽ làm những gì để thể hiện tình yêu của mình với ….

Kết bài: Mở rộng vấn đề, tưởng tượng tình huống và hứa hẹn, mong ước

Ví dụ: Nếu chỉ còn một ngày để sống, em sẽ đem ngày cuối cùng của mình để được bên cạnh mẹ, nấu cho mẹ bữa cơm, khiến mẹ cười…

GV cho HS làm bài kiểm tra ngắn để củng cố kiến thức đã học (Có thể chọn kĩ thuật tia chớp, GV đọc câu hỏi trắc nghiệm, gọi HS trả lời nhanh)

HỆ THÔNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM

Câu 1. Bài thơ Bài ca nhà tranh bị gió thu phá của tác giả nào?

A. Đỗ Phủ

B. Lí Bạch

C. Hạ Tri Chương

D. Lỗ Tấn

Câu 2. Đỗ Phủ được mệnh danh là?

A. Thi thơ

B. Phật thơ

C. Tiên thơ

D. Thánh thơ

Câu 3. Bài thơ Bài ca nhà tranh bị gió thu phá gồm mấy đoạn?

A. 2 đoạn

B. 3 đoạn

C. 4 đoạn

D. 5 đoạn

Câu 4. Bài thơ được viết theo phương thức nào?

A. Miêu tả

B. Tự sự

C. Biểu cảm

D. Kết hợp cả 3 phương thức trên

Câu 5. Ý nghĩa nổi bật của chi tiết “trẻ con cướp tranh”?

A. Nói rõ hơn nỗi khổ của tác giả

B. Thể hiện tâm trạng bực tức của tác giả

C. Cho thấy cả nỗi khổ của những người trong xóm

D. Phản ánh những thói xấu của trẻ em trong xóm

Câu 6. Chi tiết nào không xuất hiện trong đoạn thứ ba của đoạn thơ?

A. Gió lốc thét gào

B. Mưa dầm dề suốt đêm

C. Con thơ đạp hết mền chăn

D. Từ khi loạn li đêm ít ngủ

Câu 7. Nỗi khổ của nhà thơ được thể hiện như thế nào?

A. Xa quê, một mình cô đơn

B. Sống trong cảnh loạn li, nhà nghèo, tuổi già, con dại

C. Nhà nghèo, bệnh tật không có thuốc chữa

D. Nhà tranh dột nát, con thơ đói khát

Câu 8. Trong nỗi khổ đau nhà thơ ước mơ gì?

A. Ước trời yên gió lặng

B. Ước được sống ở quê nhà

C. Ước một ngôi nhà vững chãi cho mình

D. Ước ngàn vạn gian nhà vững chãi cho mọi người

Câu 9. Chủ nghĩa nhân đạo cao cả của nhà thơ được thể hiện rõ nhất qua?

A. Ước được nhà rộng muôn ngàn gian

B. Che khắp thiên hạ kẻ sĩ nghèo đều hân hoan

C. Gió mưa chẳng núng, vững vàng như thạch bàn

D. Riêng lều ta nát, chịu chết rét cũng được

Câu 10. Nội dung chính của bài thơ Bài ca nhà tranh bị gió thu phá là gì?

A. Bức tranh sinh động về cảnh ngộ đau khổ của nhà thơ trong hoàn cảnh nhà tranh bị gió thu phá.

B. Điều đáng quý nhất là vượt lên cảnh ngộ cá nhân, bài thơ bộc lộ tinh thần nhân đạo và lòng vị tha của nhà thơ

C. Bài miêu tả cảnh tượng khó khăn, khổ cực của nhà thơ và khát vọng sống sung túc, đầy đủ

D. Đáp án A và B

Câu 11. Muốn phát biểu suy nghĩ, cảm xúc đối với đời sống xung quanh, hãy dùng phương thức tự sự và miêu tả để gợi ra đối tượng biểu cảm và gửi gắm cảm xúc, đúng hay sai?

A. Đúng

B. Sai

Đọc đoạn văn sau:

Du khách Lào Cai, đến Sa Pa cũng qua một rừng đào đẹp không kém gì đảo ở Thập Vạn Đại Sơn. Đi vào rừng, trời mù mù như thể có sương bao phủ, nhưng bỗng nhiên đến một khúc quẹo, trời sáng hẳn ra.Nhìn lên không có một đám mây. Trời nắng ấm trông cứ như ngọc lưu li vậy. Gió từ trên đỉnh cao thổi xuống làm rung động những cành cây, hoa đào rơi lả tả trên cỏ xanh như một cơn mưa màu sắc.

Vừa lúc đó có một đoàn ba cô nàng, cưỡi ngựa thồ, vắt chân về một bên đi nhởn nhơ dưới trận mưa hoa, vừa nói chuyện vừa ngửa mặt lên trời cười. Hoa đào vương vào tóc, rủ lên vai áo, làm bật cái cạp và cái nẹp, trông y như thể ba cô tiên nữ.

Bây giờ ngồi nghĩ lại những hình ảnh xa xưa ấy, tôi vẫn còn thấy đời người ngọt ngào như có vị đường và tưởng tượng như không bao giờ có thể quên được hương thơm của trời nước, của hoa đào, của những cô sơn nữ đẹp não nùng, sầu biêng biếc, ngửa mặt lên cười một cách hồn nhiên trong cánh rừng bạt ngàn sơn dã hoa đào.

Câu 12. Phương thức biểu đạt chính của đoạn văn trên:

A. Miêu tả

B. Tự sự

C. Biểu cảm

D. Thuyết minh

Câu 13. Nội dung chủ yếu của đoạn văn trên là gì?

A. Miêu tả vẻ đẹp của rừng núi Sa Pa buổi sớm mai

B. Miêu tả vẻ đẹp của những cô sơn nữ ở Sa Pa

C.Bộc lộ cảm xúc của tác giả trước cảnh sắc và hương vị của Sa Pa

D. Kể lại kỉ niệm về một chuyến đi tham quan Sa Pa

Câu 14. Câu nào chứa yếu tố tự sự?

A. Trời nắng ấm trông cứ như là ngọc lưu li vậy

B. Gió từ trên đỉnh cao thổi xuống làm rung động những cành cây, hoa đào rơi lả tả trên cỏ xanh như một cơn mưa màu sắc.

C. Vừa lúc đó có một đoàn ba cô nàng, cưỡi ngựa thồ, vắt chân về một bên đi nhởn nhơ dưới trận mưa hoa, vừa nói chuyện vừa ngửa mặt lên trời cười

D. Hoa đào vương vào tóc, rủ lên vai áo, làm bật cái cạp và cái nẹp, trông y như thể ba cô tiên nữ

Câu 15. Yếu tố miêu tả có ý nghĩa gì trong đoạn văn?

A. Giới thiệu câu chuyện, sự việc

B. Khêu gợi tình cảm, cảm xúc

C. Miêu tả tình cảm, cảm xúc

D. Miêu tả phong cảnh, sự việc

Câu 16. Hình ảnh nào gây ấn tượng mạnh mẽ tới tác giả về cảnh sắc ở Sa Pa?

A. Rừng đào Sa Pa

B. Gió núi Sa Pa

C. Những cô sơn nữ cưỡi ngựa thồ

D. Những cô sơn nữ dưới trận mưa hoa đào

Câu 17. Để tạo ý cho bài văn biểu cảm, khơi nguồn cho mạch cảm xúc nảy sinh, người viết cần?

A. Hồi tưởng kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ về hiện tại, mơ tới tương lai, tưởng tượng tình huống gợi cảm, vừa quan sát, vừa suy ngẫm thể hiện cảm xúc

B. Tìm cảm hứng từ cuộc sống, soi chiếu vào và thể hiện cảm xúc cá nhân đối với sự vật, hiện tượng

C. Cả A và B đều đúng

D. Cả A và B sai

Câu 18. Tình cảm thể hiện trong bài phải chân thật, sự việc nêu ra phải có trong kinh nghiệm thì bài văn mới có sự tin tưởng, đồng cảm. Đúng hay sai?

A. Đúng

B. Sai

Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:

U tôi đã đi ngủ từ lâu. Nhưng tôi buông bút, nhìn ra bốn bên, chỗ nào cũng thấy bóng u. Cái bóng đen thủi, hòa lẫn với bóng tối, vẽ nên một khuôn mặt trăng trắng với đôi mắt nhỏ, lòng đen nhuộm một mau nâu đồng. Cái bóng mơ hồ yêu dấu ấy đứng bên cạnh lớp lớp những ngày tháng ngậm ngùi đói khổ, những năm này năm khác qua đi trong cơn thấp thỏm đợi chờ dài dặc, mang ngấn nước mắt và tiếng thở dài. Người ta nhiều lúc nhàn, quây quần bên cạnh người thân, nhưng không mấy khi lại tỉ mỉ, vẩn vơ mà nhìn ngắm những người yêu mến của ta. Cho nên thỉnh thoảng sực nhớ, tôi chợt nhìn u, tôi bỗng giật mình, tôi ngờ ngợ như người ngồi trước mặt đây không phải là u tôi. Có đâu u tôi lại thế kia. Tóc đường ngôi của u tôi lốm đốm, rụng, chỉ còn lưa thưa. Lúc cười, nếp nhăn ở đuôi con mắt nheo lại, xếp lên nhau, đến khi hết cười cũng chỉ còn hằn những vết rạn khía quanh xuống hai bên gò má. Hàm răng trên của u tôi khểnh,khuyết ba lỗ mấy năm nay. U tôi già đi từ bao giờ? U tôi đã già đi từ lúc nào? Tôi thực không hay

Câu 19. Qua đoạn văn trên, tác giả thể hiện tình cảm gì?

A. Tình cảm yêu mến, trân quý mẹ của mình

B. Thể hiện tình cảm với những người thân của tác giả

C. Thể hiện tình cảm với quê hương nơi tác giả sinh ra

D. Cả 3 ý trên đều đúng

Câu 20. Cho biết tác dụng của sự quan sát trong vệc biểu hiện tình cảm của tác giả trong đoạn trích trên?

A. Sự quan sát làm tiền đề để tác giả bộc bạch tình cảm của bản thân

B. Tác giả quan sát chi tiết, tỉ mỉ, có chọn lọc, thể hiện được tình cảm yêu thương dành cho mẹ

C. Cả A và B đều đúng

D. Cả A và B sai

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

? Trình bày những hiểu biết của em về Bác Hồ?

GV cung cấp cho HS một số tư liệu, hình ảnh về Bác:

-Bác sinh ngày 19/5/1890 trong một gia đình nhà nhoyêu nước ở làng Hoàng Trù, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An, lúc nhỏ tên là Nguyễn Sinh Cung. Con của cụ Nguyễn Sinh Sắc và bà Hoàng Thị Loan.

-Ngày 5/6/1911, Người ra đi tìm đường cứu nước tại Bến cảng Nhà Rồng, suốt 30 năm hoạt động, Người đã đi đến nước Pháp và nhiều nước châu Âu, châu Á, châu Phi, châu Mỹ. Người vừa lao động kiếm sống, vừa học tập, hoạt động cách mạng và nghiên cứu các học thuyết cách mạng.

Năm 1941 Người về nước, lãnh đạo nhân dân hoạt động các mạng

Tháng 8 năm 1945, Người đã phát lệnh tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước.

Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Sau đó Người trở thành vị chủ tịch nước đầu tiên của dân tộc Việt Nam

Ngày 2/9/1969, do tuổi cao sức yếu Người đã từ trần, hưởng thọ 79 tuổi.

Năm 1987, Liên hiệp quốc (UNESCO) đã ra Nghị quyết tôn vinh Bác là “Anh hùng giải phóng dân tộc VN và nhà văn hóa kiệt xuất” .

I. Kiến thức cần nhớ

1. Tác giả

- Hồ Chí Minh ( 1890 – 1969 ) vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc và Cách Mạng Việt Nam. Hồ Chí Minh còn là một danh nhân văn hóa thế giới,một nhà thơ lớn của nhân loại.

Trình bày sự ra đời và thể loại của hai bài thơ?

- Mùa thu năm 1947, khi chiến dịch VB đang diễn ra vô cùng ác liệt, Chủ tịch HCM đã viết bài thơ Cảnh khuya thể hiện cảm hứng yêu nước mãnh liệt bằng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.

Bài Nguyên tiêu nằm trong chùm thơ chữ Hán của HCM, viết trong 9 năm kháng chiến chống Pháp. Mùa xuân năm 1948, quân ta lại thắng lớn trên sông số Bốn. Trong không khí phấn chấn ấy Bác đã viết bài thơ này.

2. Tác phẩm

a) Hoàn cảnh ra đời

* Hai bài thơ được viết lúc Bác đang hoạt động cách mạng ở Việt Bắc.

- Bài “cảnh khuya” thuộc thể thơ tứ tuyệt.Về cấu trúc có chỗ khác biệt với mô hình chung ở cách ngắt nhịp ở câu 1 và 4 ( ¾ và 2/5 ).

- Bài “Rằm tháng giêng” thuộc thể thơ tứ tuyệt.

Yêu cầu HS đọc thuộc lòng lại 2 bài thơ.

? Đọc lại bài thơ Cảnh khuya: Em thấy tác giả đã cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên núi rừng Việt Bắc trong bài thơ qua những hình ành , chi tiết, cách thức như thế nào?

-HS trả lời, GV giảng chốt những nội dung chính

b) Nội dung, nghệ thuật của hai bài thơ.

a) Vẻ đẹp của cảnh trăng rừng và tâm trạng của tác giả trong bài “ cảnh khuya”.

- So sánh âm thanh “ tiếng suối” với “ tiếng hát xa” làm cho tiếng suối như gần gũi có sức sống trẻ trung hơn.

- Với hai từ “ lồng” trong câu thơ “ trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa” đã gợi lên bức tranh mang vẻ lung linh chập chờn,lại ấm áp hòa hợp quấn quýt.

- Hai từ “ chưa ngủ” ở câu thơ thứ ba lặp lại ở đầu câu thơ thứ tư cho thấy niềm say mê cảnh thiên nhiên và nỗi lo việc nước.Hai tâm trạng ấy thống nhất trong con

?Đọc lại bài thơ Rằm tháng giêng: Hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ được nhà thơ cảm nhận như thế nào?

? So sánh với bản dịch thơ, em cảm nhận ý thơ có gì khác biệt?

-HS trả lời, GV giảng chốt những nội dung chính

b) Hình ảnh – không gian trong bài “ rằm tháng giêng”.

- “ Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên” 🡪 khung cảnh bầu trời cao rộng trong trẻo nổi bật lên bầu trời ấy là vầng trăng tròn đầy,tỏa sáng xuống khắp trời đất.

- “ xuân giang, xuân thủy tiếp xuân thiên” 🡪 không gian xa rộng như không có giới hạn con sông xuân, mặt nước xuân tiếp liền với bầu trời xuân đã gợi lên vẻ đẹp và sức sống mùa xuân đang tràn ngập cả đất trời

?Qua hai bài thơ: Cảnh khuya và Rắm tháng giêng, em cảm nhậ điều gì về phong thái, tinh thần của Bác?

-HS trả lời, GV giảng chốt những nội dung chính.

c) Phong thái ung dung và tinh thần lạc quan của Hồ Chí Minh.

- Mặc dù ngày đêm lo nghĩ việc nước,bận bịu việc quân nhưng tâm hồn Bác vẫn hòa nhập với cảnh thiên nhiên tươi đẹp.Qua đó thể hiện phong thái ung dung,lạc quan của vị lãnh tụ kính yêu.

Tiết 2 B. Hoạt động thực hành, ứng dụng, bổ sung

II. Luyện tập

GV hướng dẫn học sinh làm bài tập trắc nghiệm.

Phần I - Trắc nghiệm

Câu 1: c

Bài 1: chọn đáp án đúng cho những câu hỏi sau:

Câu 1: Bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng giêng được Bác viết giống thể thơ của bài:

a.Bài ca Côn Sơn

b.Sau phút chia li

c.Sông núi nước Nam

d.Qua đèo Ngang

Câu 2: b

Câu 2:Hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng giêng được sáng tác trong thời gian nào?

a.Trước CMT8, lúc Bác mới về nước.

b.Những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp.

c.Những năm đầu cuộc kháng chiến chống Mĩ

d.Những năm đầu sau hoà bình, thống nhất đất nước.

Câu 3: b

Câu 3: Vẻ đẹp hai câu đầu bài Cảnh khuya là:

a.Sử dụng có hiệu quả phép so sánh và nhân hoá.

b.Miêu tả âm thanh tinh tế và hình ảnh sinh động.

c.Vận dụng những hình ảnh quen thuộc của thơ Đường.

d.Kết hợp giữa miêu tả và biểu cảm trực tiếp.

Câu 4: d

Câu 4: Đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng giêng là:

a.Cảnh vật vừa có màu sắc cổ diển vừa toát lên sức sống của thời đại.

b.Tâm hồn thi sĩ kết hợp thật đẹp với phẩm chất chiến sĩ trong con người HCM.

c.Sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật có giá trị biểu cảm cao.

d.Gồm cả ba ý a, b, c.

Phần II - Tự luận:

Bài 1: Đền vào chỗ chấm:

a.nhòm khe cửa

b. mảnh gương thu,

c. sáng như gương

d. vào cửa sổ

Bài 1: Điền những cụm từ miêu tả trăng : mảnh gương thu, sáng như gương, vào cửa sổ, nhòm khe cửa vào những câu thơ sau:

a.Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ

Trăng………..ngắm nhà thơ.

b. Trung thu vành vạnh………

c. Trung thu trăng………….

Bác Hồ ngắm cảnh nhớ thương nhi đồng.

d. Trăng ……… đòi thơ

Việc quân đang bận xin chờ hôm sau.

GV cho HS chép đề, yêu cầu HS thực hiện trong 5 phút đề đọc hiểu.

HS nghiêm túc làm bài, GV nhận xét, tuyên dương.

Bài 2. Cho câu thơ sau:

Tiếng suối trong như tiếng hát xa

1. Hãy chép tiếp các câu thơ còn lại để hoàn thiện bài thơ.

2. Bài thơ em vừa chép là bài thơ nào? Của ai?

3. Chỉ ra biện pháp tu từ được sử dụng trong hai câu thơ đầu của bài thơ và nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó.

Gợi ý:

1. HS chép hoàn thiện bài thơ.

2. Bài thơ Cảnh khuya của Hồ Chí Minh.

3.

- Biện pháp tu từ:

+ So sánh: tiếng suối trong- tiếng hát xa

+ Điệp ngữ lồng.

- Tác dụng của biện pháp tu từ:

+ làm cho câu thơ giàu hình ảnh, giàu nhịp điệu.

+ NT so sánh: gợi không gian tĩnh lặng, thanh bình, tiếng suối trong trẻo, du dương, gợi cảm giác xa mà gần gũi.

+ Điệp từ lồng: sự đan cài, giao hòa, hòa quyện của thiên nhiên. Bóng trăng, bóng cây, bóng lá và bóng hoa in lồng tạo thành một bức tranh đẹp.

+ Cảnh vật vận động đầy sức sống, thiên nhiên trong trẻo, tươi sáng, có hình khối đường nét. Qua đó ta cảm nhận được tình yêu thiên nhiên của HCM.

GV hướng dẫn cho HS lập dàn bài. Sau đó cho các em viết từng đoạn và trình bày, nhận xét.

Ghi điểm một số em có bài viết tốt, sáng tạo, hay.

Bài 3: Nhận xét về hai bài thơ Cảnh khuya và Rằm tháng giêng của Hồ Chí Minh có ý kiến cho rằng:

"Hai bài thơ đã cho thấy vẻ đẹp tâm hồn của Bác,đó là sự hòa hợp thống nhất giữa tâm hồn nghệ sĩ với cốt cách người chiến sĩ".

Bằng hiểu biết của em về hai bài thơ hãy làm sáng tỏ ý kiến trên

Gợi ý:

A. Yêu cầu về kĩ năng: Biết cách viết một bài văn nghị luận kết hợp giữa lập luận chứng minh và giải thích; có luận điểm, dần chứng rõ ràng; bố cục hợp lý;

Văn viết diễn đạt trong sáng, trôi chảy; ít mắc lỗi chính tả, dùng từ, đặt câu

B. Yêu cầu về kiến thức: HS có thể trình bày theo nhiều cách khác nhau nhưng cần đảm bảo những ý cơ bản sau:

1. Mở bài:

- Giới thiệu vài nét về tác giả, hoàn cảnh sáng tác hai bài thơ.

- Trích dẫn nhận định

2. Thân bài

a) Giải thích

 + Tâm hồn nghệ sĩ: là tâm hồn của con người có tình yêu tha thiết, sống giao hòa với thiên nhiên, có những rung cảm tinh tế trước vẻ đẹp của thiên nhiên.

 + Cốt cách của người chiến sĩ là lòng yêu nước, phong thái ung dung, lạc quan của người chiến sĩ cách mạng

b) Chứng minh:

*Vẻ đẹp tâm hồn của người nghệ sĩ:

+ Đó là những rung cảm về âm thanh của tiếng suối xa vọng lại (phân tích dẫn chứng và đặc sắc nghệ thuật)

+ Là sự say mê trước vẻ đẹp đêm trăng

Trong bài Cảnh khuya: Đêm trăng giữa rừng Việt Bắc, ánh trăng hòa lẫn trong bóng cây cổ thụ tạo nên bức tranh dệt thêu như gấm, điệp từ lồng làm cho bức tranh như có thần bậc, giao hòa quấn quýt.

Trong bài Rằm tháng giêng: trăng rằm sáng vằng vặc soi tỏ khắp không gian. Điệp từ xuân được lặp lại ba lần tạo nên một vũ trụ tràn sức xuân…

+ Đằng sau bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp là tâm hồn yêu thiên nhiên tha thiết, sự rung cảm tinh tế của thi nhân.

*Cốt cách người chiến sĩ:

+ Đó là lòng yêu nước nồng nàn, hi sinh tuổi thanh xuân của bản thân vì lý tưởng, độc lập, tự do của quê hương, đất nước. (phân tích dẫn chứng)

+ Tinh thần lạc quan, phong thái ung dung của Bác:

Thể hiện ở những rung cảm trước cảnh thiên nhiên, mặc dù vẫn bộn bề việc nước nhưng tầm hồn Người vẫn hướng về vẻ đẹp đêm trăng

Niềm lạc quan còn thể hiện ở hình ảnh con thuyền lướt phơi phới trên dòng sông chở đầy ánh trăng. Tinh thần lạc quan ấy còn là niềm tin vào tình hình kháng chiến lúc bấy giờ. Đồng thời thể hiện hình ảnh của người chiến sĩ luận bàn việc quân trong giây phút trở thành thi sĩ- tao nhân mặc khách giữa thiên nhiên…( phân tích dẫn chứng)

(Học sinh có thể liên hệ, nâng cao với những bài thơ của Bác cùng chủ đề)

 c. Kết bài

  - Đánh giá chung: Vẻ đẹp của tâm hồn người nghệ sĩ và cốt cách người chiến sĩ luôn có sự thống nhất, hài hòa một cách tự nhiên, không thể tách rời trong con người Bác

  - Đó là vẻ đẹp trong thơ nhưng cũng chính là vẻ đẹp nhất quán trong con người Bác

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Yêu cầu HS nhắc lại khái niệm từ đồng âm và cho VD.

HS phát biểu. HS khác NX, bổ sung.

GV chốt kiến thức.

I – Kiến thức cần nhớ:

1. Từ đồng âm

- Khái niệm : Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau.

- Ví dụ :

+ Kiến bò đĩa thịt bò

+ “ Ai xui con cuốc gọi vào hè

Cái nóng nung người nóng nóng ghê ”

( Nguyễn Khuyến)

+ “ Tổ quốc tôi như một con tàu

Mũi thuyền ta đó – mũi Cà Mau ”

( Mũi Cà Mau – Xuân Diệu )

?Khi sử dụng từ đồng âm cần lưu ý những điều gì? Lấy VD để phân biệt?

GV cho HS nhấn mạnh các lưu ý, lấy các VD và phân tích.

* Sử dụng từ đồng âm

- Từ đồng âm chỉ có thể hiểu đúng nghĩa qua các từ đi kèm với nó .

- Căn cứ vào hoàn cảnh giao tiếp ta mới nhận diện được nghĩa của từ đồng âm và viết đúng chính tả .

-Vì thế khi giao tiếp phải chú ý đầy đủ đến ngữ cảnh để tránh hiểu sai nghĩa hoặc dùng từ có nghĩa nước đôi sẽ làm người nghe hiểu nhầm.

VD: Trâu cày không được thịt ăn.

+ Nghĩa 1: mệnh lệnh không được thịt con trâu.

+ Nghĩa 2: nhận định con trâu ấy không biết cày.

VD: đem cá về kho

+Nghĩa 1: hoạt động chế biền thức ăn bằng cách kho lên để ăn.

+Nghĩa 2: cái kho dùng để đụng đồ, chứa đồ.

H/dẫn HS ôn lại kiến thức về thành ngữ

?Hãy nhắc lại thế nào là thành ngữ?

Nêu VD.

HS suy nghĩ trả lời

VD: Tìm thành ngữ có ý nghĩa tương tự với “Đầu voi đuôi chuột”

- Đầu sử tử, đuôi thằn lằn.

- To như đầu voi, bé như đuôi chuột.

Ý nghĩa: Sự việc lúc khởi đầu có vẻ to tát, quy mô nhưng kết thúc lại không ra gì.

2. Thành ngữ Tiếng Việt

a) Khái niệm Thành ngữ :

Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.

VD: lên thác xuồng ghềnh

-> Ý nghĩa:sự gian nan, vất vả của cuộc đời, con người.

Yêu cầu HS làm BT nhanh phát hiện nghĩa của thành ngữ.

b) Nghĩa của Thành ngữ :

Có thể bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh, hoán dụ…

Bài tập vận dụng: Giải thích nghĩa của các thành ngữ:

1. Rán sành ra mỡ (Vắt cổ chày ra nước)

Người keo kiệt bủn xỉn

2. Nhanh như chớp 🡪Nghĩa đen: Rất nhanh, chỉ trong khoảnh khắc, như ánh chớp lóe lên rồi vụt tắt.

3. Trên đe dưới búa 🡪 Nghĩa chuyển ẩn dụ, so sánh, hoán dụ,…Tình trạng bị kìm kẹp, chèn ép từ các phía, không có lối thoát.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Gv yêu cầu HS đọc kỹ bài, phát hiện và giải thích.

Bài 1: Tìm từ đồng âm và trả lời câu đố sau:

Hai cây cùng có một tên
Cây xòe mặt nước, cây lên chiến trường.
Cây này bảo vệ quê hương
Cây kia hoa nở ngát thơm mặt hồ.
( Cây gì?)

HS làm bài trong 3 phút, GV gọi lên bảng. HS khác NX, sửa chữa.

VD:

a.Con ngựa đá đá con ngựa vằn .

Con ngựa đá con ngựa đá

b. Bắc đã bắc xong nồi cám lợn .

c) Những người thân khi trở về họ lại càng thân thiết hơn .

Bài 2: Đặt câu với mỗi cặp từ đồng âm sau:

a) Đá ( danh từ ) – đá ( động từ ) .

b) Bắc ( danh từ ) – bắc (động từ ) .

c) Thân ( danh từ ) – Thân ( tính từ ) .

GV yêu cầu HS đọc kỹ bài thơ, sau đó phát hiện, suy nghĩ và giải thích thành ngữ có trong bài.

1. BT về thành ngữ.

Bài 1: Tìm các thành ngữ trong các câu thơ sau:

"Sinh lão bệnh tử" một đời,

"Năng nhặt chặt bị" có thời giàu sang.

"Giữa đường đứt gánh" dở dang,

"Không nơi nương tựa" lang thang trên đường.

Sống phải "trên kính dưới nhường",

"Anh em máu mủ" phải thương nhau cùng.

"Con dao hai lưỡi" đừng dùng,

"Đồng tâm hiệp lực" ta cùng tiến lên.

"Cơm no, áo ấm" thì bền,

"Ăn cháo đá bát" thì nên loại trừ.

"Lắm tiền nhiều của" con hư,

"Thất cơ lỡ vận" từ từ sẽ qua.

Đừng nên "cưỡi ngựa xem hoa",

Cũng đừng "kiếm chuyện làm quà" nhiêu khê.

"Của nhà lá vườn" đừng chê,

"Đem con bỏ chợ" thì về làm chi.

"Năm thì mười họa" mấy khi,

Cứ "lười như hủi" lấy gì mà ăn.

"Nửa tin, nửa ngờ" lăn tăn,

"Đi guốc trong bụng" thì văn làm gì!

"Tha phương cầu thực" cứ đi,

"Miếng ăn miếng nhục" chỉ vì tham lam.

"Vinh hoa phú quý" đừng ham,

"Gieo gió gặp bão" vì làm chuyện gian.

"Con đàn cháu đống" thì nhàn,

"Ăn không nói có" dễ tan cửa nhà.

"Ngồi lê mách lẻo" đàn bà,

"Cao bay - xa chạy" ấy là thằng "khôn".

GV tổ chức trò chơi: Chia lớp thành 2 đội: Một đội ra câu thành ngữ, đội còn lại giải thích thành ngữ đó và ngược lại.

GV hướng dẫn, chốt lại và tuyên dương.

Bài 2: HS chọn Chọn ra 5 thành ngữ, giải thích:

VD: Năng nhặt chặt bị: kiên trì bền bỉ thì gom góp nhỏ, tích mãi sẽ được nhiều.

-Đem con bỏ chợ: làm việc không đến nơi đến chốn, thiếu trách nhiệm đến cùng.

-Đi guốc trong bụng: thấu hiểu mọi suy nghĩ, âm mưu của người khác

-Ăn cháo đá bát: sự vong ân, bội nghĩa, sau khi được người khác giúp đã quên ơn, bội bạc.

-Dã tràng xe cát: làm việc vô ích, không thể có kết quả như con Dã tràng xe cát ngoài biển, sóng đánh lại tan mọi thứ như ban đấu.

GV cho HS viết đoạn văn ngắn (5 phút). Sau đó yêu cầu 1 HS đọc bài của mình trước lớp. HS khác NX, bổ sung.

GV NX, tuyên dương.

*Bài tập tổng hợp:

Viết một đoạn văn chủ đề về người thân. Trong đó có sử dụng từ đồng âm và thành ngữ. Gạch chân dưới từ đồng âm và thành ngữ được sử dụng.

Hoạt động của GV - HS