Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa
Lý thuyết về Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa
Bài 9, 10: THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA
1. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa
a) Tính chất nhiệt đới
- Vị trí nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến.
- Trong năm Mặt Trời luôn đứng cao trên đường chân trời và qua thiên đỉnh hai lần.
- Tổng bức xạ lớn, cân bằng bức xạ dương quanh năm khiến cho nhiệt độ trung bình năm cao. Nhiệt độ trung bình năm lớn hơn 200C. Tổng số giờ nắng tuỳ nơi từ 1400-3000 giờ/năm.
b) Lượng mưa, độ ẩm lớn
- Lượng mưa lớn, trung bình năm từ 1500-2000mm, ở sườn đón gió biển và các khối núi cao có thể lên đến 3500-4000mm.
- Độ ẩm không khí cao, trên 80%, cân bằng ẩm luôn luôn dương.
c) Gió mùa
- Việt Nam có hai mùa gió chính: gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hạ. Gió Tín phong chỉ hoạt động xen kẽ gió mùa và chỉ mạnh lên rõ rệt vào thời kỳ chuyển tiếp giữa 2 mùa gió.
- Sự luân phiên các khối khí hoạt động theo mùa khác nhau cả về hướng và về tính chất đã tạo nên sự phân mùa khí hậu.
+ Ở miền Bắc: có mùa đông lạnh khô, ít mưa và mùa hạ nóng ẩm, mưa nhiều.
+ Ở miền Nam: có hai mùa: mùa khô và mùa mưa ẩm rõ rệt.
* Gió mùa mùa đông
- Hướng: Đông Bắc.
- Nguồn gốc: Áp cao Xibia.
- Phạm vi: Miền Bắc.
- Thời gian: Từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau.
- Tính chất: Nửa đầu mùa đông khô, lạnh; nửa cuối mùa đông lạnh, ẩm.
- Hệ quả: Mùa đông lạnh ở miền Bắc. Trong thời gian này, từ Đà Nẵng trở vào, tín phong bán cầu bắc cũng thổi theo hướng Đông Bắc gây mưa ven biển Trung bộ, trong khi Nam Bộ và Tây Nguyên là mùa khô.
* Gió mùa mùa hạ
- Hướng: Tây Nam (riêng Bắc Bộ có hướng Đông Nam).
- Nguồn gốc: Nửa đầu mùa (áp cao Bắc Ấn Độ Dương); Giữa, cuối mùa (áp cao cận chí tuyến Nam bán cầu).
- Phạm vi: Cả nước.
- Thời gian: Từ tháng 5 đến tháng 10.
- Tính chất: Nóng, ẩm.
- Hệ quả:
+ Đầu mùa: Gây mưa lớn và kéo dài cho các vùng đón gió ở Nam Bộ và Tây Nguyên.
+ Giữa và cuối mùa: Hoạt động của gió mùa Tây Nam cùng với dải hội tụ nhiệt đới là nguyên nhân chủ yếu gây mưa vào mùa hạ cho cả hai miền Nam, Bắc và mưa vào tháng 9 cho Trung Bộ.
2. Các thành phần tự nhiên khác
a) Địa hình
- Xâm thực mạnh ở miền đồi núi
+ Trên các sườn dốc, bề mặt địa hình bị cắt xé, đất bị xói mòn, rửa trôi, nhiều nơi chỉ còn trơ sỏi đá; bên cạnh đó là hiện tượng đất trượt, đá lở.
+ Ở vùng núi đá vôi hình thành địa hình cacxtơ với các hang động, suối cạn.
+ Các vùng thềm phù sa cổ: bị chia cắt thành các đồi thấp xen thung lũng rộng.
- Bồi tụ nhanh ở đồng bằng hạ lưu sông
Ở rìa phía nam đồng bằng châu thổ sông Hồng và phía tây nam đồng bằng sông Cửu Long hàng năm lấn ra biển từ vài chục đến gần trăm mét.
b) Sông ngòi
- Mạng lưới sông ngòi dày đặc:
+ Trên toàn lãnh thổ có 2360 con sông có chiều dài trên 10km. Dọc bờ biển cứ 20km gặp một cửa sông.
+ Sông ngòi nước ta nhiều, nhưng phần lớn là sông nhỏ.
- Sông ngòi nhiều nước, giàu phù sa.
+ Tổng lượng nước 839 tỉ m3/năm (trong đó có 60% lượng nước nhận từ ngoài lãnh thổ).
+ Tổng lượng phù sa hàng năm do sông ngòi ở nước ta là 200 triệu tấn.
- Chế độ nước theo mùa: Mùa lũ tương ứng với mùa mưa, mùa cạn tương ứng với mùa khô. Chế độ mưa thất thường làm cho chế độ dòng chảy cũng thất thường.
c) Đất
- Feralit là loại đất chính ở Việt Nam.
- Quá trình feralit là quá trính hình thành đất đặc trưng cho khí hậu nhiệt đới ẩm. Trong điều kiện nhiệt ẩm cao, quá trình phong hóa diễn ra với cường độ mạnh, tạo nên một lớp đất dày. Mưa nhiều rửa trôi các chất badơ dễ tan (Ca2+, Mg2+, K+), làm đất chua, đồng thời có sự tích tụ ôxi sắt (Fe2O3) và ôxit nhôm (Al2O3) tạo ra màu đỏ vàng. Vì thế loại đất này gọi là đất feralit (Fe-Al) đỏ vàng.
d) Sinh vật
- Hệ sinh thái rừng nguyên sinh đặc trưng là rừng rậm nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh, còn lại rất ít.
- Hiện nay phổ biến lá rừng thứ sinh với các hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa biến dạng khác nhau: rừng gió mùa thường xanh, rừng gió mùa nửa rụng lá, rừng thưa khô rụng lá tới xavan, bụi gai hạn nhiệt đới.
- Thành phần các loài nhiệt đới chiếm ưu thế.
- Hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm gió mùa phát triển trên đất feralit là cảnh quan tiêu biểu cho thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta.
3. Ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới gió mùa đến hoạt động sản xuất và đời sống
a) Ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp
- Thuận lợi: Tạo điều kiện phát triển nền nông nghiệp lúa nước, đa dạng hóa cây trồng, vật nuôi.
- Khó khăn: Hạn hán, lũ lụt, diễn biến khí hậu thất thường.
b) Ảnh hưởng đến các hoạt động sản xuất khác và đời sống
- Thuận lợi: Có điều kiện phát triển các ngành kinh tế như: lâm nghiệp, thủy sản, giao thông vận tải và du lịch,...
- Khó khăn: Các hoạt động giao thông vận tải, du lịch, công nghiệp khai thác,... chịu ảnh hưởng trực tiếp của sự phân mùa khí hậu, chế độ nước của sông ngòi.
+ Độ ẩm cao gây khó khăn cho việc bảo quản máy móc, thiết bị, nông sản.
+ Các thiên tai như bão, lũ lụt, hạn hán hằng năm gây tổn thất rất lớn cho mọi ngành sản xuất, gây thiệt hại về người và tài sản.
+ Các hiện tượng thời tiết thất thường như dông lốc, mưa đá, sương muối, rét hại, khô nóng,... cũng gây ảnh hưởng lớn đến sản xuất và đời sống.
+ Môi trường thiên nhiên dễ bị suy thoái.
Bài tập tự luyện có đáp án
Câu 1: Gió mùa Đông Bắc ở miền Bắc nước ta vào nửa đầu và giữa mùa đông có đặc điểm nào sau đây?
- A
- B
- C
- D
Câu 2: Do tác động của gió mà Đông Bắc nên nửa đầu mùa đông ở miền Bắc nước ta thường có kiểu thời tiết
- A
- B
- C
- D
Do tác động của gió mà Đông Bắc nên nửa đầu mùa đông ở miền Bắc nước ta thường có kiểu thời tiết lạnh, khô.
Câu 3: Cảnh quan tiêu biểu cho thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta là hệ sinh thái rừng
- A
- B
- C
- D
Cảnh quan tiêu biểu cho thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta là hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm gió mùa phát triển trên đất feralit.
Câu 4: Trong các hệ thống sông sau đây, hệ thống sông nào có diện tích lưu vực lớn nhất ở miền thủy văn Bắc Bộ?
- A
- B
- C
- D
Câu 5: Mùa hạ nóng, mùa đông ấm, mưa nhiều về thu đông là kiểu khí hậu của thành phố
- A
- B
- C
- D
Kiểu khí hậu mùa hạ nóng, mùa đông ấm, mưa nhiều về thu đông là đặc trưng của vùng đồng bằng ven biển Trung Bộ (mưa tập trung vào tháng 9) => Thành phố Huế thuộc vùng đồng bằng ven biển Trung Bộ.
Câu 6: Loại rừng nào sau đây không phổ biến ở khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa ở nước ta?
- A
- B
- C
- D
Loại rừng không phổ biến ở khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa ở nước ta là rừng cận nhiệt đới lá rộng.
Câu 7: Loại gió nào dưới đây có cơ chế hoạt động quanh năm ở nước ta?
- A
- B
- C
- D
Loại gió có cơ chế hoạt động quanh năm ở nước ta là gió Tín phong bán cầu Bắc.
Câu 8: Gió mùa Đông Nam hoạt động vào mùa
- A
- B
- C
- D
Câu 9: Tính chất nhiệt đới của khí hậu nước ta biểu hiện ở
- A
- B
- C
- D
Tính chất nhiệt đới:
- Tổng lượng bức xạ lớn, cán cân bức xạ luôn dương.
- Nhiệt độ trung bình năm trên toàn quốc đều lớn hơn 20oC (trừ vùng núi cao), vượt tiêu chuẩn khí hậu nhiệt đới.
- Nhiều nắng, tổng số giờ nắng tùy nơi từ 1400 - 3000 giờ/năm.
Câu 10: Chế độ mưa theo mùa đã làm cho sông ngòi nước ta có
- A
- B
- C
- D
Khí hậu là nhân tố có ảnh hưởng mạnh mẽ và chi phối hầu hết các thành phần tự nhiên như sông ngòi, địa hình, thực vật,… Vì thế, chế độ mưa theo mùa đã làm cho sông ngòi nước ta cũng có chế dộ dòng chảy theo mùa.
Câu 11: Gió mùa Đông Bắc hoạt động vào mùa
- A
- B
- C
- D
Câu 12: Vào nửa cuối mùa đông khối khí lạnh di chuyển qua biển nước nào?
- A
- B
- C
- D
Vào cuối mùa đông, khối không khí lạnh di chuyển qua vùng biển phía đông Nhật Bản và Trung Quốc nên được tăng cường ẩm. Vì vậy, thời kì này gió mang tính chất lạnh, ẩm và có mưa phùn cho miền Bắc nước ta.
Câu 13: Sông ngòi ở Trung Bộ có đỉnh lũ vào tháng mấy?
- A
- B
- C
- D
Mùa lũ của sông ngòi nước ta có xu hướng chậm dần từ Bắc vào Nam. Căn cứ vào Atlat Địa lí Việt Nam trang 10, biểu đồ lưu lượng nước trung bình sông Hồng, sông Đà Rằng và sông Mê Công trong đó sông Hồng đặc trưng cho sông ngòi miển Bắc, sông Đà Rằng đặc trưng cho sông ngòi miền Trung, sông Mê Công đặc trưng cho sông ngòi miền Nam. Sông Đà Rằng có đỉnh lũ vào tháng 11.
Câu 14: Ở nước ta, hệ sinh thái rừng nguyên sinh đặc trưng của khí hậu nóng ẩm là
- A
- B
- C
- D
Câu 15: Gió mùa là nhân tố quan trọng dẫn tới
- A
- B
- C
- D
Do hoạt động mạnh mẽ của gió mùa mùa hạ và gió mùa mùa đông nên khí hậu nước ta có sự phân hóa giữa các khu vực:
- Miền Bắc: mùa đông lạnh, ít mưa; mùa hạ: nóng ẩm.
- Miền Nam: mùa mưa, mùa khô.
- Tây Nguyên và đồng bằng ven biển Trung Trung Bộ đối lập mùa mưa – khô.
Câu 16: Gió mùa Đông Bắc ở nước ta xuất phát từ
- A
- B
- C
- D
Gió mùa Đông Bắc ở nước ta xuất phát từ trung tâm áp cao Xi-bia (Trung Quốc) vào nước ta.
Câu 17: Phần lãnh thổ phía Nam (từ dãy Bạch Mã trở vào) thiên nhiên mang sắc thái của vùng khí hậu
- A
- B
- C
- D
Câu 18: Lượng mưa trung bình năm của nước ta là
- A
- B
- C
- D
Câu 19: Gió mùa đông hoạt động ở nước ta trong thời gian nào?
- A
- B
- C
- D
Gió mùa đông hoạt động ở nước ta từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau với tính chất chủ yếu là đầu mùa đông có tính chất lạnh, khô; cuối mùa đông có tính chất lạnh, ẩm.
Câu 20: Tổng số giờ nắng ở nước ta thay đổi từ
- A
- B
- C
- D
Câu 21: Ở nước ta loại đất đặc trưng cho khí hậu nhiệt đới ẩm là
- A
- B
- C
- D
Quá trình feralit là quá trình hình thành đất đặc trưng cho vùng khí hậu nhiệt đới ẩm.
Câu 22: Độ ẩm tương đối của không khí ở nước ta trung bình năm là
- A
- B
- C
- D
Câu 23: Nhiệt độ trung bình năm của nước ta (trừ vùng núi cao) vào khoảng
- A
- B
- C
- D
Câu 24: Gió mùa mùa hạ thổi từ hướng Tây Nam vào Việt Nam, kéo dài từ
- A
- B
- C
- D