Liên Xô xây dựng chủ nghĩa xã hội (1921 - 1941)

I. Chính sách kinh tế mới và công cuộc khôi phục kinh tế (1921 – 1925)

1. Chính sách kinh tế mới

a. Bối cảnh lịch sử:

- Năm 1921, nước Nga Xô viết bước vào thời kì hòa bình, xây dựng đất nước trong hoàn cảnh hết sức khó khăn.

• Kinh tế bị tàn phá nghiêm trọng.
• Chính trị - xã hội không ổn định, lực lượng phản cách mạng điên cuồng chống phá.

- Tháng 3/1921, Đảng Bôn-sê-vích thực hiện Chính sách kinh tế mới (NEP) do Lênin đề xướng. 

b. Chính sách kinh tế mới

- Mục đích: nhanh chóng khắc phục tình trạng khủng hoảng trong nước; hàn gắn vết thương chiến tranh, phát triển kinh tế và ổn định đời sống chính trị - xã hội.

- Nội dung:

• Nông nghiệp: thay thế chế độ trưng thu lương thực thừa bằng thu thuế lương thực.
• Công nghiệp:
  • Tập trung khôi phục công nghiệp nặng, cho phép tư nhân được thuê hoặc xây dựng những xí nghiệp loại nhỏ (dưới 20 công nhân) có sự kiểm soát của Nhà nước.
  • Khuyến khích tư bản nước ngoài đầu tư, kinh doanh ở Nga.
  • Nhà nước nắm các ngành kinh tế chủ chốt như công nghiệp, giao thông vận tải, ngân hàng, ngoại thương.
  • Nhà nước chấn chỉnh việc tổ chức, quản lí sản xuất công nghiệp, phần lớn các xí nghiệp chuyển sang chế độ tự hạch toán kinh tế, cải tiến chế độ tiền lương nhằm nâng cao năng suất lao động.
• Thương nghiệp và tiền tệ:
  • Tự do buôn bán, trao đổi, mở lại các chợ, khôi phục và đẩy mạnh mối liên hệ giữa thành thị và nông thôn.
  • Năm 1924, phát hành đồng rúp mới.

- Kết quả thực hiện: Kinh tế được phục hồi, chính trị - xã hội dần được ổn định.

2. Sự thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết

- Cơ sở ra đời:

• Công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước đòi hỏi các dân tộc phải liên minh chặt chẽ với nhau hơn nhằm tăng cường sức mạnh bảo vệ về mọi mặt.
• Tinh thần tự nguyên, bình đẳng về mọi mặt và quyền tự quyết của các nước cộng hòa.

=> Tháng 12/1922, Liên bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa xô viết đã được thành lập với sự tham gia của 4 nước cộng hòa là: Nga, Belôrutxia, Ucraina và Ngoại Capcadơ.

II. Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô (1925 – 1941)

1. Bối cảnh

Đến năm 1925, Liên Xô cơ bản hoàn thành công cuộc khôi phục kinh tế. 

=> Liên Xô bước vào thời kì xây dựng chủ nghĩa xã hội.

2. Nhiệm vụ trọng tâm

Công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa theo đường lối ưu tiên phát triển các ngành công nghiệp nặng.

3. Quá trình thực hiện

- Liên Xô thực hiện các kế hoạch 5 năm: 1928 – 1932, 1933 – 1937, 1938 – 1942 (bị gián đoạn bởi cuộc chiến tranh xâm lược của phát xít Đức năm 1941).

4. Thành tựu

- Kinh tế:

• Từ 1 nước nông nghiệp lạc hậu, Liên Xô đã vươn lên trở thành 1 cường quốc công nghiệp xã hội chủ nghĩa.
• Hoàn thành tập thể hóa nông nghiệp với 93% số hộ nông dân và hơn 90% diện tích ruộng đất được đưa vào nền nông nghiệp tập thể hóa. Sản xuất nông nghiệp cũng từng bước được cơ giới hóa.

- Văn hóa – giáo dục: thanh toán nạn mù chữ, hoàn thành phổ cập giáo dục tiểu học trong cả nước và tiến tới thực hiện phổ cập giáo dục THCS tại các thành phố lớn.

- Xã hội: các giai cấp bóc lột bị xóa bỏ, chỉ còn lại 2 giai cấp lao động là công nhân, nông dân và đội ngũ trí thức XHCN.

5. Ý nghĩa, hạn chế

- Ý nghĩa:

• Liên Xô bước đầu xây dựng được cơ sở vật chất – kĩ thuật cho chủ nghĩa xã hội.
• Tăng cường sức mạnh đất nước.
• Nâng cao đời sống nhân dân.

- Hạn chế:

• Xây dựng nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu bao cấp.
• Vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ.
• Chưa chú trọng đúng mức đến việc nâng cao đời sống nhân dân.