I. Khởi nghĩa nông dân Tây Sơn
1. Xã hội Đàng Trong nửa sau TK XVIII
- Giữa thế kỉ XVIII, chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong suy yếu:
=> Các tầng lớp nhân dân bất bình với chính quyền họ Nguyễn
=> Nhiều cuộc khởi nghĩa bùng nổ, tiêu biểu là khởi nghĩa chàng Lía (Bình Định).
2. Khởi nghĩa Tây Sơn bùng nổ
- Lãnh đạo: Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ
- Căn cứ: Ban đầu ở vùng Tây Sơn thượng đạo, sau mở rộng xuống Tây Sơn hạ đạo (Bình Định).
- Chủ trương: Lấy của người giàu chia cho người nghèo.
- Lực lượng: Nông dân nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số, thợ thủ công, thương nhân, hào mục các địa phương.
- Hoạt động: Trừng trị bọn quan tham, lấy của nhà giàu chia cho người nghèo, xóa nợ cho dân nghèo.
II. Tây Sơn lật đổ chính quyền họ Nguyễn và đánh tan quân xâm lược Xiêm
1. Lật đổ chính quyền họ Nguyễn
- Hoàn cảnh:
=> Quân Tây Sơn lâm vào thế bất lợi. Năm 1775, Nguyễn Nhạc phải tạm hòa hoãn với Họ Trịnh để dồn sức đánh họ Nguyễn.
- Diễn biến: Từ 1776 – 1783, quân Tây Sơn bốn lần đánh vào Gia Định.
- Kết quả: Năm 1777, chính quyền họ Nguyễn bị lật đổ.
2. Chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút (1785)
- Nguyên nhân: Nguyễn Ánh cầu cứu quân Xiêm.
- Diễn biến:
- Kết quả: Quân Xiêm bị đánh tan, Nguyễn Ánh chạy sang Xiêm lưu vong.
- Ý nghĩa:
III. Tây Sơn lật đổ chính quyền họ Trịnh
1. Hạ thành Phú Xuân - Tiến ra Bắc Hà diệt họ Trịnh
- Hoàn cảnh: Sau khi tiêu diệu quân Xiêm, nhiệm vụ của nghĩa quân Tây Sơn là tiêu diệt chính quyền chúa Trịnh ở Đàng Ngoài.
- Diễn biến:
- Kết quả, ý nghĩa:
2. Nguyễn Hữu Chỉnh mưu phản - Nguyễn Huệ thu phục Bắc Hà
- Nguyễn Hữu Chỉnh mưu phản:
- Nguyễn Huệ thu phục Bắc Hà;
IV. Tây Sơn đánh tan quân Thanh
1. Quân Thanh xâm lược nước ta
- Hoàn cảnh:
- Sự chuẩn bị của quân Tây Sơn: Lập phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn
2. Quang Trung đại phá quân Thanh
- Hoàn cảnh: Cuối năm 1788, Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế, lấy hiệu là Quang Trung, chia quân làm 5 đạo tiến ra Bắc Hà, đạo chủ lực do Quang Trung chỉ hủy tiến thẳng vào Thăng Long.
- Diễn biến :
- Kết quả: Trong vòng 5 ngày đêm, quân ta quét sạch 29 vạn quân Thanh.
3. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn
- Nguyên nhân thắng lợi:
- Ý nghĩa lịch sử:
Trận đánh quyết định thắng lợi của cuộc kháng chiến chống quân Xiêm (1785) là trận Rạch Gầm - Xoài Mút.
Biết tin Tây Sơn nổi dậy, chúa Trịnh ở Đàng Ngoài phái mấy vạn quân vào đánh chiếm Phú Xuân (Huế). Chúa Nguyễn chống lại không nổi, vượt biển vào Gia Định. Nghĩa quân Tây Sơn ở vào thế bất lợi: phía bắc có quân Trịnh, phía nam còn quân Nguyễn. Nguyễn Nhạc phải tạm hoà hoãn với quân Trịnh để dồn sức đánh Nguyễn. Từ năm 1776 đến năm 1783, nghĩa quân Tây Sơn đã bốn lần đánh vào Gia Định.
Biết tin Tây Sơn nổi dậy, chúa Trịnh ở Đàng Ngoài phái mấy vạn quân vào đánh chiếm Phú Xuân (Huế). Chúa Nguyễn chống lại không nổi, vượt biển vào Gia Định.
Sự kiện chúa Nguyễn bị Tây Sơn bắt giết năm 1777 đánh dấu chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong bị lật đổ.
Khi kéo vào Gia Định (1785), quân Xiêm kiêu căng, hung bạo, mặc sức đốt phá, giết người, cướp của chở về nước. Hành động này khiến nhân dân Gia Định nung nấu chí căm thù quân Xiêm xâm lược.
Nguyễn Huệ là người có công lớn nhất trong việc đập tan chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong, lật đổ chính quyền họ Trịnh ở Đàng Ngoài vào cuối thế kỉ XVIII.
Khi đạo quân của Quang Trung đang đánh đồn Ngọc Hồi thì đạo quân của đỏ đốc Long tấn công đồn Đống Đa. Được nhân dân địa phương giúp sức, quân ta giáp chiến, đốt lửa thiêu cháy doanh trại giặc. Tướng giặc là sầm Nghi Đống khiếp sợ, thắt cổ tự tử.
"Trong 18 năm liên tục chiến đấu (1771 - 1789), phong trào Tây Sơn đã lần lượt đánh tan các cuộc chiến tranh xâm lược của quân Xiêm, quân Thanh, bảo vệ nền độc lập và lãnh thổ của Tổ quốc".
Nhận được tin cấp báo quân Thanh xâm lược nước ta, Nguyễn Huệ đã lên ngôi Hoàng đế (12 - 1788), lấy niên hiệu là Quang Trung, lập tức tiến quân ra Bắc. Đến Nghệ An, Quang Trung tuyển thêm quân, mở cuộc duyệt binh lớn ở Vĩnh Doanh (Vinh, Nghệ An).
Khởi nghĩa Tây Sơn cuối thế kỉ XVIII mang tính chất của một cuộc khởi nghĩa nông dân.
Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa là chiến thắng đánh dấu cuộc kháng chiến chống quân Thanh (1789) của quân Tây Sơn thắng lợi hoàn toàn.
Mùa xuân năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ lên vùng Tây Sơn thượng đạo (nay thuộc An Khê, Gia Lai) lập căn cứ, dựng cờ khởi nghĩa chống chính quyền họ Nguyễn.
Từ giữa thế kỉ XVIII, ở Đàng Trong, chính quyền họ Nguyễn suy yếu dần. Trong triều đình Phú Xuân, Trương Phúc Loan nắm hết quyền hành, tự xưng "quốc phó", khét tiếng tham nhũng. Việc mua quan bán tước trở nên phổ biến. Quan lại hào cường kết thành bè cánh, đàn áp bóc lột nhân dân thậm tệ và đua nhau ăn chơi xa xỉ.
Mùa xuân năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ lên vùng Tây Sơn thượng đạo (nay thuộc An Khê, Gia Lai) lập căn cứ, dựng cờ khởi nghĩa chống chính quyền họ Nguyễn. Nguyễn Nhạc xây thành luỹ, lập kho tàng, luyện nghĩa quân. Nghĩa quân được đồng bào thiểu số ủng hộ lương thực, voi ngựa.
Đến giữa thế kỉ XVIII, trong triều đình Phú Xuân, Trương Phúc Loan lấn át quyền hành của chúa Nguyễn, tự xưng "quốc phó", khét tiếng tham nhũng.
"Chiều chiều én liệng Truông Mây, Cảm thương chú Lía bị vây trong thành". Hai câu thơ nhắc đến cuộc khởi nghĩa chàng Lía ở Đàng Trong khi cuộc khởi nghĩa bị triều đình dập tắt.
Tổ tiên của Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ ở Nghệ An, bị chúa Nguyễn bắt đi vào Đàng Trong khai khẩn đất hoang.
"Từ quan to đến quan nhỏ, nhà cửa chạm trổ... lấy sự phú quý phong lưu để khoe khoang lẫn nhau... Họ coi vàng bạc như cát, lúa gạo như bùn, hoang phí vô cùng". Đoạn trích trên phản ánh hiện trạng đời sống xa xỉ của quan lại ở Đàng Trong giữa thế kỉ XVIII.
Khi lực lượng đã mạnh, nghĩa quân đánh xuống Tây Sơn hạ đạo, lập căn cứ ở Kiên Mĩ (huyện Tây Sơn - tỉnh Bình Định) rồi mở rộng hoạt động xuống vùng đồng bằng. Nghĩa quân "lấy của người giàu chia cho người nghèo", xoá nợ cho nông dân và bãi bỏ nhiều thứ thuế.
Sau khi đánh tan 5 vạn quân xâm lược Xiêm (1785), các thủ lĩnh Tây Sơn tính việc tiêu diệt nốt họ Trịnh ở Đàng Ngoài. Bấy giờ quân Trịnh đang đóng ở Phú Xuân, kiêu căng, sách nhiễu, khiến dân chúng rất căm giận.
Ta đây cũng một triều đình kém ai"
Hai câu thơ trên phản ánh tham vọng của nhân vật lịch sử nào?
Sau khi Tây Sơn rút, tình hình Bắc Hà lại rối loạn. Lê Chiêu Thống không dẹp nổi những cuộc nổi loạn của con cháu họ Trịnh, phải mời Nguyễn Hữu Chỉnh ra giúp. Nguyễn Hữu Chỉnh giúp vua Lê đánh tan các tàn dư họ Trịnh. Nhưng Chỉnh lại lộng quyền, muốn xây dựng lực lượng riêng và ra mặt chống Tây Sơn. Mưu đồ này được bộc lộ trong một câu thơ của Chỉnh:
Đường trời mở rộng thênh thênh,
Ta đây cũng một triều đình kém ai.
Nguyễn Huệ liền sai Vũ Văn Nhậm tiến quân ra Bắc trị tội Chỉnh. Diệt được Chỉnh, đến lượt Nhậm lại kiêu căng, có mưu đồ riêng. Giữa năm 1788, Nguyễn Huệ tiến quân ra Thăng Long diệt Nhậm.
Mùa hè năm 1786, Nguyễn Huệ, được sự giúp sức của Nguyễn Hữu Chỉnh, đã tiến quân vượt đèo Hải Vân đánh thành Phú Xuân. Tháng 6 - 1786, quân Tây Sơn kéo đến trước thành Phú Xuân. Nhờ nước sông lên cao, thuyền của Tây Sơn tiến sát thành, cùng bộ binh giáp chiến với quân Trịnh. Quân Trịnh bạc nhược, bị tiêu diệt nhanh chóng. Thừa thắng, Nguyễn Huệ đưa quân ra Nam sông Gianh, giải phóng toàn bộ đất Đàng Trong.
Xem thêm các bài tiếp theo bên dưới