Một thứ quà của lúa non: Cốm

A. Nội dung bài học

I. Đôi nét về tác giả Thạch Lam

- Thạch Lam (1910-1942) sinh ra tại Hà Nội, tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh, sau đổi là Nguyễn Tường Lân, là nhà văn nổi tiếng, thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn trước cách mạng tháng Tám năm 1945

- Ông có sở trường về truyện ngắn và là một cây bút tinh tế, nhạy cảm, đặc biệt trong khi khai thác thế giới cảm xúc, cảm giác của con người

II. Đôi nét về tác phẩm Một thứ quà của lúa non: Cốm

1. Xuất xứ

Bài “Một thứ quà của lúa non: Cốm” rút từ tập “Hà Nội băm sáu phố phường” (1943), tập tùy bút viết về cảnh sắc và phong vị của Hà Nội

2. Bố cục (3 phần)

- Phần 1 (từ đầu đến “hai đầu cong vút lên như chiếc thuyền rồng…”): Hương thơm lúa non gợi nhớ đến cốm và nguồn gốc của cốm

- Phần 2 (tiếp đó đến “vẻ cao quý kín đáo và nhũn nhặn?”): Phát hiện và ngợi ca giá trị của cốm

- Phần 3 (còn lại): Bàn về cách thưởng thức cốm

3. Giá trị nội dung

“Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ”. Bằng ngòi bút tinh tế, nhạy cảm và tấm lòng trân trọng, tác giả đã phát hiện được nét đẹp văn hóa dân tộc trong thứ sản vật giản dị mà sâu sắc ấy.

4. Giá trị nghệ thuật

- Lời văn trang trọng, tinh tế, giàu cảm xúc và tràn đầy chất thơ

- Các chi tiết gợi nhiều liên tưởng, kỉ niệm

- Sáng tạp trong lời văn, xen kẽ kể và tả với giọng điệu chậm rãi, ngẫm nghĩ mang nặng tính chất tâm tình, nhắc nhở nhẹ nhàng

III. Dàn ý phân tích tác phẩm Một thứ quà của lúa non: Cốm

I. Mở bài

- Giới thiệu về tác giả Thạch Lam (khái quát những nét chính về cuộc đời, sự nghiệp sáng tác, đặc điểm sáng tác…)

- Giới thiệu khái quát về thể loại tùy bút

- Giới thiệu về văn bản “Một thứ quà của lúa non: Cốm” (xuất xứ, khái quát giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật…)

II. Thân bài

1. Hương thơm lúa non gợi nhớ đến cốm và nguồn gốc của cốm

- “Cơn gió mùa hạ lướt qua vừng sen trên hồ, nhuần thấm cái hương thơm của lá, như bào trước mùa về của một thứ quà thanh nhã và tinh khiết”: cách cảm nhận bằng khứu giác

⇒ Cách vào bài tự nhiên, thể hiện sự tinh tế của tác giả

- Những hình ảnh, chi tiết về cốm:

   + Khi đi qua những cánh đồng xanh, ngửi thấy mùi thơm của bông lúa non

   + Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa cỏ.

   + Dưới ánh nắng, giọt sữa dần dần đông lạ, bông láu ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý trong sạch của Trời

   + Cách chế biến và các công đoạn làm cốm

   + Cốm làng Vòng là loại cốm dẻo, thơm và ngon nhất

⇒ Từ ngữ, hình ảnh, chọn lọc, tinh tế, giọng văn nhẹ nhàng, câu văn có nhịp điệu gần với nhịp thơ

⇒ Cốm là sản phẩm của bàn tay khéo léo, tinh tế

2. Giá trị của cốm

- Cốm là đặc sản của dân tộc: “Cốm là thức quà riêng của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam”

- Hồng cốm là món quà sêu tết:

   + Màu sắc: xanh tươi và đỏ thắm

   + Hương vị: thanh đạm và ngọt sắc

⇒ Hai vị nâng đỡ nhau để hạnh phúc được lâu bền

⇒ Cốm là sản phẩm chứa đựng giá trị văn hóa và truyền thống của dân tộc. Qua đó, thể hiên sự trân trọng của tác giả đối với những giá trị của cốm

3. Cách thưởng thức cốm

- Ăn: thong thả từng chút một, vừa ăn vừa ngẫm nghĩ

- Mua:

   + Nhẹ nhàng mà nâng đỡ, chút chiu mà vuốt ve

   + Phải kính trọng cái lộc của Trời, cái khéo kéo của người và sự cố gắng tiềm tàng và nhẫn nại của thần Lúa

⇒ Lời bàn bạc, khuyên răn hết sức biếu cảm

⇒ Cái nhìn mới mẻ, sâu sắc về ẩm thực Việt Nam

III. Kết bài

- Khái quát về giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của văn bản:

   + Nội dung: vẻ đẹp văn hóa dân tộc trong cốm – thứ sản vật giản dị mà sâu sắc

   + Nghệ thuật: giọng văn nhẹ nhàng, giàu chất thơ, từ ngữu, hình ảnh chọn lọc, giàu sức gợi,…

- Cảm nhận về Cốm – một đặc sản của dân tộc

B. Bài tập luyện tập

Câu 1. Một thức quà của lúa non: Cốm thuộc thể loại gì?

A. Kí sự B. Hồi kí

C. Truyện ngắn D. Tùy bút

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

Câu 2. Bài văn đã viết về những phương diện nào?

A. Nguồn gốc và cách thức làm cốm B. Vẻ đẹp và công dụng của cốm

C. Sự thưởng thức cốm D. Cả 3 phương diện trên

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

Câu 3. Đặc sắc nghệ thuật của bài văn trên là:

A. Giọn văn tinh tế, nhẹ nhàng mà sâu sắc

B. Sử dụng nhiều biện pháp tu từ có giá trị biểu cảm cao

C. Lập luận chặt chẽ, sắc sảo

D. Ngôn ngữ kể chuyện tự nhiên, hấp dẫn

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

Đọc đoạn văn sau và trả lời các câu hỏi từ 4- 9:

Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam. Ai đã nghĩ đầu tiên dùng cốm làm quà sêu tết. Không còn gì hợp hơn với sự vấn vít của tơ hồng, thức quà trong sạch, trung thành như các việc lễ nghi. Hồng cốm tốt đôi…Và không bao giờ có hai màu lại hòa hợp hơn được nữa: màu xanh tươi của cốm như ngọc thạch quý, màu đỏ thắm của hồng như ngọc lựu già. Một thứ thanh đạm, một thứ ngọt sắc, hai vị nâng đỡ nhau để được hạnh phúc lâu bền.

Câu 4. Đoạn trích trên sử dụng phương thức biểu đạt nào?

A. Tự sự B. Miêu tả

C. Biểu cảm D. Nghị luận

Hướng dẫn giải:

Đáp án B

Câu 5. Nội dung của đoạn văn trên là gì?

A. Miêu tả cách thức làm cốm B. Bàn luận về cách làm cốm

C. Ca ngợi giá trị của cốm D. Kể về nguồn gốc của cốm

Hướng dẫn giải:

Đáp án C

Câu 6. Nghĩa của từ “thanh khiết” là gì?

A. Trong sạch B. Cao cả

C. Vắng vẻ D. Tươi tắn

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

Câu 7. Lời giải nghĩa sau phù hợp cho từ nào?

Những phép tắc và lẽ phải của xã hội mà mọi người phải làm, phải theo.

A. Lễ nghi B. Lễ nghĩa

C. Lễ phép D. Lễ phục

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

Câu 8. Câu văn nói rõ nhất giá trị đặc sắc chứa đựng trong hạt cốm?

A. Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam.

B. Không còn gì hợp hơn với sự vấn vít của tơ hồng, thức quà trong sạch, trung thành như các việc lễ nghi.

C. Và không bao giờ có hai màu lại hòa hợp hơn được nữa: màu xanh tươi của cốm như ngọc thạch quý, màu đỏ thắm của hồng như ngọc lựu già.

D. Một thứ thanh đạm, một thứ ngọt sắc, hai vị nâng đỡ nhau để được hạnh phúc lâu bền.

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

Câu 9. Trong câu “Hồng cốm tốt đôi” từ “hồng” chỉ sự vật gì?

A. Qủa hồng B. Tơ hồng

C. Giấy hồng D. Hoa hồng

Hướng dẫn giải:

Đáp án A

Câu 10. Đặc sắc của đoạn văn trên:

A. Sử dụng nhiều tính từ có giá trị biểu cảm cao

B. Sử dụng ngôn từ tinh tế, giàu giá trị biểu cảm

C. Phát hiện ra giá trị văn hóa ẩn chứa trong thức quà giản dị

D. Cả 3 ý trên

Hướng dẫn giải:

Đáp án D

Câu 11. Nội dung của bài là gì?

A. Ca ngợi lúa non, cốm, thức quà ngon và độc đáo

B. Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, những cánh đồng, mang trong mình hương vị mộc mạc, giản dị thanh khiết của đồng quê nội cỏ.

C. Những khám phá, phát hiện ra giá trị độc đáo, đặc trưng của thức quà cốm, giản dị

D. Cả B và C đều đúng

Hướng dẫn giải:

Đáp án D