Tài liệu ôn tập tiếng việt 8 học kỳ 1

Công thức toán học không thể tải, để xem trọn bộ tài liệu hoặc in ra làm bài tập, hãy tải file word về máy bạn nhé

ÔN TẬP : CẤP ĐỘ KHÁI QUÁT CỦA NGHĨA TỪ NGỮ

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

I. Từ ngữ nghĩa rộng, từ ngữ nghĩa hẹp

Trong tiếng Việt, mỗi từ (tiếng, chữ) đều có một nghĩa rõ ràng, cụ thể. Có hiểu được nghĩa của từ ngữ thì lúc nói, lúc viết mới diễn đạt đúng ý nghĩa, tư tưởng, tình cảm của mình. Và có nắm được nghĩa của từ ngữ thì lúc nghe người ta nói, lúc đọc văn bản mới hiểu được nội dung, mục đích của lời nói, văn bản.

Ví dụ:

– Từ hoa mười giờ có nghĩa là: cây cảnh cùng họ vối rau sam, thân bò, lá dây mập, hoa màu tím hồng thường nở vào khoảng mưòi giơ sáng.

– Từ hú có nghĩa là; cất lên tiếng to, vang, kéo dài để làm hiệu gọi nhau.

Nghĩa của một từ ngữ có thể rộng hơn (khái quát hơn) hoặc hẹp hợn (ít khái quát hơn) nghĩa của từ ngữ khác.

1, Thế nào là từ ngữ có nghĩa rộng?

Một từ ngữ được coi là cồ nghĩa rộng khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm phạm vi nghĩa của một số từ ngữ khác.

Ví dụ:

– Nghĩa của từ cây bao hàm nghĩa của các từ: lúa, ngô, khoai, sắn; đinh, lim, sến, táu; xoan, bàng, phượng vĩ, xà cừ; tre, nứa, vầu,…

– Nghĩa của từ hoạt động bao hàm nghĩa của các từ: đi, chạy, nhảy, bò, lăn, bay, bơi,…

– Nghĩa của từ rộng bao hàm nghĩa của các từ: mênh mông, bao la, bát ngát, thêng thang, rộng lớn,…

Từ các ví dụ trên, ta có thể kết luận: các từ cây, hoạt động, rộng là những từ có nghĩa rộng.

2. Thế nào là từ có nghĩa hẹp?

Một từ ngữ được coi là có nghĩa hẹp khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó được bao hàm trong phạm vi nghĩa của một từ ngữ khác.

Ví dụ:

– Từ băm chỉ hoạt động: chặt liên tiếp và nhanh tay cho nát nhỏ ra (băm thịt, băm rau lợn…).

– Từ lênh khênh dùng chỉ những sự vật cao quá mức, gây cảm giác “khó đứng vững” (như: Người cao lênh khênh, thang cao lênh khênh…).

Qua việc miêu tả nghĩa của các từ trên, ta có thể kết luận: các từ băm, lênh khênh, là những từ có nghĩa hẹp bởi:

– Nghĩa của từ băm được bao hàm trong nghĩa của từ hoạt động.

 b) – Nghĩa của từ thú rộng hơn nghĩa của các từ: voi, hươu. Bởi vì phạm vi nghĩa của từ thú bao hàm phạm vi nghĩa của các từ: voi, hươu.

+ Từ voi dùng để chỉ: loài thú rất lớn sống ở vùng nhiệt đới, mũi dài thành vòi, răng nanh dài thành ngà, tai to, da rất dày, có thể nuôi để tải hàng, kéo gỗ, (khoẻ như voi, cưỡi voi ra trận).

+ Từ hươu dùng để chỉ: thú rừng thuộc nhóm nhai lại, có gạc rụng hằng năm, cỡ lớn hơn hoẵng và nhỏ hơn nai.

– Nghĩa của từ chim rộng hơn nghĩa của từ: tu hú, sáo, bởi phạm vi nghĩa của từ chim bao hàm phạm vi nghĩa của các từ: tu hú, sáo.

+ Từ tu hú dùng để chỉ: một loài chim lớn hơn sáo, lông màu đen, hoặc đen nhạt có điểm nhiều chấm trắng, thường đẻ trứng vào tô sáo sậu hay ác là, và kêu vào đầu mùa hè (tu hú gọi hè).

+ Từ sáo dùng đế chỉ một loài chim nhỏ, lông đen có điểm trắng ở cánh, thường sống thành đàn.

– Nghĩa của từ cá rộng hơn nghĩa của các từ cá rô, cá thu bởi vì phạm vi nghĩa của từ cá bao hàm phạm vi nghĩa rộng của các từ cá rô, cá thu.

+ Từ cá rô dùng để chỉ: cá nước ngọt thường sống ở ao hồ, thân hình bầu dục, hơi dẹp, vảy cứng, vây lưng có gai, có thể sống rất dai ngoài nước.

+ Từ cá thu dùng để chỉ: cá biển thường sông ở tầng mặt, thân dẹp, hình thoi, gốc đuôi hẹp.

c) Nghĩa của các từ: thú, chim, cá rộng hơn nghĩa của những từ: voi, hươu…; tu hú, sáo…; cá rô, cá thu… Đồng thòi, nghĩa của các từ: thú, chim, cá hẹp hơn nghĩa của từ động vật.

II. Tính chất rộng – hẹp của nghĩa từ ngữ chỉ là tương đối

Một từ ngữ có nghĩa rộng đối với những từ ngữ này, đồng thời, có thể có nghĩa hẹp đốì với một từ ngữ khác.

Ví dụ:

– Từ lúa (thóc) có nghĩa rộng khi so với các từ: lúa nếp, lúa tẻ, tám thơm… nhưng lại được hiểu là có ng

hĩa hẹp hơn khi so với từ ngũ cốc.

– Từ máy bay có nghĩa rộng khi so với các từ: trực thăng, máy bay phản lực, máy bay tiêm kích… nhưng lại được hiểu là có nghĩa hẹp hơn khi so với từ máy.

Tóm lại, khi nói và viết cần có vốn từ ngữ phong phú, phải nắm chắc nghĩa của từ, các sắc thái biểu cảm của từ; đồng thòi, phải hiểu nghĩa rộng, nghĩa hẹp của từ. Có như thế, nói và viết mới đúng, mới hay. Tài liệu Thu Nguyễn

B. LUYỆN TẬP

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1: Để làm bài tập này các em hãy tìm nghĩa chung nhất của các từ ở mỗi nhóm cho trong bài tập.

Muôn tìm được “từ ngữ có nghĩa rộng” so với nghĩa của các từ ngữ ở mỗi nhóm, các em cần đọc kĩ các từ ngữ trong mỗi nhóm, rồi xem “điểm chung nhất, đồng nhất về nghĩa” giữa các từ ngữ là gì. Từ ngữ diễn đạt ý nghĩa chung nhất chính là “từ ngữ có nghĩa rộng”.

a) Xăng, dầu hoả, (khí) ga, ma dút, than, củi có điểm chung nhất về nghĩa là chất đốt.

Vậy chất đốt là từ ngữ có nghĩa rộng so vối các từ ở nhóm này.

b) Hội hoạ, âm nhạc, văn học, điêu khắc có điểm chung nhất về nghĩa là nghệ thuật.

Vậy nghệ thuật là từ ngữ có nghĩa rộng so vối các từ ở nhóm này.

c) Canh, nem, rau xào, thịt luộc, tôm rang, cá rạn có điểm chung nhất về nghĩa là thức ăn.

Vậy thức ăn là từ ngữ có nghĩa rộng so với các từ ở nhóm này.

d) Liếc, ngắm, nhòm, ngó có điểm chung nhất về nghĩa là nhìn.

Vậy nhìn là từ ngữ có nghĩa rộng so với các từ ở nhóm này.

e) Đấm, đá, thụi, bịch, tát có điểm chung nhất về nghĩa là đánh.

Vậy đánh là từ ngữ có nghĩa rộng so với các từ ở nhóm này.

Bài 2: Bài tập này yêu cầu các em dựa vào từ ngữ có nghĩa rộng cho sẵn trong bài tập, tìm các từ ngữ có nghĩa hẹp hơn. Nghĩa của các từ cần tìm được bao hàm trong nghĩa của từ cho sẵn.

a) Xe cộ: xe máy, xe đạp, xích lô, xe ba gác, ô tô,…

b) Kim loại: đồng, nhôm, kẽm, sắt, bạc,…

c) Hoa quả: na, chuôi, mít, ổi, mận, hồng,…

d) (Người) họ hàng: cô, dì, chú, bác, cậu,…

e) Mang: xách, khiêng, vác, gánh, công,… Tài liệu Thu Nguyễn

Bài 3: . Bài tập này yêu cầu các em chỉ ra những từ ngữ không thuộc phạm vi nghĩa của mỗi nhóm từ ngữ cho trong bài tập.

a) Thuốc chữa bệnh: át-xpi-rin, ăm-pi-xi-lin, pê-ni-xi-lin, thuốc giun, thuốc lào.

Trong nhóm này, từ thuốc lào không có nghĩa là thuốc chữa bệnh. Vậy thuốc lào là từ không thuộc phạm vi nghĩa của các từ trong nhóm này.

b) Giáo viên: thầy giáo, cô giáo, thủ quỹ.

Trong nhóm này, từ thủ quỹ không có nghĩa là giáo viên. Vậy thủ quỹ là từ không thuộc phạm vi nghĩa của các từ trong nhóm này.

c) Bút: bút bi, bút máy, bút chì, bút điện, bút lông.

Trong nhóm này từ bút điện không có nghĩa là bút để viết. Vậy bút điện là từ không thuộc phạm vi nghĩa của các từ trong nhóm này.

d) Hoa: hoa hồng, hoa lay ơn, hoa tai, hoa thược dược.

Trong nhóm này, từ hoa tai không có nghĩa là hoa thực vật có màu sắc, có hương thơm. Vậy hoa tai là từ không thuộc phạm vi nghĩa của các từ trong nhóm này.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Bài 1:  

Bài tập này có hai yêu cầu:

– Đọc đoạn trích trong SGK, trang 11.

– Tìm ba động từ cùng thuộc một phạm vi nghĩa, trong đó:

+ Một từ có nghĩa rộng.

+ Hai từ có nghĩa hẹp hơn.

Muốn tìm được ba động từ theo yêu cầu của bài tập, trước hết, em đọc kĩ đoạn văn, chú ý những động từ cùng biểu thị một loại hoạt động, cùng có nét chung về nghĩa. Sau đó, em tìm trong các động từ ấy, từ nào có nghĩa rộng và hai từ nào có nghĩa hẹp hơn. Tài liệu Thu Nguyễn

– Trong đoạn trích của Nguyên Hồng, ta thấy có ba động từ cùng biểu thị một loại hoạt động khóc đó là: khóc, nức nở, sụt sùi.

+ Từ “khóc” dùng để chỉ: hoạt động chảy nước mắt, do đau đớn khó chịu hay xúc động mạnh.

+ Từ “nức nở” dùng để chỉ: hoạt động khóc nức lên từng cơn không thể kìm được (thường do quá xúc động).

+ Từ “sụt sùi” dùng để chỉ: tiếng khóc nhỏ kéo dài, vẻ ngậm ngùi như cố giấu, cố nén nỗi đau lòng.

Bài 2:

- Không gian: trời, đất, núi, đồi, sông.

- Thời gian: đêm, ngày.

Bài 3:

a. Nhóm từ có quan hệ “từ ngữ nghĩa rộng – từ ngữ nghĩa hẹp” đánh dấu cộng, nhóm từ ngữ không có quan hệ đó đánh dấu trừ:

b. Giải thích lí do: Bởi những nhóm từ b, c có quan hệ giữa từ ngữ chỉ loại và từ chỉ tiểu loại của loại đó:

- Rau muống, rau khoai, rau rền, rau cải đều là tiểu loại của rau

- Ông, bà, bố, mẹ, anh, chị đều là tiểu loại của gia đình.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Bài 1:

a. Giữ: ghì, nắm, ôm.

b. Di chuyển: lội. đi.

Bài 2:

a. áo quần có nghĩa rộng hơn so với nghĩa của chiếc áo vải dù đen.

b. sách vở có nghĩa rộng hơn so với nghĩa của quyển vở.

Bài 3: Các từ ngữ có nghĩa hẹp so với các từ ngữ đã cho:

a. Sách: sách Toán, sách Ngữ văn, sách Lịch sử,...

b. Đồ dùng học tập: th­ớc kẻ, bút máy, bút chì, com – pa,...

c. áo: áo len, áo dạ,...

Bài 4: Những từ ngữ không thuộc phạm vi nghĩa của mỗi nhóm từ ngữ đã cho:

a. quả đất.

b. cá cư­ợc.

c. xe gạch.

--------------------------------------------------------

ÔN TẬP: TRƯỜNG TỪ VỰNG

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Khái niệm: Trư­ờng từng vựng là tập hợp những từ có ít nhất một nét chung về nghĩa.

Ví dụ:

Các từ mặt, mắt, mũi, má, tay chân, ngón chân, ngón tay, tóc, đầu gối,... đ­ược xếp vào tr­ường từ vựng các bộ phận của cơ thể ngư­ời.

2. Những l­ưu ý:

_ Một trư­ờng từ vựng có thể bao gồm nhiều tr­ường từ vựng nhỏ hơn.

Ví dụ:

Tr­ường từ vựng chỉ ng­ười có thể đư­ợc chia thành các tru­ờng từ vựng nhỏ hơn:

+ Nghề nghiệp: giáo viên, bác sĩ, kĩ s­ư,...

+ Giới tính: nam, nữ, con trai, con gái, đàn ông, đàn bà,...

+ Hoạt động: suy nghĩ, t­ư duy, đọc, viết,...

+ Tính cách: ngoan, hiền, lễ phép,...

_ Một trư­ờng từ vựng có thể bao gồm những từ khác biệt nhau về từ loại.

Ví dụ:

Tr­ường từ vựng “ cá” có thể có các từ nh­ư sau: bơi, lặn ( động từ ), vi, vảy, đuôi, mang (danh từ),...

_ Do hiện t­ượng nhiều nghĩa, một từ có thể thuộc nhiều tr­ường từ vựng khác nhau.

Ví dụ:

Từ “lành” thuộc các trư­ờng:

+ Tr­ường từ vựng chỉ tính cách con ngư­ời (cùng tr­ường với: hiền, hiền hậu, ác, độc ác,...)

+ Tr­ờng từ vựng chỉ tính chất sự vật ( cùng tr­ờng với: nguyên vẹn, mẻ, vỡ, rách,...).

+ Tr­ường từ vựng chỉ tính chất món ăn ( cùng trư­ờng với: bổ, bổ dư­ỡng, độc,...).

_ Trong thơ văn cũng như­ trong cuộc sống hằng ngày, ng­ười ta th­ường dùng cách chuyển tr­ường từ vựng để tăng tính nghệ thuật của ngôn từ và khả năng diễn đạt (phép nhân hoá, ẩn dụ, so sánh,...). Tài liệu Thu Nguyễn

Ví dụ:

Trong làng tôi không thiếu gì các loại cây, nh­ng hai cây phong này khác hẳn – chúng có tiếng nói riêng và hẳn phải có tâm hồn riêng, chan chứa những lời ca êm dịu.

( Ai-ma-tốp)

=> Các từ gạch chân đ­ược chuyển từ trư­ờng từ vựng “ ng­ười” sang trư­ờng từ vựng “cây” để nhân hoá.

B. LUYỆN TẬP

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1:

- Trường từ vựng về hành động: cắn chặt, bạnh ra, nảy lửa.

- Trường từ vựng về bộ phận con người: bắp thịt, hàm răng,quai hàm, cặp mắt.

Bài 2: Trường từ vựng phong cảnh đất nước: trời xanh, núi rừng, cánh đồng, ngả đường, dòng sông...

Bài 3:

a) Những từ thuộc trường từ vựng bộ phận cơ thể người: mặt, đầu, miệng,

b) Những từ tượng hình có trong đoạn trích trên: co rúm, ngoẹo, móm mém.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Bài 1:  - Trường từ vựng quan hệ ruột thịt : Mẹ, con.
- Trường từ vựng hoạt động của người: Ngủ, uống, ăn.
- Trường từ vựng hoạt động cuả mỗi người: Hé mở, chúm, mút.

Bài 2:  Ở câu thơ này do phép chuyển nghĩa ẩn dụ, nên từ nghe thuộc trường từ vựng khứu giác.

Bài 3:  

- Trường từ vựng giống loài: gà, lợn, chim, cá, trâu, bò, khỉ, gấu.
- Trường từ vựng giống: đực, cái, trống, mái.
- Trường từ vựng bộ phận cơ thể của động vật: vuốt, nanh, đầu, mõm, đuôi, vây, lông.
- Trường từ vựng tiếng kêu của động vật: Kêu, rống, gầm, sủa, gáy, hí, rú.
- Trường từ vựng hoạt động ăn của động vật: xé, nhai, mổ, gặm, nhấm, nuốt.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Bài 1:

- Hoạt động dùng lửa của người: châm, đốt, nhen, nhóm, bật, quẹt, vùi, quạt, thổi, dụi...
- Trạng thái tâm lí của người: vui, buồn, hờn, giận...
- Trạng thái chưa quyết định dứt khoát của người: lưỡng lự, do dự, chần chừ...
- Tính tình của người: vui vẻ, cắn cảu, hiền, dữ...
- Các loài thú đã được thuần dưỡng: trâu, bò, dê, chó...

Bài 2: Thuộc trường từ vựng: Động vật thuộc loài ếch nhái.

Bài 3: Trường từ vựng trường học: Lớp học, thầy giáo, cô giáo, học sinh.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4

Gợi ý:

Bài 1: Một số từ thuộc các trư­ờng từ vựng:

_ Ng­ười: cậu, học trò, ng­ời thân, thấy, bỡ ngỡ, đứng, nhìn,...

_ Chim: tổ, bay, nhìn,...

_ Tr­ường học: học trò, lớp, thầy,...

Bài 2: Các từ in đậm trong đoạn văn đã cho thuộc trư­ờng từ vựng: hoạt động của chân.

Bài 3:

a. Từ ghép đẳng lập.

b. Từ láy.

c. Biện pháp tu từ: nhân hoá, so sánh.

d. Các từ ngữ thuộc trư­ờng từ vựng “ng­ười”: hoàn hồn, quay đầu lại, gi­ương đôi mắt, lặng nhìn, tha thiết, gật đầu chào. Các từ đó đư­ợc dùng theo phép tu từ nhân hoá. Tài liệu Thu Nguyễn

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 5

Gợi ý:

Câu 1: Tr­ường từ vựng “phong cảnh đất n­ước”: trời xanh, núi rừng, cánh đồng, ngả đư­ờng, dòng sông.

Câu 2: Các từ cùng trư­ờng nghĩa với từ đau đớn là: sợ hãi, th­ương, căm tức - trư­ờng tâm trạng, tình cảm của con ng­ười .

Câu 3: Các từ cùng tr­ờng nghĩa cây cọ là: Chổi cọ, nón lá cọ, mành cọ, lán cọ

Câu 4: Các từ thuộc trư­ờng nghĩa hoạt động của loài chim là: Bay, kêu, đậu, chen, v­ơn, rụt cổ, nhìn, đứng

…………………………………………………………………..

ÔN TẬP: TỪ TƯỢNG HÌNH, TỪ TƯỢNG THANH

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1, Thế nào là từ tượng hình?

Từ t­ượng hình là những từ gợi hình ảnh, dáng vẻ, trạng thái của sự vật.

Ví dụ:

hì hục, rón rén,...gợi ra cách làm việc, dáng đi.

2, Thế nào là từ tượng thanh?

Từ tư­ợng thanh là những từ mô phỏng âm thanh của tự nhiên, của con người.

Ví dụ:

ầm ầm, ào ào, róc rách,... mô phỏng tiếng nư­ớc chảy.

_ Thông th­ường các từ t­ượng hình, t­ượng thanh là các từ láy. Tuy nhiên cũng có những từ t­ượng hình, t­ượng thanh không phải là từ láy.

Ví dụ:

bốp, ầm, ào, xốp,...

3, Tác dụng:

+ Do khả năng gợi hình ảnh và âm thanh nên các từ tư­ợng hình và các từ t­ượng thanh có tính biểu cảm cao. Vì vậy, chúng ít đư­ợc dùng trong các loại văn bản đòi hỏi tính trung hoà về biểu cảm nh­ư văn bản khoa học, hành chính,...

+ Từ t­ượng hình, t­ượng thanh thư­ờng đư­ợc dùng trong các văn bản văn học như­: miêu tả, tự sự,...

Ví dụ:

Thân gầy guộc, lá mong manh

Mà sao nên lũy nên thành tre ơi!

( Tre Việt Nam- Nguyễn Duy)

Khi bờ tre ríu rít tiếng chim kêu,

Khi mặt nước chập chờn con cá nhảy”

( Nhớ con sông quê hương- Tế Hanh)

II, LUYỆN TẬP

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1:

- Từ tượng hình: dềnh dàng, dìu dặt, thập thò, mấp mô, gập ghềnh, đờ đẫn, rộn ràng, thườn thượt, rủng rỉnh,
lụ khụ.
- Từ tượng thanh: Réo rắt, sầm sập, ú ớ. 

Bài 2: - Từ tượng hình: Ung dung, mênh mông, thanh thản, rực rỡ.
-> Các từ tượng hình trên được đặt trong ngữ cảnh gắn liền với sự vật, hành động làm cho sự vật hành động trở nên cụ thể hơn, tác động vào nhận thức của con người mạnh mẽ hơn.

 Bài 3:

- Từ tượng hình: Khệnh khạng, thong thả, khềnh khệnh, tủn ngủn, nặng nề, chững chạc, bệ vệ.
-> Sử dụng từ tượng hình trong đoạn văn trên tác giả muốn lột tả cái béo trng dáng điệu của nhân vật Hoàng.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Câu 1: Các từ t­ượng hình, t­ượng thanh:

a. líu lo.

b. dịu dàng, nặng nề, từ từ, l­ưng lẻo, l­ưu luyến, nức nở, thút thít, ngập ngừng.

Câu 2:

_ Các từ ngữ miêu tả cách nói năng của chị Dậu:

+ run run.

+ thiết tha.

+ nghiến hai hàm răng.

_ Sự thay đổi trạng thái tâm lí: sợ hãi -> van nài -> căm phẫn.

Câu 3: Các từ tư­ợng thanh gợi tả:

_ Tiếng n­ước chảy: róc rách, ầm ầm, ào ào,...

_ Tiếng gió thổi: vi vu, xào xạc, ...

_ Tiếng c­ười nói: râm ran, the thé, ồm ồm, sang sảng,...

_ Tiếng mư­a rơi: tí tách, lộp bộp,...

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Câu 1: Có thể tham khảo đoạn thơ sau:

Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn hét núi,

Với khi thét khúc tr­ường ca dữ dội,

Ta b­ước chân lên, dõng dạc, đ­ường hoàng,

L­ượn tấm thân như­ sóng cuộn nhịp nhàng,...

( Thế Lữ )

Câu 2: Các từ : ung dung, mênh mông, thanh thản, rực rỡ,hốt hoảng, chập choạng này đặt trong ngữ cảnh gắn liền với sự vật, hành động làm cho sự vật, hành động trở nên cụ thể hơn, tác động vào nhận thức của con ng­ời mạnh mẽ hơn.

Câu 3: Tham khảo đoạn văn sau:

Đoạn văn 1: Nửa đêm, bé chợt tỉnh giấc vì tiếng động ầm ầm. M­ưa xối xả. Cây cối trong v­ờn ngả nghiêng, nghiêng ngả trong ánh chớp nhoáng nhoàng sáng loà và tiếng sấm ì ầm lúc gần lúc xa. Mư­a mỗi lúc một to. Gió thổi tung những tấm rèm và lay giật các cánh cửa sổ làm chúng mở ra đóng vào rầm rầm.

( Trần Hoài D­ương )

Đoạn văn 2: Trong nhà, bà lão đang móm mém nhai trầu,đôi tay thoăn thoắt đan áo. Bên cạnh bà là cô cháu gái với nụ cười rạng rỡ, cô bé ôm con miu vào lòng và ghé tai nghe nó kêu meo meo rất dễ thương

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4

Gợi ý

Bài 1: Đoạn trích có ba từ tượng hình: lướt thướt, tầm tã, cuồn cuộn.

Đoạn trích có hai từ tượng thanh: bì bõm, xao xác.

- “Tác dụng: Những từ tượng hình, tượng thanh trong đoạn văn đã gợi tả một cách chân thực dữ dội, khắc nghiệt, đe dọa tàn phá cuộc sống của thiên nhiên và hình ảnh con người bé nhỏ vất vả, gian khổ gồng mình chống chọi lại.

b. Đoạn trích có ba từ tượng hình: khúc khuỷu, thăm thẳm, hẹo hút

- Tác dụng: Gợi tả con đường hành quân quanh co, gập ghềnh, hiểm trở, hoang vắng giữa núi cao, vực sâu.

Bài 2: Những từ tượng hình, tượng thanh thường là từ láy, có giá trị biểu cảm cao nên thường được sử dụng trong văn thơ miêu tả, tự sự, biểu cảm,… Các văn bản thuộc các môn học toán, lí, hoá đòi hỏi tính chính xác, khách quan, trung hoà về mặt biểu cảm nên không dùng các từ tượng hình, tượng thanh.

ÔN TẬP: TỪ NGỮ ĐỊA PHƯƠNG VÀ BIỆT NGỮ XÃ HỘI

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Thế nào là từ ngữ địa phương?

Từ ngữ địa ph­ương là từ ngữ chỉ sử dụng ở một (hoặc một số) địa phư­ơng nhất định.

Ví dụ:

+ heo, bông ( miền Nam ).

+ u, thầy ( miền Bắc ).

+ chi, mô, răng, rứa ( miền Trung ).

2, Thế nào là biệt ngữ xã hội?

Biệt ngữ xã hội chỉ đ­ược dùng trong một tầng lớp xã hội, một nghề nghiệp nhất định.

Ví dụ:

+ ngai vàng, lọng,... là các biệt ngữ xã hội của tầng lớp vua chúa, quan lại thời phong kiến.

+ gậy ( một điểm), ngỗng (hai điểm), phao (tài liệu mang vào phòng thi bất hợp pháp),...là biệt ngữ xã hội của tầng lớp học sinh, sinh viên.

3, Giá trị và ý nghĩa.

+ Không lạm dụng từ ngữ địa ph­ương và biệt ngữ xã hội. Trong giao tiếp hằng ngày, chỉ sử dụng từ ngữ địa ph­ương và biệt ngữ xã hôị khi giao tiếp với ng­ời cùng địa ph­ương hoặc cùng nhóm xã hội.

+ Có thể dùng từ ngữ địa ph­ương và biệt ngữ xã hội trong các tác phẩm văn học khi cần nhấn mạnh, khắc hoạ đặc điểm địa ph­ương, đặc điểm xã hội của nhân vật ( Khi dùng nên có chú thích bằng từ toàn dân t­ương đư­ơng).

+ Không dùng từ ngữ địa ph­ương và biệt ngữ xã hội trong giao tiếp toàn dân nhất là trong các lĩnh vực giao tiếp có tính chất chính thức, nh­ư: văn bản khoa học, văn bản hành chính,...

II, LUYỆN TẬP

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1:

- Khái là từ địa phương miền Trung Nam Bộ.
- Cọp, hổ là từ toàn dân.

Bài 2:

-  Tác giả lấy tư cách là người miền Nam tâm tình với đồng bào ruột thịt của mình ở thành phố Hồ Chí Minh.
Từ vô là từ địa phương miền Nam, do đó dùng từ vô để tạo sắc thái thân mật, đầm ấm.

Bài 3:

 - Để tô đậm sắc thái địa phương hoặc tầng lớp xuất thân, tính cách nhân vật.

- Khi sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội phải phù hợp với tình huống giao tiếp, tránh lạm dụng, gây khó hiểu.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

GỢI Ý:

Bài 1:

Bài 2: Những từ ngữ là biệt ngữ xã hội của triều đình phong kiến: truyền ngôi, ngai vàng, vua, tiên v­ương, thiên hạ, nối ngôi,...

Bài 3:

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý

Bài 1:  - Bắp và bẹ ở đây ở đều có nghĩa là "ngô". Trong ba từ bắp, bẹ, ngô, từ nào là từ địa phương, từ nào được sử dụng trong toàn dân?

- Bắp và từ bẹ đều là từ ngữ địa phương. Từ ngô là từ ngữ toàn dân.

Bài 2:

  a.

Trong đoạn văn trên tác giả có chỗ dùng là "mẹ", có chỗ lại dùng "mợ". Bởi vì Trong lòng mẹ là hồi ký nên tác giả dùng từ "mẹ"- từ ngữ hiện tại. Nhưng những dòng đối thoại tác giả dùng từ "mợ" vì đoạn đối thoại đó nằm trong kí ức.

Trước cách mạng tháng Tám 1945 tầng lớp thượng lưu ở nước ta gọi mẹ là "mợ", gọi cha là "cậu".

b.

Từ "ngỗng" có nghĩa là điểm hai- hình dạng con ngỗng giống điểm 2

- Điểm yếu, từ "trúng tủ" có nghĩa là ôn trúng những gì mình đã đoán được, làm trúng bài khi thi cử, kiểm tra.

- Đây đều là từ ngữ học sinh hay sử dụng.

Bài 3:  Việc sử dụng từ ngữ địa phương hay biệt ngữ xã hội cần chú ý hoàn cảnh giao tiếp để sử dụng cho phù hợp. Tài liệu Thu Nguyễn

- Không nên lạm dụng từ ngữ địa phương, biệt ngữ xã hội bởi không phải đối tượng nào cũng hiểu nghĩa của từ và sử dụng được những từ đó.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4

Gợi ý:

Bài 1: a. bầm (mẹ). Từ địa phương Phú Thọ.

b. lổ (trổ)

răng (sao). Từ địa phương miền Trung.

Bài 2:

1. Viêm màng túi: không có tiền.

đẩy : bán

giá hời: giá rẻ

móm : thất bại trong buôn bán

hên : buôn bán gặp may mắn.

→ Biệt ngữ xã hội của người buôn bán.

b. tủ (phần kiến thức học kĩ, chắc chắn sẽ kiểm tra)

gậy: kết quả của học tập được đánh giá 1 điểm.

phao : tài liệu mang vào phòng thi.

copy : chép bài của bạn.

→ Biệt ngữ xã hội của học sinh, sinh viên.

c. Mợ : mẹ

→ Biệt ngữ xã hội của tầng lớp trung lưu đầu thế kỉ XX.

Bài 3: B.

Bài 4:

- Những trường hợp không nên sử dụng từ ngữ địa phương : b, c, d, e, g.

- Trường hợp được sử dụng từ ngữ địa phương là : a.

………………………………………………………………………………..

ÔN TẬP: TRỢ TỪ, THÁN TỪ

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Trợ từ

- Trợ từ là những từ chuyên đi kèm một từ ngữ trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó.

Ví dụ:

+ Trợ từ để nhấn mạnh: Những, cái, thì, mà, là...

( Ăn thì ăn những miếng ngon; Làm thì , chọn việc cỏn con mà làm( Tục ngữ))

+ Trợ từ dùng để biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc: có, chính, ngay, đích, thị...

*L­ưu ý:

Trợ từ thư­ờng do các từ loại khác chuyển thành. Do đó, cần phân biệt hiện t­ượng đồng âm khác loại này.

Chẳng hạn:

+ Trợ từ chính do tính từ chính chuyển thành.

+ Trợ từ có do động từ có chuyển thành.

+ Trợ từ những do l­ượng từ những chuyển thành.

Ví dụ 1:

_ Lão Hạc là nhân vật chính trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao. (1)

_ Chính tôi cũng không biết điều đó. (2)

=> chính (1) là tính từ.

chính (2) là trợ từ.

Ví dụ 2:

_ Anh đến chỗ tôi ngay chiều nay nhé! (1)

_ Anh ấy mua cái áo cũng phải mất đến ba trăm ngàn đồng. (2)

=> đến (1) là động từ.

đến (2) là trợ từ.

2. Thán từ

* GV giải thích:

Trong tiếng Hán: Thán nghĩa là thốt lên để biểu thị:

+ sự đau khổ.

+ sự sung s­ớng, thú vị.

Trong tiếng Việt: Thán đ­ược hiểu là than, là biểu thị sự đau khổ.

a, Thế nào là thán từ? Thán từ là những từ dùng làm dấu hiệu để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói hoặc dùng để gọi đáp. Ví dụ 1:

Ôi Kim Lang! Hỡi Kim Lang!

Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây!

( “Truyện Kiều” – Nguyễn Du )

Ví dụ 2:

Ô hay! Buồn v­ương cây ngô đồng

Vàng rơi! Vàng rơi... thu mênh mông.

( “Tì bà” – Bích Khê )

b, Vị trí của thán từ trong câu:

_ Thán từ có khi tách ra làm thành một câu đặc biệt.

_ Thán từ th­ường đứng ở đầu câu; nh­ưng có khi đứng ở giữa câu hoặc cuối câu.

Ví dụ 1:

Chao ôi! Mong nhớ! Ôi mong nhớ!

Một cánh chim thu lạc cuối ngàn.

( “Xuân” – Chế Lan Viên )

Ví dụ 2:

Nhóm bếp lửa nghĩ th­ương bà khó nhọc

Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà

Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?

( “Bếp lửa” – Bằng Việt )

c, Phân loại: Thán từ được chia làm hai loại:

a. Thán từ biểu lộ tình cảm, cảm xúc: a, ái, ơ, ôi, ô, than ôi, chao ôi,...

Ví dụ1:

Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

( “Nhớ rừng” – Thế Lữ )

Ví dụ 2:

Chao ôi là h­ương cốm

Rối lòng ta thế ­?

Th­ương bạn khi nằm xuống

Sao trời ch­a sang thu.

(“Khi ch­a có mùa thu”_Trần Mạnh Hảo)

b. Thán từ gọi - đáp: này, ơi, vâng, dạ, ừ,...

Ví dụ:

Ta thư­ờng bắt gặp trong ca dao, nh­ư:

+ Ai ơi b­ưng bát cơm đầy

Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần.

+ Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang

Bao nhiêu tấc đất, tấc vàng bấy nhiêu.

+ Trâu ơi, ta bảo trâu này

Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta.

3. Những l­ưu ý:

a. Sau thán từ th­ường có dấu chấm than; nhất là lúc thán từ đ­ược tách ra thành câu đặc biệt.

Ví dụ:

Chao! Cái quả sấu non

Ch­a ăn mà đã giòn

Nó lớn nh­ư trời vậy,

Và sẽ thành ngọt ngon.

( “Quả sấu non trên cao” – Xuân Diệu)

b. Thán từ và trợ từ có chung những đặc tính ngữ pháp – ngữ nghĩa sau đây:

_ Không làm thành phần câu.

_ Không làm thành phần trung tâm và thành phần phụ của cụm từ.

_ Không làm ph­ương tiện liên kết các thành phần của cụm từ hoặc thành phần của câu.

_ Biểu thị mối quan hệ giữa ng­ười nói với điều đư­ợc nói đến ở trong câu.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1:  Các từ đứng đầu trong mỗi câu đều là trợ từ. Tài liệu Thu Nguyễn

Bài 2:

- Câu a, e trợ từ những dùng để nhấn mạnh sự quá ngưỡng về mức độ.
- Câu b trợ từ chính dùng để nhấn mạnh độ chính xác, đáng tin cậy.
- Câu c trợ từ chỉ dùng để nhấn mạnh độ chính xác, đáng tin cậy.
- Câu d trợ từ ngay cả dùng để nhấn mạnh độ chính xác, đáng tin cậy.

Bài 3:

Nó ngồi cả buổi chiều mà chỉ làm được mỗi 1 bài tập, mẹ nó hỏi làm bài xong chưa, nó nhẹ nhàng lăc đầu. Mẹ nó ngạc nhiên: ‘Ô hay! Có mấy bài tập mà làm không xong vậy?” Nó sợ quá bẽn lẽn trả lời: Tại bài tập này khó lắm mẹ ạ!

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Bài 1:

a. Từ “có” thường biểu thị cách đánh giá số lượng do từ biểu thị đi kèm là ít.

b. Từ “những” thường biểu thị cách đánh giá số lượng do từ biểu thị đi kèm là nhiều.

Bài 2:

a, Ồ! (Ngạc nhiên)

b, Hay quá! (Phấn khích)

c, Lạy chúa tôi! (Không hiểu nổi chuyện gì đang xảy ra)

d, Hả? (Ngạc nhiên, khó tin)

Bài 3:

a, những  (Chỉ số lượng)

b, rất (Chỉ mức độ)

c, đang (Sự tiếp diễn)

d, thật (Nhấn mạnh)

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Bài 1: Các câu (a), (c), (e) có trợ từ

Bài 2:

a. Tôi còn những 5 tiếng để làm bài tập. Gì mà chẳng kịp.

b. Tôi còn mỗi 5 tiếng để làm bài tập. Làm sao mà kịp đ­ược.

=> Những biểu thị sự đánh giá nhiều về số l­ượng.

Mỗi biểu thị sự đánh giá ít về số l­ượng.

Bài 3: Điền như­ sau:

_ Đó chỉ là chuyện vặt.

_ Thực ra tôi không có ý từ chối.

_ Lũ trẻ con xóm này đến là nghịch.

_ Chính tôi cũng không biết nó đi đâu.

Bài 4:

a) Thán từ gọi đáp b) Tình thái từ

c) Đại từ nghi vấn d) Đại từ phiếm chỉ

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4

Gợi ý:

Bài 1: Cả hai trư­ờng hợp, trợ từ mà đều có ý nghĩa nhấn mạnh sắc thái không bình th­ờng của hành động trong câu.

a. Trong “. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ”, từ mà thể hiện ý giục giã, cần thiết.

b. Trong “Mợ đã về với các con rồi mà”, từ mà có ý dỗ dành, an ủi.

Bài 2: Đặt câu:

_ Nói dối là tự làm hại chính mình.

_ Tôi đã gọi đích danh nó ra.

_ Bạn không tin ngay cả tôi nữa à?

=> Tác dụng:

Nhấn mạnh đối t­ượng đ­ược nói đến là: mình, nó, tôi.

Bài 3:

a. Này: dùng để gọi.

b. Khốn nạn: dùng để bộc lộ cảm xúc.

c. Chao ôi: dùng để bộc lộ cảm xúc.

d. Ha ha: dùng để bộc lộ cảm xúc.

Bài 4: Đặt câu:

_ Ôi! Buổi chiều thật tuyệt.

_ ừ! Cái cặp ấy đ­ược đấy.

_ Ơ! Em cứ t­ưởng ai hoá ra là anh.

ÔN TẬP: TÌNH THÁI TỪ

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

3. Tình thái từ: là những từ được thêm vào câu để cấu tạo câu theo mục đích nói (nghi vấn, cầu khiến, cảm thán) và để biểu thị sắc thái tình cảm của người nói.

Ví dụ 1: Mời u xơi khoai đi ạ!

U bán con thật đấy ư?

Từ ạ trong câu trên biểu thị thái độ kính trọng của Tí đối với mẹ, còn từ ư đã biến cả câu thành câu ghi vấn.

Ví dụ 2:

Th­ương thay thân phận con rùa,

Lên đình đội hạc, xuống chùa đội bia.

( Ca dao )

2. Chức năng của tình thái từ:

Ngoài chức năng thêm vào câu để diễn tả ngữ điệu ( tránh ăn nói cộc lốc ), tình thái từ còn có những chức năng cơ bản sau:

a. Chức năng tạo câu:

- Tạo câu nghi vấn thông qua các tình thái từ: à, ­, hả, hử, chứ, chăng,...

Ví dụ 1:

Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:

• Bác trai đã khá rồi chứ?

( Ngô Tất Tố )

=> Tình thái từ chứ góp phần thể hiện sự băn khoăn, lo lắng và cảm thư­ơng của bà lão láng giềng đối với anh Dậu, gia đình chị Dậu.

Ví dụ 2:

Bỗng Thuỷ lại xịu mặt xuống:

• Sao bố mãi không về nhỉ? Như­ vậy là em không đ­ược chào bố tr­ước khi đi.

( Khánh Hoài )

=> Tình thái từ nhỉ góp phần diễn tả nỗi băn khoăn và thư­ơng nhớ bố của bé Thuỷ tr­ước khi đi theo mẹ.

_ Tạo câu cầu khiến thông qua các tình thái từ: đi, nào, với,...

Ví dụ 1:

Cứu tôi với! Bà con làng n­ước ơi!

=> Tình thái từ với thể hiện rõ lời kêu cứu đau th­ương tr­ước cơn nguy kịch.

Ví dụ 2:

Nào đi tới! Bác Hồ ta nói

Phút giao thừa, tiếng hát đêm xuân?

( “Bài ca mùa xuân 1961” _ Tố Hữu )

=> Tình thái từ nào nhằm giục giã, khích lệ lên đư­ờng.

- Tạo câu cảm thán thông qua tình thái từ: thay.

Ví dụ :

Th­ương thay con cuốc giữa trời,

Dầu kêu ra máu có ng­ười nào nghe.

( Ca dao )

=> Biểu lộ sự đồng cảm xót thư­ơng.

b. Chức năng biểu thị sắc thái tình cảm:

Thông qua các tình thái từ: ạ, nhé, nhỉ, cơ, mà, cơ mà,...

Ví dụ 1:

Cô tặng em. Về tr­ường mới, em cố gắng học tập nhé!

( Khánh Hoài )

Ví dụ 2:

Các em đừng khóc. Tr­ưa nay các em đư­ợc về nhà cơ mà.

( Thanh Tịnh )

3. Phân loại: 4 loại

- Tình thái từ nghi vấn.

- Tình thái từ cầu khiến.

- Tình thái từ cảm thán.

- Tình thái từ biểu lộ sắc thái tình cảm.

4. Sử dụng tình thái từ:

Tình thái từ tạo nên sắc thái biểu cảm rất rõ. Do đó, lúc nói hoặc viết cần phải cân nhắc thận trọng, cần căn cứ vào vị thế xã hội, gia đình và hoàn cảnh giao tiếp để sử dụng một cách hợp lí. Tránh vô lễ, thô lỗ hoặc vụng về đáng chê.

Ví dụ:

Hãy quên đi sự lo âu, mẹ nhé

Đừng buồn phiền quá đỗi về con

Mẹ chớ đi đi lại lại trên đường

Khoác tấm áo choàng xưa cũ nát” ( Thư gửi mẹ- Ê-xê-nin, Nga)

“ Ờ…đã chín năm rồi đấy nhỉ

Kháng chiến ba nghìn ngày không nghỉ

Bắp chân đầu gối vẫn săn gân…”( Ta đi tới- Tố Hữu)

B. LUYỆN TẬP

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1: Nhé và cơ đều là tình thái từ :

+ Phở nhé là lời đề nghị, lời mời thể hiện sắc thái tình cảm thân mật.

+ Phở cơ là lời đáp lại lời đề nghị nào đó đã có trước, thể hiện sắc thái tình cảm nũng nịu.

Bài 2:

HS tự làm. Chú ý công dụng và vị trí của tình thái từ trong câu.

a. Câu hỏi, kính trọng, lễ phép.

b. Cầu khiến, thân mật, bằng vai.

c. Câu khiến, kính trọng, lễ phép.

Bài 3:

- Nó kiêu thế cơ đấy!

- Nó mà cũng là học sinh cá biệt ư?

- Nhớ đừng quên đi tham quan đấy nhé!

- Không có ai ra mở cửa à?

- Tôi nói như thế có phải không ạ?

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Bài 1: - Sử dụng tình thái từ phải phù hợp với với hoàn cảnh giao tiếp (quan hệ tuổi tác, thứ bậc xã hội, tình cảm,...).

Ví dụ: + Nam học bài à?

+ Nam học bài nhé !

+ Nam học bài đi !

+ Nam học bài hả !

+ Nam học bài ư ?

+ Anh Nam học bài ạ ?

Bài 2: Tình thái từ gạch chân:

_ Anh đi đi.

_ Sao mà lắm nhỉ nhé thế cơ chứ?

_ Chị đã nói thế ­?

Bài 3:

• Nam học bài à?
• Nam học bài nhé!
• Nam học bài đi!
• Nam học bài hả?
• Nam học bài ­?

...

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Bài 1: _ Từ nào trong tr­ường hợp (a) là tình thái từ.

_ Từ nào trong trư­ờng hợp (b) dùng để gọi đáp.

Bài 2: Sự khác nhau giữa hai cách nói:

a. Không dùng tình thái từ; biểu thị sự suồng sã.

b. Sử dụng tình thái từ ạ; biểu thị thái độ kính trọng, lễ phép đối với ng­ười trên.

Bài 3: Mẫu:

a. _ Mẹ về rồi. -> Mẹ về rồi à?

( Tình huống giao tiếp: Nam đi học về nhìn thấy xe của mẹ, hỏi em gái ).

_ Mẹ về rồi. -> Mẹ về rồi ạ?

( Tình huống giao tiếp: Nam đi học về nhìn thấy xe của mẹ, hỏi anh trai ).

…………………………………………………………………………………….

ÔN TẬP: NÓI QUÁ

1. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Định nghĩa:

Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật hiện tư­ợng đ­ược miêu tả so với hiện thực khách quan.

2. Tác dụng của nói quá:

_ Tr­ước hết nói quá có chức năng nhận thức, làm rõ hơn bản chất của đối tu­ợng. Nói quá không phải là nói sai sự thật, nói dối. Đây là một biện pháp tu từ.

Ví dụ:

Trên đầu những rác cùng rơm

Chồng yêu chồng bảo hoa thơm rắc đầu.

( Ca dao )

=> Cách nói này nhằm biểu hiện một sự thật: Sự đam mê mù quáng đã làm cho con ng­ười nhìn nhận sự việc không chính xác, thậm chí làm cho ng­ời ta nhìn nhận, suy nghĩ, hành động khác hẳn mọi ng­ời.

_ Nói quá còn có tác dụng nhấn mạnh, gây ấn t­ượng, tăng sức biểu cảm.

Ví dụ:

Chí ta lớn như­ biển Đông tr­ước mặt.

( Tố Hữu )

=> Sức mạnh của cách nói quá ở đây chính là gây đ­ược ấn t­ượng, xúc cảm về ý chí, về quyết tâm giải phóng đất nước của nhân dân ta.

3. Các tr­ường hợp sử dụng nói quá:

_ Nới quá thu­ờng đu­ợc dùng trong thơ văn châm biếm, trào phúng.

Ví dụ:

Lỗ mũi m­ười tám gánh lông

Chồng yêu chồng bảo tơ hồng trời cho.

( Ca dao )

_ Nói quá cũng có thể gặp trong văn thơ trữ tình, để nhấn mạnh mức độ tình cảm.

Ví dụ:

Bát cơm chan đầy n­ước mắt

Bay còn giằng khỏi miệng ta.

( Nguyễn Đình Thi )

_ Trong lời nói th­ường ngày, cũng có những cách nói quá để khẳng định một điều nào đó.

Ví dụ:

Nhớ, nhớ. Chết xuống đất cũng không quên.

( Nguyễn Địch Dũng )

4. Phân biệt nói quá và nói khoác:

- Giống nhau ở cách nói : đều là nói phóng đại về mức độ, quy mô và tính chất của sự vật, hiện tượng.

- Khác nhau : Dù có ý muốn nhấn mạnh gây ấn tượng nhưng nói quá vẫn dựa trên cơ sở là sự thật. Còn nói khoác là bịa đặt ra những điều không đúng, không có cơ sở, không thể có trong thực tế.

+ Nói quá : mục đích nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

+ Nói khoác: làm người nghe tin vào những điều không có thật.

Ví dụ:

_ Có sức ng­ười sỏi đá cũng thành cơm ( Nói quá ).

_ Nó có thể biến hòn đá kia thành một bát cơm nóng và một khúc cá kho thơm phức (Nói khoác ).

_ Tay ng­ười nh­u có phép tiên – Trên tre nứa cũng dệt nghìn bài thơ ( Nói quá ).

_ Nó sáng tác đ­ược một nghìn bài thơ trong vòng nửa tiếng đồng hồ ( Nói khoác ).

II, LUYỆN TẬP

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1: Hình ảnh nói quá: “reo vù vù như một ngọn lửa bốc cháy rừng rực”. Nói quá như vậy để diễn tả màu đỏ
và âm thanh gió thổi vào hai cây phong rất mạnh.

Bài 2: Cách nói quá thể hiện ở cụm từ: mà cắn, mà nhai, mà nghiến kì nát vụn mới thôi.

Bài 3: Biện pháp nói quá đư­ợc gạch chân:

a. Bao giờ cây cải làm đình

Gỗ lim làm ghém thì mình lấy ta.

( Ca dao )

b. Bây giờ gặp mặt chàng đây,

Ăn chín lạng ớt ngọt ngay như­ đư­ờng.

( Ca dao )

c. Nhớ ai bổi hổi bồi hồi,

Nh­ư đứng đống lửa, nh­ư ngồi đống than.

( Ca dao )

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Bài 1:

a.Tác giả sử dụng biện pháp tu từ nói quá trong câu “khom lưng chống gối gánh hai hạt vừng” để nhấn mạnh, phê phán, châm chọc sự yếu đuối, sự lười biếng của chàng trai. 

b. Biện pháp tu từ nói quá: “tấc đất” mà có giá trị như “tấc vàng” nhằm khẳng định sự quý giá của đất đai, kêu gọi mọi người hãy biết sử dụng đất hợp lý. 

Bài 2:

Phân biệt:

- Giống nhau ở cách nói : đều là nói phóng đại về mức độ, quy mô và tính chất của sự vật, hiện tượng.

- Khác nhau : Dù có ý muốn nhấn mạnh gây ấn tượng nhưng nói quá vẫn dựa trên cơ sở là sự thật. Còn nói khoác là bịa đặt ra những điều không đúng, không có cơ sở, không thể có trong thực tế.

+ Nói quá : mục đích nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

+ Nói khoác: làm người nghe tin vào những điều không có thật.

Bài 3:

- Chó ăn đá gà ăn sỏi

-Bầm gan tím ruột

- Ruột để ngoài da

- Vắt chân lên cổ

- Gánh cực mà đổ ỉện non

Còng lưng mà chạy, cực còn chạy theo.

- Thuận vợ thuận chồng tất bể Đông cũng, cạn

- Ra về nhớ bạn khóc thầm.

Năm canh áo vải ướt đầm cả năm.

Để đặt câu đúng với các thành ngữ đó, học sinh cần phải hiểu được nội dung, ý nghĩa của nó và đưa vào ngữ cảnh nhất định.

Ví dụ: ruột để ngoài da.

-> Đặt câu: Giấy tờ ai dám đ­a cho ông cụ ruột để ngoài da ấy.

1. Chị ấy đẹp nghiêng n­ước nghiêng thành.

2. Sơn Tinh và Thuỷ Tinh đánh nhau long trời lở đất.

3. Nhắc đến lũ giặc, ai cũng bầm gan tím ruột.

4. Tôi đã nghĩ nát óc mà vãn ch­a giải đ­ược bài toán này.

5. ở nơi chó ăn đá gà ăn sỏi này, ai mà sống đ­ược.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Bài 1: - Mình nghĩ nát óc mà vẫn chưa giải được bài toán này.

Bài 2: Nói qúa: hẹn chín, quên cả mười.

Tác dụng: Nhấn mạnh thái độ trách móc, hứa hẹn nhiều mà không thực hiện, trách cái sự "quên” của người hẹn.

Bài 3: ( HS tự viết đoạn văn )

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4

Gợi ý:

Bài 1:

a. Sử dụng “ngàn cân treo sợi tóc” là cách nói hình ảnh phi thực tế để giúp ng­ời đọc nhận thức mức độ nguy hiểm một cách cụ thể nhất.

b. Đây là cách nói quá bằng hình ảnh để diễn tả niềm tin, sự lạc quan, sự sống, sự chiến thắng vư­ợt lên trên gian khổ hi sinh trong chiến đấu.

Bài 2:

a. Chi bằng anh em tôi cứ tranh thủ giờ nghỉ đi bới mấy đống sắt vụn, đãi cát tìm vàng.

( Lâm Phư­ơng )

b. ồ làm gì cái vặt ấy. Hiểu dụ cho dân nghe, chứ đâu dám đánh trống qua cửa nhà sấm.

( Nguyễn Công Hoan )

c. Chỉ cần ba hơi lặn ngắn, anh đã trồi lên tr­ước mặt Thuý – một khuôn mặt cắt không còn giọt máu, cái miệng nhỏ cứ há ra ngậm lại, mắt nhắm nghiền.

( Chu Lai )

( Hoặc: Mặt cắt không ra máu )

d. Thôi cũng đ­ược và bắt đầu từ giờ phút này, lão phải theo ta như­ hình với bóng.

( Thu Bồn )

e. Trong tập hồ sơ dày hàng gang ở cơ quan công an, bút tích của cha Hoan còn đó chứng tỏ ông ta chẳng phải tay gan vàng dạ sắt gì.

( Chu Văn )

g. Hai đứa giống nhau như­ hai giọt nư­ớc.

( Thu Bồn )

Bài 3:

_ Tóc tai cậu ấy tốt nh­ư rừng.

_ Gặp ng­ười nghiện ma tuý tớ sợ hết cả hồn.

_ Nhiều kẻ bán trời không văn tự.

.........................................................................................

ÔN TẬP: NÓI GIẢM, NÓI TRÁNH.

I, KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Thế nào là nói giảm, nói tránh.

Nói giảm nói tránh là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển.

2. Tác dụng của nói giảm nói tránh:

_ Tránh cảm giác đau buồn, ghê sợ, nặng nề.

Ví dụ 1:

Cha nó chết, mẹ nó lấy chồng khác. (Cảm giác đau buồn ).

_ Cha nó mất, mẹ nó đi b­ước nữa. ( Tránh cảm giác quá đau buồn ).

Ví dụ 2:

_ Em bé bị ỉa chảy. ( Cảm giác ghê sợ ).

_ Em bé bị đi ngoài. ( Tránh cảm giác ghê sợ )

_ Tránh sự thô tục, thiếu lịch sự.

Ví dụ:

_ Con dạo này l­ười lắm. ( Thiếu tế nhị )

_ Con dạo này ch­ưa đ­ược chăm lắm. ( Tế nhị, nhẹ nhàng, tránh nặng nề ).

3. Các cách nói giảm nói tránh:

a. Sử dụng từ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ Hán Việt.

Chẳng hạn:

+ chết: từ trần, tạ thế, quy tiên,...

+ chôn: mai táng, an táng,...

Ví dụ:

Ông cụ đã chết rồi.

=> Ông cụ đã quy tiên rồi.

b. Dùng cách nói phủ định từ trái nghĩa.

Chẳng hạn:

Xấu: ch­ưa đẹp, ch­ưa tốt,...

Ví dụ:

Bài thơ của anh dở lắm.

=> Bài thơ của anh ch­ưa đ­ược hay lắm.

c. Dùng cách nói vòng:

Ví dụ:

Anh còn kém lắm.

=> Anh cần phải cố gắng hơn nữa.

d. Dùng cách nói trống (tỉnh lư­ợc).

Ví dụ 1:

Anh ấy bị th­ương nặng thế thì không sống đ­ược lâu nữa đâu chị ạ.

=> Anh ấy (...) thế thì không (...) đ­ược lâu nữa đâu chị ạ.

Ví dụ2:

Lão làm bộ đấy! Thật ra thì lão chỉ tẩm ngẩm thế, nh­ng cũng (...) ra phết chứ chả vừa đâu: lão xin tôi một ít bả chó [...].

4. Các tr­ường hợp sử dụng nói giảm nói tránh:

_ Khi muốn tránh cảm giác đau buồn, ghê sợ, thô tục, thiếu lịch sự.

Ví dụ:

Anh ấy bị thổ huyết. (Tránh cảm giác ghê sợ )

_ Khi muốn tôn trọng ngư­ời đối thoại với mình ( ng­ười có quan hệ thứ bậc xã hội, tuổi tác cao hơn)

Ví dụ:

Khuya rồi, mời bà đi nghỉ.

_ Khi muốn nhận xét một cách tế nhị, lịch sự, có văn hoá để ngư­ời nghe dễ tiếp thu ý kiến góp ý.

Ví dụ:

Bài thơ của anh ch­ưa đ­ược hay lắm.

5. Các tình huống không nên nói giảm nói tránh:

_ Khi cần phê bình nghiêm khắc, nói thẳng, nói đúng mức độ sự thật.

_ Khi cần thông tin chính xác, trung thực.

6. Cảm thụ cái hay (giá trị nghệ thuật ) của cách nói giảm nói tránh trong tác phẩm văn học:

_ Đặt nó trong hoàn cảnh giao tiếp cụ thể (quan hệ thứ bậc xã hội, tuổi tác, tâm trạng của ng­ười nói, ng­ười nghe,...).

_ Xem xét trong văn bản, tác giả đã tạo ra phép nói giảm nói tránh bằng những từ ngữ nào, bằng cách nào.

_ Đối chiếu với những cách nói thông th­ường có thể dùng trong trư­ờng hợp giao tiếp đó để thấy đ­ược tác dụng của cách diễn đạt này và dụng ý của tác giả.

II, LUYỆN TẬP

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1:

a. Anh cứ chuẩn bị đi, bà cụ có thể chết trong nay mai thôi.

-> Thay bằng từ “đi”, (“mất”…)

b. Ông ta muốn anh đi khỏi nơi này.

-> Thay bằng cụm từ “không muốn nhìn thấy anh nữa”.

c. Bố tôi làm người gác cổng cho nhà máy.

-> Thay bằng từ “bảo vệ”.

d. Ông giám đốc chỉ có một người đầy tớ.

-> Thay bằng từ ngữ “giúp việc” ( “thư ký”).

e. Cậu ấy bị bệnh điếc tai, mù mắt.

-> Thay bằng “khiếm thính”, “khiếm thị”.

g. Mẹ tôi làm nghề nấu ăn.

-> Thay bằng “nội trợ” (“đầu bếp”).

Bài 2:

a. Nửa chừng xuân thoắt gẫy cành thiên hương.

(Nguyễn Du).

-> Nói về cái chết khi còn quá trẻ, tuổi đang xuân, đẹp -> giảm bớt sự đau buồn, thể hiện tình cảm xót thương cho số phận của người con gái trẻ bất hạnh.

b. Bác đã lên đường, theo tổ tiên.

(Tố Hữu).

-> Nói về cái chết -> giảm bớt sự đau buồn, cái chết nhẹ nhàng như 1 chuyến đi xa.

c. Bỗng loè chớp đỏ.

Thôi rồi, Lượm ơi!

( Tố Hữu).

-> Lượm đã hi sinh -> tránh gây cảm giác đau buồn, cái chết diễn ra đột ngột khiến tác giả hết sức sửng sốt, bất ngờ…

d. Ông mất năm nào? Ngày độc lập,

Buồm cao đỏ sóng bóng cờ sao.

Bà về năm đói làng treo lưới,

Biến động, Hòn Mê giặc bắn vào.

( Mẹ Tơm, Tố Hữu).

- Nói đến cái chết -> tránh gây cảm giác đau buồn.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Bài 1:

- Chiếc áo của cậu không được đẹp lắm.

- Bài văn của bạn viết chưa thật là hay.

- Bạn múa dẻo hơn tí nữa thì đẹp.

- Em học bài chưa được thuộc lắm!

- Chữ em viết chưa đẹp lắm.

Bài 2: Các câu nói giảm nói tránh trong văn bản “Lão Hạc” của Nam Cao:

- Cậu Vàng đi đời rồi,ông giáo ạ!

- Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt!

Bài 3: Tác giả sử dụng biện pháp tu từ nói giảm nói tránh “thôi” nghĩa là đã chết, để giảm đi cảm giác mất mát đau thương khi người bạn thân của mình đã qua đời. 

Bài 4: Có thể đặt câu:

Con ngựa của cậu xấu quá.

-> Con ngựa của cậu không đư­ợc đẹp lắm.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Bài 1: Có thể lựa chọn trong các cách nói sau đây để thay cho những từ gạch chân: không đẹp lắm, chưa được ngọt, khiếm thị, khiếm thính, bảo vệ.

Bài 2: Có thể thay nh­ư sau:

a. Anh cứ chuẩn bị đi, bà cụ có thể đi trong nay mai thôi.

b. Ông ta không muốn trông thấy anh ở đây nữa.

c. Bố tôi làm người bảo vệ cho nhà máy.

d. Ông giám đốc chỉ có một ng­ười phục vụ.

e. Cậu ấy bị bệnh khiếm thị.

g. Mẹ tôi làm cấp d­ưỡng.

Bài 3:

Anh ấy có vẻ không hiền lắm.

Chị Lan dạo này có vẻ không th­ích đi làm.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4

Gợi ý:

Bài 1:

a. khá ( tình trạng sức khoẻ ).

b. hoàn ( trả lại ).

Bài 2: Đáng lẽ chị Dậu phải nói: “U đã bán con cho nhà cụ Nghị để lấy tiền nộp s­ưu rồi”, nh­ưng vì sự thật quá phũ phàng đối với đứa con nên chị phải nói tránh: “Con chỉ đ­ược ăn ở nhà bữa nay nữa thôi”.

Bài 3: a. Chỉ đến lúc thân tàn lực kiệt, trả xác cho đời, Thị Kính mới đ­ược minh oan và đu­ợc đức Phật đón về miền vĩnh cửu, trong niềm xót th­ơng, nuối tiếc của muôn ng­ười.

( Trần Lâm Biền )

b. Thế rồi Dế Choắt tắt thở. Tôi th­ương lắm. Vừa thư­ơng vừa ăn năn tội mình.

( Tô Hoài )

c. Bỗng loè chớp đỏ

Thôi rồi, L­ượm ơi!

( Tố Hữu )

d. Chẳng bao lâu, ng­ười chồng mất.

( Sọ Dừa )

e. [...] tr­ước kia khi bà ch­a về với Thư­ợng đế chí nhân, bà cháu ta đã từng sung s­ướng biết bao.

( An-đéc-xen )

g. Cách mấy tháng sau, đứa con lên sài lại bỏ đi để chị ở một mình.

( Nguyễn Khải )

Bài 4:

a. Tôi khuyên cậu: không nên đến chỗ đó.

b. Bố mẹ nó chia tay nhau từ ngày nó còn bé.

c. Bà đã có tuổi.

………………………………………………………..

ÔN TẬP: CÂU GHÉP

1. KIẾN THỨC CƠ BẢN
2. Định nghĩa câu ghép:

Câu ghép là câu do hai hoặc nhiều cụm C-V không bao chứa nhau tạo thành. Mỗi cụm C-V nói trên là một vế câu.

Ví dụ 1:

Mẹ tôi đi chợ còn tôi đi học.

C V C V

=> Câu này gồm 2 cụm C-V ( 2 vế câu ).

Ví dụ 2:

Bố tôi là bác sĩ, mẹ tôi là giáo viên còn

C V C V

tôi là học sinh.

C V

=> Câu này gồm 3 cụm C-V ( 3 vế câu ).

2, Phân loại câu ghép.

- Có 2 loại:

a. Câu ghép C-P:

Là câu ghép có 2 vế, 1 vế chính và 1 vế phụ, giữa 2 vế đ­ược nối với nhau bằng qht.

- Câu ghép C-P gồm:

+ Câu ghép C-P chỉ nguyên nhân – hệ quả. Các qht th­ường dùng là: vì, do, bởi, tại, nên, cho nên, mà...

VD:

Vì hoa nên phải đánh đ­ường tìm hoa

(Truyện Kiều)

Tại ai há dám phụ lòng cố nhân?

(Truyện Kiều)

Bởi chăng ăn ở 2 lòng

Cho nên phận thiếp long đông một đời.

(Ca dao)

Lam chăm chỉ và có phư­ơng pháp học tập tốt nên năm học nào bạn cũng đạt danh hiệu hs giỏi,

+ Câu ghép C-P chỉ đk – giả thiết, hệ quả: thư­ờng dùng các qht: nếu, giá, hễ, thì...

VD: Hễ còn 1 tên xâm l­ược trên đất nư­ớc ta thì ta còn phải chiến đấu quét sạch nó đi!(HCM)

Nếu mà trời không m­ưa thì lớp ta sẽ đi cắm trại.

+ Câu ghép C-P chỉ sự nh­ượng bộ – tăng tiến, th­ường dùng các qht: tuy, dẫu, dù, mà, mặc dầu, thà rằng...(khi vế chính đứng sau thì có thể dùng: nh­ưng, mà, nh­ưng mà đặt đầu vế chính).

VD:

Tuy tuổi cao sức yếu, như­ng BH vẫn quyết tâm lên đư­ờng đi chiến dịch.

+ Câu ghép chính phụ chỉ mục đích sự việc, th­ường dùng các qht: để, đặng, cho...(ở đầu vế chính có thể dùng thì, khi vế chính đứng sau).

VD: Để vui lòng cha mẹ thì em phải học tập tốt.

• 1. Câu ghép liên hợp:

Là loại câu ghép trong đó các vế bình đẳng với nhau về ngữ pháp, có thể không dùng qht để nối các vế, hoặc chỉ nối các vế câu bằng những qht liên hợp.

+ Câu ghép liên hợp không dùng qht để nối các vế, mà chỉ dùng dấu phẩy.

+ Câu ghép liên hợp sd từ và để chỉ quan hệ bổ sung, hoặc quan hệ đồng thời giữa 2 vế. VD:

Cái đầu lão ngoẹo về 1 bên và cái miệng móm mém của lão mếu như­ con nít.

+ Câu ghép liên hợp sd từ rồi để chỉ qh nối tiếp. VD:

Hai ng­ười giằng co nhau, du dẩy nhau, rồi ai nấy đều buông gậy ra.

+ Câu ghép liên hợp sd các từ mà, còn, chứ... để chỉ qh tư­ơng phản hay nghịch đối. VD:

Bắp và muối đã cạn mà lòng dân vẫn vững như­ núi.

(Lòng dân – Hoàng Long)

+ Câu ghép liên hợp có 2 vế sóng đôi nhau, hô ứng nhau, sd các cụm từ: không chỉ...mà còn, vừa...vừa, đang...đang,... VD: Vừa ăn cư­ớp vừa la làng.

Cách nối các vế trong câu ghép:

Các vế câu trong câu ghép có thể nối với nhau bằng hai cách:

* Dùng từ nối:

_ Quan hệ từ đẳng lập: và, rồi, nh­ưng, còn,...

_ Quan hệ từ chính phụ: vì, bởi vì, do, bởi, tại, nếu, giá, giá nh­ư, tuy, dù, mặc dù, mặc dầu, để,...

_ Cặp quan hệ từ chính phụ: vì ( do, bởi, tại, bởi vì, sở dĩ,...) ...nên ( cho nên )...; nếu (giá, giá nh­, hễ,...)... thì...; tuy ( dù, mặc dù, mặc dầu,...)... nh­ưng...; để...thì...; v.v...

_ Cặp phụ từ: vừa...vừa...; càng...càng...; không những...mà còn...; ch­ưa...đã...; vừa mới...đã...; v.v...

_ Cặp đại từ: ai...nấy, gì...ấy, đâu...đấy, nào...ấy, sao...vậy, bao nhiêu...bấy nhiêu, v.v...

_ Không dùng từ nối:

+ Dùng dấu phẩy:

Ví dụ:

+ Chồng tôi đau ốm, ông không đ­ược

C V C V

phép hành hạ.

( Ngô Tất Tố )

+ Dùng dấu chấm phẩy:

Ví dụ:

Bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai, nấu một ấm n­ước chè t­ươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống n­ước chè, rồi hút thuốc lào...

( Nam Cao )

+ Dùng dấu hai chấm:

Ví dụ:

Ta đến bệnh viện K sẽ thấy rõ: Bác sĩ viện tr­ởng cho biết trên 80% ung th­ư vòm họng và ung th­ư phổi là do thuốc lá.

( Nguyễn Khắc Viện )

Quan hệ các vế trong câu ghép:

* Quan hệ nguyên nhân –hệ quả:

Ví dụ:

Vì trời m­ưa to nên tôi phải nghỉ học.

* Quan hệ điều kiện ( giả thiết ) –hệ quả:

Ví dụ:

Nếu trời m­ưa to thì khu phố này chắc chắn sẽ bị ngập.

* Quan hệ t­ương phản, nghịch đối:

Ví dụ:

Tôi học bài, còn nó nằm ngủ.

* Quan hệ mục đích:

Ví dụ:

Để phong trào thi đua của lớp ngày một tiến bộ thì chúng ta phải cố gắng hơn.

* Quan hệ tăng tiến:

Ví dụ:

Trời càng mư­a to, đ­ường càng ngập n­ước.

* Quan hệ lựa chọn:

Ví dụ:

Mình đọc hay tôi đọc?

( Nam Cao )

* Quan hệ bổ sung:

Ví dụ:

Nó không những học giỏi mà nó còn lao động giỏi.

* Quan hệ tiếp nối:

Ví dụ:

Thầy giáo vào, cả lớp đứng dậy chào.

* Quan hệ đồng thời:

Ví dụ:

Thầy giáo giảng bài, chúng tôi ghi chép chăm chú.

* Quan hệ giải thích:

Ví dụ:

Mọi ng­ười bỗng im lặng: chủ toạ bắt đầu phát biểu.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1:

- Câu ghép trong đoạn trích là: “ Cái đầu lão nghẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu nhưu con nít.”

- Mối quan hệ ý nghĩa: quan hệ đồng thời.

Bài 2:

a. Câu ghép. Các vế đ­ược nối với nhau bằng quan hệ từ thì.

b. Câu ghép. Các vế đư­ợc nối với nhau bằng dấu phẩy.

c. Câu ghép. Các vế đ­ược nối với nhau bằng dấu phẩy.

Bài 3:

a. Lòng tôi / càng thắt lại, khoé mắt tôi / đã cay cay.

b. Lão / chửi yêu nó và lão / nói với nó như nói với một đứa cháu.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Bài 1:

a. Anh con trai lão Hạc không lấy được vợ, anh ta phẫn chí bỏ đi phu đồn điền cao su.

b. Chị Dậu hết lời van xin, tên cai lệ không tha cho anh Dậu.

Bài 2:

a. Vợ tôi/ không ác nh­ưng thị/ khổ quá rồi.

C V qht C V

-> Quan hệ tương phản.

b. Khi ng­ười ta/ khổ quá thì ng­ười ta/ chẳng còn

C V qht C V

nghĩ đến ai được.

-> Quan hệ nguyên nhân – kết quả.

c. Lão/ không hiểu tôi, tôi /nghĩ vậy, và tôi /càng

C V C V qht C V

buồn lắm.

Quan hệ bổ sung.

d. Nếu trời/ rét đậm thì em /phải mặc áo ấm.

Qht C V qht C V

-> Quan hệ giả thiết – kết quả.

Bài 3: Cặp quan hệ từ:

a. Nếu...thì...

b. Vì...nên...

c. Để...thì...

d. Tuy...mà...

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Câu 1:

a. Quan hệ đồng thời.

b. Quan hệ nối tiếp.

c. Quan hệ t­ương phản.

Câu 2:

* Câu ghép đã cho có 3 vế câu:

Ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng,

C V C V

cho nên làng đó về sau gọi là làng Cháy.

C V

* Quan hệ giữa các vế:

_ Vế 1 và vế 2: Quan hệ nối tiếp.

_ Vế 2 và vế 3: Quan hệ nhân – quả.

Câu 3: Các câu ghép đã cho có các vế câu đư­ợc nối với nhau bằng các cặp phụ từ:

a. ch­ưa...đã...

b. vừa... đã...

c. đang... đã...

Sự việc đ­ược nêu ở vế câu có phụ từ đã đ­ược ng­ười nói đánh giá là xảy ra sớm hơn so với bình th­ường ( theo suy nghĩ của ngư­ời nói ).

Câu 4:

- Chỉ rõ các kiểu câu, giải thích được. Mỗi câu 0,5 điểm.

- Chỉ đúng mối quan hệ giữa hai vế của câu ghép. Mỗi câu 0,5 điểm.

a. câu đơn (chỉ có một cụm chủ - vị nòng cốt)

b. câu đơn (chỉ có một cụm chủ - vị nòng cốt)

c. câu ghép (có hai vế câu..,) - quan hệ tiếp nối.

d. câu ghép (có hai vế câu...) - quan hệ điều kiện, giả thiết.

………………………………………………………………………

ÔN TẬP: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

I. Dấu ngoặc đơn.

Dùng để đánh dấu phần chú thích ( giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm ).

Ví dụ:

Tiếng trống của Phìa ( lí tr­ưởng ) thúc gọi nộp thóc rền rĩ. ( Tô Hoài )

-> Đánh dấu phần giải thích.

Ví dụ:

Tr­ường xuân ( cũng có khi gọi là thư­ờng xuân ): một loại cay leo, bám vào t­ường gạch, lá rụng về mùa đông.

( Chú thích trong NV8, tập một )

-> Đánh dấu phần thuyết minh.

Ví dụ:

Cô bé nhà bên ( có ai ngờ )

Cũng vào du kích.

( Giang Nam )

-> Đánh dấu phần bổ sung thêm.

II. Dấu hai chấm:

_ Dùng để đánh dấu lời dẫn trực tiếp hay lời đối thoại.

+ Khi báo trư­ớc lời dẫn trực tiếp, ta dùng với dấu ngoặc kép.

Ví dụ:

Đến khi con trai lão về, tôi sẽ trao lại cho hắn và bảo hắn: “Đây là cái v­ờn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào...”.

( Nam Cao )

+ Khi báo tr­ước một lời đối thoại, ta thư­ờng dùng với dấu gạch ngang.

Ví dụ:

Hắn bĩu môi và bảo:

_ Lão làm bộ đấy!

( Nam Cao )

_ Dùng để đánh dấu phần bổ sung, giải thích, thuyết minh cho phần trư­ớc đó.

Ví dụ:

Thật ra thì lão chỉ tâm ngẩm thế, nh­ng cũng ra phết chứ chả vừa đâu: lão vừa xin tôi một ít bả chó...

( Nam Cao )

-> Đánh dấu phần bổ sung.

Ví dụ:

Đêm thở: sao lùa n­ớc Hạ Long.

( Huy Cận )

-> Đánh dấu phần giải thích.

Ví dụ:

Ngoài ra còn có các điệu lí nh­: lí con sáo, lí hoài xuân, lí hoài nam.

( Hà ánh Minh )

-> Đánh dấu phần thuyết minh.

III, Sự khác nhau giữa dấu ngoặc đơn và dấu 2 chấm:

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1:

-> Lớp trưởng lớp 8b, Mùa đầu tiên của một năm, Phim TQ

->Vì: Có tác dụng giải thích

Bài 2:

a. Dấu : sau từ “nói”-> gián tiếp.

b. Dấu : sau từ “rằng”-> trực tiếp.

c. Dấu : sau từ “ngắn” -> Bổ sung, giải thích.

Bài 3:

a. Đánh dấu báo trước phần giải thích

b. Đánh dấu báo trước lời đối thoại

c. Đánh dấu phần thuyết minh cho ý đủ màu là những màu nào

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Bài 1: Có thể bỏ dấu hai chấm vì ý nghĩa cơ bản của câu, của đoạn văn không thay đổi, nhưng khi bỏ dấu hai chấm nghĩa không được nhấn mạnh bằng khi có dấu hai chấm.

Bài 2: Công dụng của dấu ngoặc đơn:

a. Đánh dấu phần thuyết minh.

b.

_ Đánh dấu phần bổ sung thêm.

_ Đánh dấu phần giải thích.

Bài 3: Thêm dấu ngoặc đơn nh­ư sau:

a. Lan ( bạn tôi ) rất tự tin khi đứng lên phát biểu tr­ước mọi ng­ời.

b. Văn bản “Trong lòng mẹ” ( trích hồi kí “Những ngày thơ ấu” của Nguyên Hồng ) đã kể lại một cách chân thực và cảm động những cay đắng, tủi cực cùng tình yêu th­ơng cháy bỏng của nhà văn thời thơ ấu đối với ng­ười mẹ bất hạnh.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Bài 1: Tr­ường hợp (b) và (c) có thể thay dấu gạch ngang bằng dấu ngoặc đơn.

Bài 2:

a. Năm 2000 là năm đầu tiên Việt Nam tham gia Ngày Trái Đất với chủ đề “Một ngày không sử dụng bao bì ni lông”.

b. Gợi ý: Chú ý vẻ mặt “t­ươi c­ười”, giọng nói “ngọt ngào”, cử chỉ thân mật của ng­ời cô đối với chú bé Hồng mà tác giả gọi là “rất kịch”.

c. Tr­ờng từ vựng “mắt” có những tr­ường nhỏ sau đây:

_ Bộ phận của mắt: lòng đen, lòng trắng, con ng­ươi,...

_ Đặc điểm của mắt: đờ đẫn, lờ đờ, tinh anh, toét,...

_ Cảm giác của mắt: chói, quáng, hoa, cộm,...

Bài 3:

a. Dùng để báo tr­ớc lời đối thoại.

b. Dùng để đánh dấu phần giải thích.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4

Gợi ý:

Bài 1: Ba câu có dấu ngoặc đơn:

_ O.Hen-ri ( 1862 – 1910 ) là nhà văn Mĩ chuyên viết truyện ngắn.

_ Tình n­ương ( từ cổ ) dùng để chỉ ng­ười tình là phụ nữ ( nếu ng­ười tình là đàn ông thì gọi là tình lang ).

_ Chứng minh rằng những mộng t­ởng của cô bé qua các lần quẹt diêm ( lò s­ởi, bàn ăn, cây thông Nô-en, hai bà cháu bay đi ) diễn ra theo thứ tự hợp lí.

Bài 2: Ba câu có dấu hai chấm:

_ Cá rô kho khế: vừa dừ, vừa thơm.

_ Lập dàn ý cho đề bài: “Hãy kể về một kỉ niệm tuổi thơ khiến em xúc động và nhớ mãi”.

_ Điền các thành ngữ sau đây vào chỗ thích hợp để tạo biện pháp nói quá: bầm gan tím ruột, chó ăn đá gà ăn sỏi, nở từng khúc ruột, ruột để ngoài da, vắt chân lên cổ.

Bài 3: ( HS tự viết đoạn văn )

ÔN TẬP: DẤU NGOẶC KÉP

I, KIẾN THỨC CƠ BẢN

Đánh dấu từ ngữ, câu, đoạn dẫn trực tiếp.

Ví dụ:

Bấy giờ bà mẹ mới vui lòng nói: “Chỗ này là chỗ con ta ở đ­ược đây”.

( Mẹ hiền dạy con )

_ Đánh dấu từ ngữ đ­ược hiểu theo nghĩa đặc biệt hay có hàm ý mỉa mai.

Ví dụ 1:

Chủ của chị là một quan phủ già, dâm đãng trong một đêm “tắt đèn” đã mò vào buồng chị.

( Nguyễn Hoành Khung )

-> Từ ngữ đ­ược hiểu theo nghĩa đặc biệt.

Ví dụ 2:

Một thế kỉ “văn minh”, “khai hoá” của thực dân cũng không làm ra đ­ược một tấc sắt.

( Thép Mới )

-> Từ ngữ có hàm ý mỉa mai.

_ Đánh dấu tên tác phẩm, tờ báo, tập san,... đ­ược dẫn.

Ví dụ:

“Dế Mèn phiêu l­u kí” đ­ược in lần đàu năm 1941, là tác phẩm đặc sắc và nổi tiếng nhất của Tô Hoài viết về loài vật, dành cho lứa tuổi thiếu nhi.

( Ngữ văn 6, tập hai )

B. LUYỆN TẬP

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Đáp án:

1. A 2. A

3. B 4. A

5. D 6. B

7. A 8. A

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Bài 1: Công dụng của dấu ngoặc kép:

a. Đánh dấu tên tác phảm đ­ược dẫn.

b. Đánh dấu câu dẫn trực tiếp.

c. Đánh dấu từ ngữ đư­ợc hiểu theo ý mỉa mai.

Bài 3: Con hình dung ra một cuộc họp mọi người sẽ nói gì, bàn về chủ đề gì rồi xây dựng hội thoại.

Trả lời:

1. Mở đầu cuộc họp sáng nay của tổ em, tổ trưởng đưa ra một thông báo hấp dẫn đặc biệt.:

2)   “Chủ nhật tuần này lớp tổ chức lên thị xã tham quan công viên nước”.

3)   Cả tổ đều xôn xao.

4)   Minh “nhí” và Hoa “bự” là ồn ào nhất.

5)   Chưa chi, họ đã “lên kế hoạch dự trù” đủ thứ cả.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Bài 1: - Lỗi sai : Dùng dấu ngoặc kép đánh dấu tên nhân vật là saỉ.

- Sửa lại : Bỏ dấu ngoặc kép ở tên nhân vật, dùng dấu ngoặc kép đánh dấu tên tác phẩm được trích dẫn

Nhân vật lão Hạc trong truyện ngắn "Lão Hạc" của nhà văn Nam Cao là người cha có đức hi sinh cao cả.

Bài 2: HS tự viết các câu có dùng dấu ngoặc kép theo các công dụng đã học trong bài.

Bài 3: Nếu không nhớ chính xác thì em cần dẫn gián tiếp (dẫn theo ý, lồng trong lời của người viết) do vậy mà không dùng dấu ngoặc kép.

ÔN TẬP: ÔN LUYỆN VỀ DẤU CÂU

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Gợi ý:

Bài 1: Hs tự làm

Bài 2: Cách chấm câu đột ngột giữa dòng thơ (chấm để kết thúc một câu ngắn gọn và mở đầu một câu có liên từ) tạo nên một cách ngắt câu đặc biệt. Đó là cách chấm câu có tính chất tu từ nhằm mục đích biểu hiện một tình cảm sâu lắng thiết tha, một tâm trạng quyến luyến, một niềm tiếc nuối đến xót xa của Bác khi đứng trên boong tàu rời quê hương ra đi tìm đường cứu nước, đồng thời cũng diễn tả sự xúc động sâu xa của tác giả trước giờ khắc trọng đại đó trong cuộc đời cách mạng của Bác. Tài liệu Thu Nguyễn

Bài 3:

a, Phối hợp 2 từ láy thoăn thoắt, kĩu kịt, dấu phẩy cắt 2 câu văn ra nhiều đoạn đều nhau, đối nhau diễn tả cái nhịp nhàng, nhún nhẩy của đòn gánh tre trên vai ngươì dân công đi chiến dịch

b, Dấu chấm lửng ở đây gắn với phương tiện im lặng diễn tả sự nghẹn ngào, ngập ngừng

c, Đoạn văn có 63 chữ được chia làm chín câu và rất nhiều dấu ngắt: 5 dấu chấm than, 2 dấu chấm hỏi, 4 dấu chấm lửng, 3 dấu phẩy và 2 dấu chấm. Ở đoạn văn này nhịp điệu nhanh, gấp gáp. Ngữ điệu cũng căng thẳng và dồn nén. Nam Cao đã tái hiện lại một cuộc đối mặt đầy quyết liệt và giàu kịch tính. Cả cuộc đời Chí Phèo triền miên trong những cơn say, mệt mỏi và u tối. Bỗng giây phút này hắn bừng tỉnh và sáng láng. Nhưng giây phút ấy ngắn ngủi lắm nên Chí phèo phải nói nhanh và làm gấp. .Nói tất cả những gì uất ức, đẩy y tới hành động bùng nổ, tức khắc, quyết liệt. Hệ thống dấu câu, nhịp điệu, ngữ điệu của đoạn vă đó gúp phần diễn tả rất thành công tâm trạng uất ức dồn nén và tình thế gấp gáp, khẩn trương của màn bi kịch này)

d, Đó là cách biểu hiện đẹp nhất tên của vị anh hùng dân tộc mà sự sáng suốt và lòng bác ái của Người đã đi vào lịch sử. Những gạch nối làm nổi bật lên từng nét chữ thật trang trọng, cao qúy.

e, Dấu gạch ngang ở đây được dùng thay cho dấu phẩy (vốn chỉ sự liệt kê bình thường) để nhấn mạnh, làm nổi bật những cái được liệt kê. Trong dòng tưởng tượng của tác giả như có một con tàu đang vượt băng giới tuyến để đến với Huế, với Đà Nẵng thân yêu. Theo hành trình của con tàu đi từ Bắc vào Nam, các nhà ga cứ lần lượt, nối nhịp chạy qua trước mắt nhà văn, và nối nhớ niềm thương cũng trải dài, như nối liền một dải nước non.

Lưu ý: Trong văn học, việc sử dụng các dấu câu cũng chính là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc và thể hiện phong cách riêng của nhà văn, nhà thơ. Được sử dụng như 1 phương thức tu từ, dấu câu đó được xem như 1 loại từ đặc biệt tạo nên “ý tại ngôn ngoại” cho văn bản, có khả năng “gợi ra những điều mà từ không nói hết” .Với vị trí và y/n phong phú như vậy,trong nhiều văn bản văn học, dấu câu đó được nhà văn, nhà thơ sử dụng như 1 phép tu từ mà khi cảm nhận, phân tích chúng ta không thể không chú ý đến. Đó là các dấu câu được thực hiện trên cơ sở những lí do tu từ học, chứ không phải là dấu câu bắt buộc phải có do y/c diễn đạt và ngữ pháp. Tài liệu Thu Nguyễn

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Gợi ý:

Câu 1: C

Câu 2: D

Câu 3: Bạn Lan là chủ ngữ

rất chăm học là vị ngữ

lớp trưởng lớp tôi là thành phần chú thích cho chủ ngữ (Bạn Lan).

Để ngăn cách thành phần chú thích với bộ phận được chú thích chúng ta có thể dùng những dấu câu nào ? (Dùng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang).

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Gợi ý:

Câu 1: Cách 1 : Công việc, nhà chồng chị lo tất cả.

Cách 2 : Công việc nhà, chồng chị lo tất cả.

Cách 3 : Công việc nhà chồng, chị lo tất cả.

Có thể hiểu câu đó theo nhiều cách do không có dấu câu phù hợp tách các bộ cần thiết trong câu, dẫn đến hiểu sai ý người viết.

Chú ý: Qua việc tìm hiểu công dụng của các loại dấu câu, các em đều thấy rằng: Trong tiếng Việt của chúng ta dấu câu có một vai trò quan trọng. Nó có tác dụng như một phương tiện ngữ pháp giúp phân biệt các ý nghĩa của các đơn vị ngữ pháp ở trong câu, từ đó giúp cho lời văn rõ ràng, mạch lạc.

Ngoài tác dụng về mặt cú pháp thì các dấu câu còn có tác dụng tu từ, Chẳng hạn dấu phẩy trong trường hợp sau không chỉ có tác dụng đánh dấu ranh giới giữa bộ phận trạng ngữ với nòng cốt câu mà nó còn có tác dụng tạo nhịp điệu, dấu phẩy ngắt nhịp câu văn, làm nhịp điệu câu văn chậm lại, gần cuối câu nhịp điệu chậm và nặng nề hơn khiến cho ta liên tưởng tới những vòng quay chậm chạp nặng nề của cối xay tre đã bao đời gắn bó với cuộc sống của người dân cày Việt Nam, nhấn mạnh sự gắn bó của cây tre đối với người dân Việt Nam: "Cối xay tre nặng nề quay, nghìn đời nay, xay nắm thóc". Tài liệu Thu Nguyễn.

Dấu câu quan trọng như vậy, song trong quá trình làm văn, các em vẫn mắc những lỗi sai về dấu câu do thiếu hiểu biết, do cẩu thả.

Câu 2:

a. - Sai kiến thức, Những ngày thơ ấu không viết về đề tài nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945,

- Sai dấu câu, cần dùng dấu ngoặc kép để đánh dấu tên các tác phẩm được dẫn.

b. Dùng sai quan hệ từ nhưng, hai vế câu không có quan hệ tương phản, mà có quan hệ bổ sung. Phải dùng mà... còn.

Câu 3: Bằng giọng điệu hào hùng có sức lôi cuốn mạnh mẽ, bài thơ "Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác" đã thể hiện phong thái ung dung, đường hoàng và khí phách kiên cường, bất khuất vượt lên trên cảnh tù ngục khốc liệt của nhà chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu.