Buổi 1

CHỦ ĐỀ: VĂN XUÔI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1930-1945

VĂN BẢN: TÔI ĐI HỌC

ÔN TẬP TỔNG QUÁT VỀ VĂN BẢN

HĐ của GV và HS

Kiến thức cần đạt

GV dẫn dắt về lịch sử cai trị của Pháp ở Đông Dương những năm 1930- 1945, tình hình xã hội VN dưới tác động của những chính sách cai trị của Pháp.

GV: chia nhóm, giao nhiệm vụ để các nhóm HS thực hiện:

(chia lớp thành 4 hoặc 8 nhóm, mỗi nhóm thực hiện một câu hỏi)

1. Bằng kiến thức lịch sử đã học em hãy liệt kê các phong trào yêu nước nước ở VN những năm 1930-1945?

- GV bổ sung: Do vai trò độc quyền cách mạng của Ðảng, do đường lối chiến lược sách lược vững vàng sáng suốt của Ðảng đã đoàn kết và phát huy được mạnh mẽ tính tích cực, tính sáng tạo của quần chúng nhất là công nông.

2. Trong bối cảnh lịch sử nêu trên tình hình kinh tế- xã hội ở nước ta có đặc điểm gì nổi bật?

3. Giai đoạn này có phải xã hội nước ta chỉ toàn những khó khăn, lạc hậu? hãy chỉ ra những biến đổi tích cực trong lòng xã hội VN giai đoạn này?

4. Hãy chỉ ra những nét mới về văn hóa, tư tưởng trong bộ phận tư sản Việt Nam thời kì này?

GV: 1. dựa trên ý kiến “văn học là tấm gương phản chiếu lịch sử” em hãy phân chia các giai đoạn phát triển của văn xuôi nước ta trong chặng đường 15 năm (1930-1945) này?

GV giảng về khái niệm VHHT, VHLM cho HS.

2. Hãy nêu những đặc điểm cơ bản của văn xuôi hiện thực VN trong từng giai đoạn kể trên?

3. Trong từng giai đoạn trên văn xuôi lãng mạn VN có đặc điểm gì giống và khác với văn xuôi hiện thực?

- GV dẫn dắt về truyện kí và chuyển ý vào tác phẩm “Tôi đi học” sẽ tìm hiểu lại ở tiết 2.

I. Khái quát tình hình chính trị - xã hội ở nước ta trong những năm 1930 – 1945

1. Sự phát triển của các phong trào yêu nước trong những năm từ 30-45

- Những biến đổi của các phong trào yêu nước trong thập niên 20. phong trào quốc gia mang màu sắc tư sản và phong trào cộng sản.

- Những năm 36-39, sự đột khởi của phong trào cộng sản. Giai đoạn hoà hoãn và hợp tác.

- sự trỗi dậy của những đảng phái quốc gia với khuynh hướng thân Nhật và sự lớn mạnh của phong trào cộng sản những năm 40-45.

2 Một xã hội rối ren, đen tối về  kinh tế cũng như về kiến trúc thượng tầng.

- Nền kinh tê kiệt quệ dưới ách thực dân phong kiến:

Chế độ sưu thuế, chế độ bắt phu bắt lính của thực dân Pháp và chế độ Phong kiến.

Xã hội Việt Nam là một địa ngục, khắp nơi nạn đói hoành hành, bọn đầu trâu mặt ngựa tác oai tác quái, người chết hàng loạt và khủng khiếp nhất là nạn đói vào mùa xuân năm 1945, hai triệu người bị chết đói.

- Những thế lực thống trị mâu thuẫn nhau:

Mâu thuẫn giữa thực dân phong kiến.

Mâu thuẫn giữa phong kiến với tư sản.

Mâu thuẫn giữa tư sản với thực dân.

- Những lực lượng đối kháng giao tranh, có những chiến tuyến rõ rệt như cách mạng, phản cách mạng; có người yêu nước nhưng hoang mang, có người lơ láo, bàng quang, lẩn trốn...

3. Sự biến đổi tích cực trong cơ cấu xã hội Việt Nam và những khuynh hướng vận động của xã hội trong những năm 32-45

- Sự trưởng thành của một cơ cấu xã hội hiện đại với ba tầng lớp : phú hào tân đạt, tư bản bản xứ; trí thức mới và thị dân (theo cách định danh của Phạm Thế Ngũ).

- sự canh cải về phong hoá và thẩm quan

- phong trào cải cách xã hội có tính cách cải lương trong những năm 36-39

- cuộc khủng hoảng của xã hội Đông Dương trong những năm 40-45

4. Một ý thức mới, một tâm lí mới lan tràn.

- Ý thức tâm lí tư sản và tiểu tư sản:

Trí thức, thành thị âu hóa, chịu ảnh hưởng của những sinh hoạt mới, của giai cấp mới và của văn hóa tư sản phương Tây.

Lối sống hưởng lạc phát triển ở thành thị: ăn mặc theo mốt thời trang, lối sống tài hoa son trẻ, vui vẻ trẻ trung, dạy họ cách hưởng thụ cuộc đời một cách hiện đại và thú vị nhất.

Báo chí tư sản, tiểu tư sản nhất là tờ báo Phong hóa, Ngày nay thường huấn luyện phụ nữ cách cải tiến y phục, huấn luyện thanh niên cách chinh phục gái đẹp.

- Giai cấp tư sản Việt Nam thất bại về mặt kinh tế và chính trị hoang mang, dao động, xoay ra đấu trang về mặt văn hóa chống giáo lí phong kiến để đòi tự do cá nhân:

Chống giáo lí phong kiến như cảnh mẹ chồng nàng dâu, mẹ ghẻ con chồng, chế độ đa thê v.v...

Ðề cao hạnh phúc cá nhân, đề cao tình yêu lứa đôi.

Quá trình phát triển văn xuôi trong 15 năm này đi theo 2 khuynh hướng cơ bản là Hiện thực và Lãng mạn, chia làm 3 thời kỳ :

1. Thời kỳ 1930-1935: Mở đầu là sáng tác thơ văn gắn liền với cao trào cách mạng 1930-1931 mà đỉnh cao nhất là Xô Viết Ngệ Tỉnh.

Bộ phận văn học tư sản, tiểu tư sản thời kỳ này là văn học lãng mạn: Tiểu thuyết Tự lực văn đoàn và thơ mới.

Xu hướng văn học phê phán có từ trước 1930 đến thời kỳ này phát triển hơn và xác định rõ ràng hơn về phương pháp thể tài.

2. Thời kỳ 1936-1939

2.1:- Văn học hiện thực phê phán phát triển mạnh mẽ và đạt được nhiều thành tựu xuất sắc:

Vấn đề nông dân, nông thôn được đặt ra trong tác phẩm hiện thực phê phán Bước đường cùng của Nguyễn Công Hoan, Vỡ đê của Vũ Trọng Phụng, Tắt đèn của Ngô Tất Tố

Vấn đề phong kiến thực dân được nêu lên một cách gay gắt trong các tác phẩm hiện thực phê phán: Số đỏ, Giông tố của Vũ Trọng Phụng, Tắt đèn của Ngô Tất Tố...

Tác phẩm hiện thực phê phán không dừng lại ở truyện ngắn, phóng sự mà phát triển mạnh mẽ thể tài tiểu thuyết. Ðây chính là một thành công lớn của văn học hiện thực phê phán thời kì này

2.2:- Văn học lãng mạn tư sản, tiểu tư sản vẫn tiếp tục phát triển song nó phân hóa theo các hướng khác nhau.

Bên cạnh chủ đề cũ chống lễ giáo phong kiến và đề cao hạnh phúc cá nhân, Tự lực văn đoàn còn nêu chủ đề mới: chủ trương cải cách bộ mặt nông thôn và cải thiện đời sống  cho nông dân Gia đình của Khái Hưng, Con đường sáng của Hoàng Ðạo.

Tiểu thuyết Tự lực văn đoàn đề cập tới hình tượng người chiến sĩ Ðoạn tuyệt, Ðôi bạn của nhà văn Nhất Linh

3. Thời kỳ 1939-1945:

            3.1 Văn học hiện thực phê phán có sự phân hóa:

Có nhà văn thì chết (Vũ Trọng Phụng);

Có nhà văn không viết tiểu thuyết nữa chuyển sang khảo cứu dịch thuật như Ngô Tất Tố.

Có nhà văn mắc phải sai lầm như Nguyễn Công Hoan viết tiểu thuyết Thanh Ðạm.

Một thế hệ nhà văn hiện thực mới ra đời:Nam Cao, Nguyễn Tuân, Mạnh Phú Tư, Nguyễn Ðình Lạp, Bùi Hiển, ...

Nhà văn hiện thực vẫn tiếp tục miêu tả cuộc sống tăm tối của người nông dân Chí Phèo, lão Hạc của Nam Cao; Sống nhờ của Mạnh Phú Tư. Cuộc sống bế tắc mòn mỏi của người trí thức tiểu tư sản cũng được các nhà hiện thực đề cập một cách sâu sắc Sống mòn, Ðời thừa, Trăng sáng của Nam Cao.

Các nhà văn nêu lên mâu thuẫn gay gắt giữa giai cấp thống trị với tầng lớp nhân dân lao động.

3.2 Văn học lãng mạn:

- Cái Tôi bế tắc, cực đoan, có sự phân hóa.

+ Tự lực văn đoàn: Mang một tâm trạng. Nhất Linh, Khái Hưng đưa ra một chủ nghĩa vô luân, đó là tác phẩm Bướm trắng của Nhất Linh và tác phẩm Thanh đức của Khái Hưng. Thạch Lam miêu tả những sinh hoạt nâng lên thành nghệ thuật như nghệ thuật ăn tết, Hà Nội 36 phố phường.

+ Thế Lữ - thành viên của Tự lực văn đoàn đi vào truyện trinh thám đường rừng, truyện ma quỷ như truyện Cái đầu lâu.

+ Nguyễn Tuân là cây bút tiêu biểu cho trào lưu lãng mạn tư sản, tiểu tư sản trong văn xuôi. Cái ngông của Nguyễn Tuân xuất hiện, đó là một thứ ngông lịch lãm tài hoa. Ở Nguyễn Tuân còn xuất hiện chủ nghĩa xê dịch, đó cũng là thứ xê dịch chân thành và những rung cảm rất tinh tế.

- Thời kì này ghi nhận sự phát triển của thể loại truyện kí, tiêu biểu là tập truyện “Quê mẹ” (Thanh Tĩnh) và Hồi kí “Những ngày thơ ấu” (Nguyên Hồng). Mỗi tác phẩm như chứa đựng câu chuyện của chính nhà văn, là sự hồi tưởng lại những sự việc và những cảm xúc đã nảy nở trong lòng tác giả.

HĐ của GV và HS

Kiến thức cần đạt

?Em hãy nêu những nét sơ lược về nhà văn Thanh Tịnh?

?Nêu xuất xứ của truyện ngắn “Tôi đi học”?

?Truyện ngắn “Tôi đi học” có kết cấu như thế nào?

?Trong truyện ngắn “Tôi đi học”, Thanh Tịnh đã kết hợp những phương thức biểu đạt nào để thể hiện những hồi ức của mình?

? Nét đặc sắc về nghệ thuật của văn bản?

? Nêu nội dung chính của văn bản “Tôi đi học”?

- GV đọc, ghi đề lên bảng

- HS chép đề và tìm các hình ảnh so sánh và chỉ ra hiệu quả nghệ thuật của các hình ảnh so sánh đó .

- HS đọc đề, tìm ý và lập dàn bài theo gợi ý

- Câu hỏi gợi mở:

? Xuất phát từ đâu mà nhân vật tôi lại hồi tưởng lại những cảm xúc cũ trong ngày tựu trường đầu tiên của mình?

? Tâm trạng của tôi thay đổi như thế nào ở các thời gian và không gian khác nhau?

- HS trả lời diễn biến tâm trạng tôi ở 3 thời điểm gắn với 3 không gian khác nhau là: +Trên đường tới trường cùng mẹ.

+ Khi ở sân trường.

+ Lúc ở trong lớp học.

I. Khái quát lí thuyết

1. Vài nét về tác giả Thanh Tịnh:

- Thanh Tịnh ( 1911 – 1988 ) là bút danh của Trần Văn Ninh, quê ở tỉnh Thừa Thiên - Huế, có gần 50 năm cầm bút sáng tác.

- Sự nghiệp văn học của ông phong phú, đa dạng.

- Thơ văn ông đậm chất trữ tình đằm thắm, giàu cảm xúc êm dịu, trong trẻo. Nổi bật nhất có thể kể là các tác phẩm: Quê mẹ ( truyện ngắn, 1941 ), Ngậm ngải tìm trầm ( truyện ngắn, 1943 ), Đi từ giữa mùa sen ( truyện thơ, 1973 ),...

2. Truyện ngắn “Tôi đi học”.

a. Những nét chung:

- Xuất xứ: “Tôi đi học” in trong tập “Quê mẹ” (1941), một tập văn xuôi nổi bật nhất của Thanh Tịnh.

- Kết cấu: Truyện được kết cấu theo dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi”. Dòng hồi tưởng được khơi gợi hết sức tự nhiên bằng một khung cảnh mùa thu hiện tại và từ đó nhớ lại lần lượt từng không gian, thời gian, từng con người, cảnh vật với những cảm giác cụ thể trong quá khứ.

- Phương thức biểu đạt: Nhà văn đã kết hơp các phương thức tự sự, miêu tả và biểu cảm để thể hiện những hồi ức của mình.

b. Khái quát nội dung và nghệ thuật :

+ Nghệ thuật:

- So sánh đặc sắc, miêu tả tâm lý sinh động, phong phú.

- Ngôn ngữ, hình ảnh giàu sức gợi.

- Biểu cảm nhẹ nhàng, sâu lắng.

- Kết hợp hài hoà giữa kể, tả với bộc lộ tâm trạng, cảm xúc.

+ Nội dung chính: Bằng giọng văn giàu chất thơ, chất nhạc, ngôn ngữ tinh tế và sinh động, tác giả đã diễn tả những kỉ niệm của buổi tựu trường đầu tiên. Đó là tâm trạng bỡ ngỡ mà thiêng liêng, mới mẻ mà sâu sắc của nhân vật “tôi” trong ngày đầu tiên đi học.

II. Bài tập vận dụng và nâng cao:

Đề 1: Tìm những hình ảnh so sánh đặc sắc trong văn bản “Tôi đi học”. Hãy chỉ ra hiệu quả nghệ thuật của các hình ảnh so sánh đó?

*Gợi ý:

+ Có 3 hình ảnh so sánh đặc sắc:

- “Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng”.

- “Ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi”.

- “Họ như con chim con đứng bên bờ tổ... khỏi phải rụt rè trong cảnh lạ”.

+ Hiệu quả nghệ thuật:

- Ba hình ảnh này xuất hiện trong ba thời điểm khác nhau, vì thế diễn tả rất rõ nét sự vận động tâm trạng của nhân vật “tôi”.

- Những hình ảnh này giúp ta hiểu rõ hơn tâm lí của các em nhỏ lần đầu đi học.

- Hình ảnh so sánh tươi sáng, nhẹ nhàng đã tăng thêm màu sắc trữ tình cho tác phẩm.

- Lưu ý: Ngoài 3 hình ảnh trên HS có thể kể thêm những câu văn khác trong văn bản có sử dụng phép so sánh.

Đề 2: Hãy phân tích những biến đổi trong tâm trạng của nhân vật tôi trong buổi tựu trường đầu tiên?

I. Mở bài

- Giới thiệu đôi nét về tác giả Thanh Tịnh: Nhà văn với những sáng tác toát lên vẻ đẹp đằm thắm, tình cảm êm dịu, trong trẻo.

- Vài nét về văn bản “Tôi đi học”: in trong tập “Quê mẹ”, xuất bản 1941, kể lại những kỉ niệm và cảm xúc của nhân vật “tôi” trong buổi tựu trường đầu tiên

II. Thân bài

1. Cơ sở để nhân vật tôi có những liên tưởng về ngày đầu tiên đi học của mình

- Biến chuyển của cảnh vật sang thu: Cuối thu, thời điểm tựu trường, cảnh thiên nhiên với lá rụng nhiều, mây bàng bạc khiến lòng người nhẹ nhàng mà bồi hồi nhớ lại “Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức mơn man những kỉ niệm của buổi tựu trường”.

- Hình ảnh những em bé núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường “mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đén trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã”.

⇒ gợi nhớ, cơ sở liên tưởng tương đồng tự nhiên

2. Những hồi tưởng của nhân vật tôi

a. Tâm trạng khi cùng mẹ đi trên đường đến trường

- Cảnh vật, con đường vốn rất quen nhưng lần này cảm thấy lạ: “con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ”.

- Tự cảm thấy có sự thay đổi lớn trong lòng mình, cảm thấy trang trọng, đứng đắn hơn: “Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học”…

- Bỡ ngỡ, lúng túng: cố ghì chặt quyển vở nhưng 1 quyển vẫn xệch ra và chúi đầu xuống đất; nghĩ rằng chỉ những người thạo mới cầm nổi bút thước….

⇒ Từ ngữ gợi tả, nghệ thuật so sánh, chọn lọc chi tiết tiêu biểu, cụ thể: tâm trạng bỡ ngỡ của “tôi” trong bổi tựu trường đầu tiên

b. Khi đứng giữa sân trường và nghe gọi tên vào lớp học

- Không khí của ngày hội tựu trường: náo nức, vui vẻ nhưng cũng rất trang trọng: “sân trường: dày đặc cả người. Người nào cũng áo quần sạch sẽ, gương mặt vui tươi sáng sủa”.

- Cảm thấy nhỏ bé so với trường, lo sợ vẩn vơ: “cũng như tôi, mấy cậu học trò mới đứng nép bên người thân… Họ như con chim non đứng bên bờ tổ nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ”.

- Hồi hộp, lo sợ chờ nghe gọi tên mình: Nghe tiếng trống giục thì bước chân cứ “dềnh dàng mãi”, “toàn thân các cậu đang run run theo nhịp bước rộn ràng”, “Tôi cảm thấy quả tim tôi như ngừng đập”, “tự nhiên giật mình lúng túng”..

- Khi sắp vào lớp học thì lo sợ, bật khóc “Tôi bất giác quay lưng lại dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở khóc theo”…

⇒ Diễn tả sinh động tâm trạng của nhân vật “tôi” với từng cung bậc, cảm xúc, có nhiều trạng thái cảm xúc đối lập, tâm trạng phức tạp

c. Khi ngồi trong lớp học

- Khi rời vòng tay mẹ để vào lớp cảm thấy nhớ mẹ: “trong thời thơ ấu tôi chưa lần nào thấy xa mẹ tôi như lần này”.

- Cảm thấy vừa xa lạ, vừa gần gũi với mọi vật, với nguời bạn ngồi bên: “Một mùi hương lạ xông lên trong lớp”, “trông hình gì treo trên tường tôi cũng thấy lạ lạ và hay hay”, “lạm nhận” bàn ghế chỗ ngồi là của riêng mình, “nhìn người bạn tôi chưa hề quen biết, nhưng lòng tôi lại không cảm thấy xa lạ chút nào”

+ Làm quen, tìm hiểu phòng học, bàn ghế, … ⇒ thấy quyến luyến.

⇒ Tâm trạng, cảm giác của nv “tôi” khi ngồi trong lớp học, đón nhận giờ học đầu tiên hợp tự nhiên, sinh động, hấp dẫn.

III. Kết bài

- Khẳng định lại những nét tiêu biểu về nghệ thuật làm nên thành công của đoạn trích: Miêu tả tinh tế, chân thật diễn biến tâm trạng, ngôn ngữ giàu yếu tố biểu cảm, hình ảnh so sánh độc đáo và giọng điệu trữ tình, trong sáng.

- Đoạn trích ngắn gọn nhưng để lại trong lòng người bao niềm bồi hồi, xúc động khi nhớ về ngày đầu tiên đi học của mình

Yêu cầu HS: viết hoàn thành bài văn vào vở.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

- GV: Em hãy nhắc lại khái niệm văn bản là gì?

- HS nhắc lại khái niệm VB

GV: Thế nào là chủ đề của văn bản? Phân biệt chủ đề với đề tài/ với chuyện trong tác phẩm.

HS nêu khái niệm chủ đề

GV mở rộng, lưu ý cho HS:

– Chủ đề là đối tượng và vấn đề chính mà văn bản biểu đạt.

– Theo đó, khái niệm đề tài giúp người đọc xác định: văn bản viết về cái gì? Còn khái niệm chủ đề giải đáp câu hỏi: Vấn đề cơ bản của văn bản là gì?

Ví dụ: Chủ đề của bài thơ “Tiếng gà trưa” của Xuân Quỳnh là: tình yêu gia đình và quê hương dào dạt trong tâm hồn người lính trẻ trên đường hành quân ra trận thời kháng chiến chống Mĩ.

– Lưu ý: Cần phân biệt chuyện với chủ đề.

Ví dụ: Bài “Buổi học cuối cùng” của An-phông-xơ Đô-đê.

+ Chuyện của “Buổi học cuối cùng” là em bé Prăng kể lại buổi dạy học cuối cùng của thầy Ha-men ở vùng An-dát của nước Pháp bị Đức chiếm đóng.

+ Chủ đề của truyện là: Nỗi đau của nhân dân dưới ách thông trị của ngoại bang; biết yêu tiếng mẹ đẻ và yêu nước; biết giữ tiếng nói của dân tộc mình là nắm được chìa khoá để giải phóng, để giành lại tự do.

Đại ý với chủ đề

– Đại ý là ý lớn trong một đoạn thơ, một tình tiết; một đoạn, một phần của truyện. Một đoạn thơ, một tình tiết; một đoạn, một phần của truyện thì chưa hình thành được chủ đề.

– Một tác phẩm có thể chỉ có một chủ đề, nhưng cũng có thể có nhiều chủ đề (đa chủ đề).

Ví dụ:

Bài thơ “Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương có các chủ đề sau:

+ (1) Tự hào về một loại bánh ngon của dân tộc.

+ (2) Ca ngợi phẩm chất người phụ nữ Việt Nam (nhan sắc, thuỷ chung…).

+ (3) Cảm thông với thân phận ngươi phụ nữ trong xã hội cũ.

- GV đọc/ ghi đề lên bảng

- HS chép đề và chỉ ra sự thống nhất về chủ đề của văn bản trên các phương diện: nhan đề, từ ngữ, các câu văn tập trung cho nội dung vb.

Bài 2: Viết đoạn văn ngắn chủ đề vai trò của quê hương. Phân tích tính thống nhất về chủ đề trong đoạn văn em viết.

A. KHÁI NIỆM VĂN BẢN

1. Khái niệm văn bản và sự liên kết trong văn bản

a. khái niệm văn bản

- Văn bản là chuỗi lời nói miệng hay bài viết, có chủ đề thống nhất, có liên kết, mạch lạc, vận dụng phương thức biểu đạt phù hợp để thực hiện môc đích giao tiếp.

Có sáu kiểu văn bản thường gặp với các phương thức biểu đạt tương ứng: tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, thuyết ninh, hành chính – công vụ. Mỗi kiểu văn bản có mục đích giao tiếp riêng.

b. Liên kết trong văn bản:

Liên kết là một trong những tính chất quan trọng nhất của văn bản, làm cho văn bản trở nên có nghĩa, dễ hiểu.

Để văn bản có tính liên kết, ng­êi viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời phải biết kêt nối các câu, các đoạn đó bằng các phương tiện ngôn ngữ (từ ngữ, tổ hợp từ, câu,…) thích hợp.

2. Chủ đề và bố cục của văn bản

- Khái niệm chủ đề trong lí thuyết văn bản bao gồm đối tượng và vấn đề chính mà văn bản biểu đạt. Chủ đề có nội dung bao quát hơn đề tài

- Tính thống nhất về chủ đề của văn bản là một trong những đặc trưng quan trọng tạo nên văn bản. Đặc trưng này có liên hệ mật thiết với tính mạch lạc, tính liên kết.

- Tính thống nhất về chủ đề của văn bản được thể hiện trên cả hai bình diện: nội dung và cấu trúc - hình thức

- Việc sắp xếp các ý có ảnh hưởng trực tiếp đến việc tiếp thu của người đọc - phụ thuộc vào đối tượng phản ánh, loại hình văn bản. Một số cách trình bày:

+ Theo thứ tự thời gian

+ Theo lô gíc khách quan của đối tượng

+ Theo lô gíc chủ quan

+ Theo quy luật tâm lý, cảm xúc

B. LUYỆN TẬP

Bài 1: phân tích tính thống nhất về chủ đề của văn bản “cuộc chia tay của những con búp bê”

Truyện ngắn “Cuộc chia tay của những con búp bê” của Khánh Hoài, từ nhan đề đến cốt truyện, các tình tiêt đều mang tính liên kết chặt chẽ:

+ Thành và Thuỷ đau khổ khóc suốt đêm.

+ Sáng sớm, Thành đau buồn đi ra vườn ngồi một mình thì em gái theo ra.

+ Hai anh em chia đồ chơi.

+ Thành dẫn Thuỷ về trường cũ, chào giã biệt cô giáo Tâm và các bạn lớp 4B.

+ Trước lúc lên xe, Thuỷ để lại cho anh trai cả hai con búp bê… Thành nhìn theo bóng em gái rồi khóc.

Như vậy, những con búp bê ngây thơ, ngộ nghĩnh không biết nỗi buồn phải chia tay. Chính cuộc chia tay của bố mẹ đã dẫn đến cuộc chia tay của con cái, của bạn bè và dẫn đến cuộc chia tay của búp bê.

Trong thực tế, Thành và Thuỷ đã không để cho búp bê phải chia tay. Điều đó nói lên nguyện vọng mãi mãi ở bên nhau của các em. Đó là điều khiến cho các bậc cha mẹ phải suy nghĩ.

Gia đình có ý nghĩa vô cùng quan trọng với các em nhỏ. Hãy giữ gìn hạnh phúc gia đình, đừng bao giờ để gia đình tan võ, khiến cho người lốn chia tay và kéo theo bao cuộc chia tay đau đớn của các em nhỏ ngây thơ, hiền lành, vô tội.

Qua đó, ta rút ra chủ đề của truyện là:

+ Sự đau khổ của các em nhỏ trước bi kịch gia đình (cha mẹ bỏ nhau).

+ Tình thương yêu của anh em, của bạn bè.

Bài 2: gợi ý

+ đoạn văn tham khảo

Quê hương- hai tiếng thân thương mà tha thiết, giản dị mà thiêng liêng. Từ khi còn thơ ấu, tôi đã luôn tự hỏi: “quê hương là gì hả mẹ/ Mà cô giáo dạy phải yêu?”. Và đến bây giờ khi đã trưởng thành hơn, tôi nhận ra quê hương đối với tôi hay bất cứ ai trên cõi đời này đều có vai trò vô cùng quan trọng. Đó là chiếc nôi nơi tôi sinh ra, cất tiếng khóc chào đời và tập những bước đi chập chững đầu tiên. Làm sao quên được nơi chôn rau cắt rốn ấy, nơi đã chứa đựng biết bao kỉ niệm buồn vui của tuổi thơ tôi hồn nhiên, vô tư, êm đềm chẳng còn thắm lại. Quê hương là niềm tự hào mà tôi luôn sướng danh thật to để bạn bè mọi miền của tôi được biết về. Với tôi, quê hương là hình ảnh mẹ cha tần tảo vác cuốc ra đồng, là cánh diều biêng biếc chúng tôi kéo trên lưng trâu, là làn khói lam những chiều đông lạnh cả lũ xô nhau sưởi ấm quanh bếp đất tự làm, là tiếng đám bạn gọi nhau í ới đi học đi chơi, và cả những trận đòn roi khi trốn học ra sông bắt cá…. Chính những dòng sữ ngọt ngào thân thương ấy của quê hương đã nuôi dưỡng tâm hồn tôi, chắp cánh cho tôi bay đến muôn nơi. Những câu ca dao, những lời ru à ơi, những câu chuyện cổ… tất cả đều từ những mái nhà quê hương tỏa ra mà tô thắm cuộc đời những đứa trẻ chúng tôi. Chẳng nơi đâu chan chứa tình thương và sẵn lòng chào đón ta trở về như quê hương của ta. Vì thế mỗi chúng ta hãy nỗ lực phấn đấu để xứng đáng với ân tình quê hương và làm giàu đẹp thêm cho quê mình.

+ gợi ý phân tích tính thống nhất về chủ đề

Tùy vào từng đoạn văn của HS để phân tích tính thống nhất:

Tập trung vào các từ ngữ tả quê hương, các từ nói về vai trò của quê hương (vd: nơi chôn rau cắt rốn, nơi nuôi dưỡng tâm hồn ta, nơi ai đi xa cũng nhớ nhiều, nơi ta tự hào nhắc về trong lí lịch…)

Các câu liên kết thể hiện rõ chủ đề vai trò quê hương như thế nào?

Hoạt động của GV- HS

Kiến thức cần đạt

? Nhắc lại những kiến thức trọng tâm về tác giả?

? Văn bản “Trong lòng mẹ” được trích trong tác phẩm nào Nguyên Hồng?

?Tác phẩm được viết trong hoàn cảnh nào?

?Đây là tập hồi kí như thế nào của Nguyên Hồng?

Chương hồi ký này là nỗi đắng cay, uất nghẹn về tình yêu thương vô bờ bến của Bé Hồng đối với người mẹ nhân từ, tần tảo mà cuộc đời đầy bất hạnh. Có hai sự kiện đã trở thành kỷ niệm không thể phai mờ được nhà văn ghi lại trong chương này. Đó là những sự kiện gì ?

A. Hệ thống lại kiến thức đã học

I – Vài nét về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả:

+ Nguyên Hồng ( 1918 - 1982), tên thật là Nguyễn Nguyên Hồng.

- Ngòi bút của ông luôn hướng về những người cùng khổ, đặc biệt là phụ nữ và nhi đồng. Khi viết về họ, ông tỏ rõ niềm yêu thương sâu sắc, mãnh liệt và lòng trân trọng.

- Là nhà văn hiện thực xuất sắc, tự học mà thành tài.

2. Tác phẩm:

* Xuất xứ:

- Những ngày thơ ấu là tập hồi kí về tuổi thơ cay đắng của tác giả (1938), gồm 9 chương.

- Tác phẩm viết năm 1938 và đến năm 1940 thì được in trọn vẹn thành sách. Đó là một tập hồi ký gồm 9 chương ghi lại một cách trung thực những năm tháng tuổi thơ cay đắng của tác giả. Đó là một tuổi thơ có quá ít những kỷ niệm êm đềm, ngọt ngào, mà chủ yếu là những kỷ niệm đau buồn, tủi cực của một “đứa bé côi cút, cùng khổ” sinh ra trong một gia đình sa sút, bất hoà, sớm phải sống lêu lổng, bơ vơ giữa sự ghẻ lạnh cay nghiệt của họ hàng và thái độ dửng dưng một cách tàn nhẫn của xã hội.

- Đoạn trích Trong lòng mẹ là chương IV của tập hồi ký.

* Tóm tắt:

+ Sự kiện 1: Cuộc trò chuyện giữa bé Hồng và bà cô.

+ Sự kiện 2: Mẹ bé Hồng trở về – cuộc gặp gỡ đầy nước mắt của niềm vui và hạnh phúc

* Thể loại : Hồi kí ( Ghi lại chuyện đã xảy ra trong cuộc đời 1 con người thường là chính tác giả).

* Phương thức biểu đạt : Tự sự, miêu tả và biểu cảm.

? Qua tìm hiểu đoạn trích, em hãy cho biết bé Hồng có hoàn cảnh như thế nào?

? Em nhận xét như thế nào về hoàn cảnh đó của bé Hồng?

?Em hãy cho biết tâm trạng bé Hồng như thế nào khi đối thoại với bà cô?

?Qua đó đã diễn tả tình cảm nào của em với mẹ?

? Tâm trạng của bé Hồng thay đổi ra sao khi gặp mẹ? Nhắc lại các chi tiết, hình ảnh làm rõ điều đó?

?Nhắc lại những nét chính về nội dung và nghệ thuật?

II. Phân tích đoạn trích

1. Cảnh ngộ của bé Hồng.

- Gia cảnh sa sút, cha nghiện ngập mất sớm.

- Mẹ Hồng : Một người phụ nữ trẻ, khao khát yêu đương phải chôn vùi tuổi xuân của mình trong cuộc hôn nhân không hạnh phúc. Sau khi chồng mất 1 năm, mẹ bé Hồng đã có con với người đàn ông khác => Cùng túng quá phải bỏ con đi tha phương cầu thực.

- Hồng trở thành đứa trẻ côi cút, sống lang thang, thiếu tình thương ấp ủ, bị ghẻ lạnh hắt hủi của những người họ hàng bên nội.

=>Tuổi thơ của Nguyên Hồng có quá ít những kỉ niệm êm đềm ngọt ngào. Chủ yếu là những kỉ niệm đau buồn, tủi cực của một đứa trẻ côi cút, cùng khổ.

2. Tâm trạng của bé Hồng khi đối thoại với bà cô.

- Kìm nén khi bà cô hỏi: « Có muốn vào Thanh Hoá chơi với mợ mày không»: Bé Hồng đã kìm nén xúc động, kìm nén nỗi đau, nhẫn nhục chịu đựng(cúi đầu không đáp, lòng thắt lại, khoé mắt cay cay).

- Khi bà cô nhắc dến em bé: nước mắt ròng ròng, chan hoà, đầm đìa ở cằm và ở cổ, hai tiếng em bé « xoắn chặt lấy tâm can em » và bé Hồng đã đau đớn: « cười dài trong tiếng khóc ». Nỗi đau đớn, sự phẫn uất không kìm nén lại được khiến Hồng : cười dài trong tiếng khóc.

- Khi nghe kể về tình cảnh của mẹ : ăn vận rách rưới, mặt mày xanh bủng, người gầy rạc đi… : cổ họng nghẹn ứ, khóc không ra tiếng.

=> Diễn tả tình yêu thương mẹ, sự nhạy cảm và lòng tự trọng cao độ của chú bé Hồng, sự uất ức, căm giận với hủ tục phong kiến.

3. Tâm trạng của bé Hồng khi ở trong lòng mẹ.

- Khi thoáng thấy bòng người ngồi tren xe giống mẹ: vội vã, đuổi theo, gọi rối rít -> Lòng khắc khoải mong chờ, sự khao khát được gặp mẹ: “khác gì cái ảo ảnh….sa mạc .

- Khi ngồi trên xe: oà khóc nức nở -> khóc vì hờn dỗi, vì sung sướng, hạnh phúc, vì mãn nguyện.

- Khi trong lòng mẹ: Được ngắm gương mặt mẹ, được cảm nhận hơi thở thơm tho phả ra từ khuôn miẹng xinh xắn nhai trầu của mẹ -> Hồng vô cùng sung sướng hạnh phúc, bé đã cảm nhận được : những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng mơn man khắp da thịt.

=>Những rung động cực điểm của tâm hồn cực kì đa cảm, cảm xúc chân thành của 1 chú bé khao khát tình mẫu tử : phải bé lại……… mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.

4. Nội dung, nghệ thuật

*Nội dung : Nỗi cay đắng, tủi cực cùng tình thương yêu cháy bỏng đối với người mẹ bất hạnh của bé Hồng.

*Nghệ thuật : Nghệ thuật miêu tả tâm lý tinh tế, sâu sắc. Chất trữ tình trong văn bản thế hiện:Cuộc gặp gỡ bất ngờ và cảm động giữa cậu bé Hồng và người mẹ ở cuối văn bản. Ngôn ngữ thể hiện rất chân thực và thấm đẫm chất trữ tình, giọng văn tuôn trào cảm xúc.

1. Đọc đoạn văn sau và trả lời theo các yêu cầu bên dưới:

“… Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:

- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà”. (Ngữ văn 8- Tập1)

a. Cho biết tên tác giả, tên đoạn trích của đoạn văn trên?

b. Xác định các tình thái từ có trong đoạn văn trên.

c. Xác định câu ghép và chỉ ra quan hệ ý nghĩa giữa các vế trong câu ghép ấy.

d. Nêu công dụng của dấu hai chấm trong đoạn văn trên.

2. Đọc đoạn văn sau và trả lời theo các yêu cầu bên dưới:

"Nếu người quay lại ấy là người khác thì thật là một trò cười tức bụng cho lũ bạn tôi, chúng nó khua guốc inh ỏi và nô đùa ầm ĩ trên vỉa hè. Và cái lầm đó không những làm tôi thẹn mà còn tủi cực nữa, khác gì cái ảo ảnh của một dòng nước trong suốt chảy dưới bóng râm đã hiện ra trước con mắt gần rạn nứt của người bộ hành ngã gục giữa sa mạc".(NV 8-HKI)

a. Cho biết đoạn văn trên được trích trong tác phẩm nào? Của ai?

b. Xác định biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn văn và tác dụng của biện pháp nghệ thuật ấy.

3. Đọc đoạn văn sau và trả lời theo các yêu cầu bên dưới:

“Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi” (NV 8-HKI)

a.Đoạn văn trên trích trong văn bản nào thuộc tác phẩm nào? Tác giả là ai?

b.Tìm những từ thuộc trường từ vựng chỉ hoạt động của “tôi”.

c.Xác định biện pháp tu từ được sử dụng và chỉ ra tác dụng của biện pháp tu từ ấy.

d. Xác định cấu tạo và quan hệ ý nghĩa giữa các vế trong các câu ghép trên.

e.Nêu cảm nhận ngắn gọn của em về câu văn sau: “Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì vụn nát mới thôi”

B. Luyện tập

1. Bài tập 1

Gợi ý

a. Tên đoạn trích : “Trong lòng mẹ” ( trích “Những ngày thơ ấu”)

Tác giả: Nguyên Hồng.

b. Các tình thái từ: đi, mà.

c. - Câu ghép:

Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở.

- Mối quan hệ ý nghĩa giữa các vế: quan hệ tiếp nối.

d. Công dụng của dấu hai chấm: đánh dấu (báo trước) lời đối thoại.

2.Bài tập 2

Gợi ý

a. Đoạn văn trên thuộc đoạn trích “Trong lòng mẹ” ( trích “Những ngày thơ ấu”)

-Tác giả: Nguyên Hồng.

b.

b1. Biện pháp so sánh

"Nếu người quay lại ấy là người khác... khác gì cái ảo ảnh của một dòng nước trong suốt chảy dưới bóng râm đã hiện ra trước con mắt gần rạn nứt của người bộ hành ngã gục giữa sa mạc."

b2. Tác dụng:

- Đây là đoạn văn ghi lại tâm trạng chú bé Hồng trên đường đi học về thoáng thấy một người trong xe kéo giống mẹ mình nên cậu bé đuổi theo gọi cuống quýt.

+ Cặp quan hệ từ nếu – thì diễn tả nếu sự thực không phải là mẹ thì đó sẽ là sự nhục nhã, tủi cực của cậu bé khi phải làm trò cười cho lũ bạn và đặc biệt niềm khát khao cháy bỏng, niềm hi vọng được gặp mẹ bấy lâu thường trực trong tâm hồn sẽ vỡ vụn, tan biến.

+ Với lối so sánh độc đáo, mới lạ, sinh động cùng lối ẩn dụ tinh tế, đặc sắc, nhà văn ví đứa con nhớ thương, đợi chờ mẹ chẳng khác nào người bộ hành sắp ngã gục giữa sa mạc còn người mẹ kính yêu như dòng nước mát lành, tinh khiết xoa dịu cơn khát cồn cào, tưới mát tâm hồn, cuộc đời con. Phải thiếu thốn đến cùng cực, đứa trẻ tội nghiệp mới có những khát khao mãnh liệt đến thế. Mẹ chính là niềm hi vọng chan chứa, là hạnh phúc thiêng liêng, tình yêu thường trực và trên hết là sự sống của đời con.

- Đoạn văn được viết bằng tất cả những rung động tinh tế, cảm động nhất trong sâu thẳm một tâm hồn trẻ thơ với tình yêu tha thiết dành cho mẹ của mình. Sức hấp dẫn đặc biệt của đoạn văn là nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật sâu sắc, giọng điệu tha thiết, mãnh liệt, tràn đầy cảm xúc. Chi tiết nhỏ nhưng gây xúc động mạnh mẽ, có ý nghĩa lay thức những tình cảm nhân văn cao đẹp. Từ đó nhà văn lên tiếng bênh vực, đòi quyền sống, quyền hạnh phúc cho những kiếp người bị chà đạp, sỉ nhục, đặc biệt là phụ nữa và trẻ em trong xã hội thực dân nửa phong kiến. Đay là cảm hứng hiện thực và nhân đạo ấm nóng của tác phẩm.

3.Bài tập 3

Gợi ý

a. Đoạn trích trên thuộc văn bản “Trong lòng mẹ”, trích trong tác phẩm “Những ngày thơ ấu”)

- Tác giả: Nguyên Hồng.

b. Những từ thuộc trường từ vựng chỉ hoạt động của “tôi”: khóc, vồ, cắn, nhai, nghiến.

c. Biện pháp tu từ: nói quá, so sánh.

+So sánh: “Giá những...mới thôi”

+Nói quá: vồ, cắn, nhai, nuốt, nghiến...nát vụn

-Tác dụng: Thể hiện thái độ kiên quyết, dứt khoát bảo vệ mẹ trước những cổ tục độc ác, tàn nhẫn của xã hội cũ. Qua đó cho thấy, ở bé Hồng ngời sáng lên vẻ đẹp của một tâm hồn trẻ thơ thánh thiện, sự bao dung và thấu hiểu.

d. Cấu tạo và quan hệ ý nghĩa giữa các vế trong mỗi câu ghép

- Cô tôi /chưa dứt câu, cổ họng tôi /đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng.

CN VN CN VN

-> Quan hệ đồng thời.

Giá những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi / là một vật như hòn đá

CN VN

hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi /quyết vồ ngay lấy mà

CN VN

cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới

thôi.

-> Quan hệ điều kiện.

e. Cảm nhận ngắn gọn:

- Là một câu văn biểu cảm dài, nhịp văn dồn dập với liên tiếp nhiều động từ mạnh.

- Thể hiện một ý nghĩa táo tợn, bất cần đầy phấn nộ đang trào sôi như một cơn dông tố trong lòng cậu bé.

- Tâm trạng đau đớn, uất ức căm tức đến tột cùng. Các từ cắn, nhai, nghiến, nằm trong 1 trường nghĩa đặc tả tâm trạng uất ức của nhân vật.

- Càng căm giận bao nhiêu càng tin yêu, thương mẹ bấy nhiêu.

- Đặc biệt tình yêu thương và niềm tin yêu với mẹ đã khiến người con hiếu thảo ấy đã suy nghĩ sâu sắc hơn. Từ cảnh ngộ bi thương của người mẹ, từ những lời nói kích động của người cô, bé Hồng nghĩ tới những cổ tục, căm giận cái xã hội đầy đố kị và độc ác ấy với những người phụ nữ gặp hoàn cảnh éo le. Bé Hồng đã truyền tới người đọc những nội dung mang ý nghĩa xã hội bằng một câu văn giàu cảm xúc và hình ảnh.

=>Chúng ta cảm thông với nỗi đau đớn xót xa, nỗi căm giận tột cùng của bé Hồng đồng thời rất trân trọng một bản lĩnh cứng cỏi, một tấm lòng rất mực yêu thương và tin tưởng mẹ. Bé Hồng vẻ ngoài thì nhẫn nhục nhưng bên trong thì sôi sục một niềm căm giận muốn gồng lên chống trả lại mọi sự xúc phạm.

Hoạt động của GV- HS

Kiến thức cần đạt

? Hãy nhắc lại khái niệm về trường từ vựng?

? Những điểm lưu ý khi sử dụng trường từ vựng là gì?

A. Hệ thống lại kiến thức đã học

1. Khái niệm: Là tập hợp của những từ ngữ có ít nhất một nét chung về nghĩa.

VD:

Hoạt động chia cắt đối tượng : xé, xẻ, mổ, cưa, chặt, vằm, băm.

2. Những điểm cần lưu ý:

- Một trường từ vựng có thể bao hàm nhiều từ vựng nhỏ hơn.

Hoạt động của chân: bàn chân, ngón chân, nhảy, đứng…

Chân Bộ phận của chân: bàn chân, ngón, cổ chân…

Cảm giác của chân: tê, đau, mỏi, nhức…

Đặc điểm của chân: ngắn, dài, to, thẳng….

- Trường từ vựng nhỏ nằm trong trường từ vựng lớn có thể có sự khác biệt nhau về từ loại.

VD: “ mắt”

- Bộ phận của mắt: DT

- Đặc điểm của mắt: TT

- Hoạt động của mắt: ĐT

- Một từ có thể thuộc nhiều trường từ vựng:

VD: “ chua”

- Trường mùi vị: mặn, ngọt, chua, cay…

- Trường âm thanh: ngọt, chua, êm…

- Chuyển từ trường vựng này => trường từ vựng khác => giá trị nghệ thuật.

VD: Nhà ai vừa chín quả đầu

Đã nghe xóm trước vườn sau chín vàng.

=> Chuyển trường từ vựng thính giác => trường từ vựng khứu giác.

2. Tìm các từ thuộc các trường từ vựng sau: hoạt động dùng lửa của người; trạng thái tâm lí của người; trạng thái chưa quyết định dứt khoát của người; tính tình của người; các loài thú đã được thuần dưỡng

2. Vận dụng kiến thức đã học về trường từ vựng để phân tích cái hay trong đoạn thơ sau:

"Áo đỏ em đi giữa phố đông,

Cây xanh như cũng ánh đeo hồng,

Em đi lửa cháy trong bao mắt,

Anh đứng thành tro em biết không"

3. Cho câu chủ đề: “Đọc Trong lòng mẹ, ta bắt gặp một bé Hồng rất đáng thương, đáng yêu, trong đau khổ, trái tim thương yêu của em vẫn dành cho người mẹ một cách đằm thắm, trọn vẹn.”

Hãy viết một đoạn văn khoảng 10 câu làm rõ câu chủ đề trên. Trong đoạn có sử dụng một trường từ vựng. (chỉ rõ)

- GV: hướng dẫn hs viết câu chủ đề đầu đoạn hoặc cuối đoạn. (tích hợp với kiến thức xây dựng đoạn văn)

-HS có thể chỉ ra các trường từ vựng trong đoạn văn

B. Luyện tập

1.Bài tập 1

- Hoạt động dùng lửa của người: châm, đốt, nhen, nhóm, bật, quẹt...

- Trạng thái tâm lí của người: vui, buồn, hờn, giận

-Trạng thái chưa dứt khoát của người: lưỡng lự, do dự, chần chừ,...

-Tính tình của người: vui vẻ, hiền, dữ,...

- Các loài thú đã được thuần dưỡng: trâu, bò, chó,...

2. Bài tập 2

Tác giả sử dụng 2 trường từ vựng:

+Trường từ vựng về màu sắc : đỏ - hồng – ánh

+Trường từ vựng chỉ về lửa : lửa - cháy- tro.

- Các từ trong hai trường từ vựng có quan hệ chặt chẽ với nhau, tạo nên vẻ đẹp của đoạn thơ. Màu áo đỏ của cô gái thắp lên trong mắt chàng trai (nhiều người khác) ngọn lửa. Ngọn lửa đó lan tỏa trong người anh, làm anh say đắm, ngất ngây, và lan tỏa cả không gian, làm không gian cũng biến sắc (cây xanh cũng ánh hồng).

- Xây dựng hình ảnh gây ấn tượng mạnh với người đọc. Nó miêu tả một tình yêu mãnh liệt, cháy bỏng, đắm say…( ngoài ra bài thơ còn sử dụng một số phép đối.

3. Bài tập 3

- Câu chủ đề: “Đọc Trong lòng mẹ, ta bắt gặp một bé Hồng rất đáng thương, đáng yêu, trong đau khổ, trái tim thương yêu của em vẫn dành cho người mẹ một cách đằm thắm, trọn vẹn”.

- Các câu triển khai câu chủ đề

+ Cậu bé sống trong một hoàn cảnh vô cùng bất hạnh. Em sinh ra bởi một cuộc hôn nhân không hạnh phúc, rồi cha qua đời vì nghiện ngập, mẹ em phải tha hương cầu thực, xa quê, xa gia đình, em phải sống với bà cô giàu có nhưng cay nghiệt.

+Tuy sống trong khổ đau, nhưng trái tim cậu bé vẫn vẹn nguyên tình yêu thương dành cho mẹ. Bà cô luôn nói những lời cay nghiệt, không ngừng gieo giắc vào tâm hồn ngây thơ của cậu những hoài nghi, khinh miệt mẹ. Nhưng em không hề để tâm và luôn nhớ về mẹ với những kí ức đẹp đẽ nhất.

+ Tình yêu thương mẹ khiến cậu có những suy nghĩ mạnh mẽ, dứt khoát, muốn hết lòng bảo vệ mẹ. Cậu ước những cổ tục giống như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ cậu sẽ nhai, sẽ nghiến cho vụn nát mới thôi. Chính tình yêu thương mãnh liệt trỗi dậy trong lòng khiến cậu muốn vùng lên để bảo vệ người mẹ tội nghiệp, đáng thương trước sự hà khắc của xã hội phong kiến.

+ Tình yêu thương ấy còn bộc lộ qua cuộc gặp gỡ giữa hai mẹ con. Sau bao ngày xa cách, cậu sà vào lòng mẹ cho thỏa nỗi nhớ mong, niềm khát khao yêu thương, em muốn được mẹ ôm ấp, chở che trong niềm hạnh phúc tột cùng.

+ Đoạn trích đã thể hiện được những cung bậc cảm xúc của cậu bé Hồng, một tâm hồn trẻ thơ đầy những tổn thương nhưng tình yêu dành cho mẹ vẫn dạt dào, mãnh liệt, thể hiện tình mầu thử thiêng liêng và cao đẹp vô cùng.

*Trường từ vựng

+Trạng thái tâm lí: đau khổ, hạnh phúc, nhớ mong, yêu thương,...

Hoạt động của GV- HS

Kiến thức cần đạt

-GV: giúp hs hệ thống kiến thức về bố cục của văn bản

? Nhắc lại những kiến thức trọng tâm về bố cục của văn bản?

- Phần này GV chỉ yêu cầu Hs nhắc lại mà không cần ghi

?Lấy ví dụ về bố cục của văn bản: miêu tả, tự sự, nghị luận?

? Nêu cách bố trí, sắp xếp nội dung phần thân bài?

-GV: mở rộng thêm

*MB

+MB trực tiếp

+ MB gián tiếp

*KB

+Đoạn kết khép

+Đoạn kết mở

A. Hệ thống lại kiến thức đã học

1. Ghi nhớ

- Bố cục của văn bản là sự tổ chức các đoạn văn để thể hiện chủ đề. Văn bản thường có bố cục 3 phần: Mở bài, thân bài, kết bài

+ Phần mở bài có nhiệm vụ nêu ra chủ đề của văn bản.

+ Phần thân bài thường có một số đoạn nhỏ trình bày các khía cạnh của chủ đề.

+ Phần kết bài tổng kết chủ đề của văn bản.

- Nội dung phần thân bài thường được trình bày theo một thứ tự tuỳ thuộc vào kiểu văn bản, chủ đề, ý đồ giao tiếp của người viết. Nhìn chung, nội dung ấy thường được sắp xếp theo trình tự thời gian và không gian, theo sự phát triển của sự việc hay theo mạch suy luận, sao cho phù hợp với sự triển khai chủ đề và sự tiếp nhận của người đọc.

VD:

a. Văn miêu tả

- Mở bài: giới thiệu chung về ấn tượng cảm xúc đối với cảnh vật

- Thân bài: tả từng phiên cảnh cụ thể, tả khái quát toàn cảnh

- Kết bài: nêu cảm xúc, ý nghĩ

b. Văn tự sự

- Mở bài: giới thiệu câu chuyện

- Thân bài: kể diễn biến câu chuyện

- Kết bài: kết cục câu chuyện, hoặc nói lên suy nghĩ, cảm nghĩ

c. Văn nghị luận

- Mở bài: nêu vấn đề

- Thân bài: giải quyết vấn đề. Có thể lần lượt dùng lí lẽ hoặc dẫn chứng để giải thích, hay chứng minh, hay bình luận từng luận điểm, từng khía cạnh của vấn đề

- Kết bài: khẳng định vấn đề. Liên hệ cảm nghĩ

2. Cách bố trí, sắp xếp nội dung phần thân bài

Thân bài là phần chính trung tâm, phần trọng tâm của bài văn, của văn bản. Mỗi loại văn bản ở phần thân bài có cách bố trí, sắp xếp nội dung khác nhau.

a. Thân bài văn miêu tả: có thể sắp xếp bố trí từ cảnh này đến cảnh khác, từ bộ phận này đến bộ phận khác theo thời gian và không gian, có cảnh chính và cảnh phụ.

b. Thân bài văn tự sự, có thể sắp xếp, bố trí các tình tiết, các sự việc, các nhân vật nối tiếp hoặc xen kẽ nhau xuất hiện theo diễn biến tự nhiên của câu chuyện.

VD: Truyện “Ông lão đánh cá và con cá vàng” có 5 tình tiết sau hình thành cốt truyện và diễn biến câu chuyện:

- Mụ vợ ông lão đánh cá bảo chồng ra biển xin con cá vàng một cái máng lợn

- Mụ vợ sai chồng ra biển xin con cá vàng cho mụ một cái nhà mới

- Mụ vợ bắt chồng đi gặp con cá vàng xin cho mụ làm nhất phẩm phu nhân

- Mụ vợ bắt chồng đòi cá vàng để mụ được làm nữ hoàng

- Mụ vợ ông lão đánh cá đòi được làm Long Vương ngự trên mặt biển

c. Thân bài văn nghị luận: chất liệu làm nên bài văn nghị luận là lí lẽ, dẫn chứng và cách lập luận. Thân bài của một bài văn nghị luận là hệ thống các luận điểm, luận cứ. Qua các luận điểm, luận cứ, người viết dùng lí lẽ, dẫn chứng để giải thích, chứng minh, bình luận để làm nổi bật luận đề (vấn đề đã nêu ra)

VD: Trong bài “thế nào là học tốt”, ông Trường Chinh đã nêu lên 4 căn cứ, 4 luận điểm sau:

- Học tốt trước hết là học sinh phải đi học cho đều, chăm chú nghe giảng…

- Hai là học phải gắn với hành, với lao động….

- Ba là học sinh phải chăm lo học tập và rèn luyện về các mặt trí dục, đức dục, mĩ dục, thể dục để phát triển toàn diện con người mới xã hội chủ nghĩa

- Bốn là, học sinh phải kính trọng thầy, cùng gánh trách nhiệm với thầy trong việc xây dựng nhà trường xhcn….

1. Có một bạn được phân công báo cáo kinh nghiệm học tập tại hội nghị học tốt của trường. Bạn ấy dự định theo bố cục sau:

a.Mở bài: chào mừng các đại biểu, các thầy cô và các bạn dự hội nghị.

b.Thân bài:

-Nêu rõ bản thân đã học như thế nào ở lớp.

-Nêu thành tích hoạt động Đội và thành tích văn nghệ của bản thân.

-Nêu rõ bản thân học ở nhà thế nào.

-Nêu rõ bản thân học trong cuộc sống.

c.Kết bài: Chúc sức khoẻ mọi người, chúc các bạn học tốt.

Bố cục trên đã rành mạch và hợp lí chưa? Vì sao? Theo em có thể bổ sung thêm điều gì?

2.Đọc bài thơ sau và trả lời câu hỏi bên dưới:

Tự sự

Dù đục, dù trong con sông vẫn chảy

Dù cao, dù thấp cây lá vẫn xanh

Dù người phàm tục hay kẻ tu hành

Đều phải sống từ những điều rất nhỏ

Ta hay chê rằng cuộc đời méo mó

Sao ta không tròn ngay tự trong tâm?

Đất ấp ôm cho muôn hạt nảy mầm

Những chồi non vươn lên tìm ánh sáng

Nếu tất cả đường đời đều trơn láng

Chắc gì ta đã nhận ra ta

Ai trong cuộc đời cũng có thể tiến xa

Nếu có khả năng tự mình đứng dậy

Hạnh phúc cũng như bầu trời này vậy.

Đâu chỉ dành cho một riêng ai.

(Nguyễn Quang Hưng)

a. Xác định chủ đề cho bài thơ trên

b. Nêu bố cục và chỉ ra nội dung chính của từng phần.

3. Hãy lập dàn ý cho đề bài sau:

“Phân tích lòng thương mẹ của chú bé Hồng trong đoạn trích : Trong lòng mẹ”.

-GV hướng dẫn học sinh lập dàn ý

B. Luyện tập

1. Bài tập 1

Gợi ý:

Bố cục trên chưa rành mạch vì:

- Mở bài: Chưa nêu ra chủ đề mà văn bản đề cập.

- Thân bài: Trình bày chưa dày đủ, rõ ràng.

- Kết luận chưa tổng kết chủ đề.

=>Bố cục trên chưa rành mạch hợp lí vì bố cục chưa có sự thống nhất về chủ đề, ý thứ 2 không nói về học tập ( lạc chủ đề).

+Phần mở bài chưa giới thiệu phần mình định báo cáo.

+ Bổ sung ý 2: Nêu thành tích, kinh nghiệm học tập.

2. Bài tập 2

Gợi ý

a. Chủ đề của bài thơ: Con đường đến với thành công, hạnh phúc nằm ở chính sự tu dưỡng và nỗ lực của bản thân mỗi người.

b.Bố cục của bài thơ

- 4 dòng đầu: Cuộc sống được vun đắp từ những điều nhỏ bé

- 6 dòng tiếp: Lời trách móc thái độ đổ lỗi cho hoàn cảnh trước những thất bại của con người.

- 4 dòng cuối: Lời nhắn nhủ: mỗi người hãy tự làm nên hạnh phúc cho mình.

3. Bài tập 3

Gợi ý

a. Mở bài

+ Nguyên Hồng là nhà văn hiện thực xuất sắc với giọng văn trữ tình, đằm thắm yêu thương.

+ “Những ngày thơ ấu” là cuốn hồi kí cảm động về chính cuộc đời thơ ấu tác giả.

+ Tiêu biểu là đoạn trích “Trong lòng mẹ” đã thể hiện trọn vẹn tình yêu thương mẹ thiêng liêng, cảm động của bé Hồng.

b. Thân bài

*. Giới thiệu về hoàn cảnh của bé Hồng:

- Chú bé Hồng - nhân vật chính của truyện lớn lên trong một gia đình sa sút. Người cha sống u uất, trầm lặng, rồi chết trong nghèo túng, nghiện ngập. Người mẹ có trái tim khao khát yêu đương đành chôn vùi tuổi thanh xuân trong cuộc hôn nhân không có hạnh phúc. Sau khi chồng chết, người phụ nữ đáng thương ấy vì quá cùng quẫn phải bỏ con đi tha hương cầu thực và bị người đời gán cho cái tội "chưa đoạn tang chồng mà đã chửa đẻ với người khác". Bé Hồng phải sống trong gia đình người cô giàu có mà cay nghiệt. Chịu những nỗi đau giằng xé về tinh thần.

* Phân tích:

Ý 1. Tuy đau khổ, sống xa mẹ nhưng bé Hồng vẫn dành cho mẹ những tình cảm yêu thương trọn vẹn.

* Trong cuộc đối thoại với bà cô:

- Tình cảm mãnh liệt của đứa con đã giúp bé Hồng vượt qua những lời lẽ xúc xiểm, những dụng ý xấu xa mà người cô cố tình gieo rắc vào lòng cậu bé. Với trái tim nhạy cảm, sự thông minh tinh ý, Hồng đã nhận ra phía sau lời nói thản nhiên, điệu cười rất kịch của cô là những rắp tâm tanh bẩn muốn bé khinh miệt và ruồng rẫy mẹ mình.

- Em chỉ biết khóc, nước mắt chan hoà. Giọt nước mắt vì uất ức, tủi cực và thương mẹ sâu sắc vì nghĩ mẹ không đáng bị sỉ nhục như thế.

- Không chỉ thế, bé Hồng còn nhận thức sâu sắc nguyên nhân nỗi đau khổ của đời mẹ. Em căm tức những thành kiến tàn ác đã khiến mẹ phải xa lìa con thơ.

- Lòng thương mẹ mãnh liệt tới mức: “Giá những cổ tục...mới thôi”. Hàng loạt các động từ mạnh được nhà văn sử dụng theo chiều hướng tăng tiến: vồ, cắn, nhai, nghiến...đã thể hiện thái độ kiên quyết bảo vệ mẹ trước những cổ tục độc ác của xã hội cũ.

- Như vậy, dù hơn một năm trời, mẹ không gửi cho một lá thư, không một lời hỏi thăm, không cho đồng quà, lại bị bủa vây bởi những lời cay độc của bà cô nhưng bé vẫn không nghĩ xấu về mẹ. Trái lại, em cảm thông và thương mẹ đến tột cùng.

=>Ở bé Hồng, ta thấy ngời sáng lên vẻ đẹp của một tâm hồn trẻ thơ thánh thiện, sự bao dung và lòng hiếu thảo.

Ý 2: Tình thương, nỗi nhớ mong, khao khát được gặp mẹ và niềm hạnh phúc vô biên khi được sống trong tình yêu thương của mẹ:

- Bé Hồng luôn khao khát được sống trong tình thương của mẹ. Chỉ thoáng thấy bóng người giống mẹ mình, bé đã chạy theo gọi rối rít: “Mợ ơi!”. Tiếng gọi tha thiết của bé Hồng khuấy động cả không gian, gửi trọn tình yêu thương và nỗi khát khao tình mẹ luôn thường trực, cồn cào trong trái tim non nớt. Điều này đã được cụ thể hoá trong hình ảnh so sánh: mẹ như dòng nước trong mát còn con như người bộ hành sắp gục ngã giữa sa mạc.

- Khi được ngồi lên xe cùng mẹ, bé Hồng oà khóc và cứ thế nức nở. Nếu khi khóc với bà cô là tiếng khóc tủi hờn, uất ức thì khi gặp mẹ đó lại là tiếng khóc của niềm hạnh phúc. Trong đôi mắt của tình yêu thương Hồng thấy mẹ đẹp như một thiên thần: gương mặt tươi sáng, đôi mắt trong, nước da mịn, hơi thở thơm tho...Em như huy động mọi giác quan để tận hưởng và đón nhận tình mẹ.

- Trong lòng mẹ, mọi đau khổ đều tan biến, bé Hồng mê man trong hạnh phúc “mẹ êm dịu vô cùng”, “Tôi không nhớ mẹ đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ những gì”

=> Cả một thế giới như đang bừng nở, hồi sinh, ăm ắp tình mẫu tử thiêng liêng và cảm động.

*. Khái quát về nội dung và nghệ thuật

- Đoạn trích là bài ca đẹp về tình mẫu tử thiêng liêng mà cao quý, mang giá trị nhân đạo sâu sắc.

- Những trang văn miêu tả tâm lí nhân vật chân thực, cảm động đã ghi lại “những rung động cực điểm của một linh hồn trẻ dại”.

- Giọng văn chứa chan cảm xúc, thể hiện rõ phong cách Nguyên Hồng: “Những gì tôi viết ra là những gì thương yêu nhất của tôi, những ước mong nhức nhối của tôi”

3. Kết bài

+ Đoạn trích làm ngời sáng tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt.

+ Giá trị của đoạn trích “Trong lòng mẹ” nói riêng và tác phẩm “những ngày thơ ấu” nói chung sẽ trường tồn mãi cùng thời gian bởi nó chứa đựng tình cảm nhân văn sâu sắc, thấm thía triết lí về tình cảm gia đình, thấm được chất thơ giữa cuộc đời cay cực.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Hoạt động 1: Ôn tập xây dựng đoạn văn trong văn bản ( 15 phút).

? Nhắc lại đoạn văn là gì?

- HS trả lời.

- GV chốt chốt kiến thức.

? Căn cứ vào đâu để nhận ra đoạn văn?

- HS trả lời.

- GV chốt chốt kiến thức.

? Nhắc lại thế nào là từ ngữ chủ đề? Dấu hiệu nhận biết từ ngữ chủ đề?

- HS trả lời.

- GV chốt chốt kiến thức.

? Thế nào là câu chủ đề? Làm thế nào để nhận biết câu chủ đề?

- HS trả lời.

- GV chốt chốt kiến thức.

? Nhắc lại các cách trình bày nội dung trong đoạn văn?

- HS trả lời.

- GV chốt chốt kiến thức.

Hoạt động 2: Ôn tập xây dựng đoạn văn trong văn bản ( 30 phút).

- Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân

- Gv chiếu câu hỏi:

Câu 1: Đọc đoạn văn sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

“Trong xã hội Truyện Kiều, đồng tiền đã trở thành một sức mạnh tác quái rất ghê. Quan lại vì tiền mà bất chấp công lý.Sai nha vì tiền mà tra tấn cha con Vương Ông. Tú bà, Mã Giám Sinh vì tiền mà làm nghề buôn thịt bán người.Sở Khanh vì tiền mà táng tận lương tâm.Khuyển , Ưng vì tiền mà làm những điều ác.”

(Sưu tầm)

a, Đoạn văn trên có câu chủ đề không? Nếu có thì nó ở vị trí nào?

- Yêu cầu HS làm việc cá nhân.

- Gọi HS chữa bài.

- GV nhận xét, chuẩn xác.

b, Nội dung của đoạn văn được trình bày theo trình tự nào?

- Yêu cầu HS làm việc cá nhân.

- Gọi HS chữa bài.

- GV nhận xét, chuẩn xác.

c, Chủ đề của đoạn văn trên là gì ? Qua đó em có hiểu biết gì về số phận của người dân trong xã hội phong kiến.

- Yêu cầu HS làm việc cá nhân.

- Gọi HS chữa bài.

- GV nhận xét, chuẩn xác.

Câu 2: Viết đoạn văn theo kiểu diễn dịch có câu chủ đề : Nhân dân ta có một lòng yêu nước nồng nàn.

Gợi ý :

HS triển khai được câu chủ đề; có thể có nhiều suy nghĩ khác nhau, miễn hợp lí, đúng đắn. Các câu triển khai làm sáng tỏ việc “Nhân dân ta có một lòng yêu nước nồng nàn ». Về cơ bản nêu bật được nội dung sau :

+ Mọi người dân Việt Nam đều có tinh thần yêu nước. Từ già đến trẻ…..

+ Tất cả đều sẵn sàng hi sinh mỗi khi tổ quốc bị xâm lăng.

- Yêu cầu HS làm việc cá nhân.

- Gọi HS đọc đoạn văn.

- GV nhận xét, chuẩn xác.

I. Lí thuyết

1. Khái niệm đoạn văn.

- Là đơn vị trực tiếp tạo nên văn bản.

* Hình thức:

+ Mở đầu: Lùi đầu dòng, viết hoa chữ cái đầu.

+ Kết thúc: Bằng dấu chấm xuống dòng.

* Cấu tạo: Bao gồm nhiều câu văn

* Ý nghĩa: Diễn đạt một ý tương đối hoàn chỉnh, trọn vẹn.

2. Từ ngữ và câu trong đoạn văn.

a. Từ ngữ chủ đề và câu chủ đề của đoạn văn.

- Từ ngữ chủ đề: Là các từ ngữ được dùng làm các đề mục hoặc các từ ngữ được lặp lại nhiều lần nhằm duy trì đối tượng được biểu đạt.

- Dấu hiệu nhận biết:

+ Lặp lại nhiều lần trong đoạn văn.

+ Có tác dụng duy trì đối tượng được nói đến.

+ Xét về mặt từ loại, hình thức: Thường là những đại từ, chỉ từ.

- Câu chủ đề: Là câu mang ý khái quát, lời lẽ trong sáng, ngắn gọn, thường có đủ 2 thành phần chính và đứng đầu đoạn văn hoặc cuối đoạn.

- Dấu hiệu nhận biết:

+ Nội dung: Nêu khái quát được cả nội dung đoạn văn.

+ Hình thức: Câu chủ đề thường ngắn gọn có đủ C- V.

+ Vị trí xuất hiện: Thường ở đầu đoạn hoặc cuối đoạn.

b. Cách trình bày nội dung đoạn văn

+ Song hành.

+ Diễn dịch.

+ Quy nạp.

II. Luyện tập

Câu 1:

a.

- Có câu chủ đề.

- Đoạn văn trên có câu chủ đề nằm ở vị trí đầu đoạn văn.

b. Nội dung của đoạn văn được trình bày theo thứ tự đi từ khái quát đến cụ thể -> Trình bày đoạn văn theo phép diễn dịch ( đề 2)

c. Chủ đề của đoạn văn trên là Sức mạnh của đồng tiền có thể làm thay đổi nhân cách của con người…

-Những người dân trong xã hội xưa bị vùi dập, chà đạp, trở thành nô lệ cho đồng tiền…XHPK đầy bất công

Câu 2.

Nhân dân ta có một lòng yêu nước nồng nàn. Từ già đến trẻ, tất cả đều sẵn sàng hy sinh vì đất nước Việt Nam. Những cô gái trẻ độ tuôi đôi mươi, cũng chấp nhận từ bỏ lứa tuổi đẹp nhất của đời người để ra trận. Những người mẹ tần tảo đã đau khổ biết mấy khi để những người con mà họ hết lòng yêu thương ra trận. Những người phụ nữ, bất chấp tất cả, cũng cùng các thanh niên trang bị cho cuộc chiến tranh sắp đến... Tất cả những công dân Việt Nam, họ biết họ đang đối mặt với sự sống và cái chết... nhưng họ gạt bỏ tất cả nỗi sợ hãi bị tật nguyền, bị mất đi đôi chân hoặc cánh tay, tệ hơn nữa, họ sẽ chết chìm trong biển lửa tàn khốc của chiến tranh. Nhưng lý do gì đã không ngừng thôi thúc họ không được từ bỏ, rằng dù có bị tật nguyền cũng phải dũng cảm chiến đấu vì tương lai sau này? Đó là vì tinh thần yêu nước của nhân dân ta quá sâu đậm. Dường như trong dòng máu của mỗi công dân Việt Nam đều đã có sẵn tinh thần bất khuất ầy. Nó sẽ không bao giờ chịu khuất phục bởi chiến tranh, luôn sống mãi trong tim mỗi con người, mỗi công dân Việt Nam.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Tiết 2:

Hoạt động 1: Lí thuyết ( 10 phút).

? Nhắc lại các bước làm bài văn tự sự?

- HS trả lời.

- GV chốt chốt kiến thức.

? Nhắc lại bố cục bài văn tự sự?

- HS trả lời.

- GV chốt chốt kiến thức.

Hoạt động 2: Luyện tập (35 phút)

- Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân, nhóm

GV gọi HS đọc đề bài tham khảo trong SGK.

Đề 1: Kể lại những kỉ niệm ngày đầu tiên đi học

- Yêu cầu HS làm việc nhóm.10 phút.

- GV chia lớp làm 6 nhóm: Tìm hiểu yêu cầu của đề.

GV gợi ý:

Bước 1: Tìm hiểu đề và tìm ý

? Bài văn kể về sự việc chính nào?

Xác định ngôi kể, thời gian, không gian diễn ra sự việc, hoàn cảnh diễn ra sự việc?

Bước 2 : Lập dàn ý.

🡺 Hs lập dàn ý theo bố cục 3 phần:

Bước 3: Viết bài.

- Viết từng đoạn, từ mở bài cho đến kết bài.

Mở bài : GV hướng dẫn học sinh mở bài trực tiếp hoặc gián tiếp.

Cách 1 : Mở bài trực tiếp đi thẳng vấn đề.

Cách 2: Có thể dẫn dắt bằng một đôi câu thơ hay bài hát "Ngày đầu tiên đi học, mẹ dắt tay đến trường, ..."

Tiết 3 : Hs các nhóm viết bài hoàn chỉnh ( 40 phút)

- Hết thời gian 

- GV gọi HS các nhóm trình bày kết quả.

- Hs các nhóm khác nhận xét.

- GV nhận xét, chuẩn xác kiến thức.

GV yêu cầu học sinh dựa vào dàn ý viết thành bài văn hoàn chỉnh. (40 phút)

- HS viết bài.

- GV gọi HS đọc bài của mình.

- HS nhóm khác nhận xét.

- GV nhận xét, cho điểm.

I. Lí thuyết

1. Các bước làm bài văn tự sự

Bước 1: Tìm hiểu đề

Bước 2: Tìm ý

Bước 3: Lập dàn ý

Bước 4: Viết bài

Bước 5: Đọc lại bài

2. Bố cục bài văn tự sự

Gồm 3 phần

+ Mở bài: Giới thiệu sự việc và nhân vật.

+ Thân bài: Nêu diễn biến sự việc

+ Kết bài: Kết thúc sự việc.

II. Luyện tập

Đề 1:

I. Mở bài : Giới thiệu về sự việc : Ngày đầu tiên đi học( thời gian, không gian)

II. Thân bài : Kể và bộc lộ cảm xúc, tâm trạng của mình theo thời gian và không gian đối với ngày đầu tiên đi học.

• Tối hôm trước đi học.
• Sáng sớm hôm đi học.
• Trên đường tới trường.
• Khi vào đến sân trường.
• Khi vào lớp học để học tiết học đầu tiên.

III. Kết bài : Cảm nghĩ về ngày đầu tiên đi học.

* Bài viết tham khảo:

Con người ta không thể cứ mải nhìn về phía trước, hướng tới tương lai mà không biết nhớ về quá khứ và nhìn vào hiện tại. Đối với tôi điều quan trọng nhất là phải biết trân trọng quá khứ, những kỉ niệm cũ luôn được tôi ghi nhớ và gìn giữ. Một trong những kỉ niệm mà tôi nghĩ rằng mình sẽ nhớ về nó suốt đời đó chính là ngày đầu tiên đi học. 

Tôi vẫn nhớ như in ngày khai giảng năm đó vào một hôm trời nắng to, chiếc áo trắng tôi mặc dường như trắng sáng hơn và chiếc khăn quàng đỏ thắm hơn. Tôi chuẩn bị tươm tất xong xuôi đội cả mũ ca-nô trên đầu chỉ còn chờ mẹ đưa đến trường dự buổi khai giảng đầu tiên. Trên đường tới trường tôi không còn líu lo nói chuyện với mẹ như mọi ngày mà lại im lặng, một phần vì tôi mải tò mò suy nghĩ về những thứ sắp diễn ra trong buổi khai giảng, phần cũng vì tôi sợ, tôi lo lắng, bồn chồn khó tả. Đến cổng trường học tôi nhìn thấy một cảnh tượng thật khó tin, các bạn níu chân, níu tay mẹ rồi khóc oà không muốn vào trường, tôi chột dạ không biết tại sao lại như vậy, có gì đáng sợ bên trong trường học hay sao. Khi đó mẹ đã trấn tĩnh và bảo tôi rằng, “các bạn ấy sợ phải xa mẹ, sợ bị thầy cô mắng nhưng con yên tâm, thầy cô sẽ rất dịu dàng, quan tâm và chăm sóc cho con, con hãy học tập thật tốt rồi tan học mẹ lại đến đón”. Tôi tin mẹ và bước vào trường, cô giáo hỏi tên tôi rồi dẫn tôi đến tận ghế ngồi, các bạn nói chuyện với tôi rất vui khiến tôi quên bẵng đi cảm giác lo lắng ban đầu, tôi nhanh chóng làm quen và kết bạn với các bạn cùng lớp mình, khi đó tôi đã nghĩ đến những ngày tháng đi học thật vui vẻ. 

Sau ngày đi học đầu tiên tôi nhận ra mình đã lớn hơn chút ít, đã hiểu chuyện và tự lập hơn, quãng đường đi học còn dài tôi sẽ phải cố gắng thật nhiều để không phụ lòng bố mẹ.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hs đã chuẩn bị bài trước, theo hình thức cá nhân.

- Trao đổi bài trong bàn, nhận xét, bổ sung.

- Báo cáo kết quả:

HS thực hiện phiếu bài tập

I. Hệ thống kiến thức văn bản: Tức nước vỡ bờ - Ngô Tất Tố.

1. Tác giả Ngô Tất Tố:

- Ngô Tất Tố sinh năm 1893 mất năm 1954, quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay là thôn Lộc Hà, xã Mai Lâm, huyện Đông Anh, Hà Nội

- Thuở nhỏ, ông nổi tiếng thông minh, đỗ đầu kì thi khảo hạch vùng Kinh Bắc, được ái mộ gọi là “Đầu xứ Tố”. Khi nền Hán học suy tàn, ông tự học chữ Quốc ngữ, và học tiếng Pháp. Ông trở thành một nhà văn, một nhà báo, nhà dịch thuật và khảo cứu nổi tiếng.

- Ngô Tất Tố là một “tay ngôn luận xuất sắc trong đám nhà nho” (Vũ Trọng Phụng).

- Tác phẩm chính: tiểu thuyết “Tắt đèn”; “Lều chõng”; Phóng sự “Việc làng”

- Ông được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật năm 1996.

2. Văn bản Tức nước vỡ bờ:

- Xuất xứ:

+ Văn bản “Tức nước vỡ bờ” trích từ Tiểu thuyết “Tắt đèn” của nhà văn Ngô Tất Tố. Tác phẩm được đăng trên báo nă m 1937, in thành sách lần đầu tiên 1939

+ Là tác phẩm tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tác của Ngô Tất Tố, đồng thời là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của trào lưu văn học trước cách mạng.

- Thể loại: Tiểu thuyết

- Phương thức biểu đạt chính: Tự sự

- Nhan đề:

+ “Tức nước vỡ bờ” (con giun xéo lắm cũng quằn, già néo đứt dây) là một thành ngữ dân gian. “Tức” chỉ trạng thái bên trong bị dồn nén đầy chặt quá đến mức muốn bung ra. Câu thành ngữ có ý nghĩa chỉ sự chèn ép, áp bức quá sẽ khiến người ta phải vùng lên chống đối phản kháng lại. Câu thành ngữ nêu lên một quy luật của tự nhiên mà lại có ý nghĩa xã hội sâu sắc, thâm thuý vô cùng.

+ Nhan đề ấy cũng thật phù hợp với nội dung ý nghĩa của đoạn trích. Sự áp bức trắng trợn, dã man của bọn tay sai cho chế độ thực dân phong kiến ấy đã buộc người phụ nữ nông dân đầy nhẫn nhịn như chị Dậu phải “vỡ bờ” đứng dậy đấu tranh.

+ Nhan đề đoạn trích còn toát lên chân lí: Con đường sống của quần chúng bị áp bức chỉ có thể là con đường đấu tranh để tự giải phóng, không có con đường nào khác.

- Bố cục:

+ Phần 1: Từ đầu... “ngon miệng hay không ? ” => Cảnh buổi sáng ở nhà chị Dậu.

+ Phần 2: Đoạn còn lại => Cuộc đối mặt với bọn cai lệ - người nhà Lý trưởng và chị Dậu vùng lên cự lại

- Nội dung chính:

* Tình thế của gia đình chị Dậu:

- Tình thế thê thảm, đáng thương, nguy cấp:

+ Món nợ sưu nhà nước chưa cách gì trả được.

+ Anh Dậu đang ốm vẫn có thể bị đánh trói bất cứ lúc nào.

+ Chị Dậu nghèo xác xơ, 3 con nheo nhóc chưa biết làm cách gì để thoát khỏi cảnh này

+ Tất cả dồn lên vai chị Dậu - người đàn bà hiền hậu đảm đang. Chị không biết làm gì lúc này ngoài sự hy vọng, đợi chờ.

- Tình thế tức nước đầu tiên. Qua đây, ta thấy rõ chị Dậu thương yêu lo lắng cho chồng - Tình thương yêu này sẽ quyết định phần lớn thái độ và hành vi của chị ở đoạn tiếp theo.

* Hình ảnh bọn tay sai (cai lệ và người nhà lý trưởng):

- Cai lệ và người nhà lí trưởng xuất hiện bất ngờ, đột ngột trong tình cảnh bối rối của gia đình chị Dậu. Anh Dậu vừa tỉnh lại run rẩy cất bát cháo kề vào miệng định ăn, như cố níu kéo chút hơi tàn của cuộc sống thì cai lệ, người nhà lí trưởng sầm sập tiến vào với roi song, tay thước dây thừng. Chúng hệt như những con quỷ dữ từ âm phủ hiện về.

- Vừa vào tới nhà, hắn đã quát mắng, chửi bới, đe doạ chị Dậu. Lời lẽ, cách xưng hô của cai lệ thật thô tục: “Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à...”. Hắn doạ “dỡ nhà”, doạ “trói cổ” anh Dậu điệu ra đình.

- Hành động của hắn còn tàn bạo hơn. Hắn “giật phắt cái thừng trong tay người nhà lí trưởng, sầm sập đến chỗ anh Dậu”. Trắng trợn, tàn bạo hơn nữa, tên ác quỷ ấy đã đánh chị Dậu: hắn bịch vào ngực chị Dậu mấy bịch, rồi “tát vào mặt chị một cái đánh bốp”. Hắn hung hăng chẳng khác nào một con thú dữ, hắn không còn lắng nghe, thấu hiểu được lời nói tha thiết của chị Dậu, người phụ nữ đáng thương ấy nữa.

- Thảm hại thay cho kết cục của kẻ cậy thế, cậy quyền, mượn uy danh lũ thống trị ức hiếp người dân song thực chất chỉ là một lũ yếu hèn xấu xa: tên cai lệ bị chị Dậu “đẩy ngã chỏng quèo trên mặt đất” còn tên người nhà lí trưởng bị chi “ấn dúi ra ngoài cửa”

=> Cai lệ và người nhà lí trưởng chính là những tên tay sai mạt hạng, là bọn đầu trâu mặt ngựa, là công cụ bỉ ổi của xã hội tàn bạo lúc bấy giờ.

* Chị Dậu là một người vợ, người mẹ giàu tình yêu thương:

- Trong cơn nguy kịch, chị Dậu đã lay gọi và tìm mọi cách cứu chữa cho chồng.

- Nhờ người hàng xóm tốt bụng cho vay gạo về nấu cháo, cháo chín, chị múc ra bát, lấy quạt quạt cho chóng nguội để chồng ăn lấy vài húp vì chồng chị “đã nhịn suông từ sáng hôm qua đến giờ còn gì...”

- Tiếng trống, tiếng tù và đã nổi lên, chị Dậu cất tiếng khẩn khoản, thiết tha mời chồng: “Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột”. Lời người đàn bà nhà quê mời chồng ăn cháo lúc hoạn nạn chứa đựng biết bao tình thương yêu, an ủi, vỗ về.

- Hành động của chị “ròn rén bưng một bát cháo lớn đến chỗ chồng nằm” rồi “đón lấy cái Tửu và ngồi xuống đó như có ý chờ xem chồng chị ăn có ngon miệng hay không” đã biểu lộ sự săn sóc và yêu thương củ a người vợ đối với nguời chồng đang đau ốm, tính mạng đang bị bọn cường hào đe doạ.

- Hành động đứng ra đối phó với bọn nha lệ, tay sai để bảo vệ người chồng ốm yếu là biểu hiện đẹp đẽ nhất của tình yêu chồng trong chị. Từ nhẫn nhịn van xin để bọn chúng không hành hạ người chồng ốm yếu đến đấu lí cứng cỏi rồi đấu lực kiên quyết, hành động đó của chị đều nhất quán ở một mục đích, không để cho bọn chúng hành hạ thêm nữa người chồng yêu quí của chị.

* Chi Dậu là người phụ nữ nông dân có sức sống tiềm tàng mạnh mẽ:

- Lúc cai lệ và người nhà lí trưởng sầm sập tiến vào, chị Dậu vẫn dịu dàng, bình tĩnh, nhẫn nhịn van xin: “Nhà cháu đã túng lại phải đóng cả suất sưu của chú nó nữa nên mới lôi thôi như thế. Chứ cháu có dám bỏ bê tiền sưu của nhà nước đâu. Hai ông làm phúc nói với ông lí”. Người nông dân khốn khổ ấy đã cố kìm nén, cố chịu đựng mọi nỗi đau kể cả bị sỉ nhục, bị chửi bới.

- Nhưng “cây muốn lặng mà gió chẳng đừng”, chị Dậu càng nín nhịn thì cai lệ càng lấn tới. Hắn hết “bịch vào ngực chị Dậu mấy bịch”, lại sấn tới để trói anh Dậu, nên buộc chị phải liều mạng cự lại: “Chồng tôi đau ốm ông không được phép hành hạ”. Chị đã thay đổi cách xưng hô, đã cứng cỏi đấu lí với cai lệ.

- Cai lệ chẳng những không nghe còn “tát vào mặt chị một cái đánh bốp rồi cứ nhảy vào cạnh anh Dậu”. Lúc này ngọn lửa căm hận đã khiến chị Dậu đứng thẳng, nghiến hai hàm răng và thách thức kẻ thù: “Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!”. Tư thế của chị Dậu đã có một bước nhảy vọt. Một lần nữa chị thay đổi cách xưng hô “bà” - “mày”. Chị Dậu đã đứng trên đầu bọn tay sai, vô lại hạ uy thế của bọn chúng.

- Chị Dậu đã vùng lên nhanh nhẹn, táo tợn, ngang tàng chỉ trong chốc lát đã quật ngã cả 2 tên đầu trâu mặt ngựa. Tên cai lệ bị chị “túm lấy cổ, ấn dúi ra cửa” rồi bị chị đẩy “ngã chỏng quèo trên mặt đất. Còn tên người nhà lí truởng bị chị “túm tóc, lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm!”

- Trước sự can ngăn của chồng, chị Dậu vẫn chưa nguôi cơn giận: “Thà ngồi tù. Để cho chúng nó làm tình làm tội mãi thế, tôi không chịu được”. Nhà văn đã nêu ra một qui luật tất yêu “Có áp bức, có đấu tranh”

* Chi Dậu là người phụ nữ nông dân có số phận vất vả, khốn khó, nghèo khổ: Nạn nhân của cái nghèo đói. Nạn nhân của mùa sưu thuế, của những áp bức bóc lột...

HS thực hiện bài tập

Tùy theo đối tượng hs, Gv chọn bài để chữa trên lớp.

GV gợi ý, giao nhiệm vụ về nhà làm.

HS thực hiện phiếu bài tập

II. Luyện tập

1. Khái quát đặc điểm nhân vật chị Dậu trong đoạn trích Tức nước vỡ bờ bằng sơ đồ tư duy.

Dựa vào kiến thức đã khái quát ở phần I, hs nêu đặc điểm nhân vật chị Dậu dựa trên một vài phương diện sau:

- Hoàn cảnh:

- Tình thế:

- Vẻ đẹp:

- Số phận:

2. Viết đoạn tổng – phân – hợp 12 câu làm rõ nhận định: Chị Dậu tiêu biểu cho vẻ đẹp của người phụ nữ nông dân, vừa giàu tình yêu thương vừa có sức phản kháng tiềm tàng, mạnh mẽ. Trong đoạn có sử dụng một câu bị động (gạch chân và chú thích rõ).

* Yêu cầu về hình thức: đủ dung lượng, diễn đạt trôi chảy, mạch lạc, không có lỗi sai chính tả và ngữ pháp

* Yêu cầu tiếng Việt: có câu bị động (phải gạch chân và chú thích được)

* Yêu cầu về nội dung: cần đảm bảo các ý cơ bản sau

- Người phụ nữ giàu tình yêu thương: quan tâm, chăm lo cho chồng

+ Hết lòng chăm sóc cho anh Dậu khi anh đau ốm

+ Ra sức van xin, liều mạng với cai lệ để bảo vệ chồng

- Người phụ nữ có sức phản kháng tiềm tàng, mạnh mẽ

+ Đấu lí:

-> Lúc đầu: van xin tha thiết, thái độ nhẫn nhịn, xưng hô “cháu – ông” → người dưới cầu xin người bề trên.

-> Khi tên cai lệ đánh chị và xông vào trói anh Dậu: chị đấu lí, cảnh báo đanh thép, xưng hô “tôi – ông” tư thế ngang hàng

-> Lời nói đầy thách thức, xưng hô “bà – mày” với tư thế của kẻ bề trên

+ Đấu lực: đánh lại cai lệ và người nhà lí trưởng

* Khai thác nghệ thuật:

* Đánh giá chung:

3. Có ý kiến cho rằng: Từ hình thức đấu lý chuyển sang đấu lực giữa Chị Dậu và 2 tên tay sai, trong “Tức nước vỡ bờ” – Tắt đèn của Ngô Tất Tố là một quá trình phát triển rất lô gíc, vừa mang giá trị nhân văn lớn lại có sức tố cáo cao. Em có đồng ý với ý kiến ấy không? Qua văn bản “Tức nước vỡ bờ” trình bày ý kiến của em.

* Giải thích:

+ Đấu lý: Hình thức sử dụng ngôn ngữ - lời nói.

+ Đấu lực: Hình thức hành động.

=> Quá trình phát triển hoàn toàn lôgíc phù hợp với quá trình phát triển tâm lý của con người ( 0,5).

* Hoàn cảnh đời sống của nhân dân VN trước Cách mạng:

* Tình thế của gia đình Chị Dậu: Nghèo nhất trong những bậc cùng đinh ở làng Đông Xá.

- Không đủ tiền nạp sưu -> bán cả con -> vẫn thiếu -> Anh Dậu bị bắt.

* Cuộc đối thoại giữa chị Dậu – Cai lệ – Bọn người nhà lý Trưởng.

+ Đấu lí:

+ Đấu lực:

-> Đó là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến hành động chị Dậu.

=> Quy luật: “Tức nước vỡ bờ”- “có áp bức có đấu tranh”

* Ý nghĩa:

- Giá trị hiện thực:

- Giá trị nhân đạo:

* Mở rộng nâng cao vấn đề.

- Liên hệ số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến .

- Số phận của người nông dân trong các tác phẩm cùng giai đoạn.

- Hành động của chị Dậu là bước mở đường cho sự tiếp bước của người phụ nữ VN nói riêng, nông dân VN nói chung khi có ánh sáng cách mạng dẫn đường ( Mị – Vợ chồng A Phủ) .

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hs đã chuẩn bị bài trước, theo hình thức cá nhân.

- Trao đổi bài trong bàn, nhận xét, bổ sung.

- Báo cáo kết quả:

HS thực hiện phiếu bài tập

I. Hệ thống kiến thức văn bản: Lạo Hạc - Nam Cao:

1. Tác giả Nam Cao:

- Tên khai sinh là Trần Hữu Tri, ông sinh năm 1917 hi sinh năm 1951, quê làng Đại Hoàng, phủ Lý Nhân, tỉnh Hà Nam.

- Tác phẩm viết về hai đối tượng: người nông dân nghèo bị áp bức và người trí thức nghèo sống mòn mỏ i trong xã hội cũ.

- Được truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật đợt I năm 1996.

- Tác phẩm chính của Nam Cao: viết về đề tài nông dân (Chí Phèo; Một bữa no; Mò sâm banh...) viết về đề tài trí thức (tiểu thuyết Sống mòn; truyện ngắn Đời thừa; ). Sau cách mạng tháng Tám 1945 ông viết Nhật kí ở rừng; Đôi mắt.

2. Văn bản Lão Hạc:

- Xuất xứ: Truyện ngắn “Lão Hạc” xuất hiện lần đầu tiên trên tuần báo “Tiểu thuyết thứ bảy” số 434 ra ngày 23/10/1943. Lão Hạc là một trong những truyện ngắn xuất sắc của Nam Cao viết về người nông dân.

- Thể loại: Truyện ngắn

- Phương thức biểu đạt chính: Tự sự

- Chủ đề: Hình ảnh người nông dân trước cách mạng tháng 8.

- Ngôi kể: ngôi thứ nhất. Nhân vật “tôi” (ông giáo) là người kể. Việc lựa chọn ngôi kể hợp lí đã đem lại hiệu quả nghệ thuật lớn cho tác phẩm:

+ Ông giáo là người gần gũi, tin cậy của lão Hạc, chứng kiến toàn bộ cảnh đời của Lão Hạc nên câu chuyện do “tôi” thuật lại có tính khách quan và chân thực.

+ Việc trần thuật từ ngôi thứ nhất khiến cho mạch kể linh hoạt, cốt truyện được dẫn dắt một cách tự nhiên, có thể linh hoạt dịch chuyển không gian, thời gian, có thể kết hợp giữa tự sự với miêu tả và biểu cảm.

+ Với việc lựa chọn ngôi kể như trên, nhà văn có thẻ sử dụng nhiều loại giọng điệu khác nhau khiến cho câu chuyện diển ra tự nhiên và sâu sắc.

+ Đặc biệt, để cho ông giáo vừa dẫn chuyện, vừa đan xen bày tỏ suy nghĩ cảm xúc, thái độ về lão Hạc, về người vợ, về chính bản thân mình, tác giả đã tạo nên chất triết lí sâu sắc cho tác phẩm.

- Bố cục:

+ Phần 1: Từ đầu đến “có làm gì được đâu”: Những việc làm của lão Hạc trước khi chết.

+ Phần 2: Đoạn còn lại: Cái chết của lão Hạc.

- Nội dung chính:

1. Những việc làm của lão Hạc trước khi chết:

* Bán chó:

- Tình cảm của lão Hạc đối với Vàng: thương yêu, cưng nựng như đứa cháu.

- Tâm trạng của lão Hạc khi quyết định bán chó: đắn đo, suy nghĩ, phân vân.

- Tâm trạng lão Hạc sau khi bán chó: day dứt, dằn vặt, đau khổ; tự trách mình nỡ lừa một con chó; tự lên án hành động của mình.

= > Sử dụng những từ ngữ tượng hình, tượng thanh độc đáo để diễn tả hình dáng bên ngoài và bản chất bên trong của lão Hạc. Lão lương thiện, hiền lành, nhân hậu, có lối sống ân nghĩa, thủy chung.

* Nhờ cậy ông Giáo:

- Việc thứ nhất: Lão nhờ ông Giáo giữ hộ 3 sào vườn cho thằng con trai lão; khi nào nó về thì sẽ nhận lại.

- Việc thứ hai: Lão gửi tiền nhờ ông giáo lo việc hậu sự để khỏi phiền cho hàng xóm

- Luôn mấy hôm, lão Hạc chỉ ăn khoai, khoai cũng hết.

- Từ đấy, lão chế được món gì, ăn món nấy: hôm thì lão ăn củ chuối, sung luộc, rau má, củ ráy, bữa trai, bữa ốc...

=> Hoàn cảnh cùng cực đẩy lão Hạc tới chỗ phải lựa chọn: Tiếp tục kéo dài sự sống tàn để trở thành kẻ báo hại con hay là chết đi để trọn đạo làm cha. Một người cha thương con rất mực như lão tất yếu sẽ tìm đến cái chết để giữ mảnh vườn cho con.

2. Cái chết của lão Hạc:

* Nguyên nhân:

* Diễn biến:

* Ý nghĩa:

3. Vẻ đẹp và số phận của lão Hạc:

* Vẻ đẹp:

- Người nông dân hiền lành, lương thiện:

- Người giàu lòng yêu thương: thương loài vật, thương con.

- Người giàu lòng tự trọng:

* Số phận:

- Nghèo khổ:

- Cô đơn:

- Chết đau đớn, dữ dội:

4. Nhân vật ông giáo:

- Là người kể chuyện:

- Là tri thức nghèo, quan tâm, chia sẻ cùng lão Hạc:

- Là người chuyên chở triết lí nhân sinh của nhà văn Nam Cao:

+ Lần thứ nhất: "Chao ôi! Đối với ....

+ Lần thứ hai: “Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn”

+ Lần thứ ba: “Không! Cuộc đời chưa hẳn đã đáng buồn, hay vẫn đáng buồn những lại đáng buồn theo một nghĩa khác.”

HS thực hiện bài tập

Tùy theo đối tượng hs, Gv chọn bài để chữa trên lớp.

GV gợi ý, giao nhiệm vụ về nhà làm.

HS thực hiện phiếu bài tập

II. Luyện tập

1. Khái quát đặc điểm nhân vật lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên bằng sơ đồ tư duy.

2. Dựa vào truyện “Lão Hạc”, em hãy viết một đoạn văn quy nạp khoảng 12 câu chứng minh rằng lão Hạc là một người giàu lòng yêu thương. Trong đoạn văn có sử dụng câu ghép (gạch dưới và chú thích rõ một câu ghép).

* Yêu cầu về hình thức: đủ dung lượng, diễn đạt trôi chảy, mạch lạc, không có lỗi sai chính tả và ngữ pháp, đúng kiểu đoạn.

* Yêu cầu tiếng Việt: có câu ghép (phải gạch chân và chú thích được)

* Yêu cầu về nội dung: cần đảm bảo biết phân tích các dẫn chứng, có lập luận để chứng minh được lão Hạc giàu lòng yêu thương:

+ Lão yêu thương cậu Vàng: cách lão chăm sóc, cưng nựng cậu; lão ân hận, dằn vặt đau khổ khi phải bán cậu...

+ Lão yêu thương con trai: thương con không lấy được vợ, thương con phải đi đồn điền, hàng ngày nhớ thương và mong thư con trai gửi về, sống tằn tiện để dành dụm tiền cho con, thà chết chứ nhất định không chịu động đến mảnh vườn đã để lại cho con....

* Khai thác nghệ thuật:

* Đánh giá chung:

3. Nhận xét về người nông dân trong văn học Việt Nam trước Cách mạng tháng 8-1945 có ý kiến cho rằng: “Người nông dân tuy nghèo khổ, lam lũ, ít học nhưng không ít tấm lòng”. Bằng hiểu biết của em về nhân vật lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên của nhà văn Nam Cao, hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.

Học sinh cần làm sáng tỏ hai luận  điểm cơ bản:

Luận điểm 1: Lão Hạc là người nông dân nghèo khổ lam lũ ít học.

- Cảnh ngộ của lão Hạc thật bi thảm: Nhà nghèo, vợ chết, hai cha con lão sống lay lắt rau cháo qua ngày.

- Vì nghèo nên lão cũng không đủ tiền cưới vợ cho con nên khiến con trai lão phải bỏ đi làm ở đồn điền cao su.

- Chính vì nghèo khổ nên ông không có điều kiện học hành vì thế mà lão không biết chữ, mỗi lần con trai  viết thư về  lão lại phải  nhờ ông giáo đọc hộ và cả đến khi muốn giữ mảnh vườn cũng lại nhờ ông giáo viết văn tự hộ.

- Sự túng quẫn ngày càng đe dọa lão nên sau trận ốm kéo dài, không có việc, rồi bão ập đến phá sạch hoa màu…không lấy tiền đâu để nuôi con Vàng nên lão đã phải dằn lòng quyết định bán cậu Vàng – kỉ vật mà đứa con trai lão để lại.

- Lão sống đã khổ chết cũng khổ.

Hs lấy dẫn chứng phân tích, chứng minh

Luận điểm 2: Lão Hạc là người nông dân giàu có ở tấm lòng yêu con và lòng nhân hậu.

- Lão Hạc cả đời yêu con một cách thầm lặng, chả thế mà từ ngày vợ chết lão ở vậy nuôi con đến khi trưởng thành. Lão chắt chiu dè sẻn để có tiền lo cưới vợ cho con ấy vậy mà cả đời dành dụm cũng không đủ vì thế mà khi chứng kiến nỗi buồn nỗi đau của con lão luôn day dứt đau khổ.

HS lấy dẫn chứng chứng minh

- Yêu và thương con nên khi xa con tình yêu con của lão được thể hiện gián tiếp qua việc chăm sóc con chó- kỉ vật mà đứa con để lại. Lão vô cùng đau đớn dằn vặt khi bán con chó vàng. Qua đó thấy được tấm lòng nhân hậu của lão.

HS lấy dẫn chứng chứng minh

- Thương con lão chọn cho mình một cách hi sinh, đặc biệt là hi sinh cả mạng sống của mình cho con.

HS lấy dẫn chứng chứng minh

            Qua cuộc  đời khốn khổ và phẩm chất cao quý của lão Hạc nhà văn đã thể hiện tấm lòng yêu thương trân trọng đối với người nông dân.

* Nghệ thuật:

- Truyện được kể ở ngôi thứ nhất người kể chuyện là ông Giáo làm câu chuyện dẫn dắt tự nhiên sinh động hấp dẫn

- Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật qua ngôn ngữ độc thoại nội tâm.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập

(nhóm, cá nhân, tổ..)

- HS thực hiện

Bài tập 1: Chỉ ra điểm giống và khác nhau giữa nhân vật chị Dậu trong đoạn trích Tức nước vỡ bờ của nhà văn Ngô Tất Tố và nhân vật lão Hạc trong tác phẩm cùng tên của nhà văn Nam Cao.

Bài tập 1: Chỉ ra điểm giống và khác nhau giữa nhân vật chị Dậu trong đoạn trích Tức nước vỡ bờ của nhà văn Ngô Tất Tố và nhân vật lão Hạc trong tác phẩm cùng tên của nhà văn Nam Cao.

* Giống:

- Vẻ đẹp: đều là những người nông dân lương thiện, nhân hậu, giàu lòng yêu thương.

- Số phận: cả hai nhân vật trên đều có chung 1 hoàn cảnh đó là nghèo khổ và họ đều bị xã hội phong kiến đương thời chà đạp, cướp đi cuộc sống hạnh phúc. 

* Khác:

- Nhân vật chị Dậu: có thái độ đấu tranh tích cực và mãnh liệt, đã mạnh tay phản kháng lại tên cai lệ - đại diện cho thế lực đen tối trong xã hộ phong kiến.

- Nhân vật lão Hạc: thể hiện thái độ đấu tranh tiêu cực, dùng cái chết để giải quyết vấn đề.

- Hình thức tổ chức luyện tập

(nhóm, cá nhân, tổ..)

- HS thực hiện

Bài tập 2: Có ý kiến cho rằng : Chị Dậu và Lão Hạc là những hình tượng tiêu biểu cho phẩm chất và số phận của người nông dân Việt Nam trước cách mạng tháng Tám. Qua văn bản “Tức nước vỡ bờ” (Ngô Tất Tố ), “Lão Hạc” (Nam Cao), em hãy làm sáng tỏ nhận định trên.

Bài tập 2: Có ý kiến cho rằng: Chị Dậu và Lão Hạc là những hình tượng tiêu biểu cho phẩm chất và số phận của người nông dân Việt Nam trước cách mạng tháng Tám. Qua văn bản “Tức nước vỡ bờ” (Ngô Tất Tố), “Lão Hạc” (Nam Cao), em hãy làm sáng tỏ nhận định trên.

A.Yêu cầu chung :

- Yêu cầu về hình thức : Bố cục rõ ràng, trình bày sạch đẹp, diễn đạt l­ưu loát, ít sai chính tả. Bài làm đúng thể loại.

- Yêu cầu về nội dung

1/ Mở bài

- Giới thiệu khái quát về hai tác giả - tác phẩm

- Dẫn dắt và nêu đư­ợc vấn đề nghị luận : Chị Dậu và Lão Hạc là những hình tư­ợng tiêu biểu cho phẩm chất và số phận của ng­ười nông dân Việt Nam trư­ớc cách mạng tháng tám.

2/ Thân bài

* Khái quát chung:

- Giới thiệu khái quát bối cảnh Việt Nam trước CMT8: Dân tộc ta chìm trong ách nô lệ của TD Pháp, đời sống nhân dân vô cùng cực khổ.

- Khái quát nội dung hai tác phẩm

a. Chị Dậu và lão Hạc là những hình t­ượng tiêu biểu cho phẩm chất tốt đẹp của ng­ười nông dân Việt Nam tr­ước cách mạng

* Chị Dậu : Là một mẫu mực vừa gần gũi vừa cao đẹp của ng­ười phụ nữ nông thôn Việt Nam thời kì tr­ước cách mạng: Có phẩm chất của ng­ười phụ nữ truyền thống, có vẻ đẹp của ngư­ời phụ nữ hiện đại. Cụ thể :

- Là một ng­ười vợ giàu tình th­ương: Ân cần chăm sóc ng­ười chồng ốm yếu giữa vụ s­ưu thuế.

- Là ngư­ời phụ nữ cứng cỏi, dũng cảm để bảo vệ chồng .

* Lão Hạc: Tiêu biểu cho phẩm chất ngư­ời nông dân thể hiện:

- Là một lão nông chất phát, trong sạch, hiền lành, nhân hậu (dẫn chứng).

- Là một lão nông giàu tình yêu thương, giàu lòng tự trọng (dẫn chứng)

b. Họ là những hình t­ượng tiêu biểu cho số phận đau khổ, bi thảm của ng­ười nông dân Việt Nam tr­ước cách mạng.

* Chị Dậu: Số phận điêu đứng : Nghèo khổ, bị bóc lột s­ưu thuế, chồng ốm và có thể bị đánh, bị bắt lại.

* Lão Hạc: Số phận đau khổ, bi thảm : Nhà nghèo, vợ chết sớm, con trai bỏ làng đi làm phu cao su, thui thủi sống cô đơn một mình; tai hoạ dồn dập, đau khổ vì bán cậu vàng; tạo đ­ược món nào ăn món nấy, cuối cùng ăn bả chó để tự tử.

c. Bức chân dung chị Dậu và lão Hạc đã tô đậm giá trị hiện thực và tinh thần nhân đạo của hai tác phẩm.

- Nó bộc lộ cách nhìn về ng­ười nông dân của hai tác giả. Cả hai nhà vvăn đều có sự đồng cảm, xót th­ương đối với số phận bi kịch của ngư­ời nông dân; đau đớn, phê phán xã hội bất công, tàn nhẫn. Chính xã hội ấy đã đẩy ng­ời nông dân vào hoàn cảnh bần cùng, bi kịch; đều ccó chung một niềm tin mới về khả năng chuyển biến tốt đẹp của nhân cách con ng­ười.

- Tuy vậy, mỗi nhà văn cũng có cách nhìn riêng: Ngô Tất Tố có thiên hư­ớng nhìn ng­ười nông dân trên góc độ đấu tranh giai cấp, còn Nam Cao chủ yếu đi sâu vào phản ánh sự thức tỉnh trong nhận thức về nhân cách một con người… Nam Cao đi sâu vào thế giới tâm lý của nhân vật, còn Ngô Tất Tố chủ yếu miêu tả nhân vật qua hành động để bộc lộ phẩm chất…

* Đánh giá

- Nghệ thuật: Hai tác phẩm khắc họa nhân vật rõ nét qua ngoại hình, lời nói, hành động (Tức nước vỡ bờ) và diễn biến tâm lí nhân vật sâu sắc (Lão Hạc) từ đó làm nổi bật giá trị tư tưởng tác phẩm.

- Nội dung: Hai tác phẩm đã cho thấy phẩm chất tốt đẹp cùng số phận đau thương của người nông dân. Đồng thời cũng giúp ta thấy được bộ mặt thật dã man của chế độ phong kiến đương thời.

3. Kết bài :

- Khẳng định lại vấn đề.

- Liên hệ cuộc sống tốt đẹp của người nông dân trong xã hội mới.

Tác giả Ngô Tất Tố

Văn bản Tức nước vỡ bờ

- Tiểu sử:

- Cuộc đời:

- Sự nghiệp:

- Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ:

- Thể loại:

- Phương thức biểu đạt chính:

- Ngôi kể:

- Nhan đề:

- Bố cục:

- Nội dung chính:

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Ôn tập khái niệm, tác dụng từ tượng hình, từ tượng thanh .

-Giáo viên yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức và hoàn thiện kiến thức bằng cách vẽ bản đồ tư duy

- HS làm việc nhóm 4, làm vào giấy khổ to. Sau đó lên bảng dán

- Nhóm khác nhận xét, bổ sung

- GV nhận xét, đánh giá và chốt- GV chốt kiến thức bằng bản đồ tư duy

-GV đặt câu hỏi, HS nhớ lại và trả lời kiến thức

? Thế nào là từ địa phương?

? Hãy tìm một từ địa phương của mình và cho biết từ toàn dân tương ứng?

HS suy nghĩ cá nhân trả lời?

? Thế nào là biệt ngữ xã hội?

Cho ví dụ một số biệt ngữ của tầng lớp học sinh?

Khi sử dụng từ địa phương và biệt ngữ xã hội cần chú ý điều gì?

I.Từ tượng hình, từ tượng thanh

II. Từ ngữ địa phương, biệt ngữ xã hội

1. Khái niệm

a) Từ địa phương là từ ngữ chỉ sử dụng ở một ( hoặc một số) địa phương nhất định.

Ví dụ: O (cô gái) chỉ dùng ở Nghệ Tĩnh

Hĩm ( bé gái) chỉ dùng ở Thanh Hoá.

b) Biệt ngữ xã hội chỉ được dùng trong một tầng lớp xã hội nhất định.

Ví dụ: Biệt ngữ xã hội của tầng lớp học sinh: Gậy: 1 điểm; trứng: 0 điểm; phao: tài liệu…

2. Sử dụng từ địa phương và biệt ngữ xã hội?

- Khi sử dụng từ địa phương và biệt ngữ xã hội phải thực sự phù hợp với tình huống giao tiếp, nhằm tăng thêm sức biểu cảm

B. Luyện tập

Bài tập 1. Trong các từ sau, từ nào là từ tượng hình, từ nào là từ tượng thanh: réo rắt, dềnh dàng, dìu dặt, thập thò, mấp mô, sầm sập, gập ghềnh, đờ đẫn, ú ớ, rộn ràng, thườn thượt, rủng rỉnh, lụ khụ.

- HS làm vào giấy nháp, làm cá nhân

- Gọi 2 hs lên bảng làm, học sinh khác nhận xét, bổ sung

- Giáo viên nhận xét, chốt

Bài tập 2.Tìm các từ tượng hình trong đoạn thơ sau đây và cho biết giá trị gợi cảm của mỗi từ.

Bác Hồ đó, ung dung châm lửa hút

Trán mênh mông, thanh thản một vùng trời

Không gì vui bằng mắt Bác Hồ cười

Quên tuổi già, tươi mãi tuổi đôi mươi!

Người rực rỡ một mặt trời cách mạng

Mà đế quốc là loài dơi hốt hoảng

Đêm tàn bay chập choạng dưới chân Người

( Tố Hữu)

- HS thảo luận nhóm 4, làm vào phiếu học tập

- Gv chốt đáp án đúng và cho hs trao đổi chéo để chấm điểm lẫn nhau

3. Bài tập 3: Viết đoạn văn: Chủ đề tự chọn có sử dụng từ tượng hình, từ tượng thanh

- Hs làm vào giấy, sau đó nộp lại cho gv chấm

Bài tập 1. Trong các từ đồng nghĩa: má, mẹ, mệ, mạ từ nào là từ địa phương, từ nào là từ toàn dân

-HS thảo luận nhóm đôi, ghi đáp án ra giấy

- Đại diện 1 số sặp đôi trình bày, giáo viên chốt kết quả

Bài tập 2.

? Cho đoạn trích:

Ai vô thành phố

Hồ Chí Minh

Rực rỡ tên vàng.

Tìm và nêu rõ tác dụng của từ địa phương mà tác giả sử dụng?

- Hs làm cá nhân, viết vào giấy nháp

- HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung

- GV chốt

Bài tập 3? Xác định từ toàn dân tương ứng với những từ địa phương được in đậm trong câu sau: Chị em du như bù nước lã.

Bài tập 4: Thi tìm từ địa phương

-Giáo viên chia lớp thành 2 hoặc 3 nhóm (chia theo dãy lớp). Yêu cầu học sinh tìm nhanh từ địa phương và từ toàn dân tương ứng

- Yêu cầu: lần lượt mỗi em viết 1 từ lên bảng, sau 2 phút nhóm nào nhiều từ hơn là chiến thắng

I. Từ tượng hình, từ tượng thanh

Bài tập 1.

- Từ tượng hình: dềnh dàng, dìu dặt, thập thò, mấp mô, gập ghềnh, đờ đẫn, rộn ràng, thườn thượt, rủng rỉnh, lụ khụ.

- Từ tượng thanh: Réo rắt, sầm sập, ú ớ.

Bài tập 2.Tìm các từ tượng hình trong đoạn thơ sau đây và cho biết giá trị gợi cảm của mỗi từ.

PHIẾU HỌC TẬP

Đáp án

3. Bài tập 3: Viết đoạn văn: Chủ đề tự chọn có sử dụng từ tượng hình, từ tượng thanh

II. Từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội

Bài tập 1. Trong các từ đồng nghĩa: má, mẹ, mệ, mạ từ nào là từ địa phương, từ nào là từ toàn dân

- Mạ, mệ: từ địa phương miền Trung

- Má: từ địa phương miền Nam

- Mẹ: từ toàn dân

Bài tập 2. Tìm và nêu rõ tác dụng của từ địa phương mà tác giả sử dụng?

- Từ địa phương được tác giả sử dụng: Vô

- Tác giả lấy tư cách là người miền Nam tâm tình với đồng bào ruột thịt của mình ở thành phố Hồ Chí Minh. Từ vô là từ địa phương miền Nam, do đó dùng từ vô để tạo sắc thái thân mật, đầm ấm

Bài tập 3: Xác định từ địa phương

- Du -> dâu. Bù -> bầu.

Bài tập 4: Thi tìm từ địa phương

Ví dụ

Từ địa phương Từ toàn dân

Mạ Mẹ

Bọ Ba

…..

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

? Thế nào là liên kết đoạn văn? Liên kết đoạn văn có tác dụng gì?

-GV đặt câu hỏi, học sinh nhớ lại kiến thức và trả lời

- HS nhận xét, GV chốt

? Có mấy cách liên kết các đoạn văn trong văn bản?

-HS suy nghĩ cá nhân, trả lời: có 2 cách

- GV cho học sinh thảo luận nhóm 4 để tìm hiểu các cách liên kết đoạn văn

Bài tập 3: Hãy viết một số đoạn văn ngắn chứng minh ý kiến của Vũ Ngọc Phan: “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”. Sau đó, phân tích các phương tiện liên kết đoạn văn em sử dụng.

- Hs làm việc cá nhân, làm vào giấy

- Gọi 3-4 em đọc bài của mình

- HS khác nhận xét- GV nhận xét, đánh giá

- GV thu bài về nhà chấm

1. Tác dụng của việc liên kết các đoạn văn trong văn bản.

- Làm cho đoạn văn gắn kết chặt chẽ, liền mạch.

2. Cách liên kết các đoạn văn trong văn bản.

Có 2 cách liên kết các đoạn văn trong văn bản

Cách 1: . Dùng từ ngữ có tác dụng liên kết.

a) Từ ngữ liên kết : Bắt đầu, sau

-> Tạo quan hệ liệt kê

b) Từ ngữ liên kết: Nhưng

- >Quan hệ đối lập

c)Chỉ từ, đại từ cũng được dùng làm phương tiện liên kết.

d)Từ ngữ liên kết: Nói tóm lại

-> Ý nghĩa tổng kết, khái quát

Cách 2. Dùng câu nối để liên kết các đoạn văn

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

KIẾN THỨC CẦN ĐẠT

Bài tập 1: (trang 53 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

- HS thảo luận nhóm 4

-Đại diện nhóm trình bày

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung

- GV nhận xét và chốt

Bài tập 3: Hãy viết một số đoạn văn ngắn chứng minh ý kiến của Vũ Ngọc Phan: “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”. Sau đó, phân tích các phương tiện liên kết đoạn văn em sử dụng.

- Hs làm việc cá nhân, làm vào giấy

- Gọi 3-4 em đọc bài của mình

- HS khác nhận xét- GV nhận xét, đánh giá

- GV thu bài về nhà chấm

1. Bài tập 1: Các từ ngữ có tác dụng liên kết đoạn văn trong đoạn trích của Lê Trí Viễn, Thạch Lam và Nguyễn Đăng Mạnh là:

a. Nói như vậy…

b. Thế mà…

c. Cũng cần (nối đoạn 2 với đoạn 1) tuy nhiên (nối đoạn 3 với đoạn 2).

2. Bài tập 3: trang 54

    Chứng minh ý kiến của Vũ ngọc Phan:

Bài mẫu

    Ý kiến của Vũ Ngọc Phan “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo” là một cách đánh giá, một lời khen cái hay về nội dung và tài năng diễn tả của nhà văn Ngô Tất Tố trong đoạn này.

    Trước tiên, quá trình dồn nén tức nước đến vỡ bờ được Ngô Tất Tố diễn tả vô cùng tự nhiên, sinh động và hợp lí. Ban đầu từ một người phụ nữ nông dân nhún nhường, hiền lành hết lời van xin tha thiết nhưng cuối cùng chị nhận lại được là những lời mắng nhiếc, những hành động hung hãn, vô nhân tính vì thế sự bùng lên để phản kháng, chống trả của chị Dậu là vô cùng hợp lí.

Sau đó phải kể tới nghệ thuật miêu tả các hành động, lời nói nhân vật theo cấp độ tăng tiến, nhân vật hiện lên rõ rệt, có diễn biến tâm lí chân thực

    Nói tóm lại ý kiến của Vũ Ngọc Phan vô cùng tinh tế và chính xác, khái quát được toàn bộ cái hay trong nội dung và nghệ thuật của đoạn văn trên.

-Đoạn 1-2-3: Từ ngữ liên kết: Trước tiên- sau đó=> Liệt kê

- Đoạn 4: từ ngữ liên kết: Nói tóm lại=> Tổng kết

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

? Nhắc lại thế nào là văn tự sự ?

1. Khái quát về văn bản tự sự

Tự sự là loại văn bản sử dụng phương thức biểu đạt tự sự nhằm trình bày một chuỗi sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa nào đó về cuộc sống, con người.

? Nhắc lại thế nào là tóm tắt văn bản tự sự ?

? Văn bản tóm tắt cần đảm bảo những yêu cầu nào ?

? Khi tóm tắt văn bản tự sự, ta cần tiến hành theo những bước nào ?

2. Tóm tắt văn bản tự sự

a. Thế nào là tóm tắt văn bản tự sự ?

Tóm tắt văn bản tự sự là dùng lời văn của mình trình bày một cách ngắn gọn nội dung chính (bao gồm sự việc tiêu biểu và nhân vật quan trọng) của văn bản đó.

b. Yêu cầu đối với 1 văn bản tóm tắt

- Phải trung thành với văn bản được tóm tắt, không thêm bớt chi tiết, sự việc không có trong tác phẩm , không đưa ý kiến khen chê của mình.

- Phải có tính hoàn chỉnh giúp người đọc hình dung được toàn bộ câu chuyện.

- Phải đảm bảo tính cân đối cho từng phần phù hợp

- Đảm bảo đúng mục đích, yêu cầu cần tóm tắt

c. Các bước tóm tắt văn bản tự sự

- Bước 1: Đọc kỹ toàn bộ văn bản cần tóm tắt để nắm chắc nội dung của nó

- Bước 2: Lựa chọn những sự việc chính và nhân vật chính

- Bước 3: Sắp xếp cốt truyện tóm tắt theo 1 trình tự hợp lý

- Bước 4: Viết bản tóm tắt bằng lời văn của mình.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập: Thảo luận nhóm.

Bài tập 1: Văn bản sau đã đủ điều kiện của một văn bản tự sự chưa, vì sao ?

“Ngày xưa có một người săn bắn rất tài. Nếu con thú rừng nào không may gặp bác ta thì hôm ấy cọi như ngày tận số.

Một hôm, người đi săn xách nỏ vào rừng. Bác thấy một con vượn lông xám đang ngồi ôm con trên tảng đá. Bác nhẹ nhàng rút mũi tên bắn trúng vượn mẹ.

Vượn mẹ giật mình, hết nhìn mũi tên lại nhìn về phía người đi săn bằng đôi mắt căm giận, tay không rời con. Máu ở vết thương rỉ ra loang khắp ngực.

Người đi săn đứng im chờ kết quả…

Bỗng vượn mẹ nhẹ nhàng đặt con xuống, vơ vội nắm bùi nhùi gối lên đầu con, rồi nó hái cái lá to, vắt sữa vào và đặt lên miệng con. Sau đó, vượn mẹ nghiến răng, giật phắt mũi tên ra, hét lên một tiếng thật to rồi ngã xuống.

Người đi săn đứng lặng. Hai giọt nước mắt từ từ lăn trên má. Bác cắn môi, bẻ gãy nỏ và lẳng lặng quay gót ra về.

Từ đấy, bác không bao giờ đi săn nữa”.

(Lép Tôn-xtôi)

-Văn bản tự sự trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc trước dẫn đến sự việc sau, cuối cùng dẫn đến kết thúc thể hiện một ý nghĩa.

Căn cứ vào định nghĩa trên thì văn bản đã cho đủ điều kiện của một văn bản tự sự. Đó là:

Văn bản trình bày một chuỗi các sự việc:

-Người đi săn vào rừng và gặp vượn mẹ đang ôm con.

- Người đi săn bắn vượn mẹ. Vượn mẹ vắt sữa để lại cho con rồi rút mũi tên ở ngực và chết.

- Người đi săn chứng kiến cảnh ấy, xúc động bẻ gãy nỏ.

- Người đi săn bỏ nghề.

Câu chuyện mang đến ý nghĩa sâu sắc về tình mẹ con và bài học về lòng nhân hậu của con người.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 2: Tóm tắt văn bản “Tôi đi học” (Thanh Tịnh).

- Hình thức tổ chức luyện tập:

+ Xác định hệ thống các sự việc: Theo nhóm.

+ Viết thành văn bản tóm tắt: Cá nhân.

a. Các sự việc chính – Trình tự tóm tắt

- Nỗi nhớ kỉ niệm buổi tựu trường đầu tiên.

- Tâm trạng của “tôi” theo trình tự:

+ Trên đường tới trường.

+ Trên sân trường

+ Khi vào trong lớp học.

b. Viết thành văn bản tóm tắt:

Tham khảo:

Hằng năm, cứ vào cuối thu, nhân vật “tôi” lại nao nức nhớ lại những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường đầu tiên. Đầu tiên là tâm trạng hồi hộp, phấn khởi, vui mừng khi “tôi” trên đường cùng mẹ tới trường. Vẫn là con đường quen thuộc mà hôm nay câu thấy lạ quá. Cậu cảm thấy mình lớn hơn, trang trọng và đứng đắn trong bộ quần áo mới và mấy quyển vở trên tay. Khi đứng trên sân trường, “tôi” lại có cảm giác hồi hộp, lo sợ vẩn vơ. Cậu thấy ngôi trường vừa xinh xắn vừa oai nghiêm khác thường. Lúc xếp hàng vào lớp, cậu có cảm giác chơ vơ, vụng về, lúng túng; chờ nghe gọi tên mà thấy như quả tim mình ngừng đập; lúc sắp phải rời xa bàn tay mẹ thì òa khóc nức nở. Ở trong lớp học, cậu thấy vừa ngỡ ngàng, vừa tự tin, vừa lạ lẫm, vừa trang nghiêm. Cậu thấy hình gì treo trên tường cũng lạ lạ và hay hay, người bạn ngồi bên thì vừa lạ vừa quyến luyến. Cậu dõi mắt nhìn theo cánh chim ngoài cửa sổ, mơ màng về những kỉ niệm đi bẫy chim nhưng lại ngay lập tức trở về với thực tại để trang nghiêm đón chờ bài học đầu tiên.

Bài tập 3: Tóm tắt văn bản “Trong lòng mẹ” (Trích “Những ngày thơ ấu”) – Nguyên Hồng.

- Hình thức tổ chức luyện tập:

+ Xác định hệ thống các sự việc: Theo nhóm.

+ Viết thành văn bản tóm tắt: Cá nhân.

a. Các sự việc chính – Trình tự tóm tắt

- Hoàn cảnh của bé Hồng

- Tâm địa của bà cô

- Tâm trạng và tình cảm của Hồng qua cuộc đối thoại với bà cô

- Tâm trạng của Hồng khi ở trong lòng mẹ.

b. Viết thành văn bản tóm tắt

Tham khảo:

Bé Hồng mồ côi cha, mẹ lại đi bước nữa và phải sống tha hương cầu thực. Hồng cùng em Quế ở với gia đình họ nội, nhưng người cô độc ác luôn tìm cách gièm pha, nói xấu mẹ em. Người cô “cố ý gieo giắc” vào đầu óc non nớt của đứa cháu “những hoài nghi” để li gián tình mẹ con, để Hồng “khinh miệt và ruồng rẫy mẹ”. Nhưng bé Hồng hiểu được mục đích của người cô, nghe người cô nói xấu mẹ mình, em vô cùng đau đớn, lúc thì lòng “thắt lại, khóe mắt cay cay”, lúc thì nước mắt “ròng ròng rớt xuống hai bên mép rồi chan hòa đầm đìa ở cằm và ở cổ”. Thương mẹ, bé Hồng càng căm tức những cổ tục phong kiến đã đày đọa mẹ. Qua bao đau thương, tủi cực, bé Hồng vẫn dành cho mẹ tình cảm thiết tha và tin rằng mẹ mình sẽ trở về. Cuối cùng, Hồng cũng được gặp mẹ sau bao ngày xa cách. Đến ngày giỗ đầu của chồng, mẹ bé Hồng đã trở về. Vừa thoáng thấy người ngồi trên xe kéo giống mẹ, cậu đã chạy theo gọi bối rối: “Mợ ơi ! Mợ ơi ! Mợ ơi !” rồi khóc nức nở và hạnh phúc dâng trào khi được ở trong lòng mẹ, được sống lại những giây phút êm dịu, ngọt ngào của tình mẫu tử.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

? Nhắc lại những nét chính về tác giả An-đéc-xen ?

? Truyện được sáng tác trong hoàn cảnh nào ?

? Nhắc lại những đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm ?

? Khái quát về nội dung tác phẩm ?

1. Khái quát chung về văn bản

a. Tác giả

An-đéc-xen (1805 – 0875) là nhà văn Đan Mạch nổi tiếng với loại truyện cho trẻ em.

b. Hoàn cảnh sáng tác

Truyện “Cô bé bá diêm” được An-đéc-xen viết vào năm 1945 khi tên tuổi ông lừng danh thế giới với trên 20 năm cầm bút.

c. Nội dung, nghệ thuật

a. Nghệ thuật:

- Cách kể chuyện hấp dẫn bằng các tình tiết, diễn biến hợp lí, đan xen giữa hiện thực và mộng tưởng.

- Sử dụng thành công biện pháp tương phản

b. Nội dung:

Qua câu chuyện về một em bé bán diêm trong đêm giao thừa giá lạnh, nhà văn đã truyền cho chúng ta lòng thương cảm sâu sắc với những số phận trẻ thơ bất hạnh, đồng thời ông muốn gửi gắm một thông điệp: Hãy phấn đấu vì một ngày mai tốt đẹp cho tuổi thơ tràn đầy niềm vui, hạnh phúc.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1: Tóm tắt văn bản “Cô bé bán diêm”

- Hình thức tổ chức luyện tập:

+ Xác định hệ thống các sự việc: Theo nhóm.

+ Viết thành văn bản tóm tắt: Cá nhân

a. Các sự việc chính – Trình tự tóm tắt

- Hoàn cảnh của cô bé bán diêm

- Hoàn cảnh quẹt diêm

- Các lần quẹt diêm của em bé

- Cái chết của em bé bán diêm.

b. Viết thành văn bản tóm tắt

Truyện kể về một em bé bán diêm trong đêm giao thừa rét buốt. Em có hoàn cảnh bất hạnh, bà nội và mẹ mất từ khi em còn nhỏ. Giờ đây, em phải sống cùng với người bố nát rượu, cộc cằn, thô lỗ ở một gác xép sát mái nhà. Cả ngày em chẳng bán được que diêm nào trong khi ngoài trời giá rét dữ dội, mọi nhà đều sáng rực ánh đèn và mùi thức ăn thơm phức. Em đánh liều quẹt lần lượt các que diêm, những mộng tưởng tươi sáng hiện ra như lò sưởi ấm áp, bàn ăn thịnh soạn, cây thông Nô-em, bà nội hiện lên mỉm cười… Nhưng mỗi lần diêm tắt, thực tế lại là bức tường lạnh lẽo, rét mướt và một mình em cô đơn, tội nghiệp. Sáng hôm sau, em đã chết với đôi má vẫn hồng và đôi môi như đang mỉm cười trước sự thờ ơ, lạnh lùng của người qua đường.

Bài tập 2: Hãy nêu ý nghĩa của hình ảnh ngọn lửa diêm trong việc xây dựng nhân vật và thể hiện chủ đề của truyện.

Hình thức thực hiện: Cá nhân.

Hình ảnh ngọn lửa diêm mang đậm ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Đó là ngọn lửa của ước mơ tuổi thơ về mái ấm gia đình ấm no, hạnh phúc, về tình thương mà ông bà, cha mẹ dành cho con cháu. Những ước mơ ấy thật bình dị mà thật đẹp đẽ, diệu kì, bay bổng lên trên thực tại mà vẫn bắt nguồn từ thực tại cơ cực, thảm thương. Ngọn lửa cháy hết mình là nguồn sáng trong tâm hồn đầy khao khát cháy bỏng.

Qua hình ảnh ngọn lửa diêm, nhà văn đã thể hiện sự trân trọng, cảm thông, ngợi ca thế giới đầy mơ ước ấy và phải chăng ông cũng mong ước đến cháy bỏng những điều tốt đẹp ấy cho con người, cho trẻ em ?

Bài tập 3: Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi:

    “Sáng hôm sau, tuyết vẫn phủ kín mặt đất, nhưng mặt trời lên, trong sáng, chói chang trên bầu trời xanh nhợt. Mọi người vui vẻ ra khỏi nhà.

    Trong buổi sáng lạnh lẽo ấy, ở một xó tường, người ta thấy một em gái có đôi má hồng và đôi môi đang mỉm cười. Em đã chết vì giá rét trong đêm giao thừa…”

 (Ngữ văn 8 – tập 2)

Câu 1: : Đoạn văn trên trích trong văn bản nào? Ai là tác giả? Xác định thể loại văn bản.

Câu 2: Chỉ ra PTBĐ của văn bản chứa đoạn văn trên.

Câu 3: Tìm các từ thuộc trường từ vựng “thiên nhiên” trong đoạn văn.   

Câu 4. Tìm câu ghép trong đoạn văn trên. Phân tích và xác định quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu trong câu ghép đó. 

Câu 5: Viết đoạn văn trình bày cảm nhận của em về cái chết của người “em gái”.

Câu 1:

- Trích từ văn bản: “Cô bé bán diêm”

- Tác giả: An-đéc-xen

- Thể loại: truyện ngắn.

Câu 2:

Phương thức biểu đạt của văn bản: Tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm.

Câu 3:

Trường từ vựng thiên nhiên: tuyết, mặt trời, mặt đất, bầu trời.

Câu 4:

- Câu ghép: Sáng hôm sau (TN1),/ tuyết (CN1) /vẫn phủ kín mặt đất (VN1)//, nhưng mặt trời (CN2) lên, trong sáng, chói chang (VN2)// trên bầu trời xanh nhợt. (TN2

- Quan hệ: Tương phản.

Câu 5:

Đoạn văn trình bày cảm nhận của em về cái chết của người “em gái”: (Tham khảo):

Kết thúc truyện “Cô bé bán diêm”, người “em gái” bất hạnh đáng thương ấy “đã chết vì giá rét trong đêm giao thừa…”. Dưới ngòi bút đầy chất thơ của An-đéc-xen, em ra đi mà đôi má vẫn hồng và đôi môi đang mỉm cười. Hình ảnh cái chết ấy thật đẹp đã thể hiện sự hạnh phúc, mãn nguyện của cô bé. Có lẽ em đã thanh thản, toại nguyện vì chỉ mình em được sống trong những điều huy hoàng, kì diệu. Cái chết của em bé bán diêm thể hiện tấm lòng nhân hậu của nhà văn dành cho số phận trẻ thơ, đó là sự cảm thông, yêu thương và trân trọng thế giới tâm hồn trẻ thơ. Thực tế em bé đã chết rất tội nghiệp, đó là cái chết bi thảm, làm nhức nhối trong lòng người đọc, em đã chết trong đêm giao thừa rét mướt, em nằm ngoài đường sáng mùng một đầu năm trong khi mọi người vui vẻ ra khỏi nhà, kẻ qua người lại mà không hề quan tâm đến em, em đã chết vì lạnh, vì đói ở một xó tường. Đó là cái chết đau đớn nhưng chắc chắn sẽ thanh thản về tâm hồn. Như vậy, bằng ngòi bút nhân ái, lãng mạn, qua cái chết em bé bán diêm, tác giả muốn tố cáo, phê phán xã hội thờ ơ lạnh lùng với nỗi bất hạnh của những người nghèo khổ, đặc biệt đối với trẻ thơ. Đồng thời, ông còn muốn gửi gắm thông điệp tới người đọc, đó là hãy biết san sẻ yêu thương, đừng phũ phàng hoặc vô tình trước những khổ đau bất hạnh, cay đắng của trẻ thơ. Cái chết của em sẽ mãi ám ảnh trong lòng người đọc, khơi dậy về tình yêu thương con người trong cuộc đời này.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

? Thế nào là trợ từ? Ví dụ?

? Thán từ là gì? Ví dụ?

* GV đưa ra một số lưu ý:

- Trợ từ không có khả năng tự làm thành một câu độc lập, không có khả năng làm thành phần câu hoặc thành tố của cụm từ.

VD: Chính, ngay, là, những, có, mỗi…..

- Thán từ không có khả năng làm thành phần chính của câu hay thành tố của cụm từ nhưng có khả năng làm thành một câu độc lập( câu đặc biệt) hoặc làm thành phần biệt lập trong câu

VD:- Hỡi những con khôn của giống nòi

- Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi

- Phải, hoá kiếp cho nó thành kiếp người như kiếp tôi chẳng hạn.

I. Ôn tập trợ từ, thán từ:

- Trợ từ chuyên đi kèm với một số từ ngữ trong câu tức là nêu đặc diểm của trợ từ luôn luôn đứng trước những từ ngữ đó ( cố định)-> có sắc thái tình cảm cố ý nhấn mạnh của người nói.

VD:- Nó giải được mỗi bài tập

- Tớ có những mười nghìn đồng

- Thán từ là từ loại đặc biệt chuyên biểu thị cảm xúc trực tiếp do người nói tự bộc lộ , không tham gia cấu tạo cụm từ, cũng không kết hợp được với cụm từ trong câu đứng tách rời, biệt lập so với các thành phần khác trong cấu tạo câu.

VD:- Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu

- Vâng, ông giáo dạy phải.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập: hoạt động cá nhân.

?Chỉ ra các trợ từ trong các câu sau:

a. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.

b. Mấy cậu đi trước ôm sách vở nhiều lại kèm cả bút thước nữa.

c. Đột nhiên lão bảo tôi:

- Này! Thằng cháu nhà tôi, đến một năm nay, chẳng có giấy má gì đấy, ông giáo ạ!

( Nam Cao)

d.Chỉ nghe tiếng hót líu lo mà không thấy bóng chim đâu.

e.Tôi quên cả mẹ tôi đứng sau tôi. Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng.

g.Tôi chỉ ốm có một trận đấy thôi. Một trận đúng hai tháng mười tám ngày, ông giáo ạ!

II. Luyện tập

Bài 1:

a. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.

b. Mấy cậu đi trước ôm sách vở nhiều lại kèm cả bút thước nữa.

c. Đột nhiên lão bảo tôi:

- Này! Thằng cháu nhà tôi, đến một năm nay, chẳng có giấy má gì đấy, ông giáo ạ!

( Nam Cao)

d.Chỉ nghe tiếng hót líu lo mà không thấy bóng chim đâu.

e.Tôi quên cả mẹ tôi đứng sau tôi. Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng.

g.Tôi chỉ ốm có một trận đấy thôi. Một trận đúng hai tháng mười tám ngày, ông giáo ạ!

Hình thức tổ chức : hoạt động theo cặp (2 bạn)

?Tìm các thán từ trong những câu sau đây:

a.Vâng! Ông giáo dạy phải!

b.Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ.

c.Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn.

d.Này! Thằng cháu nhà tôi, đến một năm nay, chẳng có giấy má gì đấy, ông giáo ạ!

- À! Thì ra lão đang nghĩ đến thằng con lão.

e. Ấy! Sự đời lại cứ thường như vậy đấy.

Bài 2:

a.Vâng! Ông giáo dạy phải!

b.Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ.

c.Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn.

d.Này! Thằng cháu nhà tôi, đến một năm nay, chẳng có giấy má gì đấy, ông giáo ạ!

- À! Thì ra lão đang nghĩ đến thằng con lão.

e. Ấy! Sự đời lại cứ thường như vậy đấy.

Hình thức tổ chức : hoạt động cá nhân.

? Chọn từ những hoặc mỗi để điền vào chỗ trống trong các câu sau:

a. Tôi còn… 5 tiếng để làm bài tập. Gì mà chẳng kịp

b. Tôi còn … 5 tiếng để làm bài bài tập. Làm sao kịp được

? Chỉ ra sự khác nhau giữa những và mỗi?

Bài 3: Chọn từ những hoặc mỗi để điền vào chỗ trống trong các câu sau:

a. những => nhiều thời gian

b. mỗi => ít thời gian

Hình thức tổ chức : hoạt động cá nhân.

?Giải thích nghĩa của các trợ từ in đậm trong các câu sau:

a. “Nhưng đời nào tình yêu thương và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến. Mặc dù non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá thư, nhẵn người thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà”

(Nguyên Hồng - Những ngày thơ ấu)

b. “Hai đưa mê nhau lắm. Bố mẹ đứa con gái biết vậy, nên cũng bằng lòng gả. Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu, cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc?” (Nam Cao - Lão Hạc)

c. “Tính ra cậu Vàng cậu ấy ăn khoẻ hơn cả tôi, ông giáo ạ! (Nam Cao - Lão Hạc)

d.“Rồi cứ mỗi năm rằm tháng Tám

Tựa nhau trông xuống thế gian cười” (Tản Đà - Muốn làm thằng Cuội)

Bài tập 4: Giải thích nghĩa của các trợ từ in đậm trong các câu sau:

a.Trợ từ “lấy”: Nhấn mạnh vào khả năng tối thiểu theo yêu cầu của người khác.

b. Trợ từ “nguyên” nhấn mạnh vào sự trọn vẹn của riêng một phần nào đó.

- “đến”: nhấn mạnh về một sự việc mà người khác không muốn.

c. Trợ từ “cả”: Nhấn mạnh khẳng định sự việc mang tính bất thường.

d. Trợ từ “cứ”: Nhấn mạnh khẳng định một sự việc cứ lặp đi lặp lại liên tục, không phụ thuộc vào yếu tố nào khác.

Bài tập 5:

Hoạt động luyện tập: cá nhân.

Viết đoạn văn kể về một lần em mắc lỗi sử dụng trợ từ, thán từ.

Bài tập 5:

- HS viết đoạn văn có sử dụng trợ từ, thán từ

- GV sửa lỗi, nhận xét.

- HD hs ôn tập về “Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự”

+ GV nêu câu hỏi, HS suy nghĩ trả lời.

+ HS khác nhận xét, bổ sung.

+ VG chốt lại kiến thức cơ bản:

I. Ôn tập miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự

1. Đặc điểm

- Trong các văn bản tự sự luôn có đan xen các yếu tố miêu tả và biểu cảm với kể

2. Cách làm bài văn tự sự kết hợp miêu tả, biểu cảm

- Người kể chuyện thường miêu tả cảnh vật liên quan đến sự việc đang kể để làm nền cho sự việc hoặc thể hiện nội tâm nhân vật và dùng miêu tả để khắc họa ngoại hình, thái độ, tâm trạng hoặc hành động của nhân vật.

- Người kể có thể trực tiếp phát biểu cảm xúc khi cần tô đậm ý nghĩa, sự việc hoặc kết thúc câu chuyện. Ngoài biểu cảm trực tiếp người kể có thể kín đáo bộc lộ cảm xúc vào miêu tả nhân vật và cảnh vật.

- Các yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho sự vật được cụ thể, tính cách nhân vật được rõ nét, câu chuyện sinh động, chủ đề rõ ràng.

3. Lập dàn ý cho bài văn tự sự kết hợp miêu tả, biểu cảm

a.Mở bài

-Giới thiệu câu chuyện.

-Cảm xúc chung của người viết.

b.Thân bài

-Thời gian và không gian diễn ra câu chuyện

- Nguyên nhân,diễn biến, kết thúc câu chuyện (Chú ý kết hợp yếu tổ miêu tả, biểu cảm)

- Bài học sâu sắc của câu chuyện

c. Kết bài

- Suy nghĩ,tình cảm của bản thân đối với câu chuyện.

- Bài học sâu sắc rút ra cho tất cả học sinh.

Đề bài 1:

Hãy đóng vai cụ Bơ-men kể lại câu chuyện về ''Chiếc lá cuối cùng", có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm?

- Gv hướng dẫn hoc sinh lập dàn ý

? Mở bài cần nêu những ý gì?

? Thân bài cần triển khai những ý nào?

? Yếu tố miêu tả và biểu cảm cần thể hiện như thế nào?

? Kết bài cần làm những việc gì?

II. Luyện tập

Bài 1:

a. Mở bài: Có thể kể theo thứ tự kể ngược- kết quả trước, diễn biến sau như bản thân mình- Bơ-men đang nằm trong viện và nhớ lại câu chuyện cứu người

b. Thân bài: Đan xen, kết hợp kể, tả, biểu cảm

* Yếu tố kể:

- Kể lại suy nghĩ của mình khi nghe Xiu kể về tình cảnh của Giôn-xi

- Kể lại sự quan sát cây thường xuân, kế hoach vẽ chiếc lá

- Kể lại quá trình vẽ và những khó khăn mình đã gặp phải

* Yếu tố tả:

- Tả lại thời tiết khắc nghiệt, tả cây thường xuân

- Tả lại những khó khăn mình đã trải qua trong đêm mưa gió

* Yếu tố biểu cảm:

- Lo lắng cho Giôn-xi bệnh tật, chán nản tuyệt vọng

- Sung sướng vì đã hoàn thành kiệt tác, đã cứu được Giôn-xi thân yêu

c. Kết bài- Bệnh tình nặng có lẽ không qua khỏi nhưng vẫ cảm thấy mãn nguyện vì đã hoàn thành sứ mệnh cao cả.

- Liên hệ với câu tục ngữ, ca dao ''Thương như thể thương thân''.

Đề bài 2: Kể về một lần em mắc khuyết điểm khiến thầy cô giáo buồn lòng.

- Gv hướng dẫn Hs những ý cơ bản

Bài 2: Kể một câu chuyện, một sự việc đơn giản mà em đã làm khiến thầy cô giáo buồn.Từ đó rút ra bài học sâu sắc cho bản thân về thái độ, cách ứng xử trong cuộc sống. Bài viết đảm bảo các ý sau:

Hướng dẫn HS lập dàn ý: MB, TB, KB

- Giới thiệu câu chuyện.

- Cảm xúc chung của người viết.

- Thời gian và không gian diễn ra câu chuyện

- Nguyên nhân, diễn biến, kết thúc câu chuyện.

- Chuyện xảy ra đã tác động tới thầy (cô) như thế nào?

- Thầy (cô) có hành động, thái độ với em ra sao?

- Hành động của bạn bè khi đó.

- Bài học sâu sắc khi nhận thức được lỗi lầm của mình.

-Tình cảm, thái độ trước sự cảm thông, chia sẻ của thầy (cô )và bạn bè.

- Suy nghĩ,tình cảm của bản thân đối với bạn bè và thầy cô giáo.

- Bài học sâu sắc rút ra cho tất cả học sinh.

Lưu ý: Trong quá trình kể chuyện cần kết hợp với các yếu tố khác như miêu tả, biểu cảm để tái hiện lại ngôn ngữ, cử chỉ, nét mặt, tâm trạng,thái độ,…của các nhân vật giúp câu chuyện thêm hấp dẫn.

Đề bài 3: Là người thứ ba chứng kiến cảnh lão Hạc kể chuyện bán chó với ông giáo em sẽ ghi lại như thế nào?

- Gv hướng dẫn Hs tìm hiểu đề và lập dàn bài

? Mở bài cần nêu ý gì?

? Thân bài cần triển khai những ý nào?

? Ta nên thêm yếu tố miêu tả và biểu cảm vào những chỗ nào?

? Kết bài ra sao?

? Hãy viết phần mở bài và kết bài cho đề văn trên?

- Hs viết

- Hs đọc

- Gv và Hs sửa lỗi

- Gv có thể đọc đoạn văn mẫu

Bài 3:

+ Thể loại: tự sự + miêu tả + biểu cảm
+ Nội dung: câu chuyện của lão Hạc với ông giáo bán con chó vàng
-Dàný:
1. MB: Ngôi kể thứ nhất ( tôi) có mặt trong câu chuyện như người thứ 3 ngoài lão Hạc với ông giáo (phân biệt với người kể ở trong truyện của Nam Cao chính là ông giáo)
Giới thiệu hoàn cảnh lão Hạc sang nhà ông giáo để kể chuyện bán chó. Ở đó có ông giáo và người kể.
2. TB:
- Kể: lão Hạc kể chuyện bán chó với ông giáo:
+ Lão Hạc báo tin bán chó
+ Lão Hạc kể lại chuyện bán chó
Miêu tả: nét mặt đau khổ của lão Hạc
Biểu cảm: nỗi ân hận của lão Hạc về việc bán chó và thái độ của ông giáo.
+ lão Hạc: chua chát kết thúc việc bán chó.
- Miêu tả: nét mặt của ông giáo khi nhận được tin => suy tư nghĩ ngợi và đau khổ với lão Hạc
- Biểu cảm:
+ Nêu những suy nghĩ của bản thân với câu chuyện
+ Nêu suy nghĩ về các nhân vật ở trong đó (về ông giáo và lão Hạc)
3. KB: Nhắc lại sự việc bán chó. Đặc biệt là khi sự việc kết thúc. Nhận định, đánh giá chung về sự việc đó. Trở lại hoàn cảnh thực tại của mình.

MB: Hôm nay là một ngày đẹp trời. Tôi đang đi trên con đường làng ra bờ ao câu cá, bỗng gặp lão Hạc với vẻ mặt buồn buồn. Lão Hạc là người làng tôi, nhà lão có mấy sào vườn. Vợ lão chết, con lại đi phu ở đồn điền cao su, lão thui thủi sống với con chó Vàng. Chợt tôi nhận ra rằng, lão đang đi đến nhà ông giáo. Có lẽ lão có việc hệ trọng gì đây. Nghĩ vậy tôi bèn đi theolão.

KB: Đúng lúc lão Hạc từ chối khoai và chè của ông giáo, tôi mới chợt nhận ra rằng mặt trời đã lên đến đỉnh đầu, mình thì đói meo rồi. Vậy mà tôi còn chưa ra bờ ao câu cá để mang về uống rượu. Tôi lại lững thững đi ra bờ ao đầu làng, tâm trạng khó tả

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- Gv cho Hs ôn tập

? Hãy nhắc lại những nét chính về tác giả?

- Gv cung cấp thêm những kiến thức về tác phẩm

? Đoạn trích đánh nhau với cối xay gió có nội dung chính là gì?

I. ÔN TẬP: Đánh nhau với cối xay gió

Bài tập 1.Giới thiệu tác giả, tác phẩm:

- Xéc-van-tét là nhà văn lớn người Tây Ban Nha. Tác phẩm nổi tiếng của ông là Đôn Ki-hô-tê. Đó lả tác phẩm thể hiện được tư tưởng nhân đạo và nghệ thuật xây dựng tác phẩm của ông, nhất là nghệ thuật xây dựng nhân vật

- Đôn Ki-hô-tê là một kiệt tác của Xéc-van-tét là một kiệt tác gồm hai phần:

+ Phần một có 52 chương, xuất bản năm 1615.Truyện kể về anh chàng Đ.là một quí tộc nghèo ở vùng Ki-ha-đa, người gầy gò, cao lênh khênh, vì đọc quá nhiều chuyện hiệp sĩ nên mụ mẫm cả đầu óc. Lão cùng một người nông dân béo lùn là Xan- chô Pan-xa đi lang thang làm hiệp sĩ giang hồ. Đ.đã đánh nhau với những chiếc cối xay gió và những cái mà lão cho là chướng tai gai mắt. Kết quả lão luôn bị đánh nhừ tử và người thân phải đem lão về nhà chữa trị.

+ Phần hai: Mặc dù mọi người khuyên lão ở nhà nhưng lão vẫn tiếp tục đi và đánh nhau, kết quả cũng luôn bị ăn đòn. Trong trận đấu cuối cùng lão phải cam kết nếu thua thì phải trở về nhà. Lão bị đánh ngã sau đó ốm nặng, khi đó lão mới nhận ra hậu quả. Đ. viết di chúc và qua đời

- Đoạn trích “ Đánh nhau với cối xay gió” đã cho thấy một cách rõ nét tính cách của cặp nhân vật Đôn Ki -hô –tê

và Xan-chô Pan-xa. Cả hai đều có những điểm tốt và xấu. Đây là cặp nhân vật bất hủ mà tác giả đã góp vào văn học nhân loại

Hoạt động ôn tập: hoạt động nhóm (4 bạn 1 nhóm)

-HS làm bài và lên vẽ sơ đồ

-GV nhận xét.

Bài 2: Nêu nghệ thuật và nội dung chính của truyện bằng cách vẽ sơ đồ tư duy

ĐÔN KI-HÔ-TÊ

XAN- CHÔ PAN-XA

Về nguồn gốc và dung mạo

- Dòng dõi quí tộc

- Gỗy gò, cao lênh khênh, cưỡi con ngựa gầy nhom nên càng gầy

- Nguồn gốc nông dân

- Béo lùn, đặt bên cạnh Đôn Ki-hô-tê nên càng lùn

Về bản chất

- Có khát vọng cao cả, đánh nhau với cối xay gió vì nhầm tưởng là kẻ ác

- Luôn muốn giúp ích cho đời, không quản ngại hi sinh

- Bị mê muội và rơi vào hoang tưởng vì đọc quá nhiều sách vở

- Mong ước hết sức tầm thường

- Chỉ lo cho bản thân

- Tỉnh táo và luôn chú ý quyền lợi của chính mình

Hoạt động của GV-HS

Kiến thức cần đạt

GVHD HS hệ thống lại kiến thức về tình thái từ

-GV yêu cầu học sinh đặt câu có tình thái từ

?Nêu chức năng của tình thái từ

-GV yêu câu học sinh thêm các tình thái từ khác nhau vào một câu cho sẵn để tạo câu nghi vấn, cảm thán….

Ví dụ:

Mẹ về.

Mẹ về đi!

Mẹ về nhé!

Mẹ về hả?

? Để tạo câu nghi vấn ta dùng những từ nào? Cho ví dụ minh hoạ?

?Thêm những từ nào vào để tạo câu cầu khiến?

? Liệt kê những từ thêm vào câu để tạo câu cảm thán?

?Tìm những từ thêm vào câu để tạo các kiểu câu biểu thị sắc thái tình cảm -> à, ư, hả, chứ, chăng...

? Cách sử dụng tình thái từ ?

- GV HD HS phân biệt trợ từ, thán từ, tình thái từ

Giống nhau :

-Đều không thuộc từ loại chính

-Đều biểu thị tình cảm của người nói

Khác nhau :

I. Hệ thống hóa kiển thức về tình thái từ :

1. Chức năng của tình thái từ:

a. Chức năng:

Tình thái từ là những từ được thêm vào câu để cấu tạo câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán và để biểu thị các sắc thái tình cảm của người nói.

b. Phân loại:

a. Tình thái từ nghi vấn: à, ư, hả, chứ chăng...

b. Tình thái từ cầu khiến: đi, nào, với, nhé, mà...

c. Tình thái từ cảm thán: thay, sao, thật...

d. Tình thái từ biểu thị sắc thái tình cảm: ạ, nhé, cơ, mà...

2. Sử dụng tình thái từ:

Khi nói, viết cần chú ý sử dụng tình thái từ phù hợp với hoàn cảnh giáo tiếp (quan hệ, tuổi tác, thứ bậc xã hội, mức độ tình cảm,...).

Hoạt động của GV-HS

Nội dung, yêu cầu cần đạt

- HS thực hiện:

- GV Hướng dẫn HS luyện tập

bài tập sách giáo khoa

Hình thức tổ chức luyện tập: chơi trò chơi, nhóm, cá nhân, cặp đôi...

Bt 1: GV chú ý hướng dẫn cho học sinh phân biệt được tình thái từ và những từ đồng âm nhưng không phải tình thái từ

Bài tập 2: Gv hướng dẫn học sinh làm trên phiếu học tập

Bài tập 3: Đặt câu với các tình thái từ:

Bài tập 4: Đặt câu hỏi có các tình thái từ nghi vấn phù hợp với những quan hệ xã hội sau:

Bài tập 5:

Bài tập 6:

Xây dựng tình huống đóng vai có sử dụng tình thái từ?

Học sinh đóng vai

Bài tập 7: Viết đoạn văn tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm kể kết thúc khác của truyện ngắn Chiếc lá cuối cùng có sử dụng các tình thái từ.

II. LUYỆN TẬP

Bài tập 1: Trong các câu dưới đây, từ nào ( trong các từ in đậm) là tình thái từ, từ nào không phải là tình thái từ?

a/ Em thích trường nào thì thi vào trường ấy.-> Đại từ phiếm chỉ

b/ Nhanh lên nào anh em ơi !-> Tình thái từ

c/ Nào ! đi chơi !-> Thán từ gọi đáp.

d/ Cứu tôi với !-> Tình thái từ

e/ Nó đi chơi với bạn từ sáng.-> Quan hệ từ

g/ Em phải cố gắng học thôi!-> Tình thái từ

h/ Em bé đã thôi khóc.->Động từ

i/ Con cò đậu ở đằng kia.-> chỉ từ

k/ Nó thích hát dân ca Nghệ Tĩnh kia.-> Tình thái từ

Bài tập 2: Giải nghĩa từ in đậm:

a) chứ -> nghi vấn, hỏi điều ít nhiều đã khẳng định.

b) chứ : nhấn mạnh điều vừa khẳng định.

c) ư: hỏi với thái độ phân vân

d) nhỉ: hỏi với thái độ thân mật.

e) nhé: dặn dò với thái độ thân mật

g) vậy: thể hiện thái độ miễn cưỡng.

h) cơ mà : thể hiện thái độ thuyết phục

Bài tập 3: Đặt câu với các tình thái từ:

-Con thích được tặng cái cặp cơ!

- Thôi đành ăn cho xong vậy !

- Em chỉ nói vậy để anh biết thôi !

- Nó là học sinh giỏi mà !

Bài tập 4: Đặt câu hỏi có các tình thái từ nghi vấn phù hợp với những quan hệ xã hội sau:

Học sinh với thầy, cô giáo

-Thưa cô! Có phải bài này không ạ?

Bạn nam với bạn nữ cùng lứa tuổi

Bạn có nhớ mang theo thước kẻ không đấy ?

Con với bố mẹ , chú , bác, ông, bà…

Bà cần nước phải không ạ?

Bài tập 5:

Bài tập 6:

Xây dựng tình huống đóng vai có sử dụng tình thái từ?

Bài tập 7: Viết đoạn văn có sử dụng các tình thái từ.

Những chiếc lá vàng chao nghiêng bên thềm xào xạc , những cơn gió heo may mang theo chút se lạnh chợt nhận ra mùa thu đang thỏ thẻ trở về. Thu về thật đấy ư?(tình thái từ). Vào ngày này năm ngoái trời vẫn hanh hao với nắng hè, với những chú ve kêu râm ran …. Vậy mà năm nay mùa thu đã sớm gõ cửa. Những chòm mây mùa hạ đang nhường lối cho nàng thu đi qua. Dưới cái nắng vàng nhạt dường như lòng người cũng bâng quơ, xao xuyến hơn. Mùa thu cũng là mùa tựu trường, mùa xây dệt những ước mơ, kế hoạch cho một năm học mới. Thu về các bạn có vui không? (tình thái từ). 

Hoạt động của GV-HS

Kiến thức cần đạt

GVHD HS tìm hiểu quy trình xây dựng đoạn văn tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm:

? Theo em, những yếu tố cần thiết để xây dựng đoạn văn tự sự là gì?

-> nhân vật và sự việc chính.

? Vai trò của yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn tự sự là như thế nào?

-> làm cho sự việc trở nên dễ hiểu, sinh động; nhân vật trở nên gần gũi.

? Theo em, quy trình xây dựng đoạn văn tự sự gồm mấy bước?

GV chia HS thảo luận theo nhóm bàn

- Các nhóm trình bày đoạn văn vừa xây dựng, học sinh khác nhóm nhận xét.

I. Quy trình xây dựng đoạn văn tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm:

Gồm 5 bước:

Bước 1: Lựa chọn sự việc và nhân vật chính.

Bước 2: Xác định ngôi kể.

Bước 3: Định hướng thứ tự kể.

Bước 4: Xác định yếu tố miêu tả và biểu cảm.

Bước 5: Viết thành đoạn văn tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm.

Hoạt động của GV-HS

Kiến thức cần đạt

- GV Hướng dẫn HS luyện tập

Bài tập 1: Đóng vai ông giáo và viết một đoạn văn kể lại giây phút lão Hạc sang báo tin bán chó với vẻ mặt và tâm trạng đau khổ:

Gv chia học sinh ra 3 nhóm thực hiện viết đoạn văn tự sự trong 4 phút.

Bài tập 2: Đối chiếu đoạn văn của Nam Cao với đoạn văn h/s tự làm:

GV HD HS đối chiếu đoạn văn của Nam Cao với đoạn văn h/s tự làm

Bài tập 3: Đóng vai ông giáo và viết một đoạn văn tự sự kết hợp yếu tố miêu tả, biểu cảm kể lại giây phút lão Hạc sang báo tin bán chó với vẻ mặt và tâm trạng đau khổ trong đó có sử dụng tình thái từ.

II. Luyện tập:

Bài tập 1: Đóng vai ông giáo và viết một đoạn văn kể lại giây phút lão Hạc sang báo tin bán chó với vẻ mặt và tâm trạng đau khổ:

Hôm sau, lão Hạc sang nhà tôi chơi. Vừa trông thấy tôi lão ngay rằng đã bán con chó Vàng đi rồi. Trông lão buồn lắm mặc dù lão cố làm ra vẻ vui bởi lão cười như mếu và muốn khóc. Tôi ái ngại cho lão quá nên hỏi cho qua chuyện về việc bán chó, không ngờ động vào nỗi đau của lão làm lão khóc hu hu như một đứa con nít.

Bài tập 2: Đối chiếu đoạn văn của Nam Cao với đoạn văn h/s tự làm:

Đoạn trích “Lão Hạc”: “Hôm sau... hu hu khóc”.

Đoạn văn của Nam Cao đã kết hợp các yếu tố miêu tả và biểu cảm:

-Sự việc trong đoạn văn của Nam Cao rất đơn giản, chỉ là việc lão Hạc báo tin đã bán cậu Vàng cho ông giáo biết, nhưng NC đã lồng vào đó yếu tố miêu tả và biểu cảm rất đậm nét: Đó là việc ông tập trung tả lại chân dung đau khổ của Lão Hạc với những chi tiết rất độc đáo nụ cười như mếu, mắt lão ầng ậng nước, mặt lão đột nhiên co rúm lại, những vết nhăn xô lại, cái đầu lão ngoẹo một bên, cái miệng móm mém mếu như con nít. Lão hu hu khóc.

-Những yếu tố miêu tả và biểu cảm đã giúp NC khắc sâu vào lòng người đọc một LH khắc khổ về hình dáng bên ngoài và đặc biệt thể hiện rất sinh động sự đau đớn về tinh thần của một người trong giây phút ân hận, xót xa vì trót lừa một con chó.

Bài tập 3: Đóng vai ông giáo và viết một đoạn văn tự sự kết hợp yếu tố miêu tả, biểu cảm kể lại giây phút lão Hạc sang báo tin bán chó với vẻ mặt và tâm trạng đau khổ trong đó có sử dụng tình thái từ.

Hôm sau, lão Hạc sang nhà tôi chơi. Nhìn thấy dáng vẻ thất thểu, gương mặt méo xệch của lão tôi đã dự đoán có chuyện không hay. Vừa trông thấy tôi lão báo ngay rằng lão đã bán con chó Vàng đi rồi. Lão bán nó thật ư?Tôi có tin được không? Lão đã nhiều lần nói với tôi ý định đó cơ mà? Trông lão buồn lắm. Mặt lão co rúm lại, những vết nhăn xô lại, cái đầu ngoẹo một bên, cái miệng móm mém mếu như con nít. Lão hu hu khóc. Nhìn thấy lão mà tôi thương quá. Thương cho một lão nông hiền lành, lương thiện mà chẳng biết làm thế nào. Tôi hỏi cho qua chuyện và an ủi lão.

Hoạt động của GV-HS

Kiến thức cần đạt

GV hướng dẫn học sinh hệ thống kiến thức đã học

? Hãy nêu những hiểu biết của em về tác giả O Hen-ri? Tác phẩm của ông nổi bật ở điểm nào?

? Hãy nêu những hiểu biết của em về văn bản Chiếc lá cuối cùng? (xuất xứ, thể loại, phương thức biểu đạt chính, ngôi kể:)

? Tóm tắt văn bản

GV hướng dẫn học sinh hệ thống các nhân vật

1/ Nhân vật Giôn-xi

? Qua phần trích em biết gì về cảnh ngộ, tâm trạng, của Giôn-xi?

? Nguyên nhân nào làm Giôn-xi khỏi bệnh? Việc đó nói lên điều gì

2/ Nhân vật Xiu

Xiu được giới thiệu ntn ?Thái độ và việc làm của Xiu dành cho Giôn xi?Nhận xét về tình cảm của Xiu dành cho Giôn xi?

GV cho học sinh liên hệ về tình bạn trong cuộc sống và ý nghĩa của nó.

3/ Nhân vật Bơ- men

? Đọc kĩ văn bản , em hãy cho biết cụ Bơ- men được giới thiệu như thế nào, cụ đã làm gì và qua đó cho thấy cụ là người như thế nào?

I- Tìm hiểu chung:

1. Tác giả:

2. Tác phẩm:

3.Tóm tắt văn bản:

II. Các nhân vật:

1. Nhân vật Giôn-xi: sống trong một căn hộ thuê ở Oa-sinh-tơn, bị bệnh viêm phổi,tuyệt vọng, chờ đợi chiếc lá thường xuân rụng, chờ đợi cái chết đến với mình.

🡢 Bi quan trước bệnh tình.

– Sự hồi sinh:

Sự gan góc của chiếc lá.

🡢 Sức mạnh của tinh thần.

- Nguyên nhân trực tiếp:

- Nguyên nhân sâu xa:

2.Nhân vật Xiu.

- Sợ hãi nhìn những chiếc lá thường xuân ...

- Lo lắng, chăm sóc , động viên Giôn-xi

=> Yêu thương, tận tình, chăm sóc bạn chu đáo.

3. Cụ Bơ-men và “Chiếc lá cuối cùng”

* Cụ Bơ- men:

- Họa sĩ nghèo, đã ngoài 60 tuổi

- Vẽ tranh quảng cáo và làm mẫu vẽ, mơ ước vẽ một kiệt tác nhưng 40 vẫn chưa thực hiện được.

+ Tình cảm, việc làm của cụ Bơ- men: nhìn lá rụng, sợ sệt vì lo lắng cho Giôn- xi.

- Bí mật vẽ chiếc lá trong đêm mưa tuyết, bị sưng phổi rồi qua đời sau 2 ngày.

->Người có lòng nhân ái, tâm hồn cao thượng, sẵn sàng hi sinh thân mình để giúp đỡ người khác.

Hoạt động của GV-HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập: chơi trò chơi, nhóm, cá nhân, cặp đôi...

- HS thực hiện

Bài tập 1: Vẽ sơ đồ khái quát nội dung câu chuyện?

?Tại sao Xiu lại gọi bức họa chiếc lá cuối cùng là một kiệt tác?

? Chứng minh truyện được kết thúc trên cơ sở 2 sự kiện bất ngờ đối lập nhau tạo nên hiện tượng đảo ngược tình huống 2 lần? Tác dụng của việc đảo ngược tình huống 2 lần?

? Qua truyện, em hiểu được gì về tình cảm của con người và vai trò của nghệ thuật chân chính?

- Tình yêu thương cao cả giữa những người nghèo khổ

- Nghệ thuật chân chính là nghệ thuật của tình yêu thương, vì sự sống của con người.

? Qua sự việc này, em có thể rút ra bài học gì cho bản thân? ? Liên hệ trong đời sống hiện tại?

?“ Chiếc lá cuối cùng’’ nhà văn O, Hen-ri muốn gửi đến bạn đọc nhiều thế hệ một bức thông điệp màu xanh. Vậy theo em bức thông điệp ấy là gì?

Bài tập 1: Vẽ sơ đồ khái quát nội dung câu chuyện?

Bài tập 2:

Kiệt tác chiếc lá cuối cùng.

- Kiệt tác nghệ thuật: Là một TP nghệ thuật có giá trị tư tưởng và nghệ thuật rất cao, đem lại khoái cảm thẩm mĩ cho người nghe, đọc

- Được vẽ như thật, trong điều kiện rất khắc nghiệt: đêm tối, giá lạnh...

- Có giá trị nhân sinh cao: góp phần cứu sống một con người.

đem lại sự sống và niềm tin cho Giôn - xi.

-Vẽ bằng chất liệu đặc biệt: Tình yêu thương và đức hi sinh cao cả

3.Chứng minh truyện được kết thúc trên cơ sở 2 sự kiện bất ngờ đối lập nhau tạo nên hiện tượng đảo ngược tình huống 2 lần? Tác dụng của việc đảo ngược tình huống 2 lần?

- Nghệ thuật đảo ngược tình huống hai lần tạo nên sức hấp dẫn cho thiên truyện.,.

- Đảo ngược tình huống 2 lần.

+ Giôn-xi cứ ngày một tiến dần đến cái chết khiến độc giả thương cảm, lo lắng. Nhưng tình huống bỗng đảo ngược vào lúc truyện gần kết thúc, Giôn-xi trở lại với lòng yêu đời, bệnh tình thoát cơn nguy hiểm và độc giả thở phào, trút được gánh nặng lo âu đảo ngược tình huống.

+ Cụ Bơ-men đang khoẻ mạnh, chẳng ai ngờ đến cái chết của cụ được thông báo cũng vào lúc truyện gần kết thúc.

4.Ý nghĩa, thông điệp, bài học rút

-Chiếc lá cuối cùng là câu chuyện cảm động về tình yêu thương giữa những người nghệ sĩ nghèo.Qua đó, tác giả thể hiện quan niệm của mình về mục đích của sáng tạo nghệ thuật.

--> Con người cần sống có tình yêu thương! Hãy đem nghệ thuật dể phục vụ đời sống con người.

-* Bài học: chữa bệnh bằng nghị lực, tình yêu cuộc sống, đấu tranh với bệnh tật và chiến thắng bệnh tật. Tất nhiên cần kết hợp với thuốc men, nghỉ ngơi, điều dưỡng...

* Liên hệ với 1 cô giáo bằng nghị lực đã sống chung với AISD

PHẦN

ĐÁP ÁN

ĐIỂM

I. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN ( 5 đ)

Câu 1.

- Tác phẩm: Chiếc lá cuối cùng

- Tác giả: O Hen-ry

0,25đ

0,25 đ

Câu 2:

- Nội dung chính: Cái chết của cụ Bơ-men và kiệt tác cụ để lại cứu sống Giôn-xi

1.0 đ

Câu 3: Tác giả không để Giôn- xi nói gì sau khi nghe Xiu nói về cái chết của cụ Bơ- men:

• Kết thúc mở để lại nhiều dư âm và dự đoán trong lòng người đọc.

0.5 đ

Câu 4: hs xác định đươc:

• Thán từ: ôi
• Trợ từ: chỉ
• Tình thái từ: không

1,5 đ

Câu 5: Hs viết đoạn văn hoàn chỉnh dựa trên các ý sau

Chiếc lá cuối cùng là một kiệt tác bởi:

- Chiếc lá vẽ giống y như thật, khiến cả hai họa sĩ là Giôn-xi và Xiu cũng không nhận ra.

- Chiếc lá được vẽ bằng tình cảm yêu thương chân thành cụ Bơ-men dành cho Giôn-xi

- Chiếc lá là kiệt tác còn bởi nó đã mang lại niềm hi vọng, cứu sống một mạng người.

1,5 đ

II.TẠO LẬP VĂN BẢN: 5 đ

Kể câu chuyện cảm động về tình yêu thương trong cuộc sống mà em biết. ( chú ý có yếu tố miêu tả, biểu cảm)

5 đ

1. Yêu cầu chung

- Bài làm phải được tổ chức thành bài làm văn tự sự hoàn chỉnh.

- Biết vận dụng kĩ năng tự sự kết hợp yếu tố miêu tả, biểu cảm để trình bày

- Kết cấu chặt chẽ, diễn đạt trôi chảy, hạn chế lỗi chính tả, dùng từ, ngữ pháp, diễn đạt,...

2. Yêu cầu cụ thể

a) Đảm bảo các phần của bài văn tự sự: Trình bày đầy đủ bố cục 3 phần: mở bài, thân bài, kết bài.( chú ý bố cục phần thân bài phải cụ thể)

0.5đ

b) Xác định đúng đối tượng câu chuyện được kể: Kể câu chuyện cảm động về tình yêu thương trong cuộc sống mà em biết. ( chú ý có yếu tố miêu tả, biểu cảm)

0.5đ

c) Viết bài: Trên cơ sở những kiến thức đã được học về kiểu bài văn tự sự, học sinh có thể tổ chức bài làm theo nhiều cách khác nhau nhưng cần đáp ứng được những ý cơ bản sau:

* Mở bài:- Giới thiệu về câu chuyện cảm động của em hoặc em được chứng kiến của ai đó.

* Thân bài:

- Hoàn cảnh xảy ra sự việc?

- Sự việc bắt đầu như thế nào?

- Diễn biến sự việc đó ra làm sao?

- Sự việc kết thúc như thế nào?

- Chú ý kết hợp yếu tố miêu tả, biểu cảm.

* Kết bài:

- Nêu suy nghĩ của em về câu chuyện đó .

(Tự hào, về việc làm của mình, học tập việc làm của người khác)

- Cố gắng trau dồi bản thân

0.5

2 đ

0.5đ

d) Sáng tạo: Có lời văn tự sự hay, sinh động, biết cách xây dựng bài văn tự sự kết hợp miêu tả, biểu cảm

0.5đ

e) Chính tả, dùng từ, đặt câu: Đảm bảo quy tắc chính tả, dùng từ, đặt câu.

0.5đ

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV hệ thống hóa KT phần văn tự sự:

? Nhắc lại dàn ý của bài văn tự sự?

Nêu nhiệm vụ mỗi phần?

? Dàn ý của bài văn t.sự kết hợp với m.tả và b.c giống và khác b.văn tự sự thông thường ở chỗ nào ?

• HS thảo luận trả lời :
• GV chốt lại KT :

I. Dàn ý bài văn tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm.

* Dàn ý của bài văn tự sự: 3 phần

* Nhiệm vụ của mỗi phần:

+ MB: Giới thiệu sự việc, nhân vật và tình huống xảy ra câu chuyện (có thể nêu kết quả, số phận của nhân vật trước)

+ TB: kể lại diễn biến câu chuyện theo 1 trình tự nhất định. Trong khi kể, kết hợp miêu tả người, sự việc, thể hiện tình cảm, thái độ của người viết.

- KB: Nêu kết cục và cảm nghĩ của người trong cuộc.

* Miêu tả trong văn tự sự:

- Miêu tả không chỉ làm nổi bật ngoại hình mà còn có thể khắc hoạ nội tâm nhân vật, làm cho chuyện kể trở nên đậm đà, lí thú.

-Trong văn tự sự thường có 4 yếu tố miêu tả đan xen vào các tình tiết theo diễn biến của câu chuyện:

+Miêu tả cảnh vật- không gian nghệ thuật và thời gian nghệ thuật ( Dế Mèn phiêu lưu kí - đoạn miêu tả vùng cỏ may, võ đài diễn ra cuộc thì đấu giữa Trũi và Mèn)

+Miêu tả ngoại hình nhân vật ( Miêu tả Dế Mèn)

+Miêu tả hành động nhân vật: ( hành động của tên cai lệ và người nhà lí trưởng, hành động của chị Dậu…)

+Miêu tả tâm lí, tâm trạng nhân vật (tâm trạng nhân vật chị Dậu trong cảnh bán con)

* Biểu cảm trong văn tự sự:

- Trong văn tự sự, ngoài các yếu tố tình tiết, yếu tố miêu tả cảnh vật, nhân vật… còn có yếu tố biểu cảm. Những yếu tố biểu cảm (vui, buồn, giận, hờn, lo âu, mong ước, hi vọng, nhớ thương….) luôn luôn hoà quyện vào cảnh vật, sự việc đang diễn ra, đang được nói đến.

- Các yếu tố biểu cảm trong văn tự sự thường được biểu hiện qua 3 dạng thức sau đây:

+ Tự thân cảnh vật, sự việc diễn biến mà cảm xúc tràn ra, thấm vào lời văn, trang văn do người đọc cảm nhận được.

+ Cảm xúc được bày tở, được biểu hiện qua các nhân vật, nhất là qua ngôi kể thứ nhất.

- Cảm xúc được tác giả bày tỏ trực tiếp. Đó là đoạn trữ tình ngoại đề mà ta thường bắt gặp trong một số truyện.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 1

- Hình thức : Cá nhân

- Gv giao nhiệm vụ:

? Nêu vai trò của các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự.

Bài tập 1:

- Yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự có tác dụng làm cho đoạn văn, bài văn tự sự hấp dẫn, có cảm xúc hơn; khắc họa được tâm trạng của nhân vật.

Bài tập 2: Tìm một số đoạn văn tự sự ( hoặc GV chỉ định) có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm trong các văn bản đã học? Nêu giá trị biểu đạt cảu các yếu tố ấy?

- Hình thức: nhóm.

- GV giao nhiệm vụ: Chia lớp 4 nhóm

+ Nhóm 1: VB Tôi đi học (Thanh Tịnh)

+ Nhóm 2: VB Tức nước vỡ bờ (N.T.Tố)

+ Nhóm 3: VB Lão Hạc (Nam Cao)

+ Nhóm 4: VB Cô bé bán diêm - An-đéc-xen

- HS thảo luận, chỉ ra các yếu tố miêu tả, biểu cảm.

- GV chốt

* Lưu ý: HS có thể tìm đủ hết các yếu tố hoặc gần hết các yếu tố.

Bài tập 2:

Một số đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm trong các văn bản đã học
- Nhóm 1: VB Tôi đi học - Thanh Tịnh:
“Hằng năm cứ vào cuối thu lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc (yếu tố tả), lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường (yếu tố kể và biểu cảm). Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như những cánh hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng (yếu tố kể, tả và biểu cảm)”.

- Nhóm 2: VB Tức nước vỡ bờ - Ngô Tất Tố
Thằng Dần vục đầu vừa thổi vừa húp xoàn xoạt. Chị Dậu rón rén bưng một bát lớn đến chỗ chồng nằm. (yếu tố miêu tả)

- Nhóm 3: VB Lão Hạc - Nam Cao
“Khốn nạn... ông giáo ơi!... (yếu tố biểu cảm). Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm (yếu tố kể). Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược lên. Cứ thế là thằng Mục với thằng Xiên, hai thằng chúng nó chỉ loay hoay một lúc đã trói chặt cả bốn chân nó lại (yếu tố kể). Bấy giờ cu cậu mới biết là cu cậu chết (yếu tố kể)... Này! Ông giáo ạ! (yếu tố biểu cảm) Cái giống nó cũng khôn! (yêu tố biểu cảm). Nó cứ làm in như nó trách tôi; nó ”kêu ư ử, nhìn tôi, như muốn bảo tôi rằng: “A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão xử với tôi như thế này à? (yếu tố kể). Thì ra tôi già bằng này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó (yếu tố biểu cảm)."

- Nhóm 4: VB Cô bé bán diêm - An-đéc-xen
Thật là dễ chịu! (yếu tố biểu cảm). Đôi bàn tay em hơ trên ngọn lửa; bên tay cầm diêm, ngón cái nóng bỏng lên (yếu tố tả). Chà! Khi tuyết phủ kín mặt đất, gió bấc thổi vun vút mà được ngồi hàng giờ như thế, trong đêm đông rét buốt, trước một lò sưởi, thì khoái biết bao! (yếu tố kể và biểu cảm)”.

? Cho biết đôi nét về tác giả, tác phẩm?

? Khái quát những thành công về nội dung và nghệ thuật của đoạn trích?

- HS trình bày.

II. Văn bản Hai cây phong:

a. Tác giả:

- Ai-ma-tốp (sinh năm 1928) là nhà văn Cư-rơ-gư -xtan, một nước cộng hòa vùng Trung Á, thuộc Liên Xô trước đây. Ông được dư luận đánh giá cao khi xuất bản tác phẩm đầu tay Gia-mi-li- a vào năm 1958. Tập Núi đồi và thảo nguyên (1961) gồm 3 truyện: Người thầy đầu tiên, cây phong non trùm khăn đỏ, Mắt lạc đà , đã được trao giải thưởng Lê -nin. Ông còng là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng khác…

b. Khái quát những thành công về nội dung và nghệ thuật của truyện :

* Nghệ thuật:

• Lựa chọn ngôi kể, người kể tạo nên hai mạch kể lồng ghép độc đáo
• Sự kết hợp giữa miêu tả, biểu cảm với ngòi bút đậm chất hội họa, truyền sự rung cảm đến người đọc
• Nghệ thuật nhân hóa với những liên tưởng tác bạo đầy chất thơ tại nên sức hấp đẫn cho văn bản. Giọng văn trữ tình, say mê truyền cảm.

* Nội dung:

• Đoạn trích miêu tả hai cây phong với ngòi bút sắc bén đậm chất hội hoajvaf đong đầy cảm xúc. Qua đó truyền cho chúng ta tình yêu quê hương da diết và niềm xúc động đặc biệt vì hai cây phong gắn với câu chuyện về người thầy- người đã vun trồng những ước mơ cho những đứa học trò của mình.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 3

- Hình thức tổ chức: Nhóm – cặp đôi

- GV giao nhiệm vụ:

? Những đặc điểm gì của hai cây phong khiến người kể chuyện luôn nhớ và mong ước được trở về bên nó để lắng nghe tiếng lá reo cho đến khi say sưa ngây ngất?

• Hs thảo luận cặp đôi trả lời
• Đại diện nhóm phát biểu ý kiến

GV chốt

Bài tập 3:

Hai cây phong hiện lên qua hai vẻ đẹp chính : + Chúng có tiếng nói riêng và hẳn phải có một tâm hồn riêng, chan chứa những lời ca êm dịu ( DC: SGK);

+ Hai cây phong trên đồi cao, khi bọn trẻ trèo lên đó, một thế giới đẹp đẽ vô ngần …..> hai cây phong chính là hiện thân cho những gì đẹp đẽ nhất của tuổi thơ: bí ẩn, tràn đầy rung động tinh tế, khát khao…..

Bài tập 4

- Hình thức tổ chức: Nhóm

- GV giao nhiệm vụ: GV chia 4 nhóm

? Ý nghĩa nhan đề Hai cây phong của Ai-ma-tốp

• Hs thảo luận nhóm trả lời
• Đại diện nhóm phát biểu ý kiến

GV chốt

Bài tập 4:

- Hai cây phong là hình ảnh tuyệt mĩ và là kí ức sâu sắc của tuổi thơ hiện lên qua dòng hồi tưởng tràn đầy cảm xúc yêu thương. Thông qua việc miêu tả vẻ đẹp của hai cây phong, tác giả ca ngợi quê hương yêu dấu.

- Hai cây phong đẹp như những cây thần trong cổ tích. Theo dòng hồi tưởng miên man, kỉ niệm gắn liền với hai cây phong dần dần hiện lên rõ ràng, tươi mới như vừa xảy ra hôm qua. Những lúc được vui chơi cùng cây là những khoảnh khắc vui sướng, hạnh phúc của tuổi thơ.

- Cuối tác phẩm, tác giả đã giải thích nguồn gốc của hai cây phong bằng một câu chuyện cảm động gắn liền với tình thầy trò thắm thiết. Cách đây bốn mươi năm, chính thầy Đuy-sen đã đem hai cây phong về trồng trên đồi này và thầy đã gửi gắm ở hai cây phong non hi vọng của mình vào những đứa trẻ nghèo khổ, thất học như An-tư-nai sau này sẽ trở thành những người hữu ích. Thầy Đuy-sen đã gieo những hạt giống ước mơ vào tâm hồn non trẻ.

- Hai cây phong đầu làng qua bao năm tháng đã thầm lặng góp phần cùng người thầy đầu tiên biến ước mơ thành hiện thực. 

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Bài tập 5

- Hình thức : Cá nhân

- Gv giao nhiệm vụ:

Cho sự việc và nhân vật sau đây: Sau khi bán chó, lão Hạc sang báo cho ông giáo biết. Hãy đóng vai ông giáo và viết một đoạn văn kể lại giây phút lão Hạc sang báo tin bán chó với vẻ mặt và tâm trạng đau khổ.

- Hs làm việc cá nhân hoàn thành nhiệm vụ vào phiếu học tập. Sau đó GV yêu cầu HS trao đổi bài cho nhau để sửa chữa cho bạn.

Bài 5: Đoạn văn tham khảo

Lão Hạc ra về rồi. Nước mắt ứa ra nơi hai hõm mắt. Như một kẻ mất hồn. Thương lão quá. Cảnh già cô đơn chỉ có con chó làm bạn sớm khuya, giờ lại bán đi. Cảnh cậu Vàng bị thằng Xiên, thằng Mục bất ngờ túm lấy hai chân sau dốc ngược lên rồi trói lại, đôi mắt đờ ra, dại đi, rên ư ử như khóc như van… cứ hiện ra trước mắt tôi. Và hình ảnh lão Hạc, sau khi báo tin “cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ!, “Mặt co rúm lại, cái đầu ngọeo về một bên, cái miệng móm mém cất tiếng khóc hu hu của lão làm cho tôi đau đớn và xúc động vô cùng. Tôi nghĩ về kiếp chó, kiếp cậu Vàng, nghĩ về kiếp người. Câu nói của lão Hạc làm tôi day dứt và thảng thốt mãi: “thì ra tôi già bằng ngần này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó!”.

- Yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn

+ Miêu tả: cười như mếu; đôi mắt ầng ậng nước; co rúm lại; những nếp nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra, cái đầu nghẹo về một bên; cái miệng móm mém.

+ Biểu cảm: Tâm trạng đau đớn, day dứt, ân hận của lão Hạc.

-> Tác dụng: đoạn văn hấp dẫn, có cảm xúc hơn; khắc họa được vẻ mặt và tâm trạng đau khổ của LH.

Bài tập 6: Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:

[…] Vào năm học cuối cùng, trước khi bắt đầu nghỉ hè, bọn con trai chúng tôi chạy ào lên đấy phá tổ chim. Cứ mỗi lần chúng tôi reo hò, huýt còi ầm ĩ chạy lên đồi là hai cây phong khổng lồ lại nghiêng ngả đung đưa như muốn chào mời chúng tôi đến với bóng râm mát rượi và tiếng lá xào xạc dịu hiền. Và chúng tôi, lũ nhóc con đi chân đất, công kênh nhau bám vào các mắt mấu và cành cây trèo lên cao làm chấn động cả vương quốc loài chim. Hàng đàn chim hoảng hốt kêu lên, chao đi chao lại trên đầu. Nhưng chúng tôi vẫn chưa coi vào đâu, đến đây đã thấm gì! Chúng tôi cứ leo lên cao nữa, cao nữa – nào xem ai can đảm và khéo léo hơn ai! – và từ trên những cành cao ngất, cao đến ngang tầm cánh chim bay, bỗng như có một phép thần thông nào vụt mở ra trước mắt chúng tôi cả một thế giới đẹp đẽ vô ngần của không gian bao la và ánh sáng.

1. Đoạn văn trên trích từ văn bản nào? Ai là tác giả?
2. Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm?
3. Tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ nào trong câu văn: “Cứ mỗi lần chúng tôi reo hò, huýt còi ầm ĩ chạy lên đồi là hai cây phong khổng lồ lại nghiêng ngả đung đưa như muốn chào mời chúng tôi đến với bóng râm mát rợi và tiếng lá xào xạc dịu hiền”? Tác dụng?
4. Nêu nội dung đoạn văn trên.

Hướng dẫn bài tập 6

1. Đoạn văn trên trích từ văn bản “ Hai cây phong . Tác giả: Ai-ma-tốp.
2. Truyện “Người thầy đầu tiên” được Ai-ma-tốp viết năm 1957. Câu chuyện được lấy bối cảnh ở một vùng quê hẻo lánh của xứ Cư-rơ-gư-xtan vào những năm 20 của thế kỉ trước. Nơi đây, trình độ phát triển còn thấp, tư tưởng phong kiến, gia trưởng còn nặng nề, phụ nữ bị coi thường, trẻ mồ côi bị rẻ rúng .Văn bản “Hai cây phong” chính là mở đầu cho tác phẩm này.
3. Câu văn : Cứ mỗi lần chúng tôi reo hò, huýt còi ầm ĩ chạy lên đồi là hai cây phong khổng lồ lại nghiêng ngả đung đưa như muốn chào mời chúng tôi đến với bóng râm mát rợi và tiếng lá xào xạc dịu hiền được tác giả sử dụng nghệ thuật nhân hóa nhằm thể hiện hai cây phong như 1 con người, có hành động, tình cảm như 1 con người. Gắn bó với dân làng và lũ trẻ.
4. Kỉ niệm của nhân vật tôi với cây phong và lũ bạn thuở còn nhỏ. Từ đó gợi lên tình cảm yêu mến của tác giả với hai cây phong.

Bài tập 7:

- Hình thức tổ chức: Cá nhân

- GV giao nhiệm vụ:

? Cảm nhận của em về đoạn trích “ Hai cây phong

* Lưu ý: BT 7 GV hướng dẫn cách làm. Giao nhiệm vụ về nhà

Bài tập 7:

Dàn ý tham khảo

*Mở bài

Khái quát về Ai-ma-top: Ông là nhà văn Cư- rơ-gư-xtan, ông được trao giải thưởng với 3 tác phẩm : Người thầy đầu tiên; Cây phong non trùm khăn đỏ; Mắt lạc đà

Văn bản Hai cây phong là phần đầu của truyện Người thầy đầu tiên, đây là đoạn trích ca ngợi tình cảm thiêng liêng, đó là tình yêu quê hương xứ sở, đồng thời là bài ca về người thầy chân chính

*Thân bài

Hình ảnh hai cây phong

Hai cây phong nằm ở trên đồi như ngon hải đăng trên núi

Ai đến làng cũng đều thấy chúng trước tiên => Là dấu hiệu để nhận ra làng

=> Phép so sánh chỉ giá trị tín nhiệm của hai cây phong. Khẳng định giá trị không thể thiếu đối với những người đi xa, thể hiện niềm tự hào về hai cây phong

Hai cây phong ấy cũng có tiếng nói riêng, tâm hồn riêng: tiếng rì rào nhiều cung bậc khác nhau

Hai cây phong gắn bó với sự sống, với con người: nơi giúp bọn trẻ thấy một “ thế giới đẹp đẽ vô ngần của không gian bao la và ánh sáng”, nhìn ra vẻ đẹp mới và khơi gợi khát vọng khám phá miền đất lạ.

Hai cây phong là nhân chứng cho hành động và tình cảm của thầy Đuy-sen.

Cảnh trèo lên hai cây phong cho ta thấy đây là nơi hội tụ niềm vui, mở rộng chân trời hiểu biết, nơi khắc ghi những biến cố của làng

Bằng cách kể, miêu tả, nhân hóa so sánh cho thấy sức sống mãnh liệt của hai cây phong, biểu tượng cho con người thảo nguyên

Hình ảnh con người

Nhân vật “tôi” có tình cảm đặc biệt, yêu mến hai cây phong

Có một nỗi nhớ mãnh liệt với hai cây phong

Có trí tưởng tượng rất phong phú, tâm hồn nhạy cảm, yêu thiên nhiên và làng quê

Con người đã khắc họa lên một bức tranh thiên nhiên đậm chất hội họa được khám phá từ điểm nhìn trên hai cây phong- là những kỉ niệm tuổi thơ cho tình yêu yêu quê hương của những đứa trẻ

Hai cây phong gắn với câu chuyện về thầy Đuyn-sen đã vun trồng ước mơ hi vọng cho những người học trò nghèo: Thầy đã trồng 2 cây phong với hi vọng các thế hệ trẻ được học hành, có khát vọng lớn và trở thành người hữu ích

*Kêt bài

Khái quát giá trị nội dung làm nên thành công của đoạn trích: Cách lựa chọn ngôi kể tạo nên hai mạch kể lồng ghép độc đáo, sự kết hợp giữa miêu tả, biểu cảm với ngòi bút đậm chất hội họa, truyền sự rung cảm đến người đọc, những liên tưởng tác bạo đầy chất thơ

Hai cây phong là biểu tượng của tình yêu quê hương sâu nặng gắn liền với những kỉ niệm tuổi thơ đẹp đẽ của người họa sĩ làng Ku- ku-rêu.

GV hướng dẫn viết bài TLV số 2

Câu hỏi 1: Nêu cấu trúc của bài văn tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm?

Câu hỏi 2: Vai trò của các yếu tố biểu cảm và miêu tả trong văn tự sự?

Các đề văn:

Đề 3: Kể về một việc em đã làm khiến bố mẹ vui lòng.

Đề 4: Nếu là người được chứng kiến cảnh Lão Hạc kể chuyện bán chó với ông giáo thì em sẽ ghi lại câu chuyên đó như thế nào?

Câu 1: : ( Dựa vào phần lí thuyết đã ôn ở trên)

Câu 2: ( Dựa vào phần lí thuyết đã ôn ở trên)

Dàn ý tham khảo

Câu 3: Dàn ý đề 3:

I. Mở bài: Giới thiệu hoàn cảnh xảy ra sự việc

Hôm qua em vừa làm được một việc tốt đó là giúp một bà cụ qua đường. khi về kể cho ba mẹ nghe thì ba mẹ rất vui và khen em ngoan

Việc làm này cũng khiến em thấy vui và rất tự hào.

II. Thân bài:

1. Hoàn cảnh xảy ra việc:

- Vì tối hôm trước em ngủ muộn vì phải thức khuya học bài nên sáng em dậy muộn và đi học muộn

- Trên đường đi học, em nhìn thấy mà bà lão già khom khom chuẩn bị qua đường

- Chắc vì bà già nên khi qua đường bà còn rụt rè và lo sợ

- Tôi chấp nhận đi học muộn để giúp bà cụ qua đường

2. Diễn biến sự việc:

- Tôi chạy đến hỏi bà cần tôi giúp đỡ không?

- Bà lão trả lời tôi một cách chậm rãi rằng “bà muốn qua đường nhưng xe đông quá nên bà sợ”

- Tôi đề nghị giúp bà qua đường

- Thoạt đầu bà còn đắn đo suy nghĩ, nhưng nhìn tôi hồi lâu rồi bà đồng ý

- Tôi cầm tay bà dẫn bà qua đường; tay bà run run nhưng ấm áp vô cùng

- Trong lúc qua đường hai bà cháu nói chuyện hỏi thăm về nhau

- Tôi tới trường thì đã vào giờ học, tôi phải chịu phạt vì đi học muộn

- Tối về tôi vui vẻ kể cho ba mẹ nghe

- Ba mẹ khen tôi ngoan, biết giúp đỡ người khác.

III. Kết bài: Nêu cảm nghĩ về việc làm của mình

- Tôi tự hào về việc làm của tôi

- Tôi sẽ cố gắng để làm nhiều việc khác để ba mẹ vui lòng hơn nữa.

Câu 4: Dàn ý đề 4

I. Mở bài: Ngôi kể thứ I (tôi) có mặt trong câu chuyện như người thứ 3 ngoài lão Hạc với ông giáo (phân biệt với người kể ở trong truyện của Nam Cao chính là ông giáo)

Giới thiệu hoàn cảnh lão Hạc sang nhà ông giáo để kể chuyện bán chó. Ở đó có ông giáo và người kể.

II. Thân bài:

- Kể: lão Hạc kể chuyện bán chó với ông giáo:

+ Lúc lão Hạc báo tin bán chó

+ Lúc lão Hạc kể lại chuyện bán chó

+ Miêu tả: nét mặt đau khổ của lão Hạc

- Biểu cảm: nỗi ân hận của lão Hạc về việc bán chó và thái độ của ông giáo.

- Lão Hạc: chua chát kết thúc việc bán chó.

- Miêu tả: nét mặt của ông giáo khi nhận được tin => suy tư nghĩ ngợi và đau khổ với lão Hạc

- Biểu cảm:

+ Nêu những suy nghĩ của bản thân với câu chuyện

+ Nêu những suy nghĩ về các nhân vật ở trong đó (về ông giáo và lão Hạc)

III. Kết bài: Nhắc lại sự việc bán chó. Đặc biệt là khi sự việc kết thúc. Nhận định, đánh giá chung về sự việc đó. Trở lại hoàn cảnh thực tại của mình.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

B1:Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HS hoạt động cá nhân (3 phút)

? Thế nào là nói quá? Cho VD?

B2: Thực hiện nhiệm vụ (theo yêu cầu và hướng dẫn)

B3: Báo cáo kết quả

B4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ:

GV nhận xét đánh giá

1. Nói quá

- Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện t­ượng đư­ợc miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn t­ượng tăng sức biểu cảm

VD: Con giận bằng con ba ba

Đêm nằm nó gáy cả nhà phát kinh

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

1.BT 1: HS hoạt động cá nhân

Tìm biện pháp nói quá và giải thích ý nghĩa của chúng

- GV nhận xét phần trình bày của hs.

- GV: sửa bài cho HS, nêu đáp án

Bài tập 1-SGK T102

a. sỏi đá cũng thành cơm: thành quả của lao động gian khổ, vất vả, nhọc nhằn; niềm tin vào bàn tay lao động.

b. đi lên đến tận trời: Vết thương không có nghĩ lí gì, không phải bận tâm.

c. thét ra lửa: kẻ có quyền sinh, quyền sát đối với người khác.

BT 2: HS hoạt động nhóm bàn

Điền các thành ngữ thích hợp vào chỗ trống?

- GV nhận xét phần trình bày của hs.

- GV: sửa bài cho HS, nêu đáp án

BT 3: HS hoạt động cá nhân

Đặt câu với các thành ngữ dùng biện pháp nói quá đã cho?

- GV nhận xét phần trình bày của hs.

- GV: sửa bài cho HS, nêu đáp án

BT 4: Tổ chức cho HS thi tìm theo tổ- trò chơi tiếp sức

Tìm 5 thành ngữ so sánh có dùng biện pháp nói quá?

BT6: HS thảo luận theo nhóm bàn

GV đọc cho HS nghe câu chuyện cười “ Con rắn vuông”.

Phân biệt biện pháp tu từ nói quá với nói khoác?

Bài tập 2-SGK T102

a.chó ăn đá, gà ăn sỏi.

b.bầm gan tím ruột.

c.ruột để ngoài da.

d.nở từng khúc ruột.

e.vắt chân lên cổ.

Bài tập 3-SGK T103

Đặt câu với thành ngữ:

a.Nàng có vẻ đẹp nghiêng nước nghiêng thành.

b.Đoàn kết là sức mạnh dời non lấp biển.

c. Công việc lấp biển vá trời ấy là công việc của nhiều đời.

d. Những chiến sĩ mình đồng da sắt đã chiến thắng.

e.Mình nghĩ nát óc mà vẫn chưa giải được bài toán này.

Bài tập 4-SGK T103

a.Ngáy như sấm.

b.Trơn như mỡ.

c.Nhanh như cắt.

d.Lúng túng như gà mắc tóc.

e.Lừ đừ như ông từ vào đền.

Bài tập 6-SGK T103

- Giống nhâu: Nói quá và nói khoác đều là phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng

- Khác nhau:

+ Nói quá là biện pháp tu từ nhằm mục đích nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

+ Còn nói khoác nhằm làm cho người nghe tin vào những điều không có thực. Nói khoác là hành động có tác động tiêu cực.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

B1:Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HS hoạt động nhóm nhỏ (5 phút): Thống kê lại các văn bản Truyện VN hiện đại giai đoạn 1930 -1945 đã học trong chương trình NV 8

B2: Thực hiện nhiệm vụ (theo yêu cầu và hướng dẫn)

B3: Báo cáo kết quả

B4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ:( GV nhận xét đánh giá

? so sánh sự giống và khác nhau giữa các văn bản

1. Hệ thống các văn bản truyện kí Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945

1. Điểm giống và khác nhau giữa các văn bản

1/ Giống nhau:

- Đều là văn bản tự sự , truyên kí hiện đại.

- Đều lấy đề tài về con người và cuộc sống xã hội đương thời của tg , đều đi sâu miêu tả số phận cực khổ của những con người bị vùi dập .

- Đều chan chứa tinh thần nhân đạo.

- Có lối viết chân thực , gần đời sống , rất sinh động.

2/ Khác nhau: Dựa vào bảng hệ thống.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

1.Bài tập 1: Hs hoạt động cá nhân

Trong đoạn trích “ Trong lòng mẹ” nhà văn Nguyên Hồng viết: “Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kỳ nát vụn mới thôi”.

Vì sao tác giả viết như vậy ? Nêu cảm nhận của em về thái độ của bé Hồng.

- HS thực hiện

- Trong cuộc trò chuyện với bà cô, diễn biến tâm trạng của bé Hồng được đẩy dần lên và lên đến cực điểm khi Hồng nghe bà cô kể về tình cảnh tội nghiệp của mẹ. Đau đớn, xót xa cho mẹ, Hồng nghĩ: “Giá những cổ tục……”

- “ Cổ tục” vốn là những tục lệ xưa, Trong xã hội thực dân nửa phong kiến lúc đó, những thành kiến cổ hủ ấy đã bóp nghẹt quyền sống, đọa đày những người phụ nữ đáng thương như mẹ của Hồng.

- Cách so sánh của tác giả thật cụ thể mà cũng thật ấn tượng. Tác giả kết hợp biện pháp so sánh với lối nói liệt kê và một loạt các động từ mạnh: vồ, cắn, nhai, nghiến để nhấn mạnh cảm giác đau đớn, uất ức của Hồng khi người mẹ mà chú hằng yêu quý bị những cổ tục đày đọa. Càng thương mẹ bao nhiêu. Hồng càng quyết tâm chiến đấu để phá bỏ những cổ tục ấy.

- Qua chi tiết trên người đọc càng cảm động trước tình yêu lớn lao, trọn vẹn, mãnh liệt mà Hồng giành cho người mẹ đáng thương của mình.

2.Bài tập 2

- Hình thức tổ chức luyện tập : cá nhân

?Nêu tình cảnh của nhân vật lão Hạc trong truyện ngắn “Lão Hạc” của nhà văn Nam Cao. Từ đó gợi cho em suy nghĩ gì?

- HS thực hiện

* Tình cảnh tội nghiệp túng quẫn, không lối thoát:

- Nhà nghèo, vợ chết, chỉ có đứa con trai

- Con trai bỏ đi làm đồn điền cao su, vì không đủ tiền cưới vợ

- Lão giành dụm tiền để cho con trai

- Lão nuôi con chú Vàng và coi nó như người bạn

- Sự túng quẫn của lão Hạc (cái chết đau đớn của Lão)

-> Tình cảnh của lão Hạc cũng chính là cuộc sống của người dân Việt Nam trước cách mạng tháng Tám.

Suy nghĩ của bản thân.

3.Bài tập 3:

- Hình thức tổ chức luyện tập : cá nhân

? Em hãy viết một đoạn văn ngắn nêu suy nghĩ của em về nhân vật chị Dậu trong đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” của Ngô Tất Tố.

- HS thực hiện

- Hình thức

+Viết đoạn văn với số lượng khoảng 10 câu.

+Sử dụng từ ngữ có lựa chọn, chính xác bố cục mạch lạc, chặt chẽ, chữ viết đúng chính tả, sạch đẹp.

• Nội dung:

+ Chị Dậu là người phụ nữ chịu thương, chịu khó.

+ Chị là người phụ nữ yêu thương chồng con, có sức mạnh mãnh liệt.

+ Chị là phụ nữ tiêu biểu cho phụ nữ Việt Nam.

4. Bài tập tổng hợp

HS hoạt động nhóm để hoàn thành các phiếu học tập số 1,2,3.

Hs thực hiện

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Cho đoạn trích:

“Lão cố làm ra vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt ầng ậng nước, tôi muốn ôm choàng lấy lão mà oà lên khóc. Bây giờ thì tôi không xót xa năm quyển sách của tôi quá như trước nữa. Tôi chỉ ái ngại cho lão Hạc. Tôi hỏi cho có chuyện:

Thế nó cho bắt à?

Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chẩy ra. Cái đầu lão nghoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc...”

a/ Đoạn văn bản trên trích trong tác phẩm nào? Do ai sáng tác?

b/ Tác phẩm có đoạn trích trên được kể theo ngôi thứ mấy? Ai là người kể chuyện?

c/ Tìm các từ tượng thanh, tượng hình được sử dụng.

d/ Từ in đậm trong câu “Thế nó cho bắt à?” là thành phần gì? Nêu chức năng của từ ấy.

Đáp án

a/ Đoạn văn bản trên trích trong tác phẩm “ Lão Hạc” -Do Nam Cao sáng tác?

b/ Tác phẩm có đoạn trích trên được kể theo ngôi thứ nhất.

• Ông giáo là người kể chuyện?

c/Từ tượng thanh: hu hu

Từ tượng hình: ầng ậng, móm mém, nghoẹo.

d/ Từ in đậm trong câu “Thế nó cho bắt à?” là thành phần tình thái từ. Chức năng của từ ấy dùng để tạo câu nghi vấn.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2:

Cho đoạn văn sau:

“Chao ôi! Đối với những người ở quanh ta, nếu ta không cố tìm mà hiểu họ, thì ta chỉ thấy họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi … toàn những cớ để cho ta tàn nhẫn; không bao giờ ta thấy họ là những người đáng thương; không bao giờ ta thương …Vợ tôi không ác nhưng thị khổ quá rồi. Một người đau chân có lúc nào quên được cái chân đau của mình để nghĩ đến một cái gì khác đâu? Cái bản tính tốt của người ta bị những nỗi lo lắng, buồn đau, ích kỉ che lấp mất.”

(Ngữ văn 8- Tập1- NXB Giáo dục)

Câu 1 (0,25đ). Đoạn văn trên trích trong tác phẩm nào? Của ai?

Câu 2 (0,25đ). Tác phẩm được ra đời trong giai đoạn lịch sử nào?

Câu 3 (0,25đ). Những suy nghĩ trong đoạn văn trên là của nhân vật nào?

Câu 4 (0,5đ). Phương thức biểu đạt chính của đoạn văn trên là gì?

Câu 5 (0,5đ). Câu văn “Một người đau chân có lúc nào quên được cái chân đau của mình để nghĩ đến một cái gì khác đâu?” có phải là câu nghi vấn không ? Tại sao?

Câu 6 (0,5đ). Nêu nội dung chính của đoạn văn?

Câu 7 (1đ).Từ nội dung của đoạn văn trên, em có suy nghĩ gì về cách nhìn nhận, đánh giá con người trong xã hội hiện nay?

Đáp án

Câu1(0,25đ) - Truyện ngắn “Lão Hạc” của Nam Cao

Câu2(0,25đ) - Tác phẩm ra đời trong giai đoạn 1930 - 1945(trước cách mạng Tháng Tám)

Câu3(0,25đ) - Ông giáo

Câu4(0,25đ) - Nghị luận

Câu5(0,5đ) - Không phải câu nghi vấn mà là câu trần thuật dùng để khẳng định ý kiến.

Câu6(0,5đ) - Nội dung chính: nêu lên những suy nghĩ rất tiến bộ, tích cực, đầy tính nhân văn của ông giáo về lão Hạc, về vợ của mình và những người xung quanh.

Câu 7 (1đ) - Trong xã hội ngày nay con người có rất nhiều các mối quan hệ phức tạp cho nên chúng ta phải nhìn nhận, xem xét một cách khách quan, đa chiều, không phiến diện chủ quan; đặt mình vào họ để hiểu họ, từ đó mới có sự đánh giá công bằng, chính xác. Quan điểm của ông giáo, của nhà văn Nam Cao vẫn còn nguyên giá trị

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

1, Tác giả: Thái An

- GV cho HS thuyết trình những kiến thức cơ bản của bài học, sau đó các nhóm khác bổ sung

+HS có thể thuyết trình sơ đồ tư duy

• GV chốt kiến thức cần nhớ

II. 2. Văn bản:

a. Hoàn cảnh sáng tác: Ngày 22/4/2000, nhân lần đầu tiên Việt Nam tham gia Ngày Trái Đất.

b.

- Kiểu văn bản: Nhật dụng

- Phương thức biểu đạt: Nghị luận trình bày dưới dạng thuyết minh

c. Bố cục:

+ Phần 1:+ P1: Từ đầu...-> 1 ngày không sử dụng bao bì ni lông.

( Nguyên nhân ra đời của bản thông điệp)

+ Phần 2: Tiếp theo-> “Môi trường”.

( Tác hại của việc sử dụng bao bì ni lông và 1 số giải pháp nhằm ngăn chặn nó).

+ Phần 3: Còn lại

( Lời kêu gọi: “1 ngày...ni lông”)

d. Giá trị nghệ thuật:

• Bố cục mạch lạc, chặt chẽ
• Lời lẽ ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ

e. Giá trị nội dung:  

• Tác hại của việc dùng bao bì ni lông
• Ích lợi của việc giảm bớt chất thải ni lông.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập:

1.Thảo luận nhóm 4-5 phút:

Câu hỏi 1:

Ngoài ni lông theo em còn có những chất thải nào làm ảnh hưởng đến MT nữa ? Cách giải quyết những loại chất thải ấy như thế nào cho hợp lí ?

Câu hỏi 2:

Ngoài hành động mà VB đó nêu, để bảo vệ môi trường Trái Đất, theo em còn có những việc làm nào khác?

2.GV phát phiếu bài tập

- HS thực hiện

Bài tập 1

Đọc đọan văn sau và trả lời câu hỏi:

“ Ngày 22 tháng 4 hằng năm được gọi là ngày....................................................“ Một ngày không dùng bao bì ni lông”?

(Ngữ văn 8, tập Một, NXB Giáo dục -2015, tr.105).

Câu 1: Đoạn trích trên trích trong văn bản nào? Xác định kiểu văn bản và phương thức biểu đạt của văn bản trên?

Câu 2: Nêu nội dung chính của đoạn trích?

Câu 3: Có mấy sự kiện được thông báo trong đoạn trích? Là những sự kiện nào?

Câu 4: Ngày Trái Đất được tổ chức hằng năm để bàn về vấn đề gì?

Câu 5: Tại sao lần đầu tiên tham gia Ngày Trái Đất, Việt Nam lại lấy chủ đề “ Một ngày không dùng bao bì ni lông”?

HS tự liên hệ thảo luận, trình bày:

- Chất thải ảnh hưởng tới MT: nước thải của các nhà máy, bệnh viện, khói bụi của các phương tiện giao thông, NM xi măng.....

- PT trồng cây gây rừng

- PT xanh-sạch-đẹp

- Bảo vệ các danh lam thắng cảnh, các khu sinh quyển thiên nhiên.....

Đáp án PBT số 1

Câu 1:

- Đoạn trích trên trích trong văn bản “ Thông tin về ngày trái đất năm 2000”

- Kiểu văn bản: Nhật dụng.

- Phương thức biểu đạt: Nghị luận trình bày dưới dạng thuyết minh.

Câu 2:Nội dung chính : Nguyên nhân ra đời của bản tuyên bố.

Câu 3: Có mấy 3 sự kiện được thông báo trong đoạn trích :

+ Ngày 22/4 hàng năm được gọi là Ngày Trái Đất, mang chủ đề bảo vệ môi trường.

+ Có 141 nước tham dự

+ Năm 2000: lần đầu tiên VN tham gia Ngày Trái Đất

Câu 4: Ngày Trái Đất được tổ chức hằng năm để bàn về những chủ đề có liên quan đến những vấn đề môi trường nóng bỏng nhất của từng nước và từng khu vực -> mục đích cùng bảo vệ môi trường sống.

Câu 5:

- Là chủ đề thiết thực phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam, gần gũi với mọi người mà có ý nghĩa to lớn: “Một ngày không sử dụng...”

=> Đó là nguyên nhân ra đời của bản thông điệp này.

- Hình thức tổ chức luyện tập

Phát phiếu bài tập số 2

- HS thực hiện

Bài tập 2

Đọc đọan văn sau và trả lời câu hỏi:

Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm giảm quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn của các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tang khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dich bệnh. Bao bì ni long trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải. Đặc biệt bao bì ni long màu đựng thực phẩm làm ô nhiễm thực phẩm do chứa các kim loại như chì, ca-đi-mi gây tác hại cho não và là nguyên nhân gây ung thư phổi. Nguy hiểm nhất là khi các bao bì ni long thải bỏ bị đốt, các khí độc thải ra đặc biệt là chất đi-ô-xin có thể gây ngộ độc, gây ngất, khó thở, nôn ra máu, ảnh hưởng đến các tuyến nội tiết, làm giảm khả năng miễn dịch, gây rối loạn chức năng, gây ung thư và các dị tật bẩm sinh cho trẻ sơ sinh.

(Ngữ văn 8, tập Một, NXB Giáo dục -2015, tr.105).

Câu 1: Xác định kiểu văn bản và phương thức biểu đạt của văn bản trên?

Câu 2: Tìm các từ sắp xếp thành một trường từ vựng và đặt tên cho trường từ vựng đó?

Câu 3: Nêu nội dung của đoạn trích?

Câu 4: Hãy giải thích từ “ dị tật bẩm sinh”?

Câu 5: Viết đoạn văn khoảng 20 dòng nêu suy nghĩ của em về giải pháp bảo vệ môi trường.

- GV chốt kiến thức

Đáp án PBT số 2

Câu 1:

- Kiểu văn bản: Nhật dụng.

- Phương thức biểu đạt: Nghị luận trình bày dưới dạng thuyết minh.

Câu 2: Trường từ vựng về bệnh tật: ung thư phổi, ngộ độc, ngất, khó thở, nôn ra máu, dị tật bẩm sinh.

Câu 3: Đoạn trích nêu lên tác hại của bao bì ni lông đối với con người và môi trường.

Câu 4: “ dị tật bẩm sinh”: hiện tượng bất thường về hình dạng của bộ phận nào đó trong cơ thể( dị tật) đã có khi sinh ra( bẩm sinh)

Câu 5: Viết đoạn văn nghị luận

Phương thức
a. Giải thích vấn đề

- Môi trường bao gồm tất cả các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người.

- Ô nhiễm môi trường là hiện trạng môi trường xuất hiện những chất độc hại gây tác hại xấu đến cuộc sống con người.

b. Thực trạng

- Môi trường không khí: các nhà máy, khói bụi xe hơi và các loại động cơ khác,… đã và đang thải ra môi trường không khí một nguồn cacbonnic khổng lồ, các loại axit, các loại khí gây hiệu ứng nhà kính, …

- Ô nhiễm môi trường nước: nguồn nước bị nhiễm độc do nước thải, sự cố tràn dầu,…khiến cho số lượng nước sạch ngày càng khan hiếm.

- Ô nhiễm môi trường đất: đất đai ngày càng bị thoái hoá, bị rửa trôi, nhiễm chì, nhiễm độc do rác thải, thuốc trừ sâu, …

c. Nguyên nhân:

+ Vì lợi nhuận, một số doanh nghiệp bất chấp pháp luật cố ý xả chất thải chưa qua xử lý vào môi trường,…

+ Ý thức của người dân còn kém: vô trách nhiệm, chặt phá rừng, xả rác thải dẫn đến tình trạng ô nhiễm diện rộng không kiểm soát được.

+ Sự quản lý của nhà nước còn lỏng lẻo.

d. Hậu quả:

+ Ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người (bệnh đường hô hấp, bệnh tim mạch, viêm họng, đau ngực, tức thở; khoảng 14.000 cái chết mỗi ngày do ô nhiễm nguồn nước…)

+ Cạn kiệt tài nguyên sinh vật, thiếu nước sinh hoạt, mất cân bằng đa dạng sinh học của môi trường sống.

+ Ảnh hưởng đến các nguồn lợi kinh tế, nông nghiệp, du lịch, ...

e. Giải pháp

- Cần có sự quản lý chặt chẽ của người nhà nước trong việc xứ lý những doạnh nghiệp cá nhân vi phạm.

- Tăng cường tuyên truyền để cho nâng cao nhận thức của người dân trong việc bảo vệ môi trường…

- Tiến hành áp dụng công nghệ khoa học để giải quyết hiện trạng ô nhiễm...

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV gọi HS phân tích các ví dụ để hệ thống lại kiến thức đã học

Ví dụ:

_ Con dạo này l­ười lắm. ( Thiếu tế nhị )

_ Con dạo này ch­ưa đ­ược chăm lắm. ( Tế nhị, nhẹ nhàng, tránh nặng nề ).

Ví dụ:

Ông cụ đã chết rồi.

=> Ông cụ đã quy tiên rồi.

Ví dụ:

Bài thơ của anh dở lắm.

=> Bài thơ của anh ch­ưa đ­ược hay lắm.

Ví dụ:

Anh còn kém lắm.

=> Anh cần phải cố gắng hơn nữa.

Ví dụ

Lão làm bộ đấy! Thật ra thì lão chỉ tẩm ngẩm thế, nh­ưng cũng (...) ra phết chứ chả vừa đâu: lão xin tôi một ít bả chó [...].

*Thảo luận nhóm :Các tình huống không nên nói giảm nói tránh

_ Khi cần phê bình nghiêm khắc, nói thẳng, nói đúng mức độ sự thật.

_ Khi cần thông tin chính xác, trung thực.

*GV Hướng dẫn cụ thể phần kĩ năng phân tích qua luyện tập

I.Kiến thức cơ bản:

1. Nói giảm nói tránh là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển.

2. Tác dụng của nói giảm nói tránh:

- Tránh cảm giác đau buồn, ghê sợ, nặng nề.

3. Các cách nói giảm nói tránh

a. Sử dụng từ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ Hán Việt.

b. Dùng cách nói phủ định từ trái nghĩa.

c. Dùng cách nói vòng:

d. Dùng cách nói trống (tỉnh lư­ợc).

4. Các tr­ường hợp sử dụng nói giảm nói tránh:

- Khi muốn tránh cảm giác đau buồn, ghê sợ, thô tục, thiếu lịch sự.

- Khi muốn tôn trọng ngư­ời đối thoại với mình ( ng­ười có quan hệ thứ bậc xã hội, tuổi tác cao hơn)

- Khi muốn nhận xét một cách tế nhị, lịch sự, có văn hoá để ngư­ời nghe dễ tiếp thu ý kiến góp ý.

II. Cảm thụ cái hay (giá trị nghệ thuật ) của cách nói giảm nói tránh trong tác phẩm văn học:

_ Đặt nó trong hoàn cảnh giao tiếp cụ thể (quan hệ thứ bậc xã hội, tuổi tác, tâm trạng của ng­ười nói, ng­ười nghe,...).

_ Xem xét trong văn bản, tác giả đã tạo ra phép nói giảm nói tránh bằng những từ ngữ nào, bằng cách nào.

_ Đối chiếu với những cách nói thông th­ường có thể dùng trong trư­ờng hợp giao tiếp đó để thấy đ­ược tác dụng của cách diễn đạt này và dụng ý của tác giả.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức luyện tập : GV phát phiếu

- HS thực hiện theo nhóm đôi

Bài tập 1.Thay các từ ngữ in đậm bằng các từ ngữ đồng nghĩa để thể hiện cách nói giảm nói tránh trong các câu sau:

a. Anh cứ chuẩn bị đi, bà cụ có thể chết trong nay mai thôi.

b. Ông ta muốn anh đi khỏi nơi này.

c. Bố tôi làm người gác cổng cho nhà máy.

d. Ông giám đốc chỉ có một người đầy tớ.

e. Cậu ấy bị bệnh điếc tai, mù mắt.

g. Mẹ tôi làm nghề nấu ăn.

- GV chốt kiến thức

Bài 1:

a. Anh cứ chuẩn bị đi, bà cụ có thể chết trong nay mai thôi.

-> Thay bằng từ “đi”, (“mất”…)

b. Ông ta muốn anh đi khỏi nơi này.

-> Thay bằng cụm từ “không muốn nhìn thấy anh nữa”.

c. Bố tôi làm người gác cổng cho nhà máy.

-> Thay bằng từ “bảo vệ”.

d. Ông giám đốc chỉ có một người đầy tớ.

-> Thay bằng từ ngữ “giúp việc” ( “thư ký”).

e. Cậu ấy bị bệnh điếc tai, mù mắt.

-> Thay bằng “khiếm thính”, “khiếm thị”.

g. Mẹ tôi làm nghề nấu ăn.

-> Thay bằng “nội trợ” (“đầu bếp”).

GV phát phiếu, HS làm bài cá nhân

Bài tập 2.

Bài 2: Tìm các biện pháp nói giảm nói tránh ở các câu sau và cho biết hiệu quả sử dụng chúng.

a. Nửa chừng xuân thoắt gẫy cành thiên hương.

(Nguyễn Du).

b. Bác đã lên đường, theo tổ tiên.

(Tố Hữu).

c. Bỗng loè chớp đỏ.

Thôi rồi, Lượm ơi!

( Tố Hữu).

d. Ông mất năm nào? Ngày độc lập,

Buồm cao đỏ sóng bóng cờ sao.

Bà về năm đói làng treo lưới,

Biến động, Hòn Mê giặc bắn vào.

( Mẹ Tơm, Tố Hữu).

- GV chốt kiến thức

a. Nửa chừng xuân thoắt gẫy cành thiên hương.

(Nguyễn Du).

-> Nói về cái chết khi còn quá trẻ, tuổi đang xuân, đẹp -> giảm bớt sự đau buồn, thể hiện tình cảm xót thương cho số phận của người con gái trẻ bất hạnh.

b. Bác đã lên đường, theo tổ tiên.

(Tố Hữu).

-> Nói về cái chết -> giảm bớt sự đau buồn, cái chết nhẹ nhàng như 1 chuyến đi xa.

c. Bỗng loè chớp đỏ.

Thôi rồi, Lượm ơi!

( Tố Hữu).

-> Lượm đã hi sinh -> tránh gây cảm giác đau buồn, cái chết diễn ra đột ngột khiến tác giả hết sức sửng sốt, bất ngờ…

d. Ông mất năm nào? Ngày độc lập,

Buồm cao đỏ sóng bóng cờ sao.

Bà về năm đói làng treo lưới,

Biến động, Hòn Mê giặc bắn vào.

( Mẹ Tơm, Tố Hữu).

- Nói đến cái chết -> tránh gây cảm giác đau buồn.

Bài tập 3. : Phát hiện phép nói tránh trong đoạn trích sau đây và cho biết vì sao chị Dậu lại nói như­ vậy.

Chị Dậu vừa nói vừa mếu:

_ Thôi u không ăn để phần cho con. Con chỉ đư­ợc ăn ở nhà bữa nay nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nh­ờng nhịn cho u.

( Ngô Tất Tố )

Đáp án:

Đáng lẽ chị Dậu phải nói: “U đã bán con cho nhà cụ Nghị để lấy tiền nộp s­ưu rồi”, nh­ưng vì sự thật quá phũ phàng đối với đứa con nên chị phải nói tránh: “Con chỉ đ­ược ăn ở nhà bữa nay nữa thôi”.

Hoạt động của GV – HS

Nội dung cần đạt

HĐ1: Hướng dẫn học sinh ôn tập -->

? Kể theo ngôi thứ nhất là thế nào? Thế nào là kể theo ngôi thứ 3?

? Nêu tác dụng của mỗi loại ngôi kể?

- Học sinh thảo luận nhanh --> đại diện nêu ý kiến.

- GV chốt lại những điểm cơ bản -->

? Tại sao người ta phải thay đổi ngôi kể?

- Tuỳ mỗi cốt truyện ở mỗi tình huống cụ thể để lựa chọn ngôi kể thích hợp.

- Trong một cốt truỵên, sử dụng ngôi kể khác nhau sẽ tăng tính sinh động.

I/ Hệ thống kiến thức

1- Ngôi thứ nhất:

- Người kể xưng tôi trong câu chuyện --> tăng tính chân thực, tính thuyết phục.

2- Ngôi thứ ba:

- Người kể tự dấu mình đi, gọi tên các nhân vật bằng tên của chúng. --> Kể được linh hoạt, tự do nhứng gì diễn ra với các nhân vật( ít đi sâu được vào nội tâm).

II/ Dàn ý:

* Mở bài: Giới thiệu sự việc, nhân vật và tình huống xảy ra câu chuyện.

* Thân bài: Kể lại diễn biến câu chuyện theo một trình tự nhất định.

( Sự việc bắt đầu, sự việc phát triển, sự việc đỉnh điểm, sự việc kết thúc)

( Trong khi kể, chú ý kết hợp miêu tả sự việc, con người và thể hiện tình cảm, thái độ của mình trước sự việc và con người được miêu tả).

* Kết bài: Nêu kết cục và cảm nghĩ của người kể.

? Hãy tưởng tượng mình là chị Dậu, kể lại câu chuyện trên theo ngôi thứ nhất cho cả lớp nghe.

* Giáo viên gợi ý:

- Em phải thay đổi những gì (xưng hô, lời dẫn chuyện -->chuyển thành lời kể...)

* Lưu ý:

- Kết hợp động tác, cử chỉ, nét mặt để miêu tả, thể hiện tính cách, tình cảm.

- Khi kể phải bám sát theo đoạn văn để kể.

* Gọi học sinh lên kể:

- Gọi 2, 3 em.

- Nhận xét, cho điểm.

II/Luyện tập

B.Luyện tập

Đề

Em hãy kể lại những kỉ niệm sâu sắc của ngày khai trường đầu tiên

GV hướng dẫn HS lập dàn ý

Chia nhóm để HS luyện viết đoạn

Đề

Em hãy kể lại những kỉ niệm sâu sắc của ngày khai trường đầu tiên

* Dàn ý.

a. Mở bài.

- Cảm nhận chung: Trong đời học sinh, ngày khai trường đầu tiên bao giờ cũng để lại dấu ấn sâu đậm nhất.

b. Thân bài.

- Đêm trước ngày khai trường.

+ Em chuẩn bị đầy đủ sách vở, quần áo mới.

+ Tâm trạng nôn nao, háo hức lạ thường.

- Trên đường đến trường.

+ Tung tăng đi bên cạnh mẹ, nhìn thấy cái gì cũng thấy đẹp đẽ, đáng yêu( bầu trời, mặt dất, con đường, cây cối, chim muông...)

+ Thấy ngôi trường thật đồ sộ, còn mình thì quá nhỏ bé.

+ Ngại ngùng trước chỗ đông người.

+ Được mẹ động viên nên mạnh dạn hơn đôi chút.

- Lúc dự lễ khai trường.

+ Tiếng trống vang lên giòn giã, thúc giục.

+ Lần đầu tiên trong đời, em được dự một buổi lễ long trọng và trang ngghiêm như thế.

+ Ngỡ ngàng và lạ lùng trước khung cảnh ấy.

+ Vui và tự hào vì mình đã là học sinh lớp Một.

+ Rụt rè làm quen với các bạn mới.

c. Kết bài.

- Cảm xúc của em: Cảm thấy mình đã lớn. Tự nhủ phải chăm ngoan, học giỏi để cha mẹ vui lòng.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

? Thế nào là câu ghép?

? Có mấy cách nối các vế câu trong câu ghép? Hãy cho ví dụ cụ thể?

GV: Nhờ có cặp quan hệ từ mà giữa hai vế của câu ghép có mối quan hệ chặt chẽ với nhau về ý nghĩa. Chúng tạo nên một suy lí, cho phép một cách hiểu duy nhất.

1.Khái niệm câu ghép:

Câu ghép là những câu do hai hoặc nhiều cụm C-V không bao chứa nhau tạo thành. Mỗi cụm C-V trong câu ghép được gọi là một vế câu.

2. Cách nối các vế câu:

Các vế trong câu ghép có thể được nối với nhau theo các cách sau đây:

1. Dùng từ có tác dụng nối:

-Nối bằng một quan hệ từ (Kiểu nối này quan hệ từ nằm giữa các vế câu)

+ Quan hệ từ “và” thường chỉ quan hệ bổ sung hoặc đồng thời. Quan hệ từ “rồi” thường chỉ quan hệ nối tiếp

Ví dụ:

Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.

(Nam Cao)

Cuối cùng, mây tan và mưa tạnh

Trời nổi gió rồi một cơn mưa ập đến

+ Các từ mà, còn, chứ, nhưng, song, … chỉ quan hệ tương phản hay nghịch đối

Ví dụ:

Vợ tôi không ác, nhưng thị khổ quá rồi (Nam Cao)

Mọi người đi hết cả còn tôi vẫn ở lại

+ Các từ hay, hay là, hoặc, hoặc là thường dùng để chỉ quan hệ lựa chọn

Ví dụ:

Mình đọc hay tôi đọc? (Nam Cao)

Nối bằng cặp quan hệ từ chỉ nguyên nhân (vì…nên), điều kiện (nếu…thì…), nhượng bộ (tuy…nhưng)…

Ví dụ:

-Nếu bà con đi làm thì thật con tôi chết oan. (Võ Huy Tâm)

-Vì trời mưa to nên đường ngập nước.

-Nối bằng cặp phó từ hay đại từ:

Sự hô ứng giữa các vế trong câu ghép thương nhờ vào cặp phó từ hay đại từ như: càng…càng, chưa…đã, có … mới, ai…nấy, bao nhiêu…bấy nhiêu…

Ví dụ: Người ta vừa mở miệng nói, anh đã cắt ngang.

Bạn Hoa càng nói mọi người càng chú ý.

-Mọi người đóng góp bao nhiêu tôi đóng góp bấy nhiêu.

1. Không dùng từ nối:

Khi không sử dụng từ nối, các vế câu thường ngăn cách nhau bởi dấu phẩy, dấu chấm phẩy hoặc dấu hai chấm.

Ví dụ:

Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ.

(Ngô Tất Tố)

-Đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào… (Nam Cao)

-Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khóe mắt tôi đã cay cay (Nguyên Hồng)

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

-Hình thức tổ chức luyện tập: cặp đôi

-HS thực hiện.

Bài tập 1.

Xác định câu ghép và trong đoạn văn sau và cho biết các vế câu trong mỗi câu ghép đó được nối với nhau bằng cách nào?

(1) Tôi lắng nghe tiếng hai cây phong rì rào, tim đập rộn ràng vì thảng thốt và vui sướng, rồi trong tiếng xào xạc không ngớt ấy, tôi cố tình hình dung ra những miền xa lạ kia. (2) Thuở ấy có một điều tôi chưa hề nghĩ đến: ai là người trồng hai cây phong trên đồi này?(3) Người vô danh ấy đã có ước mơ gì, đã nói những gì khi vùi hai gốc cây xuống đất, người ấy đã ấp ủ những niềm hi vọng gì khi vun xới chúng nơi đây, trên đỉnh đồi cao này? 

Bài tập 1.

Câu 1: Câu ghép có 3 vế câu và chúng được ngăn cách với nhau bằng dấu phẩy và quan hệ từ “rồi”. 

Câu 2: Câu ghép có 2 vế được nối với nhau bởi dấu hai chấm.

Câu 3: Câu ghép với 2 vế câu và được phân cách với nhau bởi dấu phẩy. 

Hình thức tổ chức luyện tập: nhóm

-HS thực hiện.

Bài tập 2.

Đặt câu ghép theo các yêu cầu sau

Yêu cầu 1: Các vế câu câu được nối với nhau bằng dấu phẩy. 

Yêu cầu 2: Các vế câu câu được nối với nhau bằng quan hệ từ chỉ mối quan hệ nhân – quả (vì, nên, tại, do…)

Yêu cầu 3: Các vế câu được nối với nhau bằng quan hệ từ biểu thị quan hệ đồng thời. 

Yêu cầu 4: Các vế câu có quan hệ bổ sung 

Yêu cầu 5: Các vế câu câu được nối với nhau bằng quan hệ từ biểu thị quan hệ tăng tiến. 

Yêu cầu 6: Các vế câu câu được nối với nhau bằng quan hệ từ biểu thị quan hệ giả thiết – kết quả.

Yêu cầu 7: Các vế câu câu được nối với nhau bằng cặp từ hô ứng

Bài tập 2.

Trời mưa, đường lầy lội. 

Cây cối nghiêng đổ vì trận bão đổ bộ vào đêm qua. 

Em làm Toán, còn Lan làm Văn. 

Các em cần đi học đúng giờ, ngoài ra các em hãy nhớ mặc đồng phục ngày đầu tuần. 

 Chẳng những gió to mà mưa cũng rất dữ.

Nếu chủ nhật này trời đẹp thì chúng tôi sẽ ra công viên đá bóng. 

Đêm càng khuya, đường phố càng vắng người. 

-Hình thức tổ chức luyện tập: cả lớp

-HS thực hiện.

Bài tập 3: Phân tích ngữ pháp các câu sau;

1. Mọi người đều lắng nghe cô giáo giảng bài .

2. Những cây liễu tóc rủ mềm mại đúng soi bóng bên hồ nước trong xanh .

3. Mặt nước hồ về mùa thu gợn sóng lăn tăn.

4. Với đôi bàn tay nhanh thoăn thoắt, cô thợ dệt không ngừng gỡ gỡ, nối nối những sợi chỉ mảnh mai.

5. Bởi vì Lan chăm học cho nên bạn ấy thi đạt kết quả tốt

6. Lan không những là con ngoan mà bạn ấy còn là trò giỏi .

Bài tập 3:

1.câu mở rộng phụ ngữ

2.câu mở rộng phụ ngữ

3.câu mở rộng vị ngữ

4.câu mở rộng thành phần trạng ngữ

5 -6. Câu ghép chính phụ

-Hình thức tổ chức luyện tập: cặp đôi

-HS thực hiện.

Bài tập 4

Dùng các câu đơn sau đây để tạo thành câu ghép (có sử dụng quan hệ từ cần thiết để nối các vế câu)

a) Bố mẹ thương con nhiều lắm. b) con cần cố gắng hơn nữa. c) Trời hôm nay mưa to. d) Hàng ngày, con thường giúp đỡ mọi người. e) Em nên mặc áo mưa mà đi học. g) Gió thổi mạnh. h) Nước sông lên to quá. i) Những cây mới trồng khó mà sống được.

Bài tập 4

( d) + (a) Hàng ngày, con thường giúp đỡ mọi người nên bố mẹ thương con nhiều lắm.

(c) + (g) + (i) Trời hôm nay mưa to, gió thổi mạnh, những cây mới trồng khó mà sống được.

(c) + (g) Trời hôm nay mưa to, gió thổi mạnh.

...

-Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân, nhóm

-HS thực hiện.

Bài tập 5

Tìm cặp QHT thích hợp điền vào chỗ trống trong từng câu sau:

a) …. tôi đạt học sinh giỏi….bố mẹ thưởng cho tôi một chiếc xe đạp.

b) …trời mưa…lớp ta sẽ hoãn chuyến tham quan

c)…gia đình gặp nhiều khó khăn…bạn An vẫn phấn đấu học tốt.

d)Trẻ con thích xem phim Tây Du Kí…người lớn cũng rất thích.

Bài tập 5

a) Vì…nên…

b) Nếu… thì…

c) Tuy… nhưng…

d) Không những …mà…

-Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân, cặp đôi

-HS thực hiện.

Bài tập 6: Với mỗi cặp quan hệ từ dưới đây, hãy đặt một câu ghép.

a) vì... nên... (hoặc hởi vì... cho nên...; sở dĩ... là vì...)
b) nếu... thì ... (hoặc hễ... thì ...;giá... thì ...)
c) tuy... nhưng... (hoặc mặc dù... nhưng...)
d) không những... mà... (hoặc không chỉ... mà...; chẳng những... mà...)

a. Vì trời mưa nên tôi đi học muộn
b. Nếu thời tiết đẹp thì chúng tôi sẽ đi dã ngoại.
c. Tuy gia đình khó khăn nhưng Nam vẫn cố gắng học tập tốt
c. Ngọc không những học giỏi mà bạn  còn năng nổ trong các hoạt động đoàn đội.

-Hình thức tổ chức luyện tập: cả lớp

-HS thực hiện.

Bài tập 7.

Đặt câu ghép với mỗi cặp từ hô ứng dưới đây:

a) ...vừa... đã... (hoặc... mới... đã...; ... chưa... đã...)

b) ... đâu... đấy... (hoặc... nào... nấy...; ... sao... vậy...)

c) ... càng ... càng.

• Mẹ em vừa đi làm về đã tất bật, vất vả chuẩn bị bữa cơm tối cho gia đình
• Tôi mới chợp mắt trời thì trời đã sáng
• Mẹ đi đâu, nó theo đấy
• Càng lớn nó càng bướng bỉnh

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

PPDH: Vấn đáp

HTTDH: Cả lớp

? Thế nào là văn bản thuyết minh?

? Cho ví dụ về các văn bản thuyết minh đã học?

? Tri thức trong văn bản thuyết minh phải đảm bảo những yêu cầu gì?

GV: Văn bản thuyết minh không sử dụng kĩ năng quan sát và trí tưởng tượng phong phú để tạo dựng hình ảnh, diễn biến cốt truyện như trong văn miêu tả hay tự sự; đồng thời cũng không phụ thuộc vào cảm xúc như văn biểu cảm; không bày tỏ ý định, nguyện vọng hay thông báo tin tức như trong văn bản hành chính. Với mục đích cung cấp tri thức để nâng cao hiểu biết của con người, văn bản thuyết minh sử dụng lối tư duy khoa học, đòi hỏi sự chính xác, rạch ròi.

? Muốn văn bản thuyết minh có sức thuyết phục thì cách trình bày ngôn ngữ ra sao?

GV: Trong văn bản thuyết minh không chú trọng sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu sức gợi như trong văn miêu tả hay văn biểu cảm. Văn bản thuyết minh thuộc lĩnh vực nào, liên quan đến ngành nghề nào thì phải sử dụng những thuật ngữ, những khái niệm của những chuyên ngành đó. Các thông tin trong văn bản thuyết minh phải ngắn gọn, hàm súc; các số liệu được nêu phải chính xác. Có thể dùng các câu tỉnh lược trong văn bản.

?Nhắc lại đặc điểm tính chất của các kiểu VB khác?

?VB thuyết minh có những tính chất gì khác với văn bản tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận?

- Ba tính chất trên chủ yếu làm cho người đọc, người nghe hiểu về đối tượng được TM, còn sự hấp dẫn là điều nên có để Vb dễ đi vào lòng người.Vì vậy VBTM sử dụng ngôn ngữ chính xác, cô đọng, chặt chẽ và sinh động

Như vậy VBTM mang ND khoa học để đạt được mục đích hiểu là chủ yếu chứ không phái cảm như TS, MT, BC.

VNNL cũng nhằm mục đích hiểu là chủ yếu nhưng hiểu qua lập luận chứ không phải qua bản chất của SV, HT như trong VNTM.

1. Thế nào là văn bản thuyết minh?

- Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản thông dụng trong mọi lĩnh vực đời sống nhằm cung cấp tri thức (kiến thức) về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân,.. của các hiện tượng và sự vật trong tự nhiên và xã hội bằng các phương thức trình bày, giới thiệu, giải thích.

VD: Văn bản “Ôn dịch thuốc lá”, “Cây dừa Bình Định”

2.Đặc điểm chung của văn bản thuyết minh:

-Tri thức trong văn bản thuyết minh cần khách quan, trung thực và hữu ích cho con người.

Muốn văn bản thuyết minh hay và thuyết phục, có giá trị cần:

- Trình bày rõ ràng và hấp dẫn những đặc điểm cơ bản của đối tượng thuyết minh.

- Ngôn ngữ sử dụng phải cô đọng, chính xác, chặt chẽ, sinh động.

\

=> Xác thực, khoa học, rõ ràng, hấp dẫn.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

-Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân

-HS thực hiện.

Bài tập 1.

Trong các ý sau, ý nào không đúng với đặc điểm của văn thuyết minh?

1. Vb thuyết minh chỉ cần trình bày rõ ràng, không cần hấp dẫn

2. Phương thức trình bày trong vb TM là trình bày, gthiệu và gthích

3. VB TM cung cấp tri thức về đặc điểm, t/chất, ng. nhân …của các hiện tượng tự nhiên và xh

4. Các tri thức trong vb TM đòi hỏi khách quan, xác thực, hữu ích.

Bài tập 1.

Gợi ý: ý 1

-Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân

-HS thực hiện.

Bài tập 2. Cho các đề bài sau, em hãy cho biết đề bài nào đòi hỏi phải sử dụng kiểu văn bản thuyết minh:

a.Chơi đu

b.Làng mạc ngày mùa.

c.Thủ đô Hà Nội

d. Một đêm trung thu để lại nhiều ấn tượng sâu sắc.

e. Đấu vật cổ truyền trong lễ hội của người Việt.

g. Mùa thu Hà Nội

Lưu ý:

Dấu hiệu nhận biết: đề bài nào thiên về giới thiệu, trình bày, giải thích để cung cấp tri thức cho người đọc, người nghe thì đòi hỏi phải sử dụng kiểu văn bản thuyết minh

Hình thức tổ chức luyện tập: cặp đôi

-HS thực hiện.

Bài tập 3: Hai văn bản sau có phải là văn bản thuyết minh không? Hãy đặt tên cho các văn bản ấy?

Văn bản 1: Ở nước ta, tiền giấy được phát hành lần đầu tiên dưới thời nhà Hồ (1400 – 1407) nhưng chỉ tồn tại trong thời gian rất ngắn. Sau khi Pháp xâm chiếm Việt Nam, ngân hàng Đông Dương ra đời năm 1875 và tiền giấy bắt đầu được phát hành ở Nam Kì và Hải Phòng vào khoảng những năm 1891 – 1892. Sau khi nước VNDCH ra đời, ngày 31-1 -1946, Chính Phủ đã kí nghị định phát hành tiền giấy VN và đến ngày 30- 11 – 1946 tờ giấy bạc đầu tiên của nước VNDCH ra đời. Ngày 5-6-1951, Ngân hàng quốc gia VN được thành lập và phát hành loại tiền giấy mới. Từ đó đến nay, nước ta đã trải qua hai lần đổi tiền (1959 và 1985) và một lần thống nhất tiền tệ hai miền Nam Bắc theo loại tiền mới (1978)

Văn bản 2: Cá đuối thường sống ở vùng biển nhiệt đới. Thân hình chúng nom dẹt và mỏng, do hai vây ngực rộng và phẳng ở hai bên, gắn liền với thân. Khi cá bơi, các vây ngực mềm này chuyển động lên xuống trong nước trông rất đẹp. Cá đuối màu xanh sẫm, nhưng cũng có loài đuối lưng có những đốm màu trắng nom rất nổi bật. Chiếc đuôi dài giúp cá đuối giữ thăng bằng dưới nước. Tuy nhiên, đuôi cá đuối có nọc độc, có thể châm đốt gây nguy hiểm cho người và các động vật khác. Cá đuối thích sống thành từng đàn. Người ta có khi nhìn thấy bầy cá đuối ba đến bốn con bơi cạnh nhau. Chúng cũng rất thích nhảy múa nữa. Lúc “cao hứng”, cá đuối còn nhảy vọt lên trên mặt nước, cao đến vài mét. Song, cá đuối cũng biết giấu mình dưới cát để tránh kẻ thù.

Gợi ý: Cả hai văn bản trên đều là văn bản thuyết minh

Văn bản 1: Về tiền giấy Việt Nam

Văn bản 2: Loài cá đuối ở vùng biển nhiệt đới.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

? Cho biết bố cục của văn bản “ôn dịch thuốc lá” ?

Hs trình bày .

?Nêu tác hại của thuốc lá?

Học sinh thảo luận làm bài

Học sinh đọc bài

Giáo viên nhân xét bổ sung

* khói thuốc có hại cho sức khoẻ người hút:

+ Chất hắc ín làm tê liệt các lông mao ở vòm họng, phế quản gây ho hen, ung thư vòm họng, ung thư phổi…

+ Chất oxitcacbon thấm vào máu không cho tiếp nhận O2 khiến sức khoẻ giảm sút

+ Chất nicotin làm co thắt các động mạch gây bệnh huyết áp cao, nhồi máu cơ tim rất dễ gây tử vong.

* Khói thuốc lá còn đầu độc những người xung quanh

Gần người hút thuốc cũng hít phải khói độc. Hàng nghìn công trình nghiên cứu đã chứng minh rõ: vợ con người nghiện thuốc cũng bị đau tim mạch, viêm phế quản, ung thư…người có thai thì bị đẻ non…

Khói thuốc ảnh hưởng đến đạo đức con người:

? Tác giả bài viết đã có cách viết như thế nào về vấn đề này

- Nghệ thuật so sánh:

+ Tỉ lệ hút thuốc, số tiền mua một bao thuốc ở Âu, mỹ thì là nhỏ, nhưng ở Việt Nam thì lại rất lớn

* Có thể nói tác giả đúng ở những góc nhìn khác nhau, phân tích bằng những số liệu cụ thể, tạo tính khách quan chân thực trong lời thuyết minh của mình.

+ Khi thì là một bác sĩ, một nhà khoa học , phân tích tác hại của thuốc lá đối với các bộ phận cơ thể người.

+ Khi là nhà nghiên cứu, sưu tầm, tích luỹ tài liệu từ các bệnh viện với số liệu cụ thể.

+ Khi thì là nhà điều tra xã hội học chỉ rõ tác hại của thuốc lá với kinh tế xã hộị…khi lại dùng biện pháp tranh luận…

* Và bằng phương pháp lập luận sắc bén đó, ta thấy thuốc lá không chỉ huỷ hoại sức khoẻ con người, nó còn gậm nhấm tâm hồn, lối sống con người, nhất là thế hệ trẻ. * *Những câu văn của Nguyễn Khắc Viện thực sự là hồi còi báo động mỗi lúc một gióng cao, vang xa, thấm sâu vào lòng tất cả mọi lớp người, người không nghiện, lớp cha anh và cả trẻ thơ nữa!

1. Những tác hại của thuốc lá

.*Tác hại cho sức khoẻ Người hút và kinh tế của gia đình, xã hội.

- Tác hại cho những người xung quanh vì hít phải khói thuốc.

- Tác hại đến đạo đức của con người.

2. Nghệ thuật :

- Liệt kê, so sánh, phân tích phân loại, nêu ví dụ.

- Lập luận chặt chẽ, lời văn ngắn gọn, thuyết phục.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

-Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân

-HS thực hiện.

Câu 1.Ý nghĩa của việc dùng dấu phẩy trong đầu đề của văn bản

-Hình thức tổ chức luyện tập: cặp đôi

-HS thực hiện.

Câu 2

Vì sao tác giả dẫn lời Trần Hưng Đạo bàn về việc đánh giặc trước khi phân tích tác hại của thuốc lá? Điều đó có tác dụng gì trong lập luận?

-Hình thức tổ chức luyện tập: cặp đôi

-HS thực hiện.

Câu 3

Vì sao tác giả đặt giả định có người báo: "Tôi hút; tôi bị bệnh, mặc tôi!" trước khi nêu lên những tác hại về phương diện xã hội của thuốc lá?

-Hình thức tổ chức luyện tập: cặp đôi

-HS thực hiện.

Câu 4.
Vì sao tác giả so sánh tình hình hút thuốc lá ở nước ta với các nước Âu - Mĩ trước khi đưa ra kiến nghị: Đã đến lúc mọi người phải đứng lên chống lại, ngăn ngừa nạn ôn dịch này?

-Hình thức tổ chức luyện tập: cả lớp

-HS thực hiện.

Câu 5. Trình bày các bước lập luận của tác giả trong văn bản?

Câu 1. Thuốc lá ở đây chính là tệ nghiện thuốc lá. Tác giả so sánh tệ nghiện này với ôn dịch là xác đáng vì tệ nghiện thuốc lá cũng rất dễ lây lan.

- Ngoài ra từ ôn dịch là một từ thường dùng làm tiếng chửi rủa như Đồ ôn dịch! Dấu phẩy ngăn cách giữa “ôn dịch” và thuốc lá là nhằm nhấn mạnh sắc thái biếu cảm thế hiện sự căm tức là ghê tởm, một lời nguyền rủa: Thuốc lá! Đồ ôn dịch!

- Vẫn có thể sửa tên nhan đề thành "ôn dịch thuốc lá" hoặc "thuốc lá là một loại ôn dịch" tuy nhiên sẽ giảm tính biểu đạt, biểu cảm của tên nhan đề.

Câu 2. Trước khi phân tích tác hại của thuốc lá, tác giả dẫn lời Trần Hưng Đạo bàn về việc đánh giặc: “Nếu đánh giặc như vũ bão thì không dáng sợ, đáng sợ là giặc gặm nhấm như tằm ăn dâu.”

- Tác giả trích dẫn lời của Trần Hưng Đạo:

   + Lấy lối so sánh của nhà quân sự đại tài nói tới vấn nạn thuốc lá

   + Tạo sự liên tưởng bằng lối lập luận sắc bén.

   + Thuốc lá cũng là một loại giặc cần chống

   + Giặc thuốc lá không đánh như vũ bão, nó "gặm nhấm như tằm ăn dâu"

   + Tác hại của thuốc lá không nhìn thấy ngay nên mức độ nguy hiểm khôn lường.

⟹ Đây là so sánh sáng tạo, làm cho lập luận chặt chẽ, tạo liên tưởng thú vị

Câu 3. Đặt giả định "tôi hút, tôi bị bệnh, mặc tôi!" để phủ định, bác bỏ:

   + Thực tế, nhiều người coi thường sức khỏe người thân, người xung quanh nên mặc sức hút thuốc lá.

   + Họ ngụy biện bằng cách vin vào quyền tự do cá nhân, tuyên bố tự chịu trách nhiệm về việc làm của mình.

   + Tác giả phản bác vì người hút thuốc không chỉ hủy hoại sức khỏe bản thân mà còn hủy hoại sức khỏe của những người xung quanh.

   + Hút thuốc là quyền cá nhân, nhưng kg thể sử dụng quyền đó làm ảnh hưởng tới không khí người khác.

⟹ Tác giả dùng chính quyền chính đáng để bác bỏ quyền không chính đáng của người hút thuốc chống chế.

Câu 4. So sánh tình hình hút thuốc ở nước ta ngang với các thành phố lớn ở Âu- Mĩ:

   + Dù nước ta nghèo hơn các nước Âu- Mĩ nhưng tỉ lệ hút thuốc ngang với họ ⟶ điều đáng báo động

   + Các nước phát triển ở Âu- Mĩ cấm, có chiến dịch chống hút thuốc mạnh mẽ, còn nước ta chưa có biện pháp quyết liệt.

   + Nước ta còn quá nhiều bệnh dịch cần thanh toán thế mà chúng ta lại rước về nhiều thứ bệnh dịch nguy hiểm và tốn kém.

- Sự so sánh là rất cần thiết vì nó cảnh báo mạnh mẽ vấn nạn hút thuốc lá đang trở nên phổ biến ở nước ta, cần đưa ra các biện pháp khắc phục.

Câu 5. Tác giả lập luận theo các bước sau đây:

Lấy kết luận của hàng vạn công trình khoa học để làm tiền đề cho lập luận của mình “Ôn dịch thuốc lá đe dọa sức khỏe loài người còn nặng hơn cả AIDS”. Tiếp đó, chỉ ra tác hại của thuốc lá về nhiều mặt. Sau khi phân tích và chứng minh, đi đến kết luận và lời bình.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- Nhắc lại những quan hệ ý nghĩa có thể có giữa các vế câu của câu ghép.

- HS nhắc lại và tự ôn tập nội dung trong vở hoặc ghi nhớ trang 123.

Các vế của một câu ghép có quan hệ ý nghĩa mật thiết với nhau: quan hệ nguyên nhân, quan hệ điều kiện (giả thiết), tương phản, tăng tiến, lựa chọn, bổ sung, nối tiếp, đồng thời, giải thích...

- GV dẫn: Quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu ghép được đánh dấu bằng những quan hệ từ, cặp quan hệ từ hoặc cặp từ hô ứng.

- Cho HS làm BT nhanh vào vở: Xác định ý nghĩa của các quan hệ từ, cặp QHT, cặp từ hô ứng sau:

I. Những quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép:

Quan hệ giữa các vế của câu ghép rất đa dạng và phong phú. Dựa vào đâu để xác định đúng quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép?

- HS trả lời, GV củng cố kiến thức bằng sơ đồ cây.

- HS kẻ lại sơ đồ vào vở.

16

II. Dấu hiệu nhận biết quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu ghép

DẤU HIỆU NHẬN BIẾT QUAN HỆ Ý NGHĨA GIỮA CÁC VẾ CÂU GHÉP

VĂN CẢNH HOẶC HOÀN CẢNH

GIAO TIẾP

HÌNH THỨC

(QUAN HỆ TỪ,

CẶP TỪ HÔ ỨNG)

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

1. BT bổ sung: Đọc các câu ghép và hoàn thành các nội dung trong phiếu bài tập.

- GV nêu yêu cầu của BT và cho HS hoàn thành BT bằng cách thảo luận.

- GV chia lớp thành 4-6 nhóm (GV linh động tùy theo số lượng HS).

- GV phát phiếu BT, nhắc HS có 7 phút để làm bài.

-Đại diện nhóm trình bày. Nhóm khác nhận xét.

- GV nhận xét, chốt ý và đưa đáp án.

1. BT bổ sung:

2. BT4: SGK/125 – 126

HS lên bảng làm bài. GV nhận xét.

HS quan sát tự hoàn thành BT vào vở.

2. BT4: SGK/125 – 126

3. Viết đoạn văn từ 8 đến 12 câu chủ đề tự chọn, trong đó có sử dụng ít nhất 2 câu ghép. Gạch chân dưới câu ghép và cho biết quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu ghép đó.

• HS tự làm vào vở.
• GV quan sát, gợi mở và góp ý.
• Gọi HS đọc mẫu, HS khác nhận xét.
• GV chốt lại và giới thiệu đến HS một số đoạn văn tham khảo sử dụng câu ghép.
• Yêu cầu HS chỉ ra câu ghép có trong đoạn văn mẫu.

*Đoạn 1: Miêu tả khí hậu ở Hạ Long.

Vào mùa sương, ngày ở Hạ Long như ngắn lại. Buổi sáng, mặt trời lên ngang cột buồm, sương tan, trời mới quang. Buổi chiều, nắng vừa nhạt, sương đã buông nhanh xuống biển. Thời tiết thay đổi theo thời gian, theo từng mùa. Thiên nhiên tươi đẹp và phong phú. Vì vậy, du khách đến đây rất ấn tượng với khí hậu nơi này.

(Tham khảo trên mạng)

*Đoạn 2: Thuyết minh về thực trạng và lời kêu gọi mọi người cần hạn chế sử dụng bao bì ni lông.

Bao bì ni lông được sử dụng phổ biến trong đời sống. Dường như mỗi ngày, chúng ta đều tiếp xúc với chúng. Các bà, các mẹ đi chợ dùng bao ni lông để xách cá, thịt, rau củ, học sinh mua trà sữa, quà bánh đựng trong bao bì ni lông. Khách mua đồ dù chỉ một miếng xà phòng nhỏ, người bán cũng gói hàng bằng bao ni lông. Nhu cầu tiêu dùng của con người càng phát triển, bao bì ni lông càng được sử dụng nhiều, môi trường càng ô nhiễm nặng nề. Để bảo vệ môi trường, mỗi người cần hạn chế sử dụng bao bì ni lông, không xả rác bừa bãi. Bên cạnh đó, chúng ta cần biết tận dụng và khai thác những vật liệu tự nhiên như giấy báo, lá cây, túi tự hủy để thay thế dần cho bao bì ni lông.

(Bài làm của HS)

3. Viết đoạn văn từ 8 đến 12 câu chủ đề tự chọn, trong đó có sử dụng ít nhất 2 câu ghép. Gạch chân dưới câu ghép và cho biết quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu ghép đó.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

- Gọi HS nhắc lại khái niệm tri thức.

Tri thức là những hiểu biết có hệ thống về sự vật, hiện tượng, tự nhiên, hoặc xã hội ; tri thức khoa học, nắm vững tri thức nghề nghiệp.

? Yêu cầu của tri thức trong văn bản thuyết minh?

- Phải khách quan, xác thực hữu ích cho con người.

? Muốn có tri thức để làm tốt bài văn thuyết minh, người viết cần phải làm gì?

- HS nhắc lại dựa theo ghi nhớ (SGK/128)

Muốn có tri thức để làm tốt bài văn thuyết minh, người viết phải quan sát, tìm hiểu sự vật, hiện tượng cần thuyết minh nhất là phải nắm bắt được bản chất, đặc trưng của chúng, để tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng.

? Cho biết các phương pháp thuyết minh đã học? Nêu đặc điểm của từng phương pháp ấy.

* Các phương pháp thuyết minh:

- Phương pháp nêu định nghĩa: Chỉ ra bản chất đối tượng thuyết minh bằng lời văn ngắn gọn, rõ ràng, súc tích.

- Phương pháp liệt kê: Lần lượt đưa ra các đặc điểm tính chất của đối tượng thuyết minh theo một trình tự nhất định.

- Phương pháp dùng số liệu: Trích dẫn con số cụ thể để làm cho văn bản thuyết phục.

- Phương pháp so sánh: Đối chiếu hai hoặc nhiều sự vật để làm nổi bật tính chất của đối tượng cần thuyết minh.

- Phương pháp phân tích, phân loại: Chia đối tượng ra từng loại, từng mặt để thuyết minh làm cho đối tượng trở nên cụ thể rõ ràng hơn.

*Các phương pháp thuyết minh:

- Phương pháp nêu định nghĩa.

- Phương pháp liệt kê.

- Phương pháp dùng số liệu.

- Phương pháp so sánh.

- Phương pháp phân loại, phân tích.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

1. Bài 1

Đọc đoạn văn: “Thuyết minh về Bếp Hoàng Cầm” và chỉ ra các kiến thức và phương pháp thuyết minh được sử dụng trong đoạn văn.

Bếp Hoàng Cầm là loại bếp dã chiến, mang tên đồng chí Hoàng Cầm -nguyên là Tiểu đội trưởng nuôi quân thuộc Đội điều trị 8 Sư đoàn 308, sáng tạo ra từ chiến dịch Hoà Bình năm 1951. Bếp Hoàng Cầm được sử dụng từ năm 1951-1952, được sử dụng rộng rãi tại các đơn vị tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ. Cách làm bếp Hoàng Cầm như sau: Bếp được đào dưới đất thành một hầm chữ nhật, chiều dài 1,5 đến 1,8 mét, chiều rộng 1,2 đến 1,5 mét, sâu 0,70 đến 0,80 mét. Cấu tạo bếp gồm: Hố đun, trên đặt nồi (chảo), hố ngồi nấu. Từ hố đun, đào một hệ thống hai đường đường dẫn khói, tản khói. Cách một đoạn đào một hầm chứa khói. Từ hầm chứa khói làm hai đường rãnh vừa để tản khói vừa là rãnh thoát nước. Trên rãnh đặt những cành cây và phủ một lớp đất mỏng được tưới nước để giữ độ ẩm. Khi đun, khói từ trong lò bếp bốc lên qua các đường rãnh dẫn khói chỉ còn là một dải hơi nước tan nhanh khi rời khỏi mặt đất. Do đó có thể nấu bếp ban ngày mà không bị lộ.”

(Nguồn tổng hợp từ Internet)

- HS trả lời. GV nhận xét, chốt ý.

- HS ghi vào vở.

1. Bài 1

Đọc đoạn văn: “Thuyết minh về Bếp Hoàng Cầm” và chỉ ra các kiến thức và phương pháp thuyết minh được sử dụng trong đoạn văn.

*Văn bản “Bếp Hoàng Cầm” sử dụng những kiến thức về:

- Vật lí: Cấu tạo và nguyên lí hoạt động của bếp Hoàng Cầm.

- Lịch sử: Cuộc kháng chiến chống Pháp gắn với chiến dịch Điện Biên Phủ và người chiến sĩ Hoàng Cầm.

- Toán học: Cách tính toán kích thước của bếp khi thiết kế.

* Phương pháp thuyết minh được sử dụng trong bài:

- Phương pháp giải thích (lí giải tên gọi của bếp).

- Phương pháp dùng số liệu trong chiến tranh (các mốc thời gian, số đo kích thước bếp).

- Phương pháp liệt kê (Kích thước và cấu tạo của bếp).

2. BT4/129:

- HS thảo luận nhóm theo bàn và trả lời.

- GV nhận xét, chốt ý.

3. Chọn một trong hai đề sau:

- HS viết đoạn văn.

- GV quan sát và hỗ trợ khi cần..

- Gọi 5- 7 HS đọc bài, chỉ ra PP thuyết minh.

- Cả lớp cùng nhận xét.

2. BT4/129:

Sự phân loại của lớp trưởng là hợp lý vì chỉ có 3 nguyên nhân dẫn tới việc học yếu trong lớp:

- Có điều kiện học tốt nhưng ham chơi nên học yếu

- Gia đình khó khăn, thường bỏ học, đến lớp chậm nên học yếu.

- Kiến thức yếu, tiếp thu chậm nên học yếu.

- Bạn chốt vấn đề bằng việc nêu ra ý tưởng giúp đỡ các bạn học yếu.

3. Chọn một trong hai đề sau:

a. Viết đoạn văn khoảng 20 dòng giới thiệu về tác giả văn học có sử dụng 3 phương pháp thuyết minh.
b. Viết đoạn văn khoảng 20 dòng giới thiệu về ngôi trường em có sử dụng 3 phương pháp thuyết minh.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

1. Hệ thống lại nội dung văn bản theo bố cục:

? Trình bày bố cục văn bản?

? Nhận xét bố cục của văn bản?

- Mạch lạc, chặt chẽ, rõ ràng.

* Ôn tập nội dung Phần 2:

? Tác giả đã làm rõ vấn đề về tốc độ gia tăng dân số bằng những luận điểm nào?

- Bài toán kén rể: Sự phát triển theo cấp số nhân số hạt thóc nhiều đến nỗi có thể phủ kín mặt đất.

- Bài toán theo kinh thánh: So sánh sự gia tăng dân số giống như số lượng thóc trong các ô bàn cờ.

- Thực tế sinh sản của phụ nữ: Tăng dân số là từ khả năng sinh sản tự nhiên của phụ nữ.

? Tại sao có thể hình dung vấn đề gia tăng dân số từ bài toán cổ này?

- Dân số thế giới cũng như số thóc trong các ô trên bàn cờ đều tăng theo cấp số nhân.

? Bàn về dân số từ một bài toán cổ, điều đó có tác dụng gì?

- Gây hứng thú, dễ hiểu với số đông người đọc.

? Các tư liệu thuyết minh dân số ở đây có tác dụng gì?

- Cho mọi người thấy mức độ gia tăng dân số nhanh chóng trên trái đất.

? Theo thông báo của hội nghị Cai- rô, các nước có tỉ lệ sinh con cao nhất thuộc các châu lục nào?

- Châu Phi, Châu Á (trong đó có Việt Nam). Các châu lục kinh tế chậm phát triển.

2. Điểm lại hình thức diễn đạt và ý nghĩa rút ra từ văn bản:

? Bài văn sử dụng các phương pháp thuyết minh nào?

? Nhờ đâu bài văn có sức thuyết phục?

HS trả lời, GV chốt ý.

? Tác giả muốn nhắn nhủ điều gì đến bạn đọc qua phần cuối?

Muốn sống, con người cần có đất đai. Đất đai không sinh ra, con người ngày một nhiều hơn. Do đó, con người muốn tồn tại phải biết điều chỉnh, hạn chế sự gia tăng dân số. Đây là vấn đề nghiêm túc và sống còn của nhân loại.

? Bằng hiểu biết của mình, hãy cho biết hậu quả của gia tăng dân số nhanh?

Tăng dân số quá cao là kìm hãm sự phát triển của xã hội, là nguyên nhân dẫn đến đói nghèo, lạc hậu, ảnh hưởng đến cuộc sống của con người trên nhiều phương diện: chỗ ở, lương thực, môi trường, việc làm, giáo dục…

1. Hệ thống lại nội dung văn bản theo bố cục:

+ Phần 1: Từ đầu …..“sáng mắt ra”

• Bài toán dân số dường như đã đặt ra từ thời cổ đại.

+ Phần 2: Tiếp theo … “ ô thứ 34 của bàn cờ”.

• Tốc độ gia tăng nhanh chóng của dân số thế giới.

+ Phần 3: Đoạn còn lại.

• Kêu gọi, khuyến cáo loài người cần hạn chế sự bùng nổ và gia tăng dân số.

II. Tổng kết:

1. Hình thức diễn đạt:

- Kết hợp phương pháp so sánh, dùng số liệu, phân tích.

- Lập luận chặt chẽ.

- Ngôn ngữ khoa học, giàu sức thuyết phục.

2. Ý nghĩa văn bản:

- Văn bản nêu lên vấn đề thời sự của đời sống hiện đại: Dân số và tương lai của dân tộc, nhân loại.

Hoạt động của GV – HS

Kiến thức cần đạt

1. BT1: Theo em, bài toán dân số khi nào mới có lời giải?

- HS trả lời, GV nhận xét và chốt ý.

1. BT1: Theo em, bài toán dân số có lời giải khi:

- Chúng ta nghiêm túc nhìn nhận về vấn đề gia tăng dân số ảnh hưởng tới tất cả mọi người, đến tương lai của toàn nhân loại và cùng chung tay đảm bảo Kế hoạch hóa gia đình.

- Người phụ nữ tự ý thức về sức khỏe sinh sản.

- Đấu tranh chống lại tư tưởng lạc hậu trọng nam khinh nữ.

2. BT2: Trong thực tế, để hạn chế sự gia tăng dân số, chúng ta cần phải làm gì?

- HS trả lời, GV nhận xét và chốt ý.

2. BT2:

* Những việc làm giúp hạn chế sự gia tăng dân số là:

- Nâng cao chất lượng đời sống văn hóa cho người dân.

- Củng cố, tuyên truyền về công tác dân số và kế hoạch hóa gia đình.

- Tăng cường kế hoạch truyền thông, vận động cung cấp những dịch vụ dân số - kế hoạch hóa gia đình tới tất cả người dân.

3. Bài tập 3:

- HS viết đoạn văn.

- GV quan sát và hỗ trợ.

- HS đọc bài, GV nhận xét, chốt ý.

- GV giới thiệu và yêu cầu HS đọc đoạn văn tham khảo.

Văn bản “Bài toán dân số” bàn về thực trạng gia tăng dân số- một trong những vấn đề cấp thiết được toàn xã hội quan tâm. Gia tăng dân số dẫn đến hiện tượng bùng nổ dân số, kéo theo đó là nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Gia tăng dân số dẫn đến cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường, thiếu đất đai, lương thực, không đảm bảo việc làm.... Tóm lại, gia tăng dân số quá cao dẫn đến đời sống con người không được đảm bảo thậm chí bị đe dọa. Các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam hiện có tốc độ gia tăng dân số nhanh nhất trên thế giới. Để giảm thiểu tình trạng gia tăng dân số cao đòi hỏi sự đoàn kết, chung tay của cả cộng đồng. Người người, nhà nhà cần thực hiện nghiêm túc chính sách kế hoạch hóa gia đình. Bên cạnh đó, là thế hệ trẻ chúng ta cần đem hiểu biết của mình về dân số tuyên truyền, vận động mọi người cùng thực hiện chính sách dân số kế hoạch hóa gia đình. Hãy cùng chung sức, chung lòng khắc phục tình trạng bùng nổ dân số, bởi lẽ đó chính là vấn đề sống còn của nhân loại!

(Bài làm của HS)

3. BT3:

Viết đoạn văn từ 15 đến 20 câu trình bày suy nghĩ của em về vấn đề gia tăng dân số ở nước ta hiện nay (thực trạng, hậu quả và giải pháp hạn chế sự gia tăng dân số).

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV phát phiếu học tập

HS hoạt động nhóm thảo luận để hoàn chỉnh bảng hệ thống

GV gọi HS đại diện nhóm làm bài 🡪 chốt kiến thức

A. Hệ thống kiến thức

Dấu câu

Công dụng

Ví dụ

Dấu ngoặc đơn

- Dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm)

- Nguyên Hồng được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996).

- Chúng tôi (tôi, Lan và Huệ) cùng đi đến nhà cô giáo.

- Đánh dấu các từ ngữ chỉ nguồn gốc của sự trích dẫn

- Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.

(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)

Dấu hai chấm

- Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó

- Hoa bưởi thơm rồi : đêm đã khuya.

(Xuân Diệu, Buồn trăng)

- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang)

- Mẹ tôi thường nói: “Tốt gỗ hơn tốt nước son”.

- Nhưng không, có tiếng dép lẹp kẹp trong nhà và tiếng mẹ tôi:

- Thằng Thành, con Thủy đâu ?

(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

HS làm bài độc lập

Bài tập 1: Dấu ngoặc đơn trong các câu sau có tác dụng gì ?

a. Theo thống kê của hội nghị Cai-rô (Ai Cập) [...] thì tỉ lệ sinh con của một người phụ nữ Ấn Độ là 4,5.

(Theo Thái An, Bài toán dân số )

b. Cô bé nhà bên – (có ai ngờ) -

Cũng vào du kích

Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích

Mắt đen trong (thương thương quá đi thôi)

(Giang Nam, Quê hương )

B. Luyện tập

Bài tập 1:

a. Bổ sung thêm thông tin cho nội dung nêu trước đó

- Đánh dấu các từ ngữ chỉ nguồn gốc của sự trích dẫn

b.

- Dùng để giải thích thêm về tâm trạng của nhân vật trữ tình trước sự việc nêu ở trước

- Đánh dấu các từ ngữ chỉ nguồn gốc của sự trích dẫn

HS làm bài tập theo nhóm (2 HS/nhóm)

Bài tập 2: Chỉ rõ công dụng của dấu hai chấm trong các trường hợp sau và cho biết trường hợp nào có thể thay thế được bằng dấu ngoặc đơn ? Tại sao ?

a. Xan-chô Pan-xa vội thúc lừa chạy đến cứu, và khi tới nơi thì chỉ thấy chủ nằm không cựa quậy : đó là kết quả cái ngã như trời giáng của lão và con Rô-xi-nan-tê

(Xéc-van-tét, Đánh nhau với cối xay gió)

b. Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên, cười hỏi :

- Hồng ! Mày có muốn vào Thanh Hóa với mẹ mày không ?

(Nguyên Hồng, Trong lòng mẹ )

c. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu : xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc...

(Vũ Tú Nam)

- GV yêu cầu HS xác định bài tập có mấy yêu cầu 🡪 tránh bỏ sót yêu cầu của đề bài

Bài tập 2 :

a. Đánh dấu phần giải thích cho người đọc hiểu tại sao Đôn Ki-hô-tê lại năm im không cựa quậy

b. Đánh dấu lời nói của người cô trong cuộc trò chuyện với cậu bé Hồng

c. Đánh dấu phần giải thích cho phần trước đó : giải thích rõ các màu là những màu cụ thể nào

* Hai trường hợp a, c có thể thay thế dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn

* Có thể thay thế như vậy bởi vì cả hai trường hợp này đều để đánh dấu phần giải thích cho các từ ngữ ở trước đó (các từ ngữ này nằm ngoài cấu trúc thành phần câu)

HS làm bài độc lập

Bài tập 3 : Điền dấu câu thích hợp trong các câu sau :

a. Lần đầu tiên nhìn thấy biển nó sung sướng reo lên A biển đẹp quá

b. Voi biệt danh các bạn đặt cho Ngọc luôn dẫn đầu lớp về kết quả học tập

GV gọi Hs chữa bài 🡪 chốt kiến thức

Bài tập 3:

a. Lần đầu tiên nhìn thấy biển, nó sung sướng reo lên: “A, biển đẹp quá!”

b. Voi (biệt danh các bạn đặt cho Ngọc) luôn dẫn đầu lớp về kết quả học tập.

Bài tập 4 : Viết đoạn văn diễn dịch khoảng 10 câu trình bày những suy nghĩ, cảm nhận của em nhân vật lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao. Trong đoạn văn có sử dụng dấu hai chấm và dấu ngoặc đơn (gạch chân dấu hai chấm và dấu ngoặc đơn)

? Nhắc lại dấu hiệu để nhận biết đoạn văn diễn dịch

• Câu chủ đề nằm ở đầu đoạn văn

? Nhân vật lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên gợi cho em những suy nghĩ gì ?

• Thương cảm trước cuộc đời nghèo khổ, tủi cực, cô đơn của lão Hạc
• Trân trọng, cảm động trước tình yêu thương con sâu sắc, sự hi sinh cao cả của lão Hạc; trước sự lương thiện, nhân cách tốt đẹp của lão

- GV gợi ý HS cách viết câu chủ đề

+ HS viết 🡪 GV sửa

? Em sử dụng dấu ngoặc đơn, hai chấm trong những trường hợp nào

• Đánh dấu phần chú thích (tên tác phẩm, tác giả...)

Bài tập 4 :

- Hình thức đoạn :

+ Diễn dịch : câu chủ đề nằm đầu đoạn

+ Độ dài : 10 câu

+ Hai yêu cầu Tiếng Việt : sử dụng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

- Nội dung đoạn : nêu được những cảm nhận của cá nhân về cuộc đời, phẩm chất của lão Hạc

+ Cuộc đời nghèo khổ, tủi cực, cô đơn

+ Lương thiện, trung thực

+ Yêu thương con, hi sinh cả tính mạng lo cho tương lai của con

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

? Đề văn thuyết minh thường nêu lên điều gì?

- Đối tượng thuyết minh

? Dấu hiệu giúp em nhận biết đề văn thuyết minh ?

- Đề không yêu cẩu kể chuyện, miêu tả, biểu catm

- Thường có các từ : thuyết minh, giới thiệu, giải thích

- Một số đề chỉ nêu đối tượng thuyết minh

VD : Chiếc nón lá Việt Nam

? Đối tượng thuyết minh gồm những loại nào ?

- Phong phú, đa dạng: con người, di tích, đồ vật, thực vật, món ăn...

A. Hệ thống kiến thức:

I. Đề văn thuyết minh

- Nêu lên đối tượng cần thuyết minh

? Các bước khi làm bài văn thuyết minh ?

II. Cách làm bài văn thuyết minh:

1. Xác định yêu cầu của đề.

2. Tìm kiếm và xử lí thông tin thu thập về đối tượng thuyết minh.

3. Lập dàn ý.

4. Viết bài.

5. Đọc và sửa.

? Bố cục bài văn thuyết minh gồm mấy phần ?

III. Bố cục bài văn thuyết minh

1. Mở bài :

- Giới thiệu khái quát về đối tượng thuyết minh

2. Thân bài :

- Nêu đặc điểm về đối tượng thuyết minh

- Gồm nhiều ý, sắp xếp theo một trật tự nhất định, mỗi ý tương ứng với 1 đoạn văn hoặc nhiều đoạn nối tiếp nhau, có sự liên kết chặt chẽ

- Sử dụng nhiều phương pháp thuyết minh : phương pháp phân loại, phân tích; phương pháp so sánh, liệt kê... để giait thích rõ vấn đề hoặc đối tượng thuyết minh

3. Kết bài :

- Có nhiệm vụ khép lại vấn đề thuyết minh

Đề bài : Thuyết minh về một loài cây thân thuộc với con người Việt Nam

? Xác định yêu cầu của đề:

- Đề mở, HS tự lựa chọn đối tượng thuyết minh cụ thể trên cơ sở đảm bảo hai điều điện:

+ loài cây
+ thân thuộc với con người Việt Nam

? Về nội dung bài làm cần đảm bảo yêu cầu gì ?

- Cần thuyết minh, giới thiệu để làm rõ đặc điểm của loại cây cần thuyết minh

- Các thông tin cần đảm bảo tính khách quan, cụ thể, chính xác

? Em cần lưu ý gì về cách thức làm bài ?

- Bài làm đảm bảo bố cục 3 phần

- Sử dụng kết hợp nhiều phương pháp thuyết minh

GV hướng dẫn Hs trả lời các câu hỏi để tìm ý

? Đó là loại cây gì?

? Loài cây đó thân thuộc ở Việt Nam hay với riêng địa phương nào ?

? Nêu định nghĩa về loài cây

? Loài cây đó có nguồn gốc như thế nào?

? Loài cây đó trải qua các thời kì sinh trưởng như thế nào ?

Nó thích hợp với loại đất gì ?

? Nêu cụ thể cách trồng, chăm sóc, thu hoạch của loại cây đó

? Loài cây đó có vai trò như thế nào trong đời sống người Việt Nam ?

? Em có tình cảm, thái độ gì với loài cây?

Dựa vào dàn ý khái quát, GV yêu cầu HS về thu thập thông tin, lập dàn ý chi tiết cho bài làm của mình

- Tiết sau GV chữa dàn ý cụ thể cho HS

- Hướng dẫn HS viết một số đoạn trong dàn ý chi tiết đã lập

B. Luyện tập

HS có thể lựa chọn một trong số các loài cây sau : cây lúa, cây tre, cây dừa...

Gợi ý lập dàn bài

1. Mở bài:

- Giới thiệu về loài cây sẽ thuyết minh

2. Thân bài :

- Giới thiệu chung về loài cây được thuyết minh

- Giới thiệu các thuộc tính của loài cây được thuyết minh :

+ Các thời kì sinh trưởng

+ Sự thích nghi với các loại đất

+ Cách trồng, cách chăm sóc, thu hoạch

- Vai trò của loài cây đối với đời sống con người Việt Nam nói chung (hoặc từng vùng miền nói riêng)

3. Kết bài :

- Nêu thái độ, tình cảm của bản thân đối với loài cây đó

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

Hoạt động 1: Ôn tập kiến thức cần nhớ về dấu ngoặc kép

GV: Dấu ngoặc kép có mấy tác dụng? Em hãy nhắc lại những tác dụng ấy?

HS trả lời. HS khác nhận xét, bổ sung

I. Kiến thức cần nhớ: Tác dụng dấu ngoặc kép

- Dấu ngoặc kép có 3 tác dụng:

+ Đánh dấu từ ngữ, câu, đoạn dẫn trực tiếp

+ Đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt hoặc mỉa mai

+ Đánh dấu tên tác phẩm, tờ báo, tạp chí, tập san… được dẫn

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

Hoạt động 2: Luyện tập về dấu ngoặc kép

Bài 1: Cho biết công dụng của dấu ngoặc kép trong những trường hợp dưới đây:

a. “Sông núi nước Nam” và “Bình Ngô đại cáo” được coi là những bản tuyên ngôn độc lập của dân tộc Việt Nam thời phong kiến.

b. Sinh thời, chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Không có gì quí hơn độc lập tự do”.

c. Những cuộc biểu tình đổ máu ở Cao Miên, những vụ bạo động ở Sài Gòn, ở Biên Hoà và ở nhiều nơi khác nữa, phải chăng là những biểu hiện của lòng sốt sắng đầu quân “tấp nập” và “không ngần ngại”.

- Hình thức: luyện tập cá nhân.

- HS thực hiện, GV chấm chữa.

Bài 2: Cho biết tác dụng của dấu ngoặc kép trong các câu sau đây:

a. Thế mà nghe xong câu chuyện này, qua một thoáng liên tưởng, tôi bỗng “sáng mắt ra”…

b. Thấy Thạch Sanh gánh về một gánh củi lớn, hắn nghĩ bụng: “Người này khỏe như voi. Nó về ở cùng thì lợi biết bao nhiêu”.

c. – Chú này giống con bọ hung.

Người chiến sĩ là dân Bắc bộ, không hiểu tiếng địa phương, lấy làm bối rối. Sau đó mới hiểu ý nghĩa của câu nói ấy là: “Chú này rất giống con của bố”.

d. Tôi nhìn như thôi miên vào dòng chữ đề trên bức tranh: “Anh trai tôi”.

Bài 3: Điền dấu ngoặc kép và dấu hai chấm vào chỗ thích hợp

a. Tôi không trả lời mẹ vì tôi muốn khóc quá. Bởi vì nếu nói được với mẹ, tôi sẽ nói rằng không phải con đâu. Đấy là tâm hồn và lòng nhân hậu của em con đấy.

b. Thầy đồ trợn mắt lên quát văn tế của tôi chẳng bao giờ nhầm, họa chăng là người nhà ông chết nhầm thì có.

c. Chỉ trong vài năm, chiến dịch chống thuốc lá này đã giảm hẳn người hút, và người ta đã thấy triển vọng nêu lên khẩu hiệu cho những năm cuối thế kỉ XX Một Châu Âu không còn thuốc lá.

d. Đó là con đường tồn tại hay không tồn tại của chính loài người.

Bài 4: Viết đoạn văn khoảng 10 câu phân tích tác hại của thuốc lá đối với con người trong đó sử dụng dấu ngoặc kép, gạch chân và chú thích rõ.

- Hình thức: luyện tập cá nhân

- HS thực hiện, GV chấm chữa

II. Luyện tập

Bài 1:

a. Dấu ngoặc kép: đánh dấu tên tác phẩm được trích dẫn.

b. Dấu ngoặc kép: đánh dấu lời dẫn trực tiếp.

c. Dấu ngoặc kép: đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt hoặc mỉa mai.

Bài 2

a. Dấu ngoặc kép: đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt hoặc mỉa mai

b. Dấu ngoặc kép: đánh dấu lời dẫn trực tiếp

c. Dấu ngoặc kép: đánh dấu lời dẫn trực tiếp

d. Dấu ngoặc kép: đánh dấu tên tác phẩm được trích dẫn

Bài 3: Đáp án

a. Tôi không trả lời mẹ vì tôi muốn khóc quá. Bởi vì nếu nói được với mẹ, tôi sẽ nói rằng: “Không phải con đâu. Đấy là tâm hồn và lòng nhân hậu của em con đấy”.

b. Thầy đồ trợn mắt lên quát: “Văn tế của tôi chẳng bao giờ nhầm, họa chăng là người nhà ông chết nhầm thì có”.

c. Chỉ trong vài năm, chiến dịch chống thuốc lá này đã giảm hẳn người hút, và người ta đã thấy triển vọng nêu lên khẩu hiệu cho những năm cuối thế kỉ XX “Một Châu Âu không còn thuốc lá”.

d. Đó là con đường “tồn tại hay không tồn tại của chính loài người”.

Bài 4:

- Yêu cầu về hình thức:

+ Đảm bảo hình thức đoạn văn: không xuống dòng

+ Đảm bảo sử dụng dấu ngoặc kép, gạch chân và chú thích rõ.

- Yêu cầu về nội dung: Cơ bản trình bày được tác hại của thuốc lá đối với con người

+ Tàn phá sức khỏe, gây bệnh ung thư

+ Giảm sức lao động, giảm sự phát triển kinh tế của cá nhân và xã hội

+ Con đường gián tiếp dẫn đến phạm pháp, suy giảm đạo đức….

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

Hoạt động 1: Ôn tập kiến thức cần nhớ về “Đập đá ở Côn Lôn”

- Hình thức luyện tập: thảo luận nhóm 4 bạn

- Thời gian: 5 phút

- GV giao nhiệm vụ, HS thảo luận. 2 nhóm xong trước trình bày, HS nhận xét bổ sung. GV chốt kiến thức

Câu hỏi: Hoàn thành bảng sau

I. Kiến thức cần nhớ

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

Hoạt động 2: Luyện tập

Bài 1: Cho câu thơ “Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn”

a. Chép chính xác ba câu thơ tiếp của bài thơ

b. Cho biết tên tác giả, tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác

c. Câu thơ đầu có đề cập đến quan niệm “làm trai” của tác giả. Em hãy so sánh quan niệm này với quan niệm của các nhà thơ trung đại

d. Tìm và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ trong câu thơ ba – bốn của đoạn thơ.

Bài 2: Cho bốn câu thơ

Tháng ngày bao quản thân sành sỏi

Mưa nắng càng bền dạ sắt son

Những kẻ vá trời khi lỡ bước

Gian nan chi kể việc con con

a. Bốn câu thơ trên nằm trong bài thơ nào? Thể thơ là gì?

b. Em hiểu như thế nào về ý nghĩa hình ảnh “thân sành sỏi” và “dạ sắt son”?

c. “Những kẻ vá trời” là hình ảnh sử dụng biện pháp tu từ nào? Nêu ý nghĩa?

Bài 3: Qua bài thơ “Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác” của Phan Bội Châu và “Đập đá ở Côn Lôn” của Phan Châu Trinh, em hãy viết đoạn văn khoảng 12 câu trình bày suy nghĩ về vẻ đẹp hào hùng, lãng mạn của hình tượng những nhà nho yêu nước đầu thế kì XX.

II. Luyện tập

Bài 1: Đáp án:

a. Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn

Lừng lẫy làm cho lở núi non

Xách búa đánh tan năm bảy đống

Ra tay đập bể mấy trăm hòn

b. Đây là bài thơ “Đập đá ở Côn Lôn” của tác giả Phan Châu Trinh.

Hoàn cảnh sáng tác: Tháng 4-1908, Phan Châu Trinh bị thực dân Pháp bắt trong phong trào chống thuế ở thời kỳ và bị đày ra Côn Đảo lao động khổ sai. Ông đã sáng tác bài thơ trong giai đoạn này.

c. Chí làm trai là quan niệm nhân sinh truyền thống, khẳng định khát vọng vươn lên, xây mộng công danh, khẳng định mình một cách mãnh liệt khi là một trang nam nhi hảo hán đại trượng phu. Các nhà nho thời phong kiến bộc lộ rất rõ quan niệm chí làm trai trong văn chương.

+ Nguyễn Công Trứ: “Chí làm trai Nam, Bắc, Tây, Đông - Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn biển”

+ Phan Bội Châu: “Làm trai phải lạ ở trên đời - Há để càn khôn tự chuyển dời”

+ Phan Châu Trinh đã sử dụng hình ảnh này theo nghĩa tích cực. Làm trai ở đời phải có tinh thần vượt khó, ấp ủ hoài bão to lớn, tư thế hiên ngang đầu đội trời, chân đạp đất.

d. Trong hai câu thơ “Xách búa đánh tan năm bảy đống – Ra tay đập bể mấy trăm hòn”, nhà thơ sử dụng biện pháp tu từ khoa trương, phóng đại để khẳng định khí phách, tầm vóc khổng lồ của người anh hùng tới mức siêu nhiên siêu phàm với những hành động phi thường.

Bài 2

a. Bốn câu thơ trên nằm trong bài thơ “Đập đá ở Côn Lôn”. Thể thơ là thất ngôn bát cú Đường luật

b. “Thân sành sỏi” ngụ ý con người dày dạn phong trần, con người đã trải qua nhiều sóng gió bão táp của cuộc đời trên hành trình nhiều khó khăn

“Dạ sắt son” là tấm lòng kiên định, ý chí sắt son chung thủy với con đường cao cả ý nghĩa mà mình đã chọn dù gặp thử thách chông gai.

c. “Những kẻ vá trời” là hình ảnh khoa trương, phóng đại chỉ những con người có hoài bão, khát vọng lớn trị nước cứu đời, mang lại ánh sáng độc lập tự do cho dân tộc, giải phóng nhân dân.

Bài 3: Đáp án:

- Họ đều giữ vững truyền thống yêu nước nồng nàn, ý chí quyết tâm xả thân vì nước, tinh thần vượt khó

- Tinh thần lạc quan, hi vọng về con đường phía trước

- Tư thế oai phong, lẫm liệt dù ở bất cứ hoàn cảnh nào vẫn luôn bền gan vững chí.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung cần đạt

Hoạt động 1: Ôn luyện về dấu câu

GV giao nhiệm vụ cho HS tổng kết tác dụng của dấu câu

GV hỏi: Em hãy nhắc lại những lỗi thường gặp khi sử dụng dấu câu?

I. Kiến thức cần nhớ

1. Tác dụng của dấu câu

(Xem phụ lục)

2. Những lỗi thường gặp khi sử dụng dấu câu:

- Thiếu dấu ngắt câu khi câu đã kết thúc

- Dùng dấu ngắt câu khi câu chưa kết thúc

- Thiếu dấu câu khi cần ngắt các bộ phận trong câu

- Sử dụng sai công dụng của các dấu câu

Hoạt động của GV và HS

Nội dung cần đạt

Hoạt động 2: Luyện tập

Bài 1: Điền dấu câu vào các chỗ thích hợp trong các câu văn sau:

a. Hai tiếng em bé mà cô tôi ngân dài ra thật ngọt thật rõ quả nhiên đã xoắn chặt lấy tâm can tôi như ý cô tôi muốn.

b. Lần đầu tiên nhìn thấy biển nó sung sướng reo lên A biển đẹp quá

c. Voi biệt danh các bạn đặt cho Ngọc người luôn dẫn đầu lớp tôi về kết quả học tập.

Bài 2: Chỉ ra và chữa lại các lỗi dùng dấu câu trong các câu sau:

a. Nhằm thúc đẩy phong trào thi đua lập thành tích chào mừng Ngày Nhà giáo Việt Nam. Chúng em cố gắng đạt nhiều điểm mười.

b. Trinh chỉ cho tôi xem cả một vườn ổi mọc sát nhau và hỏi tôi có thích không?

c. Nhà trường huy động hai lớp (8A và 8B) lao động vệ sinh sân trường.

Bài 3: Trong các trường hợp sau đây, trường hợp nào dùng dấu câu đúng, trường hợp nào dùng dấu câu sai? Giải thích và chữa lại các câu đó.

a. Trinh thì thào:

- Cậu xem có thích không? Cả một chùm ổi mọc sát nhau nhé!

b. Trinh chỉ cho tôi xem cả một vườn ổi mọc sát nhau và hỏi tôi có thích không?

c. Tôi bật cười bảo lão:

- Sao cụ lo xa thế?

d. Tôi bật cười bảo lão sao lão ấy lo xa thế?

Bài 4: Viết đoạn văn khoảng 12 câu phân tích bốn câu thơ cuối bài thơ “Đập đá ở Côn Lôn” trong đó sử dụng ít nhất ba loại dấu câu đã học và chú thích rõ.

II. Luyện tập

Bài 1: Đáp án

a. Hai tiếng “em bé” mà cô tôi ngân dài ra thật ngọt, thật rõ quả nhiên đã xoắn chặt lấy tâm can tôi như ý cô tôi muốn.

b. Lần đầu tiên nhìn thấy biển, nó sung sướng reo lên: “A! Biển đẹp quá!”

c. “Voi” - biệt danh các bạn đặt cho Ngọc – người luôn dẫn đầu lớp tôi về kết quả học tập.

Bài 2: Đáp án

a. Lỗi sai: Dùng dấu ngắt câu khi câu chưa kết thúc

Sửa: Nhằm thúc đẩy phong trào thi đua lập thành tích chào mừng Ngày Nhà giáo Việt Nam, chúng em cố gắng đạt nhiều điểm mười.

b. Lỗi sai: Sử dụng sai công dụng của các dấu câu

Sửa: Trinh chỉ cho tôi xem cả một vườn ổi mọc sát nhau và hỏi tôi có thích không.

c. Lỗi sai: Sử dụng sai công dụng của các dấu câu (câu này không cần sử dụng dấu ngoặc đơn)

Sửa: Nhà trường huy động hai lớp 8A và 8B lao động vệ sinh sân trường.

Bài 3

a. Dùng dấu câu đúng

b. Lỗi sai: Sử dụng sai công dụng của các dấu câu (câu này là câu trần thuật, không sử dụng dấu hỏi chấm để kết thúc câu)

Sửa: Trinh chỉ cho tôi xem cả một vườn ổi mọc sát nhau và hỏi tôi có thích không.

c. Dùng dấu câu đúng

d. Lỗi sai: Sử dụng sai công dụng của các dấu câu (câu này là câu trần thuật, không sử dụng dấu hỏi chấm để kết thúc câu)

Sửa: Tôi bật cười bảo lão sao lão ấy lo xa thế.

Bài 4:

* Yêu cầu về hình thức:

- Là đoạn văn (không xuống dòng)

- Sử dụng ít nhất ba dấu câu và chú thích

* Yêu cầu về nội dung:

- Nghệ thuật đối, biện pháp khoa trương phóng đại cho thấy hình ảnh người chiến sĩ yêu nước dày dạn phong trần “thân sành sỏi, dạ sắt son”

- “Những kẻ vá trời” là người mang hoài bão, khát khao to lớn

- “Việc con con” là hoàn cảnh bị bắt giam trong tù ngục và lao động khổ sai…

→ Hình ảnh người tù chiến sĩ bất khuất, hiên ngang, đầy bản lĩnh với ý chí kiên cường, hoài bão cao cả.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức: cá nhân, nhóm

? Kể tên các thể loại văn học mà em biết?

- Hs kể nhanh một vài thể loại

I. Các thể loại văn học

1. Tự sự: gồm các thể có cốt truyện, dùng hình thức kể (trần thuật): truyện cổ dân gian (truyền thuyết, cổ tích, ngụ ngôn, truyện cười,..), truyện thơ, sử thi, tiểu thuyết, truyện ngắn,…

2. Trữ tình: gồm các thể bộc lộ trực tiếp cảm xúc, tư tưởng của người viết: thơ trữ tình, tùy bút, bút kí,…

3. Kịch: gồm những thể dùng để diễn trên sân khấu: tuồng, chèo, kịch nói, cải lương,..

- Hình thức tổ chức: cá nhân

? Hãy nhắc lại: Thuyết minh về thể loại văn học là gì?

? Muốn làm bài văn thuyết minh về một thể loại văn học cần làm gì?

? Nêu bố cục cơ bản của bài văn thuyết minh về thể loại văn học?

II. Thuyết minh về thể loại văn học:

1. Khái niệm: là nêu đặc trưng về cấu trúc, bố cục, ngôn ngữ, dung lượng, nội dung phản ánh,… của thể loại đó, để phân biệt nó với các thể loại khác.

2. Cách làm: Trước hết phải quan sát, nhận xét, sau đó khái quát thành những đặc điểm.

3. Bố cục:

+ Mở bài: Giới thiệu khái quát về thể loại

+ Thân bài: Nêu các đặc điểm của thể loại

+ Kết bài: Nêu ý nghĩa của thể loại

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

- Hình thức tổ chức: cá nhân, nhóm

Bài tập 1:

Đọc lại bài Bài Ca Côn Sơn ( Nguyễn Trãi) (SGK Ngữ văn 7 tập 1, trang 78) và tìm các đặc trưng của thể thơ lục bát:

- Nhóm 1: Số câu, số tiếng

- Nhóm 2: Nghệ thuật phối thanh

- Nhóm 3: Cách gieo vần

- Nhóm 4: Nghệ thuật tiểu đối

- Nhóm 5: Cách ngắt nhịp

- HS trao đổi, thảo luận và phát biểu ý kiến

- GV chốt kiến thức

- Số câu, số tiếng: Gồm các cặp lục- bát (4 cặp). Mở đầu bằng câu lục, kết thúc bằng câu bát.

- Nghệ thuật phối thanh: Tiếng 1,3,5 tự do về thanh; tiếng 4 trắc, tiếng 2,6,8 là bằng

- Gieo vần: gieo vần 6-8. (rầm- cầm; phơi- ngồi; êm- nêm; nằm- râm-ngâm)

- Nghệ thuật tiểu đối: Tiếng 6-8 của câu bát ( đàn- tai; ngồi- êm; ta- nằm; ngâm- nhàn)

- Ngắt nhịp: 2/2/2

- Hình thức tổ chức luyện tập: cá nhân

Bài tập 2: Hãy lập dàn ý cho đề bài: Thuyết minh về thể thơ lục bát

- Hs thực hiện yêu cầu

- GV chốt kiến thức

* MB: Giới thiệu chung về thể thơ

* TB:

- Khái niệm, dấu hiệu nhận diện, nguồn gốc

- Những nét đặc trưng:

+ Số câu, số tiếng: Gồm các cặp lục- bát . Mở đầu bằng câu lục, kết thúc bằng câu bát, có thể rất ngắn (1 cặp), hoặc rất dài (Truyện Kiều - Nguyễn Du 1627 cặp)

+ Nghệ thuật phối thanh: Tuân thủ quy tắc “Nhất, tam ngũ bất luận; nhị, tứ lục phân minh”. Tiếng 1,3,5 tự do về thanh; tiếng 4 trắc, tiếng 2,6,8 là bằng.

+ Gieo vần: Chủ yếu là vần bằng, cứ mỗi cặp mới đổi vần.Tiếng cuối câu 6 vần tiếng 6 câu 8.

+ Đối thanh: Tiếng thứ 6 của câu bát đối tiếng 8 câu đó. Nếu tiếng 6 thanh bằng thì tiếng 8 thanh ngang và ngược lại.

+ Ngắt nhịp: Thường ngắt nhịp chẵn:2/2/2;2/4,…

- Tác dụng của thơ lục bát:

+ Phản ánh phẩm chất thẩm mĩ riêng của tiếng Việt

+ Dồi dào khả năng diễn đạt tình cảm

+ Ảnh hưởng lớn đến văn hóa dân tộc

+ Sức sống mãnh liệt cả trong thơ hiện đại (Nguyễn Bính, Tố Hữu,…)

* KB: Ý nghĩa, thái độ, tình cảm với thơ lục bát. Khẳng định vị thế của thể thơ.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV yêu cầu HS lập sơ đồ các đơn vị kiến thức về từ vựng đã học trong HKI Ngữ văn 8

HS nhắc miệng nhanh những lí thuyết về từng đơn vị KT

I. Lí thuyết

- Hình thức tổ chức luyện tập:

(nhóm, cá nhân,...)

Bài tập 1

3. Tìm từ ngữ có nghĩa hẹp nằm trong nghĩa của các từ ngữ cho dư­ới đây:

a. Sách.

b. Đồ dùng học tập.

c. áo.

Bài tập 2: Hãy đặt tên tr­ường từ vựng cho mỗi nhóm từ d­ưới đây:

a. lá, cành, thân, rễ, hoa, nhụy,...

b. cha, mẹ, ông, bà, cô, cậu, bác, chú,...

c. áo, quần, khăn, tất,...

Bài tập 3. Cho các câu văn sau:

_ Chị Dậu run run: (...)

_ Chị Dậu vẫn thiết tha: (...)

_ Chị Dậu nghiến hai hàm răng: (...)

Tìm các từ ngữ miêu tả cách nói năng của chị Dậu, từ đó chỉ ra sự thay đổi trạng thái tâm lí của chị.

Bài tập 4 : Vận dụng kiến thức về trường từ vựng để phân tích cái hay trong cách dùng từ ở bài thơ

Áo đỏ em đi giữa phố đông

Cây xanh như cũng ánh theo

Em đi lửa cháy trong bao mắt

Anh đứng thành tro em biết không?

(Áo đỏ- Vũ Quần Phương)

Bài tập 5: Phân tích hiệu quả của các trường hợp sau đây do phép nói quá mang lại.

a. Người say rượu mà đi xe máy thì tính mạng ngàn cân treo sợi tóc.

b. Người sao một hẹn thì nên

Người sao chín hẹn thì quên cả mười.

( Ca dao )

Bài tập 8: Phát hiện phép nói tránh trong đoạn trích sau đây và cho biết vì sao chị Dậu lại nói như vậy.

Chị Dậu vừa nói vừa mếu:

- Thôi u không ăn để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa nay nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u.

(Ngô Tất Tố)

II. Luyện tập

- GV chốt kiến thức

Bài tập 1. Các từ ngữ có nghĩa hẹp so với các từ ngữ đã cho:

a. Sách: sách Toán, sách Ngữ văn, sách Lịch sử,...

b. Đồ dùng học tập: th­ớc kẻ, bút máy, bút chì, com – pa,...

c. áo: áo len, áo dạ,...

Bài tập 2. Tên các tr­ường từ vựng:

a. Bộ phận của cây.

b. Ng­ười ruột thịt.

c. Đồ mặc.

Bài tập 3. Các từ ngữ miêu tả cách nói năng của chị Dậu:

+ run run.

+ thiết tha.

+ nghiến hai hàm răng.

_ Sự thay đổi trạng thái tâm lí: sợ hãi -> van nài -> căm phẫn.

Bài tập 4 :

Gợi ý: Các từ (áo) đỏ, (cây) xanh, (ánh) hồng, lửa, cháy, tro tạo thành hai trường từ vựng: trường từ vựng chỉ màu sắc: xanh- đỏ- hồng và trường từ vựng chỉ lửa, những sự vật, hiện tượngcó liên tưởng đến lửa: Lửa- cháy- tro. Màu áo đỏ của cô gái thắp lên trong mắt chàng trai (và bao người khác) ngọn lửa. Ngọn lửa ấy lan toả trong con người anh, làm anh say đắm, ngất ngây (đến mức có thể cháy thành “tro”) và lan toả ra cả không gian, làm không gian cũng biến sắc (Cây xanh như cũng ánh theo hồng)

Bài tập 5 :

a. Sử dụng “ngàn cân treo sợi tóc” là cách nói hình ảnh phi thực tế để giúp người đọc nhận thức mức độ nguy hiểm một cách cụ thể nhất.

b. Hẹn chín mà quên mười là hoàn toàn không có trong thực tế. Chính cách nói phóng đại quá sự thật này đã nhấn mạnh thái độ trách móc đối với sự “quên” của người hẹn.

Bài tập 8:

Đáng lẽ chị Dậu phải nói: “U đã bán con cho nhà cụ Nghị để lấy tiền nộp sưu rồi”, nhưng vì sự thật quá phũ phàng đối với đứa con nên chị phải nói tránh: “Con chỉ được ăn ở nhà bữa nay nữa thôi”.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV yêu cầu HS lập sơ đồ các đơn vị kiến thức về ngữ pháp đã học trong HKI Ngữ văn 8

HS nhắc miệng nhanh những lí thuyết về từng đơn vị KT

- Hình thức tổ chức luyện tập

(nhóm, cá nhân, tổ..)

- HS thực hiện

Bài tập 1. Trong các từ in đậm dưới đây, từ nào là trợ từ?

a. Ngay chúng tôi cũng không biết phải nói những gì.

b. Tôi có ngay cái ý nghĩ vừa non nớt vừa ngây thơ này: chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước.

( Thanh Tịnh )

c. Nó đưa cho tôi mỗi 5000 đồng.

d. Mỗi người nhận 5000 đồng.

Bài tập 2. Chọn từ những hay mỗi để điền vào chỗ trống trong các câu sau:

a. Tôi còn /..../ 5 tiếng để làm bài tập. Gì mà chẳng kịp.

b. Tôi còn /..../ 5 tiếng để làm bài tập. Làm sao mà kịp được.

Chỉ ra sự khác nhau giữa những và mỗi?

Bài tập 3. Tìm thán từ trong những câu sau và cho biết chúng được dùng để làm gì?

a. Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn.

( Ngô Tất Tố )

b. Khốn nạn! Nhà cháu đã không có, dẫu ông chửi mắng cũng đến thế thôi. Xin ông trông lại!

( Ngô Tất Tố )

c. Chao ôi, có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi.

( Tô Hoài )

Bài tập 3. Xác định các câu ghép trong đoạn trích sau đây:

Những ý t­ưởng ấy tôi ch­ưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nh­ưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp d­ưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại t­ưng bừng rộn rã. Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đư­ờng làng dài và hẹp. Con đư­ờng này tôi đã quen đi lại lắm lần, nh­ưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh)

- GV chốt kiến thức

Bài tập 1.

Trả lời: Các câu (a), (c) có trợ từ.

Bài tập 2:

a. Tôi còn những 5 tiếng để làm bài tập. Gì mà chẳng kịp.

b. Tôi còn mỗi 5 tiếng để làm bài tập. Làm sao mà kịp được.

=> Những biểu thị sự đánh giá nhiều về số lượng.

Mỗi biểu thị sự đánh giá ít về số lượng.

Bài tập 3. Trả lời:

a. Này: dùng để gọi.

b. Khốn nạn: dùng để bộc lộ cảm xúc.

c. Chao ôi: dùng để bộc lộ cảm xúc.

Bài tập 3. Xác định các câu ghép trong đoạn trích sau đây:

Những ý t­ưởng ấy tôi ch­ưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nh­ưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp d­ưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại t­ưng bừng rộn rã. Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đư­ờng làng dài và hẹp. Con đư­ờng này tôi đã quen đi lại lắm lần, nh­ưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh)

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV yêu cầu HS lập sơ đồ các đơn vị kiến thức về ngữ pháp đã học trong HKI Ngữ văn 8

HS nhắc miệng nhanh những lí thuyết về từng đơn vị KT

- Hình thức tổ chức luyện tập

(nhóm, cá nhân, tổ..)

- Hs thực hiện

Bài tập 1. Tác dụng của dấu hai chấm trong các tr­ường hợp sau:

a. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay.

b. Thỉnh thoảng nghe tiếng quan phụ mẫu gọi: “Điếu, mày”; tiếng tên lính thư­a : “Dạ”; tiếng thầy đề hỏi: “Bẩm, bốc” ; tiếng quan lớn truyền: “Ư”. Kẻ này: “Bát sách ! Ăn”.

c. Con lớn lên con biết lẽ rồi: