Đề cương ôn tập môn văn 10 hk2 năm 2022 tham khảo

Công thức toán học không thể tải, để xem trọn bộ tài liệu hoặc in ra làm bài tập, hãy tải file word về máy bạn nhé

HƯỚNG DẪN ÔN TẬP KIỂM TRA CUỐI KÌ II

NGỮ VĂN 10 - NĂM HỌC 2021-2022

(THAM KHẢO)

A. GIỚI HẠN KIẾN THỨC VÀ MỘT SỐ KĨ NĂNG

I. ĐỌC HIỂU: (4,0 điểm)

1. Đọc hiểu các văn bản/đoạn trích thuộc thể phú, cáo, nghị luận trung đại (ngữ liệu ngoài sách giáo khoa).

- Nhận biết:

+ Xác định được phương thức biểu đạt, thể loại của văn bản/đoạn trích.

+ Xác định các chi tiết tiêu biểu trong văn bản/đoạn trích.

+ Chỉ ra thông tin trong văn bản/đoạn trích.

- Thông hiểu

+ Hiểu được đặc sắc về nội dung của văn bản/đoạn trích: chủ đề, tư tưởng, vấn đề nghị luận...

+ Hiểu được đặc sắc về nghệ thuật của văn bản/ đoạn trích: lập luận, ngôn ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ...

+ Hiểu được một số đặc trưng của thể loại thể hiện trong văn bản/đoạn trích.

- Vận dụng:

+ Đánh giá được ý nghĩa, giá trị của các yếu tố nội dung, hình thức trong văn bản.

+ Rút ra được những bài học, thông điệp từ nội dung văn bản.

2. Đọc hiểu văn bản văn xuôi tự sự trung đại (Ngữ liệu ngoài sách giáo khoa).

- Nhận biết:

+ Xác định được phương thức biểu đạt, thể loại của văn bản/đoạn trích.

+ Xác định các chi tiết tiêu biểu trong văn bản/đoạn trích.

+ Chỉ ra thông tin trong văn bản/đoạn trích.

- Thông hiểu

+ Hiểu được đặc sắc về nội dung của văn bản/đoạn trích: chủ đề, tư tưởng, vấn đề nghị luận...

+ Hiểu được đặc sắc về nghệ thuật của văn bản/đoạn trích: lập luận, ngôn ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ...

+ Hiểu được một số đặc trưng của thể loại thể hiện trong văn bản/đoạn trích.

- Vận dụng:

+ Đánh giá được ý nghĩa, giá trị của các yếu tố nội dung, hình thức trong văn bản.

+ Rút ra được những bài học, thông điệp từ nội dung văn bản.

3. Đọc hiểu truyện thơ, ngâm khúc trung đại (Ngữ liệu ngoài sách giáo khoa).

- Nhận biết:

+ Xác định phương thức biểu đạt, thể loại của văn bản/đoạn trích.

+ Xác định nhân vật, chi tiết nghệ thuật tiêu biểu của văn bản/đoạn trích.

+ Chỉ ra được thông tin trong văn bản/đoạn trích.

+ Nhận diện đặc trưng của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật thể hiện trong văn bản/đoạn trích.

- Thông hiểu:

+ Hiểu được đặc sắc về nội dung của văn bản/đoạn trích: chủ đề, tình cảm của nhân vật...

+ Hiểu được đặc sắc về nghệ thuật của văn bản/đoạn trích: ngôn ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ...

+ Hiểu được một số đặc trưng của thể loại thể hiện trong văn bản/đoạn trích.

- Vận dụng:

+ Nhận xét giá trị của các yếu tố nội dung, hình thức trong văn bản

+ Rút ra được những bài học, thông điệp từ nội dung văn bản

II. LÀM VĂN: (6,0 điểm)

Thể loại và yêu cầu các mức độ cần đạt

a. Nghị luận về đoạn trích Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ (Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm)

- Nhận biết:

+ Xác định được kiểu bài nghị luận, vấn đề cần nghị luận.

+ Giới thiệu thông tin về thời đại, tác giả, dịch giả, tác phẩm Chinh phụ ngâm và đoạn trích Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ.

+ Xác định được nội dung cảm xúc, nhân vật trữ tình… của đoạn trích.

+ Nhận diện được từ cổ, điển tích, điển cố trong văn bản/đoạn trích.

- Thông hiểu: Trình bày được nội dung và nghệ thuật đoạn trích: nỗi đau khổ của người chinh phụ phải sống trong cảnh cô đơn, khao khát hạnh phúc lứa đôi; nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật...

- Vận dụng:

+ Vận dụng kĩ năng tạo lập văn bản; vận dụng kiến thức về lập luận trong văn nghị luận, các thao tác nghị luận; vận dụng kiến thức về tác phẩm để viết được bài văn nghị luận hoàn chỉnh đáp ứng yêu cầu của đề bài.

+ Nhận xét, đánh giá giá trị của tác phẩm, vai trò của tác giả, dịch giả trong văn học Việt Nam.

- Vận dụng cao:

+ Liên hệ, so sánh với các tác phẩm khác để đánh giá, làm nổi bật vấn đề nghị luận; vận dụng kiến thức lí luận để có những phát hiện sâu sắc, mới mẻ vấn đề nghị luận;

+ Diễn đạt sáng tạo, giàu hình ảnh, có giọng điệu riêng.

+ Đánh giá được vai trò, ý nghĩa của thông điệp trong đoạn trích đối với cuộc sống, xã hội hiện tại.

b. Nghị luận về đoạn trích Truyện Kiều (Trao duyên, Chí khí anh hùng)

- Nhận biết:

+ Xác định được kiểu bài nghị luận, vấn đề cần nghị luận.

+ Giới thiệu thông tin về thời đại, tác giả, tác phẩm Truyện Kiều và đoạn trích.

+ Xác định được nội dung, nhân vật, biện pháp nghệ thuật… trong đoạn trích.

+ Nhận diện được từ cổ, điển tích, điển cố trong văn bản/đoạn trích.

- Thông hiểu: Trình bày được nội dung và nghệ thuật đoạn trích:

+ Trao duyên: bi kịch tình yêu, thân phận bất hạnh và sự hi sinh quên mình của Kiều vì hạnh phúc của người thân qua lời “trao duyên” đầy đau khổ; nghệ thuật khắc họa nội tâm nhân vật Thúy Kiều.

+ Chí khí anh hùng: khát vọng lên đường, lí tưởng anh hùng của Từ Hải; nghệ xây dựng hình tượng người anh hùng Từ Hải.

- Vận dụng:

+ Vận dụng các kĩ năng lập dàn ý, tạo lập văn bản, sử dụng các thao tác nghị luận; kĩ năng đọc hiểu tác phẩm để viết được bài văn nghị luận hoàn chỉnh đáp ứng yêu cầu của đề bài.

+ Nhận xét, đánh giá giá trị của tác phẩm, vai trò của tác giả Nguyễn Du trong văn học Việt Nam.

- Vận dụng cao:

+ Liên hệ, so sánh với các tác phẩm khác để đánh giá, làm nổi bật vấn đề nghị luận; vận dụng kiến thức lí luận để có những phát hiện sâu sắc, mới mẻ vấn đề nghị luận;

+ Diễn đạt sáng tạo, giàu hình ảnh, có giọng điệu riêng.

+ Đánh giá được vai trò, ý nghĩa của thông điệp trong đoạn trích đối với cuộc sống, xã hội hiện tại.

B. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA MỘT SỐ TÁC PHẨM, ĐOẠN TRÍCH

Bài 1. TÌNH CẢNH LẺ LOI CỦA NGƯỜI CHINH PHỤ (trích CHINH PHỤ NGÂM) - ĐẶNG TRẦN CÔN, ĐOÀN THỊ ĐIỂM

* Tác giả:

- Đặng Trần Côn (? - ?). Quê: Hà Nội. Sống vào nửa đầu thế kỉ XVIII. Là một danh sĩ tài ba, hiếu học.

- Đoàn Thị Điểm (1705 - 1748). Người xứ Kinh Bắc. Hiệu: Hồng Hà nữ sĩ. Thông minh, học giỏi, nhan sắc, nhưng gặp nhiều ngang trái trong cuộc đời

* Tác phẩm Chinh phụ ngâm

- Hoàn cảnh ra đời

+ Đầu những năm 40 TK XVIII

+ Cảm động trước nỗi đau khổ, mất mát của con người, nhất là người vợ lính trong chiến tranh

- Nội dung

+ Tố cáo chiến tranh phong kiến phi nghĩa

+ Đề cao quyền sống, trân trọng khát vọng tình yêu, hạnh phúc lứa đôi

- Thể loại

+ Ngâm khúc: tự sự + trữ tình

+ Nguyên tác: trường đoản cú (478 câu)

+ Bản dịch: song thất lục bát (408 câu)

* Đoạn trích

- Vị trí: câu 193 - 216 của bản diễn Nôm

- Nội dung: Tình cảnh và tâm trạng người chinh phụ phải sống cô đơn, buồn khổ trong thời gian dài người chồng đi đánh trận không có tin tức, không rõ ngày trở về

* Nội dung

- Tám câu đầu: Nỗi cô đơn, lẻ bóng của người chinh phụ

+ Nỗi cô đơn thể hiện qua hành động một mình dạo hiên vắng, buông, cuốn rèm nhiều lần, mong tin vui mà ngoài rèm thước chẳng mách tin

+ Nỗi cô đơn thể hiện qua sự đối bóng giữa người chinh phụ và ngọn đèn khuya; vẫn chỉ là một mình mình biết, một mình mình hay

- Tám câu tiếp: Nỗi sầu muộn triền miên

+ Nỗi sầu muộn được thể hiện qua sự cảm nhận về thời gian tâm lí. Người chinh phụ như đếm từng bước thời gian nặng nề trôi mà cảm nhận một khắc giờ đằng đẵng như niên

+ Để giải toả nỗi sầu, nàng cố tìm đến những thú vui như: đốt hương, soi gương, gảy đàn nhưng việc gì cũng chỉ là gượng. Sầu chẳng những không được giải toả mà còn nặng nề hơn

- Tám câu cuối: Nỗi nhớ thương đau đáu

+ Nỗi nhớ được thể hiện qua một khát khao cháy bỏng - gửi lòng mình đến non Yên - mong được chồng thấu hiểu, sẻ chia. Mức độ của nỗi nhớ được gợi lên qua những từ láy thăm thẳm, đau đáu,...

+ Khát khao của nàng không được đền đáp vì sự xa cách về không gian là quá lớn (đường lên bằng trời)

* Nghệ thuật: Bút pháp tả cảnh ngụ tình, miêu tả tinh tế nội tâm nhân vật, ngôn từ chọn lọc, nhiều biện pháp tu từ

* Ý nghĩa: Ghi lại nỗi cô đơn, buồn khổ của người chinh phụ trong tình cảnh chia lìa, đề cao hạnh phúc lứa đôi và tiếng nói tố cáo chiến tranh phong kiến

Bài 2. TRAO DUYÊN, CHÍ KHÍ ANH HÙNG (trích TRUYỆN KIỀU) - NGUYỄN DU

1. Tác giả, tác phẩm, vị trí đoạn trích

- Nguyễn Du: Đại thi hào dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, là nhà thơ lớn của văn học trung đại Việt Nam.

- Truyện Kiều là tác phẩm nổi tiếng, viết theo thể thơ lục bát, được sáng tác dựa trên cốt truyện của Thanh Tâm Tài Nhân là Kim Vân Kiều truyện. Tác phẩm có giá trị nhân đạo sâu sắc và giá trị hiện thực cao cả.

- Đoạn trích Trao duyên (câu 723 đến câu 756 của Truyện Kiều): Mở đầu cho cuộc đời đau khổ của Kiều

- Đoạn trích Chí khí anh hùng (câu 2213 đến câu 2230 của Truyện Kiều): Từ Hải từ biệt Thuý Kiều ra đi lập sự nghiệp lớn.

2. Nội dung:

a. Trao duyên

- Thúy Kiều nhờ Thúy Vân thay mình trả nghĩa cho Kim Trọng (18 câu đầu)

+ Kiều nhờ cậy Vân: từ cậy, chịu, lạy và thưa: lời xưng hô vừa như trông cậy vừa như nài ép, phù hợp để nói vấn đề tế nhị tình chị duyên em

+ Kiều nhắc nhở mối tình của mình với chàng Kim: thắm thiết nhưng mong manh, nhanh tan vỡ.

+ Kiều trao duyên cho em. Chú ý cách trao duyên - trao lời tha thiết, tâm huyết; trao kỉ vật lại dùng dằng, nửa trao, nửa níu - để thấy tâm trạng của Kiều trong thời khắc đoạn trường này

→ Cách lập luận hết sức chặt chẽ, thấu tình, cho thấy Thúy Kiều là người sắc sảo, tinh tế, có đức hi sinh, một con người hiếu thảo, trọng nghĩa tình.

→ 18 câu thơ đầu là diễn biến tâm trạng phức tạp của Kiều trong lúc nói lời trao duyên. Nghệ thuật sử dụng các điển tích, điển cố, các thành ngữ dân gian, ngôn ngữ tinh tế, chính xác giàu sức thuyết phục, lập luận chặt chẽ.

- Tâm trạng của Kiều sau khi trao duyên (còn lại)

+ Dự cảm về cái chết trở đi trở lại trong tâm hồn Kiều, trong lời độc thoại nội tâm đầy đau đớn. Kiều hướng tới người yêu với tất cả tình yêu thương và mong nhớ...

+ ngày xưa: dĩ vãng xa xăm

+ bây giờ: hiện thực đau đớn

+ mai sau, bao giờ: tương lai mờ mịt

→ Tâm trạng Kiều có sự giằng co giữa khát vọng tình yêu mãnh liệt và hoàn cảnh phải vĩnh biệt tình yêu

+ Từ chỗ nói với em, Kiều chuyển sang nói với mình, nói với người yêu: trâm gãy gương tan, tơ duyên ngắn ngủi, phận bạc như vôi, nước chảy hoa trôi

+ Thốt lên tiếng kêu xé lòng:

Ôi Kim lang ! hỡi Kim lang !

Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây !

+ Tên Kim Trọng được nhắc hai lần cùng với các thán từ: sự đau đớn, tuyệt vọng: ôi, hỡi...

+ Nhịp thơ 3/3, 2/4/2 như tiếng nấc nghẹn ngào

-> Tiếng kêu thảng thốt cất lên một cách tuyệt vọng, đau đớn tột cùng

- Tự nhận hết lỗi về mình -> cao thượng, giàu đức hi sinh và lòng vị tha

=> Từ giọng đau đớn chuyển thành tiếng khóc, khóc cho mình, khóc cho mối tình đầu trong sáng đẹp đẽ vừa mới chớm nở đã tan vỡ

* Nghệ thuật: Miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật tinh tế, ngôn ngữ độc thoại nội tâm sinh động

* Ý nghĩa: Vẻ đẹp nhân cách của Thuý Kiều thể hiện qua nỗi đau đớn khi duyên tình tan vỡ và sự hi sinh đến quên mình vì hạnh phúc của người thân

b. Chí khí anh hùng

- Khát vọng lên đường (4 câu đầu)

+ Bối cảnh chia li:

. nửa năm: khoảng thời gian Thuý Kiều và Từ Hải chung sống

. hương lửa: ước lệ, tình yêu đang nồng nàn, say đắm

+ Giới thiệu chí khí anh hùng

. trượng phu: người đàn ông có chí khí - khâm phục, ca ngợi

. bốn phương: ước lệ, chí nguyện lập công danh, sự nghiệp lớn - chí khí anh hùng tung hoành thiên hạ

. thoắt: tính từ; dứt khoát, mau lẹ, kiên quyết, chỉ sự nhanh chóng trong khoảnh khắc bất ngờ

+ Tư thế:

. thanh gươm yên ngựa: một mình, một gươm, một ngựa

. thẳng rong: đi liền một mạch - tư thế oai phong, hào hùng

=> Mang tính ước lệ, ngợi ca người anh hùng xuất chúng, mang tầm vóc vũ trụ; gây ấn tượng hoành tráng, kì vĩ

- Lí tưởng anh hùng của Từ Hải

+ Thuý Kiều muốn đi theo Từ Hải vì:

. theo qui định của lễ giáo phong kiến (gái theo chồng)

. do tâm lí của nàng lúc này

. để cùng chia sẻ, gánh vác khó khăn cùng chàng

=>Mong muốn chính đáng, hợp lí. Kiều không những là vợ, mà còn là tri kỉ (không chỉ yêu mà còn hiểu, khâm phục và kính trọng chàng)

+ Lí t­ưởng anh hùng của Từ Hải

. không quyến luyến, bịn rịn, không vì tình yêu mà quên đi lí tưởng cao cả.

. trách Kiều là ngư­ời tri kỉ mà không hiểu mình, khuyên Kiều vượt lên trên tình cảm thông th­ường để sánh với anh hùng.

. hứa hẹn với Kiều về một t­ương lai thành công.

. khẳng định quyết tâm, tự tin vào thành công.

=>Nhân vật Từ Hải được xây dựng bằng sự ngưỡng mộ, trân trọng của tác giả; được miêu tả bằng bút pháp ước lệ, mang tầm vóc vũ trụ, hoành tráng, kì vĩ, khát vọng mãnh liệt, tự tin, mạnh mẽ

* Nghệ thuật: Khuynh h­ướng lí t­ưởng hoá ng­ười anh hùng bằng bút pháp ­ước lệ và cảm hứng vũ trụ; trong đó, hai phương diện ­ước lệ và cảm hứng vũ trụ gắn bó chặt chẽ với nhau.

* Ý nghĩa: Lí t­ưởng anh hùng của Từ Hải và ước mơ công lí của Nguyễn Du.

C. ĐỀ MINH HOẠ

Họ và tên học sinh:……………………...........………... Mã số học sinh:……………………

1. ĐỌC HIỂU (4,0 điểm)

Đọc đoạn trích:

Nỗi lòng biết ngỏ cùng ai,

Thiếp trong cánh cửa chàng ngoài chân mây

Trong cửa này đã đành phận thiếp,

Ngoài mây kia há kiếp chàng vay ¹

Những mong cá nước sum vầy,

Bao ngờ ^[1] đôi ngả nước mây cách vời.

(Trích bản dịch Chinh phụ ngâm khúc, Đặng Trần Côn,

Chinh phụ ngâm diễn ca, NXB Văn học, 1987, tr. 20)

Thực hiện các yêu cầu:

Câu 1. Xác định phương thức biểu đạt chính được sử dụng trong đoạn trích.

Câu 2. Trong đoạn trích, nhân vật trữ tình là ai?

Câu 3. Chỉ ra những chi tiết diễn tả hoàn cảnh biệt li cách trở trong đoạn trích.

Câu 4. Nêu hiệu quả phép đối được sử dụng trong câu: Thiếp trong cánh cửa chàng ngoài chân mây.

Câu 5. Anh/Chị hiểu như thế nào về nội dung hai câu thơ sau?

Những mong cá nước sum vầy,

Bao ngờ đôi ngả nước mây cách vời.

Câu 6. Nhận xét về tâm trạng của nhân vật trữ tình trong đoạn trích.

II. LÀM VĂN (6,0 điểm)

Trình bày cảm nhận của anh/chị về nhân vật Từ Hải trong đoạn trích sau:

Nửa năm hương lửa đương nồng,

Trượng phu thoắt đã động lòng bốn phương.

Trông vời trời bể mênh mang,

Thanh gươm yên ngựa lên đường thẳng rong.

Nàng rằng: “Phận gái chữ tòng,

Chàng đi thiếp cũng một lòng xin đi”.

Từ rằng: “Tâm phúc tương tri,

Sao chưa thoát khỏi nữ nhi thường tình?

Bao giờ mười vạn tinh binh,

Tiếng chiêng dậy đất bóng tinh rợp đường.

Làm cho rõ mặt phi thường,

Bấy giờ ta sẽ rước nàng nghi gia.

Bằng nay bốn bể không nhà,

Theo càng thêm bận biết là đi đâu?

Đành lòng chờ đó ít lâu,

Chầy chăng là một năm sau vội gì!”

Quyết lời dứt áo ra đi,

Gió mây bằng đã đến kì dặm khơi.

(Chí khí anh hùng - trích Truyện Kiều, Nguyễn Du,

Ngữ văn 10, Tập 2, NXB Giáo dục Việt Nam, 2020, tr. 113)

HƯỚNG DẪN CHẤM ĐỀ KIỂM TRA

1. ¹ Vay: từ chỉ ý hoài nghi, than thở (Chinh phụ ngâm diễn ca - NXB Văn học, năm 1987, tr.20)

   Bao ngờ: đâu ngờ (Chinh phụ ngâm diễn ca - NXB Văn học, năm 1987, tr.20) ↑